مقدمه :
stroke شایعترین ناتوانی و نقص نورولوژی در افراد بزرگسال میباشد که تقریباَ از مرگ و میر در کشورهای پیشرفته را تشکیل میدهد . سازمان بهداشت جهانی (W. H . O) آن را بدین صورت تعریف کرده است :
“ به یک حمله ناگهانی با پیشرفت سریع علائم کلینیکی که نشاندهنده اختلال در اعمال مغزی میباشد و دارای منشاء عروقی بوده و بیشتر از 24 ساعت طول میکشد ، اطلاق می گردد” .
آن گروه از بیماران که در طی 24 ساعت بهبود می یابند از این محدوده خارج می شوند ، این گروه از بیماران را بعنوان بیمارانی با حملات اسکیمیک گذرا می نامند که این حملات به عنوان یک پیشگویی کننده برای حمله کامل در این افراد می باشد . به دنبال حمله و با قطع شدن جریان خون مغز یا ساقه مغز ، عمل این مراکز بصورت موقت یا دائم از بین رفته و دچار آسیب و اختلال در اعمال عصبی می شود که احتمال از بین رفتن ویا نقص و اشکال حرکتی به صورت فلج ( همی پلژی ) یا ضعف ( همی پارزی ) در طرف مخالف ضایعه مغزی همراه با ضایعات حسی ، ادراکی ، گفتاری ، روانی ، اختلالات مربوط به عملکرد دهان ، تن وضعیتی و غیره میباشد . البته قابل ذکر است که بروز علائم و نشانه های عصبی بیمار بستگی به محل ضایعه مغزی و شدت آن و همچنین وضعیت قبلی مغز دارد .
روشهای درمان بسیاری توضیح داده خواهد شد . که هدف آنها دادن پیشنهاد و ایده های جدید جهت کار کردن با یک بیمار همی پلژی است . هدف این درمان بهبود بخشیدن کیفیت حرکت در سمت مبتلای بدن است به نحوی که سرانجام هر دوسمت بدن با یکدیگر به نحو یکنواخت حرکت کنند .
بنابر این انتخاب درمان بستگی به احتیاجات اولیه و اختصاصی بیمار و قبل از آن قرار دادن بیمار در خطی است که بهبود طبیعی و آسانتر و سریعتر انجام گیرد .
تکنیک های درمانی با توجه به مرحله ای از بهبودی که به آن رسیده یا در مرحله ای از روند بهبودی که متوقف شده است ، بکار میرود . این مراحل شامل :
مرحله فلاسید (شلی ) ابتدایی
مرحله فلاسید اسپاستیسیتی (سفتی )
مرحله فلاسید بهبودی نسبی
اگر درمان بیمار را نتوان فوراً بعد از حمله استروک شروع کرد ، بیمار در یکی از این مراحل بهبودی باقی می ماند . لذا می بایست هرچه سریعتر درمان را از مرحله ای که بیمار به آن رسیده است شروع و دنبال کرد
توانبخشی در مراحل اولیه بهبودی ((فلاسید))
در نیمه بدن بیمار با اختلالات حسی دیده می شوند .بیماراز افتادن به طرف مبتلا ترسیده واین ترس باعث
افزایش اسیاستی سیتی می گردد . طرف مبتلا به کلی مورد فراموشی قرار میگیرد .
درمان در این مرحله پس از حفظ و ثبات کردن بیمار از نظر پزشکی و بعد از 24 الی 36 ساعت با کمک به بیمار در انتقال ، اعمال وزن بر روی طرف مبتلا و یادگیری تعادل در حالت نشسته و ایستاده بر روی سمت مبتلا شروع می شود .
وضعیت دادن بیمار همی پلژی :
در مراحل اولیه بیماری که فرد در بستر است ، بیمار را با یک برنامه منظم طوری در بستر قرار میدهیم که در هر یک از وضعیتها برای بیشتر از 2 تا 3 ساعت قرار نگیرد . برای اینکار ما به یک تشک سفت نیاز داریم . ارتفاع آن نیز بایستی قابل تنظیم باشد . 5 یا 6 بالشت برای حفظ راستای صحیح سر و تنه و اندامها لازم است .
1 وضعیت قرار گرفتن بیمار در حالت خوابیده به پشت (طاق باز )
سرو تنه را کمی به طرف سالم خم می کنیم . تا عضلات طرف مبتلا کمی کشیدگی پیدا کنند . بازو در حالت کشیده به خارج و در کنار بدن بر روی یک بالشت قدری بالاتر از تنه قرار داده می شود و شانه و کتف روی همین بالش قرار می گیرند به نحوی که به طرف جلو متمایل می گردند .آرنج صاف بوده و دست در حالت کشیده بر روی بالشت گذاشته می شود . ساعد و دست به طرف بیرون چرخش می یابند.
2 وضعیت قرار گرفتن بیمار بر روی طرف سالم :
وضعیت بیمار در تخت : بیمار به طور کامل به رو ی یک طرف قرار گیرد .نه اینکه به حالت نیمه چرخش در آید . سر بایستی در خط وسط به طرف جلو نگاه کند و با تنه در یک امتداد باشد . تنه باید مستقیم بوده و با قرار دادن یک بالشت در زیر قفسه سینه موجب کشش طرف مبتلا میشویم . آرنج صاف و ساعد به طرف بیرون می چرخد . لگن متمایل به جلو است . پای بالائی را روی یک بالشت گذاشته و کمی به جلو خم می کنیم . پای زیری را کمی به عقب میبریم . یک بالشت نیز در ناحیه پشت قرار میدهیم تا از عقب رفتن لگن و شانه جلوگیری گردد . (
3-وضعیت قرار گرفتن بیمار بر روی طرف مبتلا :
وضعیت بیمار در تخت : سر در خط وسط به طرف جلو نگاه می کند و با تنه در یک خط مستقیم است . شانه مبتلا به جلو تمایل دارد . بازوی مبتلا به جلو کشیده می شود و از زیر تنه بیرون آورده می شود . آرنج صاف و ساعد به بیرون چرخش پیدا می کند .لگن زیری به جلو تمایل می یابد و پای بالایی را روی یک بالشت گذاشته و به جلو خم می کنیم . پای زیری از لگن صاف بوده و کمی خمش در زانو پیدا می کند .
4-وضعیت بیمار در حالت نشسته بر روی تخت :
بیمار با تنه راست و قائم ، سر در خط وسط و در امتداد تنه بر رو ی تخت می نشیند و تحمل وزن برروی هر دو باسن بطور قرینه انجام می گیرد . بازوی مبتلا به سمت جلو متمایل بوده و کمی بالا آروده می شود . آرنج نیز کمی خم شده و انگشتان و دست نیز روی یک بالشت قرار داده می شود . دستها در همدیگر قفل می گردند.
5-وضعیت قرار گرفتن بیمار بر روی صندلی یا ویلچر :
صندلی یا ویلچر باید به اندازه ای بلند باشد تا زمانی که بیمار به آن تکیه میدهد و مینشیند مفاصل لگن ، زانو و مچ پا یک زاویه 90 درجه داشته باشد . سرو تنه در یک امتداد قرار گرفته و وزن به طور مساوی روی هر دو باسن تقسیم می گردد . دستها در همدیگر قفل می گردند و به روی یک میز که جلوی او قرار دارد ، قرار می گیرد . (
روشهای درمانی
فعالیتهای بیمار دربستر :
فعالیتهایی که ابتدا در بستر انجام می شوند شامل چرخیدن (غلت زدن ) ، پل زدن ، نشستن از حالت خوابیده ، تعادل در حالت نشسته و انواع انتقال بیمار میباشد .
غلت زدن (چرخیدن ) از حالت خوابیده به پشت ( طاق باز ) به طرف پهلو :
این چرخش می بایست از قسمت فوقانی بدن شروع شود . در حالی که بیمار دستهایش را در هم قلاب کرده است ، بازوی مبتلا را بلند می نماید .
الف) چرخش به طرف مبتلا : بازوی مبتلا از بدن فاصله گرفته در حالی که به بیرون چرخیده و آرنج صاف است ، بیمار سرخود را بلند کرده و اندام فوقانی سالم اش را از خط وسط عبور داده تا دست طرف دیگررا لمس کند . سپس به او دستور میدهیم که پای سالم خود را بلند کرده و از روی پای مبتلا عبور دهد . ( بیمار می تواند در حالی که دستها در هم قلاب شده اند و بالای سینه قرار دارند نیز این عمل را انجام دهد ) .
ب) چرخیدن به طرف سالم : دستها در هم قلاب شده اند . به میزان کمی کمک جهت چرخش لگن و حرکت اندام مبتلا برای عبور از خط وسط روی طرف سالم دارد .
( چرخیدن بیمار به طرف سالم از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده و باید توجه بیشتری به آن معطوف گردد .)
نکته : غلت زدن (چرخیدن) به سمت سالم و سمت مبتلا را می توان از حالت خوابیدن به شکم (دمر) نیز انجام دهد . ولی به علت ایجاد مشکلات و محدودیت های تنفسی در افراد مسن می توان ار آن اجتناب نمود و به وضعیت خوابیده به پشت (طاق باز) بسنده کرد .
2- پل زدن :
ابتدا کمک می کنیم تا بیمار پاهایش را خم نموده وکف پاها را به روی تخت قررا دهد . از بیمار می خواهیم تا لگن اش را بلند کند . مراقب هستیم تا پای مبتلا حین این عمل به طرف پائین سر نخورد . ( با کمک دست همراه بیمار یا پای سالم بیمار ) سپسکاسه یا لگن رادر زیر بیمار قرار میدهیم . زمانی که بیمار کنترل این حرکت رابدست آورد ، میتوان عمل چرخش لگن را در این حالت بهطور مساوی به هردوطرف انجام دهد . (در حین این حرکات با گرفتن پای مبتلا توسط دست همراه یا گذاشتن پای سالم روی پای مبتلا و یا نزدیک کردن هردو پاها به طرف باسن ، از سرخوردن پای مبتلا به طرف پائین جلوگیری میکنیم .)
3 چرخش ونشستن به روی لبه تخت :
الف) چرخش به طرف سالم :
بیمار دستها را در هم قلاب میکند . به طرف سالم غلت میخورد . اندام فوقانی پائینی(سالم) را از بدن دور کرده و سرو تنه را به سمت بالا خم میکند .پای سالم را به لبه تخت میآورد و حالت نیمه نشسته بخود میگیرد . پای ناسالم توسط خود بیمار و یا توسط همراهاش به لبه تخت آورده میشود . همراه بیمار، سربیمار را بلند میکند .بیمار به روی آرنج زیریاش فشار وارد میکند و درنتیجه تابی (گشتاوری) که از افتادن پای زیری که از تخت آویزان است ، ایجاد میگردد ، بلند شده وبه حالت نیمه نشسته درلب تخت قرار می گیرد .
(تصاویر در فایل اصلی موجود است)