دانلود مقاله - روش تحقیق بررسی عوامل موثر در مشارکت سیاسی

فصل اول

مقدمه پژوهش

مقدمه:

مشارکت سیاسی در بین دانشجویان از جمله مسائلی است که توجه اساتید و بزرگان ودانشگاهیان را به خود جلب کرده است.

سیاست بین دانشجویان نقش کمرنگ تری نسبت به سایر مسائل دارد، که برنامه ریزان درسی دانشگاهها باید تجدید نظری در مورد آن داشته باشند، یعنی با بیشتر و پر رنگ تر کردن نقش سیاست و جامعه شناسی سیاسی دانشجویان را بیشتر با این مسئله و موضوع مهم اجتماعی آشنا کنند.

در قسمتهای بعدی به طور مفصل به این موضوعات می پردازیم.

        بیان مسئله :

- آیا عوامل اجتماعی مثل موقعیت اجتماعی ، محل سکونت ، میزان تحصیلات اطرافیان و عوامل فردی مثل  درآمد ، میزان تحصیلات خود فرد بر مشارکت سیاسی دانشجو تاثیر دارد یا خیر؟

- آیا در خانواده های مذهبی میزان مشارکت سیاسی بیشتر از سایر خانوادهها است یا خیر، یعنی انجام مراسم مذهبی می تواند فرزندان خود را به سمت سیاست سوق بدهد ؟

- رسانه های جمعی تا چه حد در سیاسی کردن دانشجویان موثر بوده؟

- آیا رسانه ها می توانند با برنامه های سیاسی میزان توجه دانشجویان را به مشارکت سیاسی بیشتر کنند؟

باید دید علی رغم تلاش صداو سیما خود دانشجو علاقه ای به این برنامه ها نشان می دهد یا خیر؟

- آیا رسانه میتواند در انتخابات و کاندیداهایی که می خواهند انتخاب کنند تاثیر می گذارد ؟

می خواهیم بدانیم آیا دانشگاه تدابیری برای این موضوع اندیشیده است ؟

- آیا می توان درسی به نام جامعه شناسی سیاسی و سیاست و مشارکت سیاسی را در بین دروس گنجاند یا خیر؟

اگر این دروس هست چقدر دانشجو به آن اهمیت می دهد؟

آیا به مطا لب این دروس توجه میکنند یا خیر؟

- آیا در رابطه با سیاست با خانواده و دوستان خود بحثی می کنند؟

      اهمیت و ضرورت پژوهش:

- اهمیت و ضرورت موضوع مشارکت سیاسی چیست ؟

- چرا مشارکت سیاسی در بین دانشجویان برای ما و جامعه مهم است ؟

که ما توضیحی در این مورد و با طرح فرضیه ها و آزمایش ها به صحت و سقم فرضیه ها می پردازیم .

اهمیت آن را برای دیگر دانشجویان عزیز روشن می کنیم و تمام سعی ما بر این است که آگاهی و شناخت دانشجویان در مورد مشارکت سیاسی بالا رود .

در اینجا به عنوان مقدمه ای کوتاه تعریفی از مشارکت سیاسی را ارئه می دهیم :

مشارکت سیاسی درگیر شدن فرد در سطح مختلف فعالیت در نظام سیاسی از عدم در گیری تا داشتن مقام رسمی ریاست است و به طور اجتناب نا پذیری مشارکت سیاسی با اجتماعی شدن رابطه نزدیک دارد .اما نباید آن را تنها در امتداد نتیجه اجتماعی شدن در نظر گرفت.

علاوه بر این مشارکت سیاسی با تعدادی از نظریه های مهم در جامعه شناسی رابطه دارد.

برای مثال هم در نظریه نخبگان و هم در نظریه کثرت گرایی نقش اساسی دارد اگر چه نقش آن در هر یک از نظریه ها عمیقا متفاوت است.

لیستر میلبرات در کتاب مشارکت سیاسی خود سلسله مراتبی از مشارکت را مطرح می کند که از عدم درگیری تا گرفتن مقام رسمی دولتی تفسیر می کند و پایین ترین سطح مشارکت واقعی رای دادن در انتخابات است، وی مردم آمریکا را به سه دسته تقسیم می کند : گلادیاتورها یا مخالفان سیاست بین (5تا7% ) تماشاگران (6 % ) بی تفاوتها (33 % ) .

  اهداف پژوهش :

1- آیا دانشگاه امکاناتی برای بیشتر شدن مشارکت سیاسی در بین دانشجویان فراهم می کند ؟

2- آیا دانشجویان کتابها و مجلات سیاسی مطالعه می کنند ؟

3- آیا استادان وقت بیشتری برای بحث های سیاسی می گذارند؟

4- آیا دروس مربوط به سیاست در برنامه های درسی دانشجویان قرار دارد ؟

5-آیا دانشجویان از روی شناخت و آگاهی به کاندیداها رای می دهند؟

6-آیا دانشجویان در انتخابات شرکت می کنند ؟

7- آیا دانشجویان به اهمیت سیاست و مشارکت سیاسی پی می برند ؟

8-آیا دولت به پیشنهادهایی که از طریق مشارکت سیاسی بدست آمده توجه داشته است ؟

  فرضیه :

1-هر چه تحصیلات بیشتر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتر است.

2- هر چه موقعیت اجتماعی بالاتر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتراست .

3- هر چه موقعیت اجتماعی پایین تر ، میزان مشارکت سیاسی کمتر است .

4- هر چه انگیزه سیاسی بیشتر ،میزان مشارکت سیاسی بیشتراست .

5- هر چه شرکت افراد در انتخابات بیشتر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتر است .

6- هر چه خانواده مذهبی تر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتر است .

7- هر چه اعمال قدرت دولت بیشتر ، میزان مشارکت سیاسی دولت بیشتر است .

8- هر چه افراد جوان تر ، میزان مشارکت سیاسی کمتر است .

9- هر چه افراد مسن تر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتر است .

10- هر چه مهارت سخنوری فرد بیشتر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتر است .

11- هر چه مقام رسمی بالاتر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتر است .

12- هر چه افراد اجتماعی تر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتر است .

13- هر چه اطلاعات سیاسی بیشتر ، میزان مشارکت سیاسی بیشتر است .

  تعاریف تئوریکی و عملیاتی :

جنس : ویژگیهای جسمانی معینی که مرد و زن را از هم متمایز می کند .

سن : تعداد سالهایی که از عمریک فرد می گذرد .

تحصیلات : هر یک از مراحل یا دورههای تحصیلی را طی کرده باشد .

شغل : فعالیتی که مشغول به انجام آن هستند ومبلغی در قبال آن می گیرند .

درامد : مبلغی که به طور ماهانه در مقابل زحماتشان می گیرند .

طبقه اجتماعی : موقعیتی که فرد از لحاظ در امد ، خانواده دارا است .

محل سکونت : مکانی که فرد در آن زندگی می کند .

مشارکت سیاسی : درگیر شدن فرد در سطوح مختلف فعالیت در نظام سیاسی از عدم درگیری تا داشتن مقام رسمی سیاست است .

جامعه پذیری سیاسی : فرایندی که به وسیله آن افراد در جامعه ای معین با نظام سیاسی آشنا می شوند و تا اندازه ای قابل توجهی از ادراکشان از سیاست نسبت به پدیده های سیاسی معین می شود .

    متغیر(مستقل – وابسته ):

آیا عوامل اجتماعی- فردی بر مشارکت سیاسی دانشجویان دانشگاه آزاد سال 86 موثر است ؟

متغیر مستقل :عوامل اجتماعی (خانواده ، دوستان ، درامد خانواده ) فردی (سن ، جنس ، شغل ، تحصیلات ) متغیر وابسته : مشارکت سیاسی دانشجویان

فصل دوم

پیشینه پژوهش

جامعه شناسی سیاسی چیست؟

جامعه شناسی و علم سیاست :

جامعه شناسی مطالعه رفتار انسان در زمینه اجتماعی است .

اصطلاح جامعه شناسی را "اگوست کنت[1] " که یکی از بنیان گذاران این رشته است وضع کرده .

هم کنت و هم هربرت اسپنسر[2](1820-1903)یکی دیگر از بنیان گذاران جامعه شناسی تاکید کرده اند که جامعه واحد اصلی تحلیل جامعه شناختی است.

از دیگر نظریه پردازان این رشته می توان به کارل مارکس - امیل دورکیم –ماکس وبر نام برد.

هر سه این افراد سهم عمده ای هم از جهت نظری و تجربی در پیدایش و توسعه جامعه شناسی داشته اند.

مارکس(1818-1883) دانشمندی صاحب نظر در چند رشته از قبیل تاریخ- فلسفه سیاسی- اقتصاد وابسته فعالانه در سیاست شرکت داشت.

کاوشها و نظریه های وی دربارهرابطه بین سیاست – اقتصاد و جامعه که او ناخواسته نام خود را به آنها داده دلیلی گویا بر سهمی است که او در پیشرفت جامعه شناسی داشته است.

بنا به تعریف می توان گفت که جامعه شناسی شامل علم سیاست است.

در هر حال سیاست در زمینه اجتماعی رخ می دهد اما به منزله یک رشته دانشگاهی سیاست تقریبا به طور کامل جدا از جامعه شناسی توسعه یافته است.

در اروپا مطالعه سیاست از مطالعات حقوقی و به ویژه و به طور منطقی از مطالعه قانون اساسی نشات گرفته.

تعاریف سیاست فراوانند و تعریفی وجود ندارد که به طور عام پذیرفته شده باشد.

برای حل این مشکل اغلب سعی شده با مشخص کردن ماهیت یا مفهوم اصلی مطالعه سیاسی به گونه ای از بحث درباره تعریف سیاست اجتناب شود.

گفته می شود سیاست حل تضادهای انسانهاست،فرایندی که جامعه از طریق آن منابع و ارزشها را مقتدرانه توزیع ،تصمیمات را اتخاذ یا سیاستها را تعیین می کند.

سیاست اعمال قدرت و نفوذ در جامعه است.

برنارد کریک[3](1966-ص683) استدلال می کند که علم سیاست یک موضوع مطالعه است نه یک رشته مستقل این موضوع به وسیله یک مساله تعریف می شود و آن مساله نقش حکومت است که او آن را "فعالیت و حفظ نظم " تعریف می کند به طور خلاصه می توان گفت علم سیاست مطالعه کارکرد حکومت در جامعه است.

     پیدایش و گسترش جامعه شناسی سیاسی :

همه رشته ها و موضوعات رشته های فرعی یا حوزه های تخصصی تر مطالعه و تحقیق خود را ایجاد می کنند.

اما جامعه شناسی سیاسی در حالی که از این جهت منحصر به فرد نیست،می کوشد دو علم اجتماعی مهم را زیر سیطره خود در آورد ،اساسا جامعه شناسی سیاسی می کوشد پیوندهای میان سیاست و جامعه را مطالعه کند و با تحلیل رابطه بین ساختارهای اجتماعی و سیاسی بین رفتار های اجتماعی و سیاسی سیاست را در زمینه اجتماعی آن قرار دهد ،بدینسان جامعه شناسی سیاسی آن چیزی است که جیووانی سارتوری[4] (1969-ص19) آن را یک "دورگه میان رشته ای[5] " نامیده است.

بدین گونه جامعه شناسی سیاسی از هر دو رشته ای که می کوشید آنها را از سیطره خود درآورد بسیار سود می جوید.

اما با در نظر گرفتن تاریخ پیدایش و توسعه هر یک از آنها بگوییم که دو فردی که بیش از همه حق دارند بنیاد گذار جامعه شناسی باشند ارتباط نزدیکتری با جامعه شناسی داشته تا با علم سیاست .

بدون تردید آنها کارل مارکس و ماکس وبر هستند که هر دو معتقدند سیاست گونه ای گریز ناپذیر ریشه در جامعه دارد.

بدون تردید آنها کارل مارکس و ماکس وبر هستند که هر دو معتقدند سیاست گونه ای گریز ناپذیر ریشه در جامعه دارد.

مارکس به توسعه جامعه شناسی سیاسی کمک بنیادی کرده و سهم وی در سه حوزه مختلف نظریه عام،نظریه خاص و روش شناسی قرار می گیرد.

وبر همچنین چندین اندیشه مفهومی و روش شناختی مهم در جامعه شناسی به وجود آورده ، او توجه خود را بر اهمیت قدرت به منزله یک مفهوم سیاسی و به ویژه در زمینه دولت و بر اعمال قدرت مشروع یا مشروعیت متمرکز کرد.

در حالت اخیر وبر سه شالوده اصلی برای مشروعیت یعنی مشروعیت سنتی – کاریز مایی و عقلایی – قانونی مطرح کرد که مشهورترین "انواع آرمانی "او هستند.

مارکس و وبر شالوده های جامعه شناسی سیاسی را بنا نهادند اما یک دوره زمانی قابل ملاحظه ای باید می گذشت تا چیزی که شباهت اندک با یک بنای کامل داشته باشد بر آن شالودهها بر پا گردد .

آنچه رخ داد گسترش مطالعات درباره جنبه های خاص آن مسائلی بود که اکنون جزای جدایی ناپذیر جامعه شناسی در نظر گرفته می شوند مانند گسترش نظریه های نخبگان توسط " گاتانو موسکا " (1858- 1941)" ویلفرد و پارتو" (1848- 1923) مطالعات مربوط به احزاب سیاسی توسط " استر وگورسکی" (1854- 1919) و " روبرت میشلز" (1876-1936).سپس افرادی مانند " استوارت رایس" در کتاب " روشهای کمی در سیاست "(1928) ،" پل لازارسفلید " و دیگران در کتاب " انتخاب مردم " و " رودلف هربل " در کتاب " از دموکراسی تا نازیسم " (1945) رفتار انتخاباتی را تحلیل کردند.

در این بین تعداد اندکی از دانشمندان سیاسی و به طور قابل ملاحظه ای "هرولد داسول" در کتاب "آسیب شناسی روانی و سیاست " (1930) و در کتاب سیاست "چه کسی – چه چیزی را چه زمانی و چگونه بدست می آورد" (1936) به نقش شخصیت در سیاست و بعد روانشناسی آن توجه نمودند و پس از جنگ جهانی دوم " تئو دور آدورنو و همکارانش" کتاب پر نفوذ خود شحصیت اقتدارگرا (1950) را منتشر کردند.

حوزههای دیگر نیز مانند جامعه پذیری سیاسی ،مشارکت و گزینش ،کم کم مورد توجه قرار گرفتند و در صدد توضیح این برآمدند که مردم چگونه باورهای سیاسی خود را به دست می آورند، چگونه در سیاست درگیر می شوند و چگونه مقامات سیاسی به مناصب سیاسی دست میا فتند.

برخی دیگر از جامعه شناسان نقش ارتباط سیاسی شکل کاملتر و منسجم تری به خود گرفت هر چند که متون و مجموعه مقالات ونوشته های اولیه معمولا توجه خود را به جنبه های محدود حوزه مطالعه متمرکز می کردند.

آینده جامعه شناسی سیاسی: جامعه شناسی سیاسی می کوشد رابطه بین پدیده های اجتماعی و سیاسی را تبیین کند و سیاست را در زمینه اجتماعی آن قرار دهد.

جامعه شناسی سیاسی به منزله یک حوزه مطالعه میان رشته ای از شالوده هایی که به گونه ای متناوب و اتفاقی توسط مارکس و وبر بنیاد شده و در حالی که دستاوردهای بسیاری داشته است هنوز کارهای زیادی باقی است که باید انجام شود.

همه کسانی که به توسعه جامعه شناسی کمک کردهاند لزوما نمی خواهند خود را جامعه شناس سیاسی توصیف کنند اما آنچه مهمتر است شناخت اهمیت کار آنها برای کسانی است که علایقشان دقیقا در محدوده جامعه شناسی سیاسی قرار می گیرد ،چرا که این گروه اخیر نه تنها به طور گسترده از کار جامعه شناسان و دانشمندان سیاسی بلکه همچنین بسیاری از رشته های دیگر و به ویژه تاریخ و فلسفه و اقتصاد و روانشناسی و مطالعه ارتباطات استفاده می شود.

حوزه مطالعه جامعه شناسی سیاسی : مارکس و وبر در این باور که سیاست تنها می تواند در زمینه اجتماعی یعنی زمینه ای که عمیقا تاریخی است تبیین و درک شود همداستان بودند.

گرایش شدید به جدایی گرایی در مطالعات آکادمیک و آموزش به توسعه اتفاقی و تدریجی جامعهشناسان سیاسی به تمرکز بر بعضی جنبه های موضوع و نادیده گرفتن جنبه های دیگران انجامید و التقاط گرایی که در آثار مارکس و وبر هر دو مورخ داشت تا اندازه ای زیادی در زیر سنگینی تخصصی شدن ناپدید گردید با وجود این ،جنبه های گوناگون آنچه ممکن است دقیقا قلمرو جامعه شناسی سیاسی ادعا شود بررسی شد و توسعه یافت از قبیل نظریه های نخبگان و کثرت گرایان ،توزیع قدرت،احزاب سیاسی ،جامعه پذیری سیاسی ،فرهنگ سیاسی ، مشارکت سیاسی، گزینش سیاسی ،ایدئولوژی و رابطه بین ارزشها و جامعه بنابرین وظیفه جامعه شناسی سیاسی بررسی و تبیین رابطه بین سیاست و جامعه ،رابطه بین نهادهای اجتماعی و سیاسی و رابطه بین رفتار اجتماعی و سیاسی است و وسعت چنین وظیفه ای تکان دهنده است .

اما این مساله ضرورت آن را کاهش نمی دهد زیرا برای شناخت هر جامعه باید سیاست آن و برای شناخت سیاست هر جامعه باید آن جامعه را شناخت .

بدیهی است در نهایت کانون توجه جامعه شناسی سیاسی بر آن جنبه هایی از ساختارهای اجتماعی و رفتار متمرکز می گردد که به سیاست کمک و آن را تبیین می کند.

این امر متضمن چهار موضوع اصلی است :نقش دولت و اعمال قدرت ،ارتباط رفتار سیاسی با زمینه اجتماعی آن، ارتباط ارزشها با سیاست جامعه و نحوه تفسیر جوامع .

اگر حوزه جامعه شناسی سیاسی وسیع به نظر می رسد،مناسب است که ما هم مانند" سرویلیام هارکورت " سیاستمدار لیبرال ها که در سال (1892) اعلام کرد " همه ما اکنون سوسیالیست هستیم " مضمون اصلی این تحقیق را این گونه اعلام کنیم که : همه ما اکنون جامعه شناس سیاسی هستیم.

جامعه پذیری سیاسی : اصطلاح "جامعه پذیری سیاسی " واژه ای نوین در علم سیاست است ولی محتوای آن از سابقه تاریخی قابل توجهی برخوردار است ،به نحوی که مسئله تربیت یا آموزش سیاسی مورد توجه نخستین فیلسوفان و نظریه پردازان سیاست قرار داشته است .

اینکه چگونه نظرها و عقاید سیاسی در اذهان مردم ریشه می دواند و پا می گیرد و چه عواملی سبب حفظ و تداوم رژیمهای سیاسی می شود .

همه مسائلی است که از دوران گذشته مورد توجه متفکرین و نظریه پردازان بوده است .

مسائلی چون تربیت " شهروند" و یا خوگیری به امور مدنی در آثاری چون " جمهور افلاطون " "سیاست ارسطو " و در نوشته های" امیل زولا "،" ژان ژاک روسو " و دیگران مورد بحث قرار گرفته و بر آن تاکید شده است .

(مهرداد؛1376،21) به عنوان مثال،افلاطون در کتاب "جمهور" پس از بحث راجع به کیفیت و انواع نظامهای سیاسی،اهمیت جامعه پذیری سیاسی را مورد تاکید قرار می دهد :" از میان همه حیوانات ،بشر تربیت ناپذیرترین آنهات است چون که دارای سرچشمه و منبعی از عقل و منطق است که هنوز شکل نگرفته 2او موزی تر سر کش تر از حیوانات است ،به همین دلیل به وسیله لگامهای زیادی باید کنترل شود.

پدران ،مادران ،معلمان ، مسئولین سیاسی همگی نسبت به هدایت و اصلاح این حیوان چموش به سیر فضیلت مدنی ،متعهدند " ارسطو معتقد: "آموزش و پرورش سیاسی ،مهمترین علت فاعلی جامعه کمال مطلوب است .

وی عنوان می کند از میان تمامی فراگرد های موثربر خصلت نظامهای سیاسی، فراگرد آموزشی و فراگیری از همه مهمتر است.

(تی بلوم،220:1373) وی تاکید می کند" مهمترین راه بقای حکومت ها که کمتر دولتی به آن اعتنا کرده است ،سازگار کردن روش تربیت افراد با روح و سرشت قانون اساسی کشور است .(ارسطو،235:1374) از اولین و برجسته ترین تحقیقات انجام شده درباره جامعه پذیری سیاسی ،کار" فرد گرینشتاین " است که بر روی گروهی از بچه های مدرسه ای در "نیو هاون" در ایالت کانکتیک انجام شد." گرینشتاین " در تحقیق خود درباره بچه های کلاسهای چهارم تا هشتم (9تا13 ساله ) به نحو تجربی نشان داد که بچه ها دارای نگرشهای سیاسی کاملا قوی هستند .

در مقاله ای که در نشریه امریکایی "مطالعات علوم سیاسی "در 1960 چاپ شد .

گرینشتاین نگرشهای کودکان نسبت به رهبران سیاسی را مورد بررسی قرار داد و بیان داشت که دیدگاه بچه ها به رهبران نسبت به دیدگاه دیگران مثبت تر است .

از سوی دیگر گرینشتاین نشان داد که بد بینی سیاسی گسترده موجود در میان افراد بزرگسال در بین نوجوانان وجود ندارد .

در بررسی چگونگی گسترش چنین نگرشهایی ، مطالعه گرینشتاین ثابت کرد که بسیاری از نگزشهای کودکان نسبت به کارگزاران حکومتی در واقع مبتنی بر هیچگونه دانش عینی نسبت به نهادهای حکومتی نیست .

پس از اثبات اینکه بچه ها در مجموع دارای نگرشهای سیاسی هستند و این نگرشها عموما مثبت اند ،گرینشتاین به بررسی عوامل متعدد جامعه پذیری پرداخت که این نگرشها از طریق آنها آموخته می شوند .

هر چند وی تحقیقات ناچیزی را برای تایید مدعای خود ارائه کرد اما از خانواده ،مدرسه ،رسانه های جمعی به عنوان منابع متحمل کسب اطلاعات سیاسی نام برد .

"مایکل رایش " جامعه پذیری سیاسی را چنین تعریف کرده است : " فرایندی که به وسیله آن افراد در جامعه ای معین با نظام سیاسی آشنا می شوند و تا اندازه ای قابل توجهی ادراکشان از سیاست و واکنشهایشان نسبت به پدیده های سیاسی تعیین می شود.

(راش،102:1377) "آلموند وپاول " جامعه پذیری سیاسی را "روند حفظ و دگرگونی فرهنگهای سیاسی که بر اساس آن افراد وارد فرهنگ سیاسی شده و ستمگری هایشان نسبت به هدفهای سیاسی شکل می گیرد .

" تعریف کرده اند.

"ایستون " جامعه پذیری سیاسی را روندی توسعه ای دانسته است که به وسیله آن افراد ستمگیری سیاسی و الگوی رفتار را به دست می آورند.

"نولی " جامعه پذیری سیاسی را تلقین اطلاعات ،ایستارها نسبت به این اطلاعات و الگوهای معین رفتار با توجه به دولت و فعالیتهای گوناگون آن در جامعه تعریف کرده است این تلقین ممکن است رسمی یا غیر رسمی ،آشکار یا پنهان ،دلخواه یا بدون برنامه ریزی باشد ".

نتیجه : جامعه پذیری سیاسی انواع اشکال آموزشهای رسمی و غیر رسمی ، مستقیم و غیرمستقیم،برنامه ریزی شده یا بدون برنامه ای است که افراد از طریق آنها اطلاعات ،نقطه نظرها ،نگرشها ، ارزشها و نیز الگوهای رفتار سیاسی جامعه خود را کسب می کنند .

در وضع مطلوب،جامعه پذیری سیاسی فراگردی است که از طریق آن رشد و بلوغ خویش سیاسی فرد امکان پذیر می گردد و حاصل آن شکل گیری انسان سیاسی یا شهروند آگاه ، مسئولیت پذیر ،مشارکت جو و کارآمد در قلمرو زندگی سیاسی است.

در این فرایند فرد اختیارات و مسئولیتهای مشارکت در انواع رفتار سیاسی را درک می کند و قواعد حضور در میدان سیاست را فرا می گیرد .

فرهنگ سیاسی و رابطه آن با جامعه پذیری سیاسی : هر نظام سیاسی برای حفظ و استمرار حاکمیت خود نیازمند فرهنگ سیاسی خاصی است چرا که هماهنگی میان فرهنگ سیاسی و نظام سیاسی (در هر دو وجه سنتی و مدرن ) موجب ثبات سیاسی می شود .

(بشیریه،8:1370) هر نظام سیاسی متضمن الگوی خاصی از جهت گیری به سوی کنش های سیاسی است .

به بیان دیگر ،در هر نظام سیاسی یک قلمرو ذهنی سازمان یافته درباره سیاست وجود دارد که محصول فرایند زندگی جمعی یک ملت در طول تاریخ است و نظام سیاسی آن ملت را هدایت می کند ،ساخت و معنا می بخشد و فرد ،به تدریج ان را "درونی " می کند .

این قلمرو ذهنی را می توان فرهنگ سیاسی نامید .

مفهوم فرهنگ سیاسی بیش از هر کس شاید با نام " گابریل آلموند " و " سیدنی وربا " پیوند خورده باشد .

" آلموند " در فرهنگ گفته "هر نظام سیاسی شامل الگوی خاصی از جهت گیریها یا کنش سیاسی است .

من فکر کنم که بهتر است این الگو را فرهنگ سیاسی بنامیم .

" وربا " فرهنگ سیاسی را نظامی از باورهای تجربی ،نمادهای عاطفی و ارزشها که موقعیت وقوع کنش سیاسی را تعیین و تعریف می کند " می داند .

این دو بر اساس یک تحقیق در 5 کشور امریکا ،انگلستان ،ایتالیا ،مکزیک ، آلمان غربی بر مبنای معیارهایی از قبیل سطح دانش سیاسی ،مشارکت سیاسی ،احساس شهروندی ،علاقه مندی به سیاست ،کارآمدی سیاسی ،....سه نوع فرهنگ سیاسی محلی ،مشارکتی و تابع را از یکدیگر متمایز کردند .

" لوسین پای " در مقدمه کتاب " فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی " در تعریف فرهنگ سیاسی می نویسد : " فرهنگ سیاسی ساخت و معنای فضای سیاسی را به همان ترتیبی که فرهنگ به طور کلی معرف تلائم و یکپارچگی حیات سیاسی است به دست می دهد .

"(فرهنگ،شماره 5-6) به اعتقاد پای نگرشها ،احساست و ادراکات حاکم بر رفتار سیاسی در هر جامعه ،انبوهی از امور تصادفی نیستند ،بلکه نمایانگر الگوهای سازگاری هستند که با هم تناسب داشته متقابلا همدیگر را تقویت می کنند .

در هر جامعه ،فرهنگ سیاسی مشخص و متمایزی وجود دارد که به فرایندهای سیاسی معنا بخشده و آن را شکل می دهد .

"پای " چهار ارزش اصلی را محتوای فرهنگ سیاسی می داند که عبارتند از " اعتماد در مقابل بی اعتمادی بین مردم و حکومت ،سلسله مراتب در مقابل برابری ،آزادی در مقابل اجبار و استبداد و بالاخره سطح وفاداری و وفاق سیاسی.

" در مجموع می توان گفت : فرهنگ سیاسی یک جامعه جهت گیری ذهنی و عاطفی اکثریت افراد آن جامعه نسبت به سیاست و قدرت است ، به گونه ای که این جهت گیری ذهنی ،رفتار یا کنش سیاسی افراد را هدایت می کند .

ارتباط میان جامعه پذیری و فرهنگ سیاسی باید گفت : این دو گر چه مترادف نیستند اما رابطه نیرومندی با یکدیگر دارند .

اگر فرهنگ سیاسی را از منظر روان شناسی مورد نظر قرار دهیم باید بگوییم فرهنگ سیاسی نتیجه اجتماعی شدن است .

اجتماعی شدن سیاسی وسیله ای است که افراد به کمک آن دانش ،ارزشها و باورهای سیاسی معینی را کسب می کنند .

البته انتقال نظام ارزشی جامعه در حوزه سیاسی گاه ممکن است به صورت هماهنگ و سازمان یافته صورت گیرد ،نظیر آنچه که در نظامهی سیاسی توتالیتر یا مطلقه رخ می دهد.

مراحل جامعه پذیری سیاسی : در پاسخ این سوال که جامعه پذیری سیاسی چه زمانی صورت می گیرد ؟

پاسخ کلی این است که در تمام عمر در عین حال ،معمولا سنین کودکی و نوجوانی معمولا مهمتر از دوران بزرگسالی در نظر گرفته می شود .

یادگیریها و تجربیات دوران کودکی بیش از هر زمان دیگری به کسب گرایشهای سیاسی کودک کمک می کند ،به خصوص تجربیاتی که با احساس وفاداری سیاسی ،احساس یگانگی و آشنایی با نظام ،جذب ارزشهای سیاسی و نمادهای اصلی سیاسی نظیر مفهوم ملت، کشور ،پرچم، .....در ارتباط است.

اساسا علاقه به سیاست و درگیری ذهنی در مسایل سیاسی یا برعکس بی توجهی به سیاست عمدتا در سنین نوجوانی ایجاد و تثبیت می شود به نحوی که در سالهای بعد این گرایش به دشواری تغییر خواهد کرد .

احساس تعلق طبقاتی ،تقسیم بندی گروههای اجتماعی به "دوست " و " دشمن " یا "خوب " و " بد " و جایگزین کردن افراد به وسیله " موقعیتها " یا " نهادها " در ذهن در دوره کودکی و نوجوانی انجام می شود .

به تدریج علاوه بر شناسایی نمادها و نهادها ،از حدود سنین سیزده سالگی فرد اطلاعات یا آگاهی های سیاسی قابل توجهی نیز کسب می کند و با مبانی نظام سیاسی آشنا می شود و میل به مشارکت در سیاست در فرد پدیدار می گردد .

تاکید بر سنین کودکی و نوجوانی در فرایند جامعه پذیری سیاسی به معنای توقف این فرایند در سالهای بعد عمر نیست ،بلکه این جریان در بزرگسالی ادامه می یابد .

به دلایل مختلف ممکن است گرایشهای کسب شده در کودکی و نوجوانی در بزرگسالی دچار تغییر شود .

بعضی از محققین جامعه پذیری سیاسی دوران بزرگسالی را " جامعه پذیری سیاسی ناقص " لقب داده اند .

پچیدگی جهان سیاست و تنوع و تعداد جهت گیریها و گرایشات سیاسی موجود در هر جامعه ، شکل گیریهای نهادها و تشکل های مختلف سیاسی که به طور خاص واجد کار ویژهای سیاسی اند و عضویت افراد در این تشکل ها ،تغیرات سریعی که در زندگی سیاسی هر جامعه ای امکان پذیر است و عدم امکان پیش بینی آنها از جمله عوامل مهمی است که بر دیدگاهها ،گرایشات و رفتارهای سیاسی افراد در بزرگسالی موثر واقع می شوند و آموخته های کودکی و نوجوانی را متاثر می کند .

مثلا " ولگایز " (1975) در مطالعه خود درباره اروپای شرقی به "اجتماعی شدن ، یعنی اجتماعی کردن خودآگاه یا ناخودآگاه کودکان توسط بزرگسالان "و به " باز اجتماعی شدن " که آن را به دو مرحله " انقلابی "و "پیوسته "تفکیک کرد اشاره می کند .

به گفته وی هنگامی که یک رژیم جدید با ارزشهای ایدئولوژیک متفاوتی به قدرت می رسد ،می کوشد نه تنها نسل جدید را اجتماعی کند ،بلکه نسل قدیم را نیز باز اجتماعی می کند و ارزشهایشان را از ایدئولوژی قدیم به ایدئولوژی جدید تغییر می دهد.

در چنین شرایطی تمام فعالیتهای جامعه اصولا به میزان قابل توجهی عملا بازتاب ارزیابی ایدئولوژیک قرار می گیرند و بنابراین انتظار می رود که رفتار واقعا یا ظاهرا با هنجارهای آشکار ایدئولوژیک همنوا باشد .(راش ،APA :110) شیوههای جامعه پذیری سیاسی : 1- شیوه غیر مستقیم جامعه پذیری سیاسی : منظور از جامعه پذیری به شیوه غیر مستقسم همه تجربیات اجتماعی و روانی است که فرد در طول زندگی کسب می کند و این تجارب بر شکل گیری خویش سیاسی فرد موثر واقع می شود ،در واقع تمایلاتی که فرد در زمینه های غیر سیاسی کسب می کند در دورههای بعد به حوزه سیاست منتقل می شود و بر گرایشهای سیاسی او اثر می گذارد .

به طور دقیق می توان گفت : تجاربی که کودک در خانواده و در رابطه با والدین خود به عنوان نخستین نمادهای اقتدار یا قدرت حاصل می کندو نوع رفتار یا واکنشی که در برابر آن از خود بروز می دهدتا حد زیادی نگرش و رفتار او در بزرگسالی و در برابر قدرت سیاسی تعیین می کند .در واقع ، تجربه ای که کودک در برخوردهای خود با چهره های مقتدر و با قدرت غیر سیاسی در محیط خانواده و مدرسه بدست آورده است انتظارات و توقعات او را در حوزه سیاسی تحت تاثیر قرار می دهد .

مثلا : رفتار بزرگسالان در محیط خانواده رفتاری دیکتاتور منش و سلطه جویانه باشد.

(مثلا پدر سلطه جو ،یکدنده، انعطاف ناپذیر و تصمیم گیرنده باشد و کودک فرصتی برای خود نمایی و مشارکت در تصمیم گیری نیابد .) کودک می آموزد که در مواجهه با اقتدار ،ساکت و مظلوم و تسلیم پذیر باشد ،زیرا شرایط لازم برای تسلیم پذیری در کودک رشد یافته و تمایلات درونی در آن در جهت خاص در او به وجود آمده است.

چنین شخصی در بزرگسالی ،نقش سیاسی خود را در برخورد با قدرت سیاسی با حالتی از خضوع ، خشوع و تواضع تعریف خواهد کرد و به احتمال قوی نسبت به زیر دستان نیز حالت تفوق و سلطه جویانه خواهد داشت(مهرداد،APA:79) نمونه دیگر آموزشهایی است که از طریق موسسات و نهادهای مختلفی که می توان تحت عنوان "نهادهای مدنی " یاد کرد ، دریافت می کنند و این آموزشهایی هر چند بالضره سیاسی نیستند اما در زندگی سیاسی بازتاب می یابند .

مثلا در بسیاری از کشورها باشگاهها یا سازمانهای ویژه نوجوانان و جوانان هر یک "جامعه" ای در مقیاس محدود محسوب می شوند که فرد در آنها رقابت ،مشارکت ، رعایت قواعد کنش جمعی ، مسئولیت پذیری و همکاری را می آموزد .

عضویت در این تشکلها ماهیتا سیاسی نیستند اما امکان تمرین مشارکت و همکاری را برای فرد فراهم می کنند میزان فعالیت و مشارکت سیاسی فرد در آینده را تحت تاثیر قرار می دهد و بر زندگی سیاسی وی موثر واقع می شود.

شیوه مستقیم جامعه پذیری سیاسی : اجتماعی شدن سیاسی به طور مستقیم عبارتست از آموزشهایی که هدف تعیین شده آنها انتقال دانش ، نگرش و شیوههای رفتار سیاسی مناسب از نظر جامعه است .

در این روش شخص مستقیما و به طور صریح مسائل سیاسی مانند ساخت دولت ، هدف از تشکیل احزاب سیاسی ، جنبه های مفید و غیر مفید آنها ، قوت یک ایدئولوژی سیاسی و یا بر عکس جنبه های ضعف آن و خلاصه خصوصیات نظام سیاسی را یاد می گیرد.

آموزش یا تربیت سیاسی معمولا از طریق نهادهایی سورت می گیرد که بطور کلی تحت عنوان نهادهای اجتماعی کننده از آنها یاد می شود یعنی خانواده ،مدرسه ، رسانه های همگانی .

در عین حال تشکلهای سیاسی نظیر احزاب ، سندیکاها ،انجمنهای اداری .هویت و کارکرد سیاسی نیز اهمیت خاص در آموزش سیاسی دارد .البته میان نهادهای رسمی آموزش سیاسی که بخشی از دستگاه حکومتی محسوب می شود.

معمولا نهادهای دولتی متوی انتقال آن آموزههایی هستند که حس وفاداری به حکومت و تایید و تقویت نظام و ارزشهای سیاسی موجود را تقویت و در جهت "حفظ و تثبیت " نظم سیاسی موجود عمل می کنند در حالیکه نهاد غیر رسمی لزوما چنین کارکردی ندارند ،بلکه ممکن است با آموزش ارزشهای متفاوت در پی تغییر و تحول در نظام سیاسی باشند .

مشارکت سیاسی : مشارکت سیاسی درگیر شدن فرد در سطوح مختلف فعالیت در نظام سیاسی از عدم درگیری تا داشتن مقام رسمی سیاست است ، بطور اجتناب ناپذیری مشارکت سیاسی با اجتماعی شدن سیاسی رابطه نز دیکی دارد ، اما نباید آنها تنها در امتداد نتیجه اجتماعی شدن در نظر گرفت .

علاوه بر این ، مشارکت سیاسی با تعدادی از نظریه های مهم در جامعه شناسی رابطه دارد .