دستگاه ها و وسائل موتوری بالابر عبارتند از کلیه وسائل و تجهیزات ثابت و متحرک موتوری که برای بالا بردن، پایین آوردن و جابجایی و نصب مصالح و وسائل و تجهیزات ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرند، از قبیل انواع مختلف جزثقیل های ثابت (تاورکرین ها و وینچ ها) و جرثقیل های کامیونی، آسانسورهای موقت و نظایر آن
قسمت های تشکیل دهنده دستگاه ها و وسائل بالابر و اجزاء آنها شامل (قطعات اصلی، اتصالات، کابل ها و زنجیرها، قلاب های بلند کننده، مهارها، پایه ها، پی ها، تکیه گاه‌ها، ریل ها، کابین ها و غیره)که با رعایت اصول و قواعد فنی و دستورالعمل باید دارای ضریب اطمینان حداقل 4 باشد و توسط اشخاص ذیصلاح نصب و آماده بکار شوند.
هر وسیله بالابر دارای ظرفیت بار مجاز و همچنین سرعت کار مطمئن و مشخصی است که باید این مشخصات روی تابلویی درج و در محل مناسبی بر روی دستگاه نصب شود تا باری که حمل می شود و سرعت کار بالابر، به هیچ وجه نباید از ظرفیت بار و سرعت کار مطمئن آن بیشتر باشد.
کلیه پیچ و مهره ها در دستگاه بالابر باید به ترتیبی باشند که طول پیچ به اندازه کافی بوده و در صورت لزوم بتوان مهره ها را آچر کشی و محکم نمود، همچنین پیچ و مهره‌های قطعات متحرک باید دارای واشهرای فنر باشد تا از شل شدن مهره ها جلوگیری بعمل آید.
کابین و محل کار اپراتور دستگاه ها و وسائل بالابر:
کابین باید دارای سقف محکم و مطمئن بوده تا از خطرات احتمالی سقوط اجسام بر روی سقف محفوظ بماند و باید به ترتیبی باشد که اپرتور میزان دیدکافی در اطراف خود برای انجام عملیات داشته باشد و به وسائل ارتباط صوتی، گرم کننده، خنک کننده و اطفاء حریق مجهز باشد.
قسمت های مختلف دستگاه ها و وسائل بالابر باید طبق برنامه ذیل مورد بازدیدهای دوره‌ای یا معاینه فنی و آزمایش قرار گیرند:
الف)بازدید روزانه قلاب، حلقه ها، اتصالات، چنگکها، کابل ها، زنجیرها و بطور کلی تمام لوازمی که برای بستن و بلند کردن مورد استفاده قرار می گیرد
ب)بازدید فنی کلیه قسمت های دستگاه هفته ای یکبار توسط اشخاص ذیصلاح
ح)معاینه فنی و آزمایش کلیه قسمتهای دستگاه توسط شخص ذیصلاح و صدور گواهی نامه اجازه کار هر سه ماه یکبار
کلیه تعمیرات اساسی و تعویض قطعات و لوازم اصلی که بر روی دستگاه بالابر انجام میشود باید در دفتر ویژه ای توسط شخص ذیصلاح امضاء گردد.
رانندگان و یا اپراتورهای دستگاه باید دارای شرایط زیر باشند.
الف)از لحاظ جسمی و روانی در سلامت کامل بوده باشند
ب)دوره ی آموزشی را طی نموده و دارای گواهینامه مربوط و پروانه مهارت فنی باشند.
ج)در مورد جرثقیل سیار (نصب شده بر روی کامیون) علاوه بر شرایط فوق داشتن گواهینامه رانندگی مربوط طبق ضوابط آئین نامه راهنمایی و رانندگی نیز الزامی است.
هر دستگاه بالابر علاوه بر اپراتور و راننده باید دارای یک نفر کمک اپراتور یا علامت دهنده نیز باشد و این شخص باید مرودر محوه علامت دادن با دستها یا وسائل هشدار دهنده و نوع علائم مشخصه و یکنواخت آموزش لازم را دیده باشد.
از روی معابر و فضاهای عمومی مجاور کارگاه ساختمانی نباید هیچ باری به وسیله دستگاه های بالابر عبور داده شود و چنانچه این کار اجتناب ناپذیر باشد باید موارد زیر رعایت شود.
الف)گماردن یک یا چند نگهبان با پرچم اعلام خطر
ب)نصب چراغهای چشمک زن با علائم شبرنگ یا قرار دادن نرده های حفاظتی متحرک در فاصله مناسب از محوطه خطر
ج)نصب علائم آگاهی دهنده و وسایل کنترل مسیر
د)ایجاد سازه های حفاظتی محصور کننده
رانندگان با اپراتورهای دستگاه های مربوطه در موقع آویزان بودن بار مجاز به انجام کار دیگر از جمله خوردن و آشامیدن و استعمال دخانیات و غیره نمی باشند.
افراد کارگاه به هیچ وجه مجاز نیستند که بر بار مورد حمل سوار شوند یا برای جا به جا شدن از وسایل بالابر استفاده نمایند.
در هنگام بار یا طوفان باید از کار کردن با دستگاه ها وسائل بالابر خودداری نمود و در چنین مواقعی باید بازوی جرثقیل برجی در حالت آزاد قرار گیرد.
بار باید به طور آهسته و ملایم جا به جا و بالا و پایین آورده شود بطوریکه در شروع بلند کردن یا در حین پایین آوردن و توقف ضربه ای به دستگاه ورد نشود و ضمناً کنترل آن برای اپراتور براحتی امکان پذیر باشد.
وسایل موتوری نقل و انتقال، خاکبرداری و جابجایی مصالح ساختمانی:
این وسایل شامل ماشین آلات و دیگر وسایل موتوری است که برای جابجایی مصالح و خاک و ضایعات ساختمانی و همچنین در گودبرداری و تخریب در عملیات ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرند.
در موقع کار با این گونه وسایل باید قبل از شروع کار روزانه ترمزها، جعبه فرمان، لاستیک ها، چراغها، بوق، برف پاک کن، و سایر قسمتهای عمل کننده مورد بازدید و بررسی قرار گیرند تا از سالم بودن و آماده به کار بودن وسایل مذکور اطمینان حاصل شود.
بارگیری بیش از ظرفیت مجاز وسایل موتوری فوق ممنوع است. کلیه بارها باید با وسایل ضروری از قبیل زنجیر، کابل ها، طناب، توری و چادر برزنت و نظایر آن محکم به بدنه وسیله نقلیه بسته شود تا مانع از سقوط و ریزش احتمالی آنها گردد و نیز با نصب علائم نشان دهنده و آگاه کننده نظیر چراغ چشمک زن یا پرچم قرمز از بروز هرگونه حادثه جلوگیری شود.
در موقع بارگیری وسایل نقلیه موتوری بوسیله جرثقیل و امثال آن باید کلیه سرنشینان، وسایل مذکور را ترک کنند، مگر اینکه کابین راننده با ورقهای فلزی مقاوم تقویت و محافظت شده باشد.
در موقع توقف وسایل موتوری خاکبرداری از قبیل بلدوزر، لودر و بیل مکانیکی باید تیغه آنها روی زمین قرار داده شود.
وسایل دسترسی:
منظور از وسایل دسترسی و وسایلی است از قبیل داربست، نردبان، راه پله، و راه شیب دار موقت و غیره که برای دستری کارگران به قسمتهای مختلف در دست احداث، تعمیر، بازسازی یا تخریب مورد استفاده قرار می گیرد.
داربست:
داربست وسیله ای است موقت شامل جایگاه اجزای نگهدارنده و تکیه گاه که در مدت اجرای عملیات ساختمانی به منظور ایجاد دسترسی به بنا و حفظ و نگهداری کارگران مورد استفاده قرار می گیرد.
کلیه قسمتهای داربست شامل جایگاه، اجزای نگهدارنده، تکیه گاه ها، اتصالات، راه‌های عبور و پلکان داربست باید با استفاده از مصالح مناسب و مرغوب مانند چوب، فولاد و امثال آن توسط شخص ذیصلاح طوری طراحی، ساخته و آماده شود که داربست علاوه بر ایستایی و پایداری لازم، ظرفیت پذیرش چهار برابر بار مورد نظر داشته باشد.
قطعات و اجزاء چوبی بکار شده در داربست باید بدون پوسیدگی، ترک خوردگی و سایر نواقصی باشد که استحکام آن را به خطر اندازد.
اجراء فلزی داربست شامل لوله ها، بست ها، پایه ها، چفت ها و سایر قطعات آن باید سالم و بدون خوردگی، ترک و عیب باشد و همچنین لوله های داربست باید مستقیم و بدون خمیدگی باشد.
کلیه عملیات مربوط به نصب تعمیر و تغییر یا پیاده کردن داربست باید توسط اشخاص ذیصلاح انجام گیرد.
داربست باید در موارد زیر مورد بازدید و کنترل توسط افراد ذیصلاح گردد تا از پایداری و استحکام و ایمنی آن اطمینان حاصل شود:
الف)قبل از شروع به استفاده از آن
ب)حداقل هفته ای یکبار در حین استفاده
ج)پس از هرگونه تغییرات یا ایجاد وقفه در استفاده از آن
د)پس از وقوع باد، طوفان، زلزله و عوامل مشابه که استحکام و پایداری داربست مورد تردید قرار گیرد.
نردبان
نردبان وسیله ثابت یا متحرک است که به منظور دسترسی و بالا رفتن یا پایین آمدن به صورت شیب دار با زاویه بیش از 50 درجه نسبت به افق در عملیات ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرد و معمولاً شامل دو قطعه در کنار به نام پایه و میله ها یا قطعاتی در وسط به نامه پله می باشد.
به طور کلی باید هر راه پله با زاویه شیب 50 درجه نردبان در نظر گرفته شود.
انواع نردبان ها عبارتند از چوبی، فلزی، یکطرفه، دو طرفه، ثابت و متحرک، که با رعایت موارد، زیر استفاده می شود:
: از نردبانهایی که پله ها یا پایه های آن ترک خورده یا نقص دیگری داشته باشند، نباید استفاده شود.
ب:پایه ها و تکیه گاه نردبان باید در جای ثابت قرار گیرد و بطوریکه امکان هیچ لغزشی وجود نداشته باشد همچنین پله ها و پایه های نردبانها نباید به موارد روغنی و لغزنده آلوده باشند.
ج)نردبان را نباید جلوی دربی که باز است یا قابل باز شدن است قرار داد مگر آنکه درب به نحو مطمئن بسته یا قفل شده باشد.
د)طول نردبان باید حداقل یک متر از کفی که برای رسیدن به آن مورد استفاده قرار می گیر بیش تر باشد و در هیچ حالتی نباید از یک نردبان بیش از یک نفر به طور همزمان استفاده کنند.
افزودن ارتفاع نردبان با قرار دادن اجسامی از قبیل جعبه یا بشکه در زیر پایه های آن مجاز نیست به علاوه نباید نردبان یکطرفه بیش از ده متر و دو طرفه بیش از 3 متر باشد.