مقدمه
آموزش و پرورش کلید فتح آینده است و تنها مرکبی است که در هیات آینده ای روشن وپر امید است . هر گاه می خواهید فرداها را ببینید کافی است به طور عمیق به مدرسه بنگرید . مردان و زنان فردا آنجا هستند و آنهایند که کلید فتح آینده رادر دست دارند .( صداقت ، 1374 ،ص 496)
در این میان مدرسه بیشترین سهم را بر عهده دارد و سرانجام این مسئولیت خطیر به عهده مسلمین واگذار می شود وآنها هستند که باید بتوانند دانش آموزان را به درتی تربیت و آنان را انسانهای سالم ، خلاق متعال ورشد یافته بار آورند . از مسائل مهمی که همواره همراه آموزش و پرورش بوده است تکلیف شب است .
تکلیف شب از جمله مسائل مهم در امور آموزش و فرآیند تعلیم و تربیت است ، با توجه به این ضرورت و حساسیتی که این موضوع در امر یادگیری و آموزش دارد ،متاسفانه در کتب درسی مراکز تربیت معلم و دانشکده ها ی علوم تربیتی کمتر به آن توجه شده است . در این زمینه تعداد مقالات و تحقیقات کمتر است . هریس کویر تکلیف شب را چنین تعریف می کند : وظیفه ای که توسط معلمان برای دانش آموزان معین می شود تا در ساعاتی خارج از مدرسه توسط دانش آموز انجام گیرد . در مورد تکلیف شب نظرات متعدد ومتفاوت است . عده ای آن را عامل فعالیت – تمرین و تثبیت خلاقیت آموزشی تلقی کرده و بعضی آن را مصیبت تربیتی وگروهی عامل تضاد والدین و تزلزل خانواده و دسته ای راه افراط پی گرفتند و آن را در عصر کامپیوتر به شکل یک هیولای تربیتی می بینند که ضایع کننده تمایلات ، رغبتها و استعدادهاست .(http:///www.roshdmag.org )
تنبلی در نوشتن تکلیف موضوعی است که در بین اکثر دانش آموزان وجود دارد . این یک واقعیت است که هیچ کس حتی شما هم نمی توانید به همه کارهایی که باید انجام دهید برسید و آن را تمام کنید . برای همین ضروری است که هنگامی که در انجام برخی از کارها تنبلی کنید . یکی از دلایل تنبلی در انجام کارهای بزرگ و مهم آن است که هنگامی که برای اولین بار با آنها مواجه می شویم بسیار بزرگ و سخت به نظر می رسند ( طارمی ، کوروش ، 1342 ، پاییز 82 ،ص 162 )
از دیگر عواملی که نقش بسیار مهمی در ایجاد تنبلی دانش آموز دارد ، خانواده و کیفیت مناسبات این واحد کوچک اجتماعی است . وحدت موجود در ارتباط اولیاء یا برعکس ، ناسازگاری پدر و مادر و همچنین ناهماهنگی بین سلیقه و رفتارهای تربیتی پدر و مادر و احساس ایمنی کودک تاثیر می گذارد . همچنین سلامت حواس کود ک عامل مهمی در سازش یا ناسازگاری محیط محسوب می شود . عامل دیگر ضعف و ناتوانی دانش آموز است . کودک ضعیف و ناتوان کم حوصله است و تنبلی می کند . از دیگر مواردی که باید در این زمینه مورد توجه قرار گیرد نیازهای بدنی شامل آب ، غذا و استراحت و .... است . از دانش آموزانی که شبها استراحت کافی ندارند و یا روزانه غذای کافی و مناسبی دریافت نمی دارند نباید انتظار داشت که منظم و سر وقت تکالیف درسی خود را تمام و کمال در اختیار معلم قرار دهند.
بیان مسئله
در بیان مسئله باید توجه داشت که چه عامل یا عواملی باعث تنبلی دانش آموزان در نوشتن تکلیف می شود و چه انگیزه هایی در این امر دخیل است ؟ آیا بوجود آمدن چنین طرز تفکری از عوامل درون دانش آموز ایجاد می شود یا عوامل بیرونی مانند : سطح توقعات معلم و خانواده از دانش آموز و یا عدم تناسب تکالیف با شرایط دانش آموز ؟
از آنجایی که مشق شب یا تکلیف و تنبلی در انجام دادن آنها از مسائل خاص کودکان دبستانی است . ذهن محققان را به خود مشغول کرده و موجب شده است که نظرات گوناگون و متفاوتی ارائه دهند . در اینجا لازم است چند تعریف را ارئه دهیم :
تکلیف شب : در لغت عبارت است از چیزی از کسی خواستن بطوریکه او را از آن رنج رسد ،زیاده از اندازه طاغت کار فرمودن به کسی ، فرمان کار دادن و حکم به اجرای امری کردن و زحمت دادن . منظور از تکلیف موظف ساختن دانش آموزان به انجام دادن فعالیتهایی است که از طرف معلم تعیین می شود . ( دهخدا ، علی اکبر ، لغت نامه دهخدا ، حروف الفبا ( ت) صفحه 879 )
تنبلی : پشت گوش انداختن انجام کارهایی که گاهی ضروری هستند به دلیل خستگی ، بی حوصلگی و عادت و ...
اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش
هر کسی اسم دانش آموز را می شنود و یا دانش آموزی را می بیند بی درنگ به یاد مشق و تکلیف شب می افتد گویی که اسم دانش آموز با این عبارت عجین شده و از او جداشدنی نیست .
هنگامی که دانش آ«وزی ساعت آخر به دنبال معلم خود می گردد تا ببیند از کجا مشق بنویسد و یا التماس می کند که زیاد است این سوال پیش می آید که به راستی چرا مشق شب نتوانسته جایی را در دل دانش آموزان برای خود باز کند تا آنها بتوانند تکالیفشان را با علاقه انجام دهند . با توجه به ا ینکه اهمیت و ضرورت نوشتن تکلیف بر کسی پوشیده نیست و با این توضیح که در مدارس ما دیدگاه روشنی نسبت به لزوم یا عدم لزوم تکیف شب ، میزان حجم ،نوع ، تناسب بادرس ، زمان لازم ، تصحیح و ارزشیابی و سایر مسائل مربوط به آن وجود ندارد . ( مصطفی عسگریان ، سازمان و مدیریت آموزش و پرورش ، انتشارات امیر کبیر ، 1366 ،ص 75 )
آیا واقعا لزومی با نوشتن تکلیف در منزل هست ؟ اگر لازم نیست و فایده ای ندارد چرا بچه ها را ملزم به نوشتن و انجام آن می کنند وباعث بی حوصلگی و تنبلی آنها نسبت به درس و مدرسه می شوند . به نظر شما چه کسانی باعث شده اند مشق شب که می تواند به صورت شیرین و مفید باشد به صورت هیولا درآید و دانش آموزان و بعضی از خانواده ها را در رنج و عذاب نگه دارد . ( دکتر مصطفی نهضت ، بررسی مسائل مربوط به تکالیف درسی خارج از مدرسه دانش آموز ،1365 ، ص 63 )
بسیاری از صاحب نظران ، معلمین ووالدین دانش آموزان درباره این موضوع به اظهار نظر پرداختند و برای اصلاح و حل این مشکل چاره جویی نمایند . دکتر سیف استاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره حجم تکالیف اینگونه اظهار نظر می نماید ، حجم تکالیف باید در درجه معقول و متناسب با تواناییهای دانش آموزان باشد . در سالهای اوول مدرسه باید حتی المقدور تکالیف را محدود کرد و در شرایطی که امکانات اجازه می دهد ، بچه ها بیشتر تکالیفشان را در مدرسه و تحت نظر معلم انجام دهند .با بالا رفتن سطح تحصیلات بتدریج نیاز به کار خارج از کلاس ( تحقیق و کارهای ابتکاری ) بیشتر می شود تا جایی که در مقطع دانشگاهی بخش عمده‌ی فعالیتهای مربوط به یادگیری به عهده‌ی دانشجو است نه معلم .
برخی از معلمان چنین می پندارند که هرچه بر حجم تکالیف داده شده به دانش آموز بیفزاید ، موجبات یادگیری بهتر را برای او فراهم نموده اند اما آنان باید بدانند تکالیف کوتاهی که با درایت تعیین می شوند همان تاثیر و کارایی را در یادگیری دارند که تکالیف مفصل دارند . ( http:// www.roshdmag.org )
حجم معین تکلیف می تواند باعث بوجود آمدن نظم و ترتیب و کاهش تنبلی گردد . چنانچه روزانه و یا در روزهای خاصی از هفته برای او حجم معینی تکلیف مشخص شود ، دانش آموز نیز هر روز مدت معینی و زمان خاصی را برای انجام تکالیفش در نظر می گیرد .
انجام تکالیف به عنوان یکی از مراحل یادگیری باید در شرایط خاصی صورت گیرد تا اهداف مورد انتظار تامین گردند . یکی از این شرایط ، زمان انجام تکالیف است . مشاهده می شود که برخی از دانش آموزان اندکی پ از مراجعت از مدرسه علی رغم خستگی به انجام تکالیفشان مشغول می شوند تا اضطراب ناشی از فشاری را که در این زمینه احساس می کنند کاهش دهند . اما گروه قابل توجهی از دانش آموزان نیز تکالیفشان را پس از چند ساعت فعالیتهای جسمی ، تماشای تلویزیون و امثالهم انجام می دهند و یا به دلیل خستگی و بی حوصلگی اصلا انجام نمی دهند . اغلب معلمن با مشکلات ناشی از بی علاقگی و تنبلی و انگیزه نداشتن به نوشتن تکالیف مواجه هستند . مسلما هر معلمی در جست و جوی راه حلی برای برطرف کردن این مشکل است .
برای اینکه انگیزه در دانش آموزان ایجاد شود و برای برطرف کردن بی علاقگی آنها ، باید علتها و موجبات تنبلی را در آن ها جت و جو کرد . ( رشد معلم ، سال بیست و دوم ، آذر 1382 ، ص 62 )
ولی انسان موجود پیچیده ای است و این کار ، کاری بس دشوار است . با وجود این ، آشنا شدن معلم با نیازهای انسان ه طور کلی و آشنایی او با نیازهای گروه های مختلف سنی به خصو ص ، به او کمک می کند در طراحی آموزشی خود و انتظاراتی که از دانش آموزان دارد ، نکاتی را در نظر بگیرد و از این راه بتواند در ایجاد انگیزه در آن ها موثر واقع شود .( رشد معلم ، سال بیست و دوم ،آذر1382 ،ص 62 )
برای مواجهه با این مشکل می توانید :