عنوان سازمان بین المللی با هدف تخفیف آلام انسانی و حفظ و پیشرفت بهداشت عمومی، بر طبق موافقتنامه ژنو در سال 1864 میلادی و خاصه درنتیجه مساعی شخصی به نام ژن هنری دونان (Jean Henry Dunant ، 1910 1828) سوئیسی، پس از تشکیل صلیب سرخ نامیده شد. در سال 1862 دونان کتاب "خاطره ای از سولفرینو Solferino " را شرح داد و خواستار تشکیل جمعیتهای امدادی داوطلب برای تسکین آلام این گونه آسیب دیدگان از جنگ شد.
وی پیشنهاد کرد که خدمت به رنجوران و زخمی های نظامی، فعالیتی بی طرف محسوب شود و "انجمن ژنوی امور عام المنفعه" با علاقه وافر از پیشنهاد وی استقبال کرد و در نتیجه، یک کنفرانس بین المللی با شرکت نمایندگان 16 کشور در ژنو تشکیل شد و موافقتنامه 1864 میلادی برای بهبود وضع مجروحان و رنجوران نظامی میدان جنگ تدوین شد و به امضای نمایندگان دوازده دولت از کشورهای شرکت کننده رسید و در آن بی طرف شمردن متصدیان خدمات پزشکی نیروهای مسلح، رفتار انسانی با زخمی ها و بی طرفی غیر نظامیانی که داوطلبانه به کمک مجروحان جنگ می شتابند و نیز علامتی بین المللی به منظور مشخص ساختن اعضا و وسایلی که در این راه به کار می روند پیش بینی شده بود. به افتخار ملیت دونان، صلیبی سرخ بر زمینه ای سفید به تقلید از پرچم سوئیس به عنوان نماد و علامت آن انتخاب شد.
در سال 1963 میلادی، در 88 کشور جهان جمعیتهای ملی صلیب سرخ پدید آمد و همچنین دو گروه بین المللی دیگر نیز مرکزشان در ژنو دایر بود، یکی کمیته بین المللی صلیب سرخ تأسیس 1863 میلادی مرکب از 25 تن از بزرگان سوئیس که هنگام جنگ به عنوان میانجی های بی طرف خدمت می کردند و دیگری اتحادیه جمیعتهای صلیب سرخ تأسیس 1919 میلادی، که هدفش کمکهای متقابل و همکاری و توسعه فعالیتهای مربوطه خاصه در زمان صلح بود. فعالیت صلیب سرخ بین المللی از پایان جنگ جهانی دوم توسعه فراوانی یافت
هلال احمر
در کشورهای اسلامی به جای صلیب سرخ هلال احمر به عنوان نماد سازمان به کار گرفته شد و پیشینه آن به آنجا برمی گردد که در سال 1876 دولت عثمانی بجای استفاده از نشان صلیب سرخ از معکوس رنگ های پرچم خود یعنی هلال احمر در زمینه سفید برای جمعیت ملی خود استفاده کرد که بعدها بسیاری از کشورهای اسلامی آن را بعنوان نشان جمعیت ملی خود بکار بردند.
جایگاه جمعیت هلال احمر از نظر عرف بینالمللی نیز بسیار حائز اهمیت است. در حال حاضر صلیب سرخ و هلال احمر بینالمللی بزرگترین شبکه بشردوستانه غیرسیاسی و امدادرسانی جهانی را تشکیل میدهد. امروزه در سطح بینالمللی یکی از معیارهای سنجش میزان فعالیتهای بشردوستانه و غیرسیاسی در هر کشور وضعیت جمعیت ملی صلیب سرخ و یا هلال احمر و عدم وابستگی و غیرسیاسی بودن آن است.
کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC )، که مقر آن در ژنو ( سوئیس) قرار دارد، سازمانی است بیطرف، بیغرض و مستقل که وظیفه منحصراً بشردوستانه آن عبارت است: حفاظت از زندگی و کرامت قربانیان جنگ و نیز خشونت داخلی، و یاری رسانی به آنها. فعالیت های کمیته بین المللی بر پایه مقررات حقوق بشردوستانه استوار است و در موارد سیاسی، دینی و عقیدتی بیطرف است.
و اما دولت ایران در سال 1301 جمعیت ملی خود را تأسیس نمود ولی بجای استفاده از نشان صلیب سرخ و یا هلال احمر علامت شیر و خورشید سرخ را بعنوان نشان جمعیت خود انتخاب کرد. با تلاشها و پیگیری متمادی دولت و جمعیت ایران سرانجام علامت شیر و خورشید در کنفرانس ژنو در سال 1929 بعنوان نشان سوم مورد حمایت بینالمللی، به تصویب رسید. از آن پس سه نشان صلیب سرخ، هلال احمر و شیر و خورشید سرخ بعنوان نشانه ای رسمی بینالمللی شناخته شده و نهایتاً در متن کنوانسیونهای چهارگانه ژنو مصوب 1949 بعنوان نشانه ای سه گانه بینالمللی که تحت حمایت حقوق بینالملل بشردوستانه قرار دارد به تصویب رسیدند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 1359 دولت ایران با ارسال نامهای به دولت سوئیس بعنوان امین و نگاهدارنده قراردادهای چهارگانه ژنو اعلام نمود که استفاده از شیر و خورشید سرخ را به تعلیق درآورده و بجای آن از نشان هلال احمر استفاده خواهد نمود. از آن پس جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران به جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران تغییر نام داد.
نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر
نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر از بخش های زیر تشکیل شده است:
کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC )
فدراسیون بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر ،
و 178 جمعیت صلیب سرخ و هلال احمر عضو نهضت در سراسر جهان
کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC) سازمانی است بیطرف ، بیغرض و مستقل که وظیفه منحصراً بشردوستانه آن عبارت است از حفاظت از زندگی و کرامت قربانیان جنگ و نیز خشونت داخلی، و یاریرسانی به آنها. کمیته بین المللی ، کار هدایت و هماهنگسازی فعالیت های امدادی نهضت را در مواقع منازعات به عهده دارد. وانگهی ، تلاش می ورزد با ترویج و تقویت حقوق بین الملل بشردوستانه و اصول بشردوستانه جهانی ، از بروز آلام انسانی جلوگیری کند. کمیته که در 1863 تأسیس شده است، منشاء نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر است.
فدراسیون بین المللی جمعیت های صلیب سرخ و هلال احمر بر پایه اصول نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر فعالیت می نماید تا انگیزه بخش ، تسهیل کننده و ترویج گر آن باشد که فعالیت هایی که توسط جمعیت های ملی عضو آن انجام می شوند ، وضعیت آسیب پذیر ترین مردم را ارتقاء بخشند. فدراسیون که در سال 1919 تأسیس شده است کار هدایت و هماهنگسازی یاری های جهانی نهضت به قربانیان سوانح طبیی و تکنولوژیک، به پناهندگان، و نیز در موقعیت های اضطراری بهداشتی، را به عهده دارد. در صحنه بین المللی ، فدراسیون ، نماینده رسمی جمعیت های خود می باشد. این سازمان هماهنگی میان جمعیت های ملی را ترویج می دهد و تلاش می کند تا توان آنها را در اجرای برنامه های کارآمد آمادگی سوانح ، بهداشتی و اجتماعی تقویت نماید.
جمعیت های ملی صلیب سرخ و هلال احمر مظهر فعالیت و اصول نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر در 178 کشوراند. جمعیتهای ملی به عنوان معین مقامات دولتی کشورهای خود در زمینه بشردوستانه هستند و طیفی از خدمات را شامل برنامه های امداد اضطراری ، بهداشتی و اجتماعی ، جمعیت های ملی به مردم غیر نظامی آسیب دیده یاریرسانی می کنند و ، هر جا که اقتضاء نماید، از خدمات پزشکی نیروهای مسلح حمایت به عمل می آورند.
کمیته بین المللی صلیب سرخ ، فدراسیون و جمعیت های ملی ، ارکانی مسقل اند . هر یک از آنها دارای موقعیت های انفرادی خویش است و هیچ اختیاری بر یکدیگر اعمال نمی کنند. سپس درباره بخش هیا نهضت ، آگاهی بیشتری به دست خواهیم داد.
ارکان قانونی نهضت
نهضت دارای سه رکن قانونی است که چهارچوبه های عمده تفکر و کار آنرا تعیین می کنند و یوندهای حیاتی را برای یگانگی اجزاء آن فراهم می سازند. ارکان قانونی نهضت عبارتند از:
کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر؛
شورای نمایندگان نهضت بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر؛
کمیسیون دائمی صلیب سرخ و هلال احمر.
کنفرانس بین المللی
کنفرانس بین المللی عالیترین رکن اصمیم گیری نهضت است و مجمعی است برای بحث درباره امور مورد علاقه مشترک دولت ها و نهضت.
کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر ، هیات های نمایندگی زیر را از درون نهضت و نیز از دول امضاء کننده قراردادهای ژنو گردهم می آورد تا در محیطی غیر سیاسی درباره اقدامات عرصه بشردوستانه بحث و تصمیم گیری نمایند:
جمعیت های ملی ( در حال حاضر : 178 جمعیت ملی )؛
کمیته بین المللی صلیب سرخ؛
فدراسیون بین المللی، و
دول امضاء کننده قراردادهای ژنو( در حال حاضر: 188 کشور).
هریک از هیات های نمایندگی تنها دارای یک رای هستند. افزون بر این ، نمایندگان بیش از 60 سازمان دولتی ، غیر دولتی ، منطقه ای یا تخصصی نیز در کنفرانس بین المللی به عنوان ناظر شرکت می جویند اما حق رای ندارند.
اقدامات عمده حقوق بشردوستانه که در کنفرانس ها مورد بحث و تصمیم گیری قرار می گیرند عبارتند از:
توسعه حقوق بین الملل بشردوستانه؛
اجرای عملی هنجارها و معیارهای آن تا تضمین گردد مورد احترام می باشند؛
تقویت همکاری میان صلیب سرخ / هلال احمر و دولت ها در عرصه بشردوستانه؛
هماهنگسازی یاری بشردوستانه بین المللی؛
یاری به پناهندگان و آوارگان؛
کنفرانس ، علی الاصول ، هر چهار سال یک بار برگزار می شود اما از آنجا که هدف آن فراهم ساختن جایگاهی برای گفتگوی میان نهضت و دولت ها می باشد ، گهگاه ، روایدهای سیاسی موجب تعویق یا عدم برگزاری آن می شوند.
شورای نمایندگان
شورای نمایندگان ، هیات نمایندگی به شرح زیر را گرد هم می آورد:
جمعیت های ملی
کمیته بین المللی صلیب سرخ ؛ و
فدراسیون بین المللی.
شورای نمایندگان ، اجلاس اجراء خود نهضت است، و از این رو دولت ها در آن حضور ندارند. شورا در مناسبت های برگزاری هر کنفرانس بین المللی ، علی الاصول ، در مناسبت های برگزاری هر مجمع عمومی فدراسیون . تشکیل جلسه می دهد.
وظایف شورای نمایندگان به شرح زیر است:
تصویب دستور کار موقت بین المللی؛
پیشنهاد نام نامزدهای احراز مقام های کنفرانس بین المللی ( رئیس و نواب رئیس کنفرانس و کمیسیون ها و گزارشگران کمیسیون ها.)
کمیسیون دائمی
کمیسیون دائمی مرکب از نه عضو به شرح زیر است:
پنج عضو به انتخاب کنفرانس بین المللی صلیب سرخ و هلال احمر؛
دو عضو از کمیته بین المللی صلیب سرخ ، که یکی از آنها رئیس کمیته خواهد بود؛
دو عضو از فدراسیون بین المللی ، که یکی از آنها رئیس فدراسیون خواهد بود.
کمیسیون دائمی ،“ امین” کنفرانس بین المللی است و مسئولیت آماده سازی آن را به عهده دارد. عمده وظایف آن به شرح زیر است:
ترویج هماهنگی در کار نهضت و هماهنگ سازی بخش های نهضت؛
ترغیب و پیشبرد اجرای قطنامه های کنفرانس؛
بررسی موضوعات مربوط به کل نهضت؛
انجام ترتیبات لازم جهت برگزاری شورای نمایندگان؛
در صورت تصمیم نهائی کنفرانس، کمیسیون دائمی، در فواصل زمانی کنفرانس ها ، مسئول رفع اختلاف آراء در زمینه تفسیر و مصداق پذیری اساسنامه و آیین نامه های نهضت ، و همچنین مسائلی است که کمیته بین المللی صلیب سرخ یا فدراسیون در مورد اختلافاتی که با هم دارند به آن ارجاع می نمایند.
کمیسیون دائمی، رئیس خود را راساً بر می گزیند، و دستکم سالی سه بار تشکیل جلسه می دهد.
علامت های نهضت
در قرارداد 1864 ژنو تنها علامت صلیب سرخ ذکر شده است، که وارونه پرچم کشور سوئیس است. جمعیت امداد به زخمیان کشور عثمانی ، در جریان جنگ این کشور با کشور روسیه در سال 1876 برای نخستین بار علامت هلال احمر را به کار برد، و از آن پس شماری از جمعیت های کشورهای اسلامی همین علامت را به جای صلیب سرخ برگزیدند که در قراردادهای 1949 ژنو پروتکل های الحاقی 1977 به رسمیت شناخته شده است. علامت دیگری نیز به صورت شیرو خورشید سرخ صرفاً جهت جمعیت شیرو خورشید سرخ ایران به تصویب رسیده بود که دولت جمهوری اسلامی ایران در سال 1980 کاربرد آن را به حال تعلیق در آورد و از علامت هلال احمر استفاده نمود.
علامت های صلیب سرخ و هلال احمر را می توان هم به عنوان علامت های حفاظتی به کاربرد و هم به عنوان علامت های نشانگر. کاربرد حفاظتی علامت بدین معنا است که نشانی از برای کارمندان پزشکی و دینی و نیز وسائل پزشکی باشد که باید در جریان منازعه مسلحانه مورد احترام و حفاظت قرار گیرند. هر گون سوء استفاده از علامت حفاظتی ( مثلاً، حمل و نقل نظامیان توسط آمبولانس) ، افزون بر آنکه نقض حقوق بین الملل بشردوستانه به شمار می آید به ارزش حفاظتی علامت ها نیز آسیب می رساند. کاربرد نشانگرانه علامت صرفاً بدین منظور است که اشخاص یا اشیائی که با نهضت مرتبط هستند مشخص شوند و ازین رو آنها را می توان در زمان صلح نیز به کار برد. بهرگونه ، کاربرد علامت های نهضت باید برابر مقررات ملی، مقررات نهضت درباره کاربرد علامت صلیب سرخ / هلال احمر توسط جمعیت های ملی، و نیز اساسنامه های خود جمعیت های ملی باشد.