دانلود مقاله - روش تحقیق بررسی سبک های حل مساله و شیوه های مقابل افراد وابسته به مواد مخدر و مقایسه آن با افراد غیر معتاد

چکیده

پژوهش حاضر به منظور بررسی سبک های حل مساله و شیوه های مقابل افراد وابسته به مواد مخدر و مقایسه آن با افراد غیر معتاد انجام شده است.

در این مطالعه 240 نفر مورد ارزیابی قرار گرفتند.

آ زمودینها شامل دو گروه افراد وابسته به مواد مخدر(120 نفر) و افراد عادی 120 نفر بودند.

برای ارزیابی سبکهای حل مساله مقیاس حل مساله کمیدی و لانگ(1996) و برای ارزیابی شیوه های مقابله پرسشنامه شیوه های مقابله لازاروس و فولکن(1998) مواد استفاده قرار گرفت.

جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آمارهای توصیفی و روش آماری آزمون t و ضریب همبستگی استفاده شده است یافته های پژوهش نشان می دهد که بین افراد معتاد و عادی تفاوتهای معناداری در شیوه حل مساله و شیو ه های مقابله وجود دارد افراد معتاد در شیوه های مقابله ای خود از خویشتن داری، باز برآورد مثبت، جستجوی حمایت اجتماعی، حل مدبوانه مساله و مسئولیت پذیی کمتر استفاده می کنند مقابله آنها بیشتر به صورت شیوه های دوری جویی، اجتناب- گریز و رویارویی می باشد.

افراد وابسته به مواد مخدر بیشتر از سبکهای حل مساله و تقریب کمتر سود می برند با توجه به الگوی مقابله ای و سبک مساله معتادن که برای رویارویی با مسایل ریز و درشت زندگی طبیعی و روشهای ناکار آمد ضعیفی می باشد به نظر می رسد که این الگوها زمینه گرایش به اعتیاد، مشکلات اجتماعی و روانشناختی فرد را افزایش داده و در رباطلی را به وجو د می آورند.

 

 

فصل اول

کلیات

مقدمه

سوء مصرف مواد یکی از مشکلات بزرگ جوامع بشری است با وجود اینکه تلاشهای زیادی برای کنترل و از بین بردن آن به عمل آمده است ولی هنوز این بلای اجتماعی هر روز قربانیان زیادی می گیرد «مهریار و جزایری 1377 »کشور ایران نیز با دلایل جغرافیایی – اجتماعی – فرهنگی و مسایل دیگر با این معضل روبه رو است و برای کنترل و مقابله با آن هزینه های مادی و انسانی زیادی پرداخته است.

این مشکل روانی – اجتماعی چنان همه گیر و شایع می باشد که پژوهشگران زیادی به مطالعه آن پرداخته و با تحقیقات فراگیر و همه جانبه ، ابعاد مختلف اعتیاد را بررسی می کنند تا بتوانند راه حل مناسب و قابل قبول برای آن بیابند (کوپر و همکاران، 1992، صالحی، 1371 ) با توجه به آثار زیانبار فردی و اجتماعی سوء مصرف مواد، پژوهشگران آن را به عنوان نوعی اختلال در نظر گرفته اند و دو سیستم طبقه بندی اختلالات روانی – راهنمایی تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) و نظام بین المللی طبقه بندی اختلالات روانی (1992) بخشهایی را به آن اختصاص دادن و ملاکهای تشخیص خاصی برای شناسایی آنها تعیین کردند گیلدر و همکاران 1996 کاپلان و سادو 1994 یکی از عواملی که برای سوء مصرف مواد و اکثر نظریه های روانشناختی مطرح شده است آسیب پذیری افراد در مقابل مسائل و مشکلات طبیعی و غیر طبیعی زندگی است (گیلدر و همکاران 1996) در زمینه آسیب پذیری) فشار روانی یک موضوع کلیدی است و نظریات گوناگون بر روی آن متمرکز شده و تحقیقات پیشنهادی در مورد آن انجام پذیرفته است ساراسون و ساراسون 1987،ریو1992) پژوهشهای نشان داده کار افراد معتاد از استعمال مواد افیونی به عنوان یک روش مقابهل در مقابله چالشهای روز مره زندگی و فشارهای ناشی از آن استفاده می کنند (کوپر و همکاران 1992، گیلد و همکاران 1996، استیل و جوزف 1988 روزنف و همکاران 2000، کارنی و همکاران 2000، آراملی و همکاران 2000).

بسیاری از مصرف کنندگان مواد غیر قانونی بخصوص جوانانی که از دارو نسخه نشده استفاده می کنند به نظر می رسد برای رویارویی با مشکلات زندگی و چالشهای روزانه، از آمادگی لازم برخوردار نبوده و نمی توانند به طور موثر مسائل به وجود آمده را حل کنند(گلید و همکاران 1996).

براساس مطالعات انجام یافته معلوم گردیده است که معتادان هیجانات و منفی مختلفی (مانند پرخاشگری، عصبانیت، نگرانی و اندوه) را گزارش می کنند و به منظور فرار از مشکلات و اجتناب از ناراحتی و هیجانات و احساس منفی به مصرف مواد افیونی پناه می برند.

به بیان دیگر در شرایط پرتنش و به هنگام رویارویی با عوامل فشار از برای کاهش فشار های عصبی و هیجانات منفی به آرام بخش ها و افیونها پناه می برند (کوپر استل و جورج1992)

افراد معتاد به دلیل کمبودها:

نقص در مهارت های انطباقی و انتظارات از اثرات مواد روانگردان (باور های نادرست در خصوص اثرات مواد) از سوء مصرف مواد به عنوان یک روش مقابله تعمیم یافته است کلی استفاده می کنند (روزنف و همکاران 2000 کانی و همکاران 2000) از اینرو اتکاء به سوء مصرف مواد به عنوان روشی برای مقابله و حل مشکلات منجربه مصرف طولانی و افزایش خطر استعمال مواد غیر قانونی می شود (کوپر و همکاران 1992، آراملی و همکاران 2000).

افراد معتاد در مواجهه با مشکلات و چالشهای زندگی به سبک های مقابله هیجان مدا را به کار گرفته و به شیوه اجتنابی عمل میکنند و به دلیل ناکارامدی این[1] نوع شیوه مقابله و نیز پاداش و تقویت کوتاه مدت مصرف مواد معتادان از کسب مهارتهای لازم و کارآمد برای رویارویی با جنبه های مختلف زندگی طبیعی محروم می مانند و نهایتا به شیوه غیر انطباقی عمل می کنند (دلیلی و مارالات1997)

اهمیت و ضرورت تحقیق

آثار نامطلوب سوء مصرف دارو بسیار کننده و سنگین است این معضل جهانی آثار اقتصاد، اجتماعی مخرب و خانمان سوزی دارد (ماستو[2] 1997) مشکلات ناشی از مواد تحدیدی جدی برای سلامت جامعه و نقش عمده ای در جرم و فساد به عهده دارد و مستقیم  و غیر مستقیم هزینه های زیادی به جامعه تحمیل می کند (کاپلان 1994 سادوک ) یکی از ابعاد مهم اعتیاد آسیب پذیری افراد در مقابل چالش های روزمره زندگی است.

شیوه های مقابله ناکار آمد و ناتوانی در حل و فصل مساله ریز و درشت زندگی از جمله عواملی است که آسیب پذیری آنها را تشدید می کند (کوپر و همکاران 1988).

براساس نوشتارهای پژوهشی از آنجایی که افراد معتاد در مهارتهای زندگی نقض داشته و سبک های حل مساله ناکار آمدی در رویارویی با مسائل جاری زندگی به کار می گیرند با توجه به اینکه تحقیقات مختلفی کارآمدی سبک های حل مساله و آموزش روشهای کارآمد را در پشگیری از اعتیاد و جلوگیری از عود مجدد آن بعد از سم زدایی نشان دادن (گزوپ 1994، دیلی و مارلات 1997) بنابراین ضرورت دارد بررسی شود که افراد معتاد چگونه با دشواریها اتفاقات و مسائل طبیعی زندگی روبه رو می شوند بر چه روشهای برای حل این مشکلات استفاده می کنند.

هدفهای پژوهش

پژوهش حاضر در نظر دارد سبکهای حل مساله افراد معتاد را در رویارویی با نیازها و مطالبات زندگی طبیعی بررسی کنند و به شیوه های حل مساله و روشهای مقابله ای آن در مواجهه با مسائل و مشکلات [3]زندگی دست یابد و مشخص سازد روشهای رویارویی آنان با مسائل ریز و درشت زندگی چه تفاوتی با افرادی که به سوء مصرف مواد دچار نیستند دارد.

به عبارتی دیگر افرادی که معتاد نیستند چگونه با مشکلات و خواسته های زندگی رو به رو می شود آنان از چه روشهایی برای حل مسائل و مشکلات زندگی روزمره خود استفاده می کنند که معتادان فاقد آن هستند.

تحقیق حاصل در نظر دارد ویژگی سبک مساله معتادان و افراد عادی را مورد مقایسه انجام دهند با انجام این مطالعه سبک های مساله گشایی که افراد عادی را نمو آسیب پذیری در مقابل فشارها و چالش ها و مشکلات زندگی مصون می سازد معلوم می شود در عین حال با آگاهی از نقص مهارتهای رفتاری، شناختی و عاطفی معتادان می تون برنامه هایی تدارک دید که به واسطه آموزش آن به معتادان روشهای جدیدی برای مبارزه با گرایش به مواد مخدر و پیشگیری از آثار مخرب آن دست یابد.

سئوالات پژوهش

از آنجایی که براساس بررسی های انجام شده در نوشتارهای پژوهشی تا کنون مطالعه ای در خصوص سبکهای حل مساله در جمعیت معتادان انجام نشده است لذا در این پژوهش به دلیل عدم حمایت پیشینه از ارائه فرضیه پژوهش فقط به طرح سوال می پردازیم.

سوال اصلی پژوهش:

آیا الگوی سبک های حل مساله افراد معتاد به الگوی سبکهای حل مساله افراد غیر معتاد متفاوت است؟

سئوالات فرعی:

1- آیا افراد معتاد و افراد عادی در «بی یاوری» با یکدیگر تفاوت دارند؟

2- آیا افراد معتاد و افراد عادی دو عامل« کنترل» حل مساله با یکدیگر تفاوت دارند؟

3- آیا افراد معتاد و افراد عادی در عامل «خلاقیت» با یکدیگر تفاوت دارند؟

4- آیا افراد معتاد عادی در عامل و «اعتماد در حل مساله » با یکدیگر تفاوت دارند؟

5- آیا افراد معتاد عادی در عامل و «اجتناب » با یکدیگر تفاوت دارند؟.

6- آیا افراد معتاد عادی در عامل و «تقرب » با یکدیگر تفاوت دارند؟

 

فرضیه پژوهش

1- معتادین به مواد مخدر در عامل c ( نوروز گرایی عمومی) نسبت به افراد عادی نمرات بالاتری بدست خواهند آورد.

2- نمرات معتادین به مواد مخدر در عامل G (وجدان و فرامن قوی) در مقایسه با افراد عادی غیر معتاد بصورت معناداری کمتر خواهد بود.

3- معتادین به مواد مخدر در عامل O (بی اعتمادی) نسبت به افراد عادی غیر معتاد نمرات بالاتری می گیرند .

4- نمرات معتادین به مواد مخدر در عامل I (واقعگر و مستقل بودن) در مقایسه با افراد عادی غیر معتاد به صورت معناداری پائین تر خواهد بود.

5- معتادین به مواد مخدر در عامل Q4 (تنش عصبی بالا) نسبت به افراد عادی غیر معتاد به صورت معناداری نمرات بالاتری بدست خواهند آورد.

توجه: به دلیل تعداد زیاد صفات و ویژگی های مورد مقایسه در این پژوهش به طور کلی فرضیه ها در 5 شماره بالا خلاصه گردیده است اما در هنگام بحث و نتیجه گیری هر کدام از ویژگیها و صفات 16 گانه در فرضیات بالا می توانند به طور مجزا در افراد عادی و معتادین به مواد مخدر مورد بررسی و مقایسه قرار گیرند.

 

تعریف اصطلاحات مفاهیم کلیدی

حل مساله

مفهوم حل مساله توسط زویلا[4] و نزو[5] 1985 چنین تعریف شده است: فرایند شناختی – رفترای خود رهنمودن که فرد با استفاده از آن تلاش می کند راههای مقابله موثر یا انطباقی با مشکلات زندگی روزمره را بیابید (دزویلا و چنج[6] 1995)*

فشار روانی

در حال حاضر فشار روانی به عنوان یک فرایند تعریف می شود.

بر طبق نظر لازاروس که یکی از نظریات مربوط به استرس [7] می باشد فشار روانی رابطه معین بین شخص با محیط است که وابستگی شخص به عنوان عامل فشار یا فراتر از منابع زیان آور برای سلامتی او ارزیابی می شود(لازاروس، 1984، به نقل از فرایند بند1997)

مقابله

در نوشتارهای پژوهشی معاصر مهمترین تعریفی که حمایتهای تجربی زیادی را در پی دارد مفهوم مقابله از نظر لازاروس و همکاران وی می باشد.

از نظر آنها مقابله عبارتست از تلاشهای شناختی و رفتاری برای اداره مطالبات بر دینی و درونی خاص و تعارضات بین آنها که بصورت طاقت فرسا [8] یا فراتر[9] از منابع تشخیص ارزیابی می شوند لازاروس 1991، ص 112 به نقل از فرایدبنرگ (4)1997

 

افیون یا مواد مخدر

کلمات Opioid , opiate از واژه opium عصاره خشخاش[10] اخذ شده است که حاوی تقریبا 20 نوع آکالوئید تریاک از جمله مورفین می باشد.

راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) واژه opioid را به عنوان در برگیرنده opiate هر گونه فراوده یا مشتقات تریاک همینطور opioid یک ماده مخدر مصنوعی که از نظر تاثیر opiate  اما از مشتقیات تریاک نیست به کار برده است (کاپلان، مادک  و گرپ 1994)

مواد افیونی شامل افیون های طبیعی مثل مورفین افیونهای نیمه صناعی مثل هروئین و افیونهای مصنوعی دارای عمل شبیه به مورفین (مانند کدوئین، هیدرومورفون، متادون، اوکی کادون، هپیویوین و فنتانیل است ساراسون و ساراسون 1987 کاپلان، سادوک و گرپ 1994 ) در کشور ایران را بهترین ماده افیونی تریاک است مهریار و جزایری 1377).

عبارت اختلال مصرف مواد در راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) یا اختلالات ناشی از داروهای رونگردان نظام بین المللی طبقه بندی بیماریهای روانی (1992) در اشاره به اختلالاتی مورد استفاده قرار می گیرند که از سوء مصرف الکل داروهای روانگردان و سایر مواد شیمیایی نظیر حلالهای قرار ناشی می شوند.

در سیستم های طبقه بندی راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی و نظام بین المللی طبقه بندی بیماری های روانی طبقات مشابهی برای اختلالات مصرف مواد بکار برده اند اما آنها را بطور متفاوتی گروه بندی کرده اند.

در هر دو طرح اختلالات زیر شناخته می شوند مسمومیت یا مستی[11] یا سوء مصرف[12] یا مصرف مضر[13] ،وابستگی[14] ، حالات ترک[15] اختلالات پسیکوتیک و سندرم های نسیانی (گیلدر و همکاران 1994).

هم راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی و هم نظام بین المللی طبقه بندی بیماری های روانی تعریفهای برای مسمومیت (مستی) ارائه کرده اند.

در هر دو سیستم مسمومیت یک سندرم گذرنده ناشی از مصرف اخیر یک ماده تلقی می شود که اختلال جسمی و ورانی بالینی قابل ملاحظه به وجود می آورد.

- اصطلاحات سوء مصرف و راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی و مصرف مضر در نظام بین المللی طبقه بندی بیماریهای روانی به الگوی غیر انطباقی مصرف مواد اطلاق می شود که به سلامتی به مفهوم کلی آسیب می رسانند.

- اصطلاح وابستگی به پدیده های جسمی و روانشناختی خاص اطلاق می شود که در نتیجه مصرف مورد یک ماده پدید می آیند.

ملاکهای تشخیص وابستگی در راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی و نظام بین المللی طبقه بندی بیماریهای روانی مشابه و شامل میل شدید برای مصرف ماده بی توجهی فرایند نسبت به راههای دیگر کسب رضایت، پیدایش تحمل و حالت ترک فیزیکی می باشد.

- تحمل[16] حالتی است که در آن پس از تجویز مکرر دارد و تاثیر کمتری ایجاد می کند یا برای ایجاد همان تاثیر دوزهای فرایند ضرورت می یابد حالت ترک گروهی از علایم و نشانه های است که به هنگام کاهش مقدار یا قطع دارو ظاهر شده و برای مدتی محدود دوام می یابد.

ماهیت حالت ترک بستگی به طبقه مواد مورد استفاده دارد و گلیدر و همکاران 1996)

ملاکهای دو سیستم طبقه بندی اختلالات مربوط، سوء مصرف مواد به ترتیب ذیل هستند:

- ملاکهای مصرف مضر در نظام بین المللی طبقه بندی بیماری روانی (1992)

- الگوی مصرف مواد روانگردان برای سلامتی مضر است آسیب ممکن است مربوط به سلامت جسمی یا روانی باشد

 

- ملاکهای وابستگی در نظام بین المللی طبقه بندی بیماری های روانی (1992) (A) تشخیص وابستگی زمانی گذاشته می شود که سه تا (یا بیشتر) از علایم در طول یک سال قبل تجربه شده یا نشان داده می شود: 1- میل یا احساس اجبار قوی برای مصرف ماده 2- اشکال در کنترل مصرف مواد از نظر شروع به ختم یا سطح مصرف 3- حالت ترک فیزیولوژیک وقتی ماده مصرفی قطع شده یا کاهش یابد و با یکی از ویژگیهای زیر تظاهر کند 4- سندرم ترک مشخص آن ماد ه یا مصرف همان ماده (یا ماده مشابه) به منظور رفع یا اجتناب از علایم ترک 5- قرائن تحمل، نظیر لزوم افزایش ماده رونگردان برای کسب آثاری که در ابتدا با دوزهای پائین تری بدست می آمد 6- بی توجهی پیشرونده نسبت به لذات و علائق دیگر به دلیل مصرف مواد روانگردان و وقت بیشتری که برای تهیه مصرف یا رفع آثار ماده ضروری است.

7- ادامه مصرف مواد علیرغم قرائن آشکار پیامدهای زیانبار جسمی یا روانی به نقل از نظام بین المللی طبقه بندی بیماریهای روانی 1992) ملاکهای تشخیص برای وابستگی به مواد در راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی 1994) الگوی غیر انطباقی مصرف یک ماده که به ناراحتی قابل ملاحظه از نظر بالینی منجر می شود و با سه تا یا بیشتر از علایم زیر که زمانی در طول 124 ماه روی می دهند تظاهر می کند: 1- تحمل که با هر یک از حالات زیر تعیین می شود: (A) نیاز به مقادیر بسیار بالاتریک ماده برای رسیدن به مسمومیت دستی یا تاثیر دلخواه (B) کاهش قابل ملاحظه تاثیر با ارائه مصرف همان مقدار ماده 2- ترک کار با هر یک از حالات زیر تعیین می شود: (A) سندرم ترک مشخص برای ماده (B) همان ماده یا ماده مشابه برای رفع یا جلوگیری از علایم ترک مصرف می شود 3- ماده غالبا به مقادیری بیشتر و دوره طولانی تر از آنچه مورد نظر است مصرف می شود.

4- میل دایم با تلاشهای ناموفق برای کاهش یا کنترل مصرف ماده موجود دارد.

5- وقت زیادی در فعالیتهای لازم برای بدست آوردن ماده، مصرف ماده یا رهایی از آثار ماده مصرف می شود 6- فعالیت مهم اجتماعی، شغلی و تفریحی به خاطر مصرف ماده کنار گذاشته می شود 7- ادامه مصرف علی رغم آگاهی به مسایل مستمر یا عود کننده جسمی یا روانشناختی که احتمالا از مصرف ماده ناشی شده یا در نتیجه آن تشدید می شود (به نقل از راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی 1994) ملاکهای تشخیص برای سوء مصرف مواد در راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) 8- الگوی غیر انطباقی مصرف یک ماده که از نظر بالینی به ناراحتی قابل ملاحظه ای منجر می شود و با یک یا بیشتر از علایم زیر که زمانی در طول 12 ماه روی می دهند تظاهر می کند: 1) مصرف تکراری مواد که به ناتوانی در برآوردن متعهد مربوط به نقش در کار مدرسه یا خانه منجر می شود.

2) مصرف مکرر مواد موقعیتهایی که در آنها مصرف ماده از نظر فیزیکی خطرناک است.

3) مسایل قانونی تکراری مربوط به مواد 4) مصرف مداوم علیرغم مسایل اجتماعی پایین فردی ناشی یا تشدید شده تحت تاثیر ماده B- هرگز ملاکهای وابستگی مواد را برای ماده مزبور نداشته است (به نقل از راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی 1994) متغیرهای تحقیق وابستگی به مواد مخدر این اختلال در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی به این صورت تعریف شده است «اصطلاح وابستگی» به پدیده ای جسمی و روانشناختی خاص اطلاق می شود که در نتیجه مصرف مکرر یک ماده پدید می آیند، در پژوهش حاضر تشخیص اختلال یا استفاده از مصاحبه براساس ملاکهای راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی (1994) انجام خواهد گرفت.

سبکهای حل مسئله سبکهای حل مساله عبارتست از فرایند شناختی – رفتاری خود رهنمون که فرد با استفاده از آن تلاش می کند راههای مقابله موثر یا انطباقی به مشکلات زندگی روزمره را بیابد (دزوریلا و چنج 1995) این فرایند های حل مساله در شش سطح انجام می پذیرد 1- بی یاوری 2- کنترل حل مساله 3- شیوه خلاقیت 4- اعتماد در حل مساله 5- شیوه اجتناب 6- شیوه تقرب کسیدی و لانگ 1996 به نقل از محمدی) 1377 مقابله مقابله فرایندهای است که طی آن خود به اداره خواستهایی می پردازد که فراتر از منابع و توانایهای شخص بوده و تهدید کننده هستند (لاز اروی و فولکمن ، 1984 به نقل از ریو، 1992) از لازاروس و فولکن(1998) براساس یک مصری مطالعات تجربی انواع مختلف شیوه مقابله را مشخص کرده اند که عبارتند از مقابله رویاروی گر 2- دوری جویی 3- خویشتن داری جستجوی حمایت اجتماعی 5- مسئولیت پذیری 6- گریز اجتناب 7- حل مدبرانه مساله 8- بازبراورده مثبت مساله به نقل از اقاجانی،1377).

فصل دوم بررسی مطالعات پیشین چشم انداز تاریخی سوء مصرف مواد از دوران پیش از تاریخ انسان جهت کاهش درد جسمی یا تغییر حالت هشیاری از انواع مواد استفاده کردند (دیویسون و نیل، 2001) علاوه بر مسابقه بسیار طولانی مصرف مواد، تقریبا اقوام مختلف آن را به صورتهای متنوع مورد استفاده قرار می دهند (صالحی،1371) تریاک یک منبع اساسی برای سوء مصرف مواد است که حداقل از زمانی سو مری ها در 700 سال پیش از میلاد وجود داشته است (کاستلو و کاستلو،1992) در چند دهه اخیر میزان افراد معتاد یک بحث مفهومی گسسته است تلقی های غیر اخلاقی و جرم از اعتیاد به عقیده نویسندگی و مشاهد گران در قرن نوزدهم بر می گردد آنان این مساله را بعنوان هدفی قابل رویت برای انقلابهای متعدد اجتماعی بر علیه سیاستمداران جاه طلب و دیوان سالارها مطرح کرده اند به تدریج چهره اعتیاد بعنوان یک بیماری قابل درمان عوض می شود.(ماستو، 1997) با افزایش تئوریهای پزشکی در زمینه اعتیاد، نظریه های اجتماعی و روانشناسی نیز وارد صحنه شده روشهای قدیمی برای سازه با اعتیاد دبدست آورده (کاپلان ، سادوک و گرپ،1994) جنبه های اجتماعی اعتیاد به نظر دوم سوم افکار عمومی، سوء مصرف مواد برتر از 25 سال پیش شده است و چهار پنجم مسئولین سیاسی سوء مصرف الکل و مواد را مهمترین مساله جوامع خود قلمداد می کنند حتی بیش از حل اسلحه و فعالیت گروههای مجرم و غیر قانونی (فاکئو، 1997) تا جائیکه امروزه می بینیم یکی از کاندید هایی ریاست جمهوری کشور بزرگی مثل امریکا از برنامه های خود در مورد اعتیاد بعنوان یک موضوع تبلیغاتی استفاده کرده است (کاپلان ، ساروک و گرپ، 1994) طی ارزیابی اخیر در مورد زیانهای سوء مصرف مواد میزان آن بیش از 290 میلیارد دلار برآورده شده است.

(نیدل من ، مک نیلی و دراکر 1997) این زیانها و ضررهای متعدد کشورهای مختلف آنان را مجبور کرده است تا روشهای جدید و موثری برای مقابله با آن در پیش بگیرند.

مهر یار و جزایری،1377) میزان شیوع در سالهای اخیر 550000 مصرف کننده دائمی هروئین و جود داشته اند حدود 2/1 میلیون امریکایی هروئین مصرف کرده اند تعداد جوانان معتاد به هروئین در مقایسه با سالهای 1990 افزایش یافته است (وینیک 1997) در کشور ایران تحقیقات همه گیری شناسی معتبری تابحال ارائه نشده است و سخنانی که در رابطه با میزان شیوع طرح شده براساس حدس و گمان بوده است و لی توافق اکثر افراد در این است که حداقل یک میلیون معتاد به مواد افیونی در کشور وجود دارد و این تعداد البته شامل افرادی که بطور تفریحی مواد مصرف می کنند طی شود (مهریار و جزایری1377) طی پژوهش که در کشور ایران انجام پذیرفته معلوم شده است که متوسط سن معتادین 32 سال و متوسط شن شیوع مصرف مواد 22 سالگی می باشد.

مهمترین حامل مخاطره آمیز برای مصرف مواد وجود مصرف کننده مواد در اعضای خانواده بوده است که در 47% معتادین ذکر شده است حدود 72% از معتادین تریاک، 40% و هروئین و 22% شیوه مصرف می کنند، 16% از معتادان به شیوه تزریق مواد مصرف می کند (رحیمی 1379) دیدگاههای مربوطه به سوء مصرف مواد دیدگاه زیست شناختی و پزشکی دیدگاه پزشکی اولین دیدگاهی است که به اعتیادبه چشم یک اختلال نگریسته است (دیوسیون و نیل (2) 201) تحقیقات مختلفی در زمینه پایه های زیست شناختی اعتیاد انجامی می گیرد در سال 1974 آنکلفالین یک پناپپتید در ونزا با اثرات شبیه به تریاک شناسایی شد این کشف به شناسایی سه طبقه از مواد در ونزا در مغز از جمله اندودفین ها و آنکلفالین ها منجر شد اندوفین ها در انتقال عصبی و وقفه دادن درد، درگیر هستند.

این مواد وقتی کسی از نظر جسمی آسیب می بیند آزاد شده و تا حدودی مسئول فقدان درد در ضمن تصادفات حاد هستند.

اثرات اولیه ترکیبات تریاک و شبه تریاک از طریق گیرنده های مواد افیونی اعمال می شود (کاپلان، ساروک و گروپ، 1994).

فرد مبتلا به اختلال وابسته به مواد افیونی ممکن است کاهش فعالیت با فشار ژنتیکی در سیستم افیونی دانسته باشد این کاهش فعالیت ممکن است نتیجه کمتر بودن تعداد یا حساسیت کنند گیرندهای افیونی، آزاد شدن کمتر مواد افیونی در ونزا یا غلظت بالای آنتا گونیتهای مغزیمواد افیونی در ونزا بوده باشد (کاپلان، ساروک و گرپ، 1994) یکی از پایه های خود نورولوژیکی مهم که واسطه اثرات تقویت کنندگی سوء مصرف مواد است سیستم میان مغزی دو پایین است که هسته های سلول آن در ناحیه تگفمتال بطنی است و مغز قدامی، خصوصا هسته آکومبنس را عصب می دهند (گیله و هکاران، 1996) این راههای دو پامینی بخشی از سیستم پاداش فیزیولوژیکی را تشکیل می دهد که خاصیت بالا بردن فراوانی رفتارهای فعال کننده آن را دارد این دیدگاه تبین های بسیار جالبی در مورد وابستگی، تحمل و داور و فراهم ساخته اند و همینطور تا حدودی زمینه های ژنتیک سوء مصرف مواد را آشکار ساخته اند.

دیدگاه اجتماعی نظریه های جامعه شناسی اعتیاد را یک مساله اجتماعی تلقی کرده و و سعی می کند آنها را از این دید بررسی کرده و تحقیق کنند براساس پژوهشهای انجام یافته معلوم شده است که وابستگی به مواد افیونی محدود به طبقات پایین اجتماعی اقتصادی نیست هر چند میزان بروز وابستگی در این گروه از طبقات اجتماعی، اقتصادی بالاتر است انواعی از عوامل اجتماعی وابسته به فقر بشری احتمالا در وابستگی به مواد افیونی دخالت دارند حدوده 50% مصرف کننده های هروئین در شهر ها کودکان تک والدیا والدین از هم جدا شده هستند و از خانواده هایی برآمده اند که درآنها حداقل یک عضو مبتلا به اختلال وجود دارد (کاپلان ، سادوک و گرپ، 1994) خطر سوء مصرف دارد در جوامعی بالاست که به نوعی نسبت به مصرف دارو و سهل انگار هستند ممکن است در گروههای همتا جوان برای صرف دارو به منظور کسب شان و قابلیت تحت فشار اجتماعی قرار گیرد.

بعضی از پژوهشها، شواهدی نشان داده اند منبی اینکه مصرف دارو توسط افراد را می توان با توجه به مصرف مواد توسط همتاهای او پیش بینی کرد شوادی 1992 به نقل از گیله و همکاران 1996) بین سوء مصرف دارو و شاخصهای محدودیت اجتماعی نظیر بیکاری و بی خانمانی رابطه وجود دارد (گیلدر همکاران ، 1996 گزوپ1994) از عوامل دیگری که در دیدگاهههای اجتماعی مطرح است قابلیت وسول دار و توسط افراد می باشد استفاده از دارو های نسخه شده که به راحتی از اکثر داروخانه ها قابل وصول است بعضی ا ز داروها مثل نیکوتین که به راحتی قابل وصول است مواد مخدرهم که در اکثر کشورها از طریق قاچاق قابل وصول است دیدگاههای جامعه شناختی اطلاعات بسیار زیادی در زمینه سوء مصرف مواد فراهم ساخته اند.

دیدگاه روان تحلیلی در مقالات روان تحلیلی رفتار معتاد به مواد مخدر برحسب تثبیت لیبیدو با پیشرفت به سطوح پیش تناسلی، دهانی یا حتی سطح ابتدای تررشد روانی جنسی توصیف شده است اکثر نظریه پردازان روانی تحلیلی بیش از همه روی حالات دهانی تاکید کرده اند نیاز به توضیح روابط سوء مصرف مواد ، دفاع، کنترل تکانه اختلالات عاطفی و مکانیسم های انطباقی باعث شده تا روان تحلیل گران معاصر بیشتر بوده ظابطه بندی روانشناسی ایگو را تاکید کنند غالبا تصور می شود آسیب دیدگی شدید ایگو با سوء مصرف دارو رابطه دارد و حاکی از آشفتگی های عمیق مربوط به رشد می باشد در نظریه های معاصر مسایل مربوط به رابطه بین ایگو عواطف به عنوان یک ناحیه کلیدی موضوع اعتیاد مطرح شده است.

دیدگاههای یادگیری و شناختی رفتاری نظریه پردازان افراطی دیدگاه یادگیری سعی کرده اند که با الگوی محرک پاسخ مساله پیچیده اعتیاد را تبیین کنند ولی با توجه به ناکار آمدی این الگو، در درمان و پیشگیری از سوء مصرف ممواد اکثر پژوهشگران به الگوی محرک – ارگانیسم پاسخ روی آورده اند و این الگو را در تبیین و درمان سوء مصرف مواد کارآمد و اثر بخش یافته اند( بندورا، 1997،گزوپ،1994) در رویکرد یادگیری مشاهده ای به عوامل زمینه ساز شناختی رفتاری و عاطفی تواما توجه می شود و در این میان به موضوعات کلیدی چون خویشتن داری خود اثر بخشی و تغییر محیط و رفتار تاکید می شود پژوهشگران زیادی با استفاده از این رویکرد ، طرحهای درمانی متنوعی را برای درمان اختلالات مختلف سوء مصرف مواد فراهم ساخته اند (مارلات و هکماران، 1991 کوپر و همکاران، 1998، آراملی و همکاران 2000) رویکرد شناختی رفتاری نیز تقریبا مثل طرفداران نظریه یادگیری مشاهده ای به شناخت نگرش افراد، عواطف، هیجانات، رفتار و شیوه های مقابله ای معتادان تاکید دارند (گزوپ 1994) از این دید افراد معتاد قبل از شروع مصرف دارو تا حدودی کمبود مهارتهای شناختی و رفتاری دارند که آسیب پذیری آنان را شدت می بخشد غالبا به نظر می رسد که توان آنها مقابله با چالشهای روزمره زندگی را ندارند، احساسات ایشان بی ثبات است و از افسردگی، اضطراب، مشکلات زندگی بدخلقی و مواردی از این قبیل شکایت می کنند (گیلدر و همکاران ، 1996 دیدگاههای شناختی – رفتاری از جمله آموزش مهارتهای مقابله ای و سبک های مساله کارآمدی خود را در پیشگیری از بروز و نیز پیشگیری از عود مجدد سوء مصرف مواد نشان داده اند (گزوپ، 1994) استرس یا فشار روانی همه انسانها به نوعی تحت استرس هستند (اتکینسون و همکاران ، 2000) مردم فشار روانی را در سراسر تاریخ تجربه کرده اند فشار روانی بخشی از روابط انسانی است آن گونه که در هنر و ادبیات تمامی اعصار ثبت شده است در زندگی روزمره فشار روانی به راههای مختلف خود را نشان می دهد (پاول و اندایت، 1990) رویدادهای بیشماری در ما فشار روانی ایجاد می کنند بعضی از این رویدادهای مانند جنگ، حوادث اتمی زلزله، و سیل تغییراتی هستند که عده کثیری از افراد در تحت تاثیر قرار می دهند موارد دیگر از قبیل رفتن به محل جدید تغییر شغل، ازدواج، از دست دادن دوست، ناراحتی از یک بیماری، فقط در زندگی مخفیافراد اثری گذارند، مشکلات روزماره مانند گم کردن کیف پول، گیر افتاد در ترافیک، جرو و بحث با استاد درس نیز می توانند بصورت گونه ای از فشار ها تجربه شوند سرانجام جریان استرس می تواند در درون خود فرد از قبیل اعمال و فعالیتها و یا آرزوهای متعارفی ایجا د شوند(اتکنیسون و همکاران، 2000) استرس یک موضوع عود است (دیویسون و نیل، 2001 به اتکینسون و همکاران 2000)، و همه افرادآنها را به گونه های مختلفی تجربه می کنند تجارب افراد از فشار روانی به صورت طیف وسیعی از حالات و رفتارها خود را نشان می دهند افراد به هنگام تجربه آن حالاتی از قبیل شادی و شعف و اضطراب ، افسردگی، پرخاشگری و تحریک پذیری نشان می دهند (دیوسیون و نیل، 2001، اتکنیسون و همکاران، 2000، ریو، 1992، ساراسان و سراسون ،1987) با وجود این تعریف استرس مساله مشکلی است (ریو، 1992) شاید بتوان گفت، تعریف و تعیین ماهیت فشار روانی خود یک مساله فشار زا است برای مشخص کردن مفهوم فشار روانی بهتر است نگاهی به چشم انداز تحول تاریخی آن افراخته شود تحول تاریخی تعریف فشار روانی ظهور پدیده فشار روانی در زمینه مسایل بهداشتی و بهزیستی، مرهون تلاشهای پزشکی بنام هاش میله 1 است.

وی براساس یکسری از ماینات و مطالعات که بر روی حیوانات انجام داده سندرم انطباق عمومی 1 را بعنوان پاسخی زیست شناختی به فشار مداوم و مستمر فیزیکی مطرح نموده و تشریع کرد (دیویسون وینل، 2001، پاول و اندایت ، 1990) طبق نظریه سلیه سه مرحله فیزیولوژیکی مخرب وجود دارد اول بدن وارد مرحله هشدار می شود مرحله هشدار برانگیختگی سمپاتیک است بطوری که قلب ششها، و دیگر اندامها فعالیتشان را افزایش می دهند با تداوم استرس بدن وارد مرحله دوم فعالیت سمپاتیک یعنی مرحله مقاومت می شود در طول مدت این مرحله بدن بود ندارد دستگاه عصبی سمپاتیک خود را برای همخوانی بادرخواستهای استرس هماهنگ می کنند اگر در خواستهای استرس برآورده نشود و آنها ادامه یابند بدن وارد مرحله آخریعنی فرسودگی می شود در مرحله فرسودگی بدن بالاخره مقاومتش را از دست می دهد به طوری که اندامهای بدن در معرض آسیب قرار می گیرد (ریو1992) اگر طی مرحله فرسودگی استرس تداوم یابد ارگانیسم می میرد یا آسیب برگشت ناپذیری پیدا می کند(سلیه، 1950، به نقل از دیوسیون و نیل، 2001)