مقدمه:
وفور یا کمیابی آب می‌تواند به معنای سعادت یا فقر، زندگی یا مرگ و حتی عامل بروز جنگ باشد. اغلب کشورها مسائل نگران کننده زیادی در ارتباط با کمیت منابع آب خود دارند. محدود نقاط تأمین آب تازه در حال افزایش است و با خشکسالی ها، تهی شدن آبهای زیر زمینی و . . . این موضوع تشدید میشود و این در حالیست که نیاز به آب برای مصارف مختلف به سرعت در حال افزایش میباشد. ایران سرزمینی است با شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک و اساسا کم آب، مساحت کلی ایران 1/1 درصد مساحت خشکی ها کره زمینی است حال آنکه سهم ایران از آب شیرین در دسترس نسبت به کل جهان کمتر از 0002/0 درصد است. جمعیت ایران طی سالها اخیر رشد بسیار سریعی داشته و تا سال 1400 هجری شمسی رقمی حدود 90 تا 100 میلیون نفر به جمعیت کشور افزوده میشود و مهمتر آنکه بخش اعظمی از این جمعیت در شهرها ساکن می‌گردند.
بررسی سیمای اقلیمی کشور ایران نشاندهنده و جود شش حوزه آبریز اصلی است که حوزه آبریز کویر مرکزی با وسعت 231256 کیلومتر مربع یکی از آنها میباشد و 5/14 درصد مسحت کل کشور را شامل می شود و استان سمنان با وسعت 96000 کیلومتر مربع، نیمی از مساحت این حوزه را در بر می‌گیرد. حدود 45% مساحت استان سمنان (43000 کیلومتر مربع) را مناطق کویری تشکیل می‌دهد. این اراضی بدلیل شرایط خاص زمینی شناسی، وجود سازنده‌های تبخیری و آلاینده حوضچه های نمکی، تبخیر بالا و از همه مهمتر بارش اندک، فاقد منابع قابل استفاده بوده و عملا در تامین آب نقشی ندارد.
شهر سمنان به واسطه واقع شده در حاشیه مرکزی ایران و عدم وجود ارتفاعات در بخشهای مختلف آن و از همه مهمتر وجود رشته کوههای البرز در بخش شمالی آن که به صورت دیوار عظیمی مانع از نفوذ توده های هوائی مرطوب و باران‌زا به این بخش می‌گردند. از آب و هوای گرما و خشک برخوردار میباشد. دمای زیاد و به دنبال آن افزایش تبخیر، بارش اندک، وجود بادهای گرم و خشک و پائین بودن رطوبت نسبی از مشخصات بارز بخش اعظمی از این شهر میباشد. منابع آب شهر سمنان عمدتا از جریانات چشمه سارها، ذوب برفها و سیلابها در حوزه‌های آبریز منطقه تامین می‌گردد. این حوزه‌ها عمدتا در مناطق کوهستانی توسعه داشته و به دشتها و نهایتا به کویر محدوده میشود.
پیش از 100% کل پتانسیل آبی شهر سمنان را منابع زیرزمینی تشکیل می‌دهد. این میزان آب از طریق چاهها، قنوات و چشمه‌ها از آبخوان آبرفتی و سازنده‌های سقف استحصال می‌شوند.
بررسیها نشان می‌دهد از مجموع میزان تخلیه چاههای مجاز، کمتر از 6% چاههای شهر سمنان برای آب آشامیدنی می باشد و این درحالیست که همگام با رشد جمعیت، مصرف آب در شهر سمنان چندین برابر شده است.
مصرف سالیانه آب آشامیدنی در شهر سمنان در طی 5 سال گذشته بیش از 3/1 برابر افزایش یافته است حال آنکه در همین دوره، جمعیت 12/1 برابر شده است و در صورت ادامه این روند مشکلات فراوان در تامین آب آشامیدنی مردم ایجاد خواهد شد.
آن بخشی از مطالعاتی که به چگونگی استفاده از آب آشامیدنی در محدوده شهری معطوف میشود. مدیریت تقاضا میباشد که در این پژوهش به بررسی چگونگی مصرف آب در ادرات شهر سمنان پرداخته ایم.
اهدافی که در این مطالعات دنبال شده است عبارتند از:
تعیین عوامل موثر بر مصرف
شناسایی مشترکین پر مصرف
تعیین جامعه نمونه (مشترکین انتخاب شده)
تعیین میزان آب مصرفی مازاد بر الگوی تعیین شده
تعیین سهم مشترکین نمونه پرمصرف از میزان آب تولیدی
کنترل و کاهش نرخ رشد مصرف آب شهری
مقایسه مصرف مورد بررسی و مصرف استاندارد
پردازش و تحلیل نتایج
روش مطالعه
ابتدا از میان شهرهای استان سمنان، مرکز استان انتخاب گردید که علت آن عدم متناسب رشد مصرف نسبت به رشد جمعیت، افت سطح ایستائی چاههای آب، کاهش نزولات جوی، افزایش بی رویه مصرف، قرار داشتن شهر در حاشیه کویر و وجود گرمای فراوان در فصول بهار و تابستان بوده است.
شهر سمنان با جمعیت حدود 110 هزار نفر به عنوان مرکز میباشد. منابع آب شهر از یک چشمه و 21 حلقه چاه تامین می‌گردد. چشمه گل رودبار که از سال 71 وارد شبکه توزیع شهر سمنان شده است. دارای تغییرات کمی فراوانی در طی ده سال گذشته بوده به نحوی که میزان دبی آن در ابتدای دوره طرح بیش از 400 لیتر در ثانیه و در سال 80 این میزان به حدود 120 لیتر بر ثانیه رسیده است.
این کاهش قابل توجه ناشی از خشکسالی و کاهش نزولات جوی میباشد از طرفی با وجود رشد جمعیت، افزایش مصرف آب و شرایط اقلیمی منطقه، بحران آب شهر سمنان را بشدت تهدید می‌نماید. با توجه به موارد یاد شده طرح بهینه سازی و ایجاد الگوی مصرف در قالب پروژه نمونه در شهر سمنان اجرا شده است:
از میان مشترکین شهر سمنان، اشتراک های دولتی و وابسته به آن مورد تحقیق قرار گرفته است، یعنی از مجموع 26000 مشترک شهر سمنان تعداد 56 سازمان و نهاد دولتی و وابسته به آن انتخاب شدند. علت انتخاب مشترکین اداری به قرار زیر میباشد:
تعداد کم مشترک
امکان قرائت کنتور در فواصل کوتاه مدت
عدم ایجاد مزاحمت در صورت مراجعات مکرر
پیش بینی مصرف بالای آب در ارگانها بدلیل زیر صورت گرفته است:
الف- فضای سبز
ب- عدم بکار گیری شیرآلات مناسب در سرویس‌های بهداشتی
پ- بالا بودن قطر انشعاب
ت- پرداخت قبوض از محل بودجه دولتی و بی توجهی به هزینه‌های آب بها
ث- امکان سریع تعویض کنتورهای خراب
روش پایش:
پس از انتخاب مشترکین پایلوت (ارگانهای دولتی)، مقرر شد اطلاعات پایه مرتبط با میزان مصرف آب مشترکین جمع‌آوری شود لذا طی ارسال پرسشنامه و جدول ویژه که شامل مشخصات زیر بوده است از سازمانها درخواست تکمیل فرم‌ها را نمودیم: