با پیشرفت علوم پزشکی و فن آوری در روش های درمان و مراقبت بیماران تغییرات سریعی به وجود آمده است به طوری که بسیاری از بیمارانی که در مراحل بحرانی یک بیماری حاد یا مزمن هستند با استفاده از روش های نوین درمان، پرسنل ماهر پرستاری و فن آوری پیشرفته بهبودی کامل یا نسبی پیدا می کنند.
مفهوم مراقبت ویژه
مراقبت ویژه شامل مراقبت مداوم، دقیق و اختصاصی از بیمارانی است که در وضعیت های خطیر حیاتی قرار گرفته، نیاز به کنترل مداوم و شدید یک یا چند عضو بدن به وسیله پرسنل ماهر و با استفاده از وسایل و امکانات پیشرفته دارند. این مراقبت در بخش مراقبت های ویژه انجام می شود. در واقع بخش مراقبت ویژه محلی است که بیماران بدحال به وسیله ماهرترین و لایق ترین پرسنل پرستاری و پزشکی با بهره گیری از جدیدترین روش های فن آوری تحت معالجه و مراقبت قرار می گیرند بخش های مراقبت ویژه شامل بخش مراقبت های ویژه بیماران مبتلا به بیماری عروق کرونرCCU) ) و بخش مراقبت های بحرانی (ICU) از بیماران بدحال می باشد بخش مراقبت ویژه قلب محلی است که بیماران بدحال قلبی مخصوصاً آنها که دچار آنژین صدری ناپایدار، انفارکتوس میوکارد و یا دیس ریتمی های خطرناک هستند بستری می گردند. هدف از بستری کردن این بیماران در بخش CCU مانیتورینگ دقیق ریتم قلب و وضعیت همودینامیک، انجام بعضی از تست های تشخیصی ، اتخاذ تدابیر درمانی جهت جلوگیری از پیشرفت یک روند حاد قلبی و یا پیشگیری از عوارض حاد ناشی از حملات قلبی، کنترل و درمان دیس ریتمی های خطرناک می باشند. مطالعات مختلف نشان می دهند که بخش مراقبت های ویژه قلبی نقش مهمی در کاهش میزان مرگ و میر بیماران مبتلا به مشکلات قلبی حاد داشته است.
تاریخچه بخش های مراقبت ویژه
اولین بار توسط یک طرح تحقیقاتی دو پزشک به نام های meltzer,Kitcher متوجه شدند که در کشور اویکا حدود 90% مرگ و میر بیماران به خاطر مشکلات قلبی بوده است بنابراین طبق طرحی که دارند بیماران قلبی از سایرین جدا شده و تحت نظارت پرستاران آموزش دیده قرار گرفتند. نتیجه این بود که پس از 7 ماه میزان مرگ و میر به نصف رسید.
بیماران بخش ویژه :
بیماری های قلب و عروق علت اصلی مرگ در جهان هستند. از بین بیماری های قلبی عروقی، بیماری عروق کرونر قلب سرآمد علل مرگ در کشورهای پیشرفته اقتصادی است 2/7میلیون مرگ در سال و در کشورهای در حال توسعه نیز از 39 میلیون مرگ در سال 9 میلیون یا 32 درصد کل مرگ ها به علت بیماری های ایسکمیک قلبی می باشد. در مجموع 35درصد کل مرگ ها در دنیا به علت IHD است. بررسی های متعدد نشان داده است که اگر بتوان مانع پیشرفت مشکلات حاد کرونر در بیماری های ایسکمیک و یا مانع بروز عوارض ناشی از انفارکتوس میوکارد شد، میزان مرگ و میر کاهش خواهد یافت. هدف از تاسیس بخش مراقبت های ویژه قلب در سال 1963 کاهش مرگ و میر ناشی از حمله های قلبی در آمریکا بود و امروزه بیش از هزاران بخش مراقبت ویژه قلب در سراسر جهان به وجود آمده است امروزه هدف از تجهیز این گونه بخش های کاهش مرگ و میر ناشی از حمله های قلبی، کنترل آریتمی های خطرناک، مانیتورینگ همودینامیک و پایش ریتم قلب در کلیه بیمارانی است که نیاز به کنترل دقیق سیستم قلب و عروق دارند. تحقیقات انجام شده در سال های اخیر نشان می دهد که میزان مرگ و میر ناشی از بیماری های ایسکمیک قلبی در چند دهه اخیر به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافته است از علل مهم کاهش مرگ و میر بیماران قلبی می توان به افزایش آگاهی مردم از عوامل خطرآفرین بیماری های قلبی و عروقی، پیشرفت تجهیزات و دستگاه های تشخیصی و درمانی در بخش های ویژه بهبود کیفیت مراقبت در این بخش ها اشاره نمود.
بیماران از لحاظ نیازهای مراقبتی به پنج دسته تقسیم شده و آن دسته از بیماران در بخش مراقبت ویژه بستری می شوند که با توجه به صرف هزینه هنگفت و وجود پرسنل ماهر، این واحدها جهت بهبودی آنها مفید فایده باشد.
1 – بیماران بدحال و بحرانی(Intensive care patient)
این بیماران بسیار بدحال بوده و جهت کلیه مراقبت ها به طور کامل به پرستار وابسته هستند.
2 – بیماران نیازمند به مراقبت در حد متوسط(Intermediate care patient)
این بیماران نیاز به مراقبت پزشکی و پرستاری داشته ولی وضعیت آنها حاد و بحرانی نیست.
3 – بیماران خودکفا(Self care patient)
این بیماران قادر به مراقبت از خود می باشند و نیاز زیادی به مراقبت توسط پرستار ندارند.
4 – بیماران مزمن(Long term care patient)
این بیماران به بیماری های مزمن مبتلا بوده و به طور کامل قادر به مراقبت از خود نیستند و مدت بستری این بیماران طولانی مدت است.
5 – بیمارن سرپایی(Out patient care)
این بیماران بعد از معالجه در درمانگاه ها به منزل منتقل می شوند.
لازم است فقط بیمارانی که از بستری شدن در بخش مراقبت های ویژه سود می برند در این بخش ها بستری گردند زیرا علاوه بر صرف هزینه هنگفت به علت برخی روش های تهاجمی کنترل و مراقبت، خطرات زیادی از جمله عفونت بیمارستانی و بعضی مشکلات روحی به دنبال بستری در بخش مراقبت های ویژه دامنگیر بیمار خواهد شد ضمناً در مقالات متعددی خاطرنشان شده است که بستری کردن سه دسته از بیماران در بخش مراقبت های ویژه سودمند نخواهد بود گفته شود:
1 – بیماران بسیار سالخورده که مراقبت های لازم را در بخش های معمولی هم می توانند دریافت دارند.
2 – بیمارانی که در هنگام پذیرش به علت ماهیت بیماری در حال مرگ می باشند.
3 – بیماران بسیار بدحالی که به علت تاخیر در انتقال به بخش ویژه دچار آسیب های برگشت ناپذیر شده اند.
پرسنل بخش مراقبت های ویژه
پرسنل این بخش ها کلا به چهارگروه اصلی تقسیم می شوند پزشکان – پرستاران، تکنسین ها و متصدیان امور دفتری و اداری (منشی)
گروه های دیگری از تخصص های مختلف گروه های بالا را حمایت می کنند. این گروه ها شامل فیزیوتراپ، داروشناس، متخصص رادیوگرافی، متخصص تغذیه، گفتار درمانی و مددکار اجتماعی می باشند .
1 – پزشکان
بیماران بستری در بخش های ویژه ممکن است بر اساس نیاز توسط چند متخصص ویزیت شوند ولی پزشک مقیم و سرپرست بخش CCU متخصص قلب و در بخش ICU متخصص بیهوشی با فوق تخصص داخلی ریه است البته در کشورهای اروپایی مراقبت های ویژه به عنوان یک رشته تخصصی پزشکی مطرح بوده و مسئولین این بخش ها متخصصین این رشته یا پزشکانی هستند که حداقل دو سال در بخش ICU کار کرده و آموزش های لازم را در این زمینه دیده اند. به هر حال سازمان های بین المللی مراقبت های ویژه معتقدند که آموزش پزشکی برای Icu باید بالاترین سطح آموزش حرفه ای را دارا باشد.
2 – پرستاران
سرپرستار بخش ویژه قلب باید علاوه بر دارا بودن شرایط کلی یک پرستار بخش ویژه باید در بخش CCU دوره تخصصی پرستاری در CCU را گذرانده و حداقل سه سال سابقه کار در این بخش را داشته باشد.
در بخش ICU پرستار با مدرک کارشناسی ارشد هوشبری و یا پرستاری که دوره تخصصی پرستاری در ICU را گذرانیده و حداقل سه سال سابقه کار داشته باشد، می تواند وظیفه سرپرستاری این بخش را به عهده بگیرد. سازمان های بین المللی مراقبت های ویژه معتقدند که حداقل 75% پرستاران شاغل در بخش های ویژه باید دوره تخصصی مربوط به این بخش را گذرانده باشند. این دوره معمولا 24 هفته یا 6 ماه طول می کشد. پرستار بخش ویژه باید از هر نظر سرآمد همکاران خود باشد دانش و مهارت کاری، ثبات روانی، علاقه مندی به کار در بخش های ویژه، ایمان قوی، وجدان کاری، هوش و ذکاوت و دقت، لازمه موفقیت در امر مراقبت از بیماران این بخش ها است صاحب نظران در منابع مختلف خصوصیات عمومی زیر را برای پرستار بخش ویژه قائل می باشند:
– ثبات عاطفی – صداقت و وجدان کاری:
– سن – بلوغ اجتماعی
– انگیزه – سلامت جسمی و روانی
– دانش
3 – تکنسین ها :
این گروه از کارکنان ICUدر حفظ و استفاده مناسب از تجهیزات نقش مهمی را ایفاء می کنند.
4 – کارکنان اداری و دفتری
استفاده از کارکنان اداری در بخش می تواند در گسترش قابلیت ها و توانایی های پرستاران بسیار موثر باشد با استفاده ازکارکنان اداری پرستاری مجبور نیست به کارهای دفتری پرداخته و در نتیجه تمام مسئولیت خود را متوجه مراقبت بالینی از بیمار می نماید. تشریفات اداری پذیرش و ترخیص و کارهای دفتری بخش ویژه و جوابگویی به تلفن باید به عهده منشی گذاشته شود و نهایتا هنگامی مراقبت از بیمار به نحو احسن انجام می پذیرد که همه پرسنل بخش به طور هماهنگ و با سازماندهی صحیح فعالیت نمایند.