مقدمه
خون بافتی است که از 2 قسمت سلول ها و مایع تشکیل شده است. سلول ها عبارتند از گلبول های قرمز داریتروسیت ها، گلبول های سفید (کلوسیت ها) و پلاکت ها مایع خون را پلاسما گویند که حدوداً از 90 درصد آب و 10 درصد مواد جامد محلول در آن تشکیل شده است.
پلاسما شامل مواد پروتئینی، الکترولیت ها (مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم، بیکربنات و …) قند، کلسترول، اسیدهای چرب، فسفولیپیدها، آنزیم ها و غیره می باشند.
اعمال مختلف خون در بدن عبارتند از:
1- حمل اکسیژن به بافت ها و خارج کردن دی اکسید کربن از آنها
2- حمل مواد غذایی به بافت ها
3- انتقال فرآورده های متابولیسمی برای دفع به کلیه ها، کبد، ریه، روده، پوست
4- تنظیم آب داخل و خارج سلولی
5- تنظیم حرارت بدن با انتشار خون در بافت ها
6- توزیع هورمون ها و سایر مواد
7- دفاع بدن و ایجاد ایمنی
خون به عنوان یک بافت با اعمال فوق دارای ویژگی هایی است که آن را از سایر بافتها متمایز کند. هنگامی که خون کامل دارای ماده ضد انعقاد سانتریفوژ می شود، فضایی که به وسیله گلبول های قرمز فشرده شده اشغال می شود، اصطلاحاً هماتوکریت نام دارد و به صورت درصد گلبول های قرمز خون نسبت به خون کامل بیان می شود.
به عبارت دیگر هماتوکریت یک نمونه خون، نسبت حجم گلبول های قرمز به حجم کل خون است .
همچنین هماتوکریت به عنوان PCV یا حجم گلبول های قرمز فشرده شده شناخته شده است مقادیر هماتوکریت کاملاً به موازات مقادیر و تعداد گلبولهای قرمز خون است. مقادیر نرمال هماتوکریت همانند هموگلوبین و تعداد گلبول های قرمز خون تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند سن، جنس، نژاد و محیط و … قرار می گیرد.
روش های خون گیری از ماهی:
2 روش کلی خون گیری در ماهیان است:
1) روش خون گیری مکرر از یک ماهی Serial Blood Sampliny
2) فقط یک بار خون گیری Once Only Sampling
روش خون گیری مکرر به دلیل استرس ناشی از خون گیری کمتر استفاده می شود لذا محققان روش فقط یک بار خون گیری را توصیه می کنند.
زمانی که زنده بودن ماهی پس از خون گیری مهم نباشد می توان ماهی را کشت به 3 طریق:
1- یک ضربه محکم و سریع را با استفاده از یک شی فلزی دسته اسکالپر، به ناحیه اتصال جمجمه و ستون مهره ها در ناحیه سر وارد کنیم. در این حالت نخاع قطع شده و منجر به مرگ می شود.
2- نخاع را قطع کنیم و با فرو کردن و حرکت جانبی تیغه اسکالپر در محل اتصال جمجمه به اولین مهره ستون فقرات در ناحیه سر با یک حرکت افقی
3- استفاده از مواد بیهوش کننده با غلظت بیش از غلظت لازم برای بیهوشی
در صورتی که بخواهیم ماهی زنده بماند پودر Ms 222 را به نسبت خاص برای ماهی مورد نظر حل کرده ماهی ها را یکی یکی درون محلول گذاشته و پس از 2 دقیقه بیهوش می شوند ماهی را خشک کرده از پهلو روی میز گذاشته از بالای ساقه دمی باز اولیه 45 درجه در کنار خط جانبی وارد عضله شده وقتی سرنگ به ستون مهره جاندار رسید با بازی در آن به رگ های این قسمت رسیده و با کشیدن پیستون سرنگ مقدار خون مورد نیاز به دست می آید.
یا از انتهای باله مخرجی در قسمت ساقه دمی و از قسمت شکمی ماهی به صورت عمودی سوزن را وارد عضله ماهی کرده و وقتی بر ستون مهره رسید (به شبکه رگ های این قسمت) با کشیدن پیستون سرنگ ؟؟؟ تأمین می شود (جمالزاده، 1380)
از نواحی مختلف می توان خون گیری کرد:
- قطع ساقه دهی در ماهی کوچک
- در ماهیان بزرگ تر خون را می توان با استفاده از آئورت پشتی یا Dosal aortic puncture آئورت شکمی –قلب به دست می آید.
زمانی که ماهی ما ارزش داشته باشد و زنده ماندن آن مهم باشد و ولش لوله گذاری Canultion مطرح است که مانند قرار دادن یک 3 راهی لوله ای نازک در وسط جریان خون است. که برای ماهیان بزرگ تر استفاده شود. سر لوله گره زده می شود و هر وقت نیاز باشد خون از این منطقه برداشته می شود. (محل قرارگیری 3 راهی لوله ای نازک کمان آبششی رگ های آوران – وابران است)
بهترین نتایج از تلفیق روش های کشتن ماهی Stunning به همراه استفاده از ماده ضد انعقاد مپارین و نگه داری نمونه خون گرفته شده در سرما و سرعت عمل در انجام مراحل حاصل می شود.
مواد و روش کار:
ماهی از خانواده Cyprinidae (کپور-ماهی حوض)
قیچی
خط کش خواندن هماتوکریت
سانترینوژ هماتوکریت
خمیر هماتوکریت (موم) Cristoseal
لوله هماتوکریت
هماتوکریت را ممکن است مستقیماً به وسیله سانتریفوژ و به روش های ماکرو یا Wintrobe و نیتروب و میکروهماتوکریت اندازه گیری کنند یا به صورت غیر مستقیم توسط دستگاه های اتوماتیک و از حاصل ضرب MCV در شمارش گلبول های قرمز به دست آورند.
روش و نیتروب در گذشته استفاده زیادی داشت ولی امروزه به علت زیاد بودن خون مورد نیاز، مدت زمان طولانی سانتریفوژ و زیاد بودن پلاسمای به دام افتاده در لابه لای گلبول های قرمز کاربرد کمی دارد.
روش میکرو هماتوکریت Microhatocrit
در این روش از لوله های میکروهماتوکریت با طول تقریباً 7 سانتی متر و قلمرو یک میلی متر استفاده شود در انتهای لوله های میکروهماتوکریت یک حلقه رنگی وجود دارد. در لوله های میکروهماتوکریت فاقد ضد انعقاد، حلقه آبی و رنگ و در لوله های میکروهماتوکریت آغشته به ماده ضد انعقاد هپارین، حلقه قرمز رنگ یافت می شود. لوله های اخیر را با هپارین که به نسبت یک به 1000 رقیق شده است پر کرده و سپس در حرارت 56 تا 37 درجه سانتی گراد خشک می کنند اگر از خون دارای ماده ضد انعقاد استفاده می شد باید لوله های آبی رنگ استفاده شود ولی چنانچه از خون مویرگی استفاده می شود از لوله های میکروهماتوکریت با حلقه قرمز رنگ استفاده شود.
سانتریفوژ میکروهماتوکریت دارای حوزه سانتریفوژی 10000 تا 15000 است که پس از روشن شدن در عرض 3 ثانیه به حداکثر سرعت می رسد.
در روش میکرو، لوله های مو ئینه مدرج نیستند در این روش باید ارتفاع ستون خون را که شامل پلاسما گلبول های قرمز است با خط کش میلی متری مخصوص یا صفحه مدرج مخصوص میکروهماتوکریت، قرائت کرد.
اینجا *
1- ماهی را قطع ساقه دمی کرده لوله هپارینه را در تماس با خون قرار می دهیم لوله میکروهماتوکریت را به طوری که حباب مواد ایجاد نشود پر می کنیم.
2- انتهای خشک لوله میکروهماتوکریت را در وضعیت عمودی در خمیر هماتوکریت فرو کرده تا در حدود 6-4 میلی متر از انتهای لوله از خمیر پر شود. در حین عمل نباید به خون موجود در لوله فشار وارد شود.
3- دو لوله هماتوکریت را در شیارهای شعاعی سانتریفوژ، به طوری که در وضعیت مخالف و روبروی یکدیگر باشند قرار داده انتهای بسته لوله ها باید به طرف خارج صفحه سانتریفوژ قرار داشته باشد.
4- به مدت 5 دقیقه دستگاه را به کار بیاندازید با استاندارد 7000 rpm
5- به محض اینکه سانتریفوژ متوقف شد لوله های میکروهماتوکریت را از آن خارج کرده و با استفاده از خط کش یا جدول مدرج مخصوص، هماتوکریت را برحسب درصد قرائت می نمائیم اختلاف 2 لوله هماتوکریت باید در حدود درصد باشد در غیر این صورت باید آزمایش تکرار شود. (عامری 1378)
نتایج:
هنگامی که خون کاملاً سانتریفوژ می شود گلبول های قرمز به علت وزن مخصوص زیادتری که نسبت به سایر عناصر خونی دارند در ته لوله قرار می گیرند به طوری که به ترتیب از سر لوله به پایین طبقاتی به شرح زیر ایجاد می شود:
1- پلاسما: طبقه زرد رنگ
2- لایه بافی کوت (Buffy coot): طبقه خاکستری مایل به قرمز شامل:
الف- ترمبوسیت ها: طبقه رویی به رنگ کرم
ب- مکوسیت ها: طبقه خاکستری قرمز رنگ