قرار داد حمل دریایی به قرار داد منعقده بین صادر کننده کالا و مالک کشتی گفته میشود .
1- قرار داد ااجاره کشتی
2- بارنامه
3- قرار داد های خاص
اگر مقدار بار صادراتی آنقدر باشد که اجاره یک کشتی کامل را ایجاب کند شرایط قرار داد حمل ونقل در سند قرار داد کشتی گنجانده می شود ،ولی اگر کالای صادر کننده فقط بخشی از محموله کشتی را تشکیل دهد در این موقع شرایط حمل در سندی به نام بارنامه نمایان می شود .
قرارداد اجاره کشتی (چارترپارتر)مابین مالک کشتی و مستأجر می باشد و این قرارداد ممکن است سفری باشد یعنی اجاره کشتی برای یک یا چند سفر معینی ،و یا زمانی باشد یعنی کشتی برای یک مدت معینی اجاره داده شود و یا اینکه چارترپارتر زمانی به شرط تملیک باشد یعنی اجاره کشتی به صورت خالی ،که طی آن مالکیت کشتی موقتاً برای مدت زمان معینی به مستأجر انتقال پیدا می کند .
تفاوت چارترپارتر سفری وزمانی با چارترپلرتر زمانی به شرط تملیک:
در چارترپارتر سفری وزمانی صاحب کشتی ،متعهد حمل کالای مستأجر به نقاط تعیین شده می باشد واداره کشتی از هر نظر هم به عهده صاحب کشتی است ،ولی در چارترپارتر زمانی به شرط تملیکمستأجر کشتی را به صورت خالی تحویل می گیرد و فرمانده و خدمه را خود اسنخدام می کند و آنها را رهبری می نماید .در چارترپارتر زمانی به شرط تملیک مالک کشتی هیچگونه مسؤلیتی در قبال حمل کالا ندارد.
تعریف بارنامه : بارنامه سندی است که توسط حمل کننده یا نمایمده او امضاء می شود و مبنی این است که کالاهای ی که نوع ، کمیت و شرایط آن ذکر شده است برای حمل دریافت شده اند و یا بر روی کشتی که لازم مقصد مشخصی است بار گیری شده اند . بارنامه رسید کالا میباشد و بیانگر شرایط و مفادی است که تحت آن کالا حمل می شود (مثلاً پرداخت کرایه معینی جهت حمل)
تاریخچه بارنامه:
در ابتدا مرسوم بود که صاحب کالا نماینده خود را همراه کالا می فرستاد تا کالا را در بندر مقصد تحویل دهد ولی به تدریج با افزایش حجم کالاها و تعداد فرستندگان، انجام چنین روشی غیر عملی شد.
روش دیگری که مورد عمل قرار گرفت به این صورت بود که صاحب کشتی در مقابل دریافت کالا ،رسیدی به فرستنده کالا تسلیم می کرد و خود نیز در پایان سفر و زمان تحویل کالتا رسیدی از گیرنده دریافت می کرد . این روش به مرور به روش فعلی صدور از بارنامه تبدیل شد . استفاده از بارنامه به شکل امروزی تقریباً ازنیمه دوم قرن 16 متداول شد . از قرن 19 کشورهای فعال در امور دریایی اقدام به تدوین مقررات مربوط به حمل دریایی نمودند وبه تدریج شرایط و مقررات بارنامه را تعیین و تکمیل کردند .
سال 1830 مقرراتی تحت عنوان Rules of common law carrier را داریم که این مقررات بر گرفته از روش کشتی رانی رومی ها و انگلیسی ها بود و اکثر کشورهای اروپایی از آن پیروی می کردند
مقررات Harter act 1893 تصویب شده توسط کنگره ایلات متحده آمریکا که شامل کلیه مقررات کشتی رانی در آمریکا بود .
مقررات لاهه (Hague rules) که در کنوانسیون 1924 بروکسل جهت ایجاد یکپارچگی درحقوق و وظایف مالکین کشتی و مالکین کالا تدوین شد و توسط کلیه کشورهای دریایی عمده جهان این مقررات که مربوط به بارنامه است امضاءشد . برخی از کشور های دریایی با تغییراتی در مقررات لاهه آن را به عنوان قانون دریایی ملی خود قرار دادند .
مقررات لاهه بوسیله پروتکل 1968 اصلاح شد به لحاظ کمبودهایی که در ارتباط با مسؤلیت در قبال شخص ثالث داشت . این پروشکل در بر گیرنده مجموعه مقرراتی موسوم به مقررات ویزبی می باشد . که بعدها به مقررات Hague Uisby Rules khldni an . نامیده شد .
کنوانسیون Hague – visbyبه نفع مالک کشتی بود و این عدم تعادل مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه بیشتر نمایان بود این مقررات نوسیله کنوانسیون 1978 ملل متحد در خصوص حمل دریایی کالا مورد تجدید نظر اساسی قرار گرفت . کنوانسیون 1978 ملل متحد مقررات هامبورگ (Hamburg Rules) را پذیرفت .
ویژگی ها و مشخصات بارنامه معتبر و قابل قبول در تجارت بین الملل :
در تجارت بین الملل اسناد حمل باید دارای ویژیگیهایی باشند تا از نظر پرداخت وجه(اعم از وجه کالا یا کرایه حمل ) تأخیر و اشکالی پیش نیاید .صدور بارنامه در نسخ کامل یعنی 3 نسخه |(البته قانون دریایی ایران گفته 4 نسخه ) و ارائه آن به بانک جهت جلو گیری از سوءاستفاده های احتمالی .
به علت صدور بارنامه در چند نسخه اصلی آن بوده که در صورت مفقود شدن یکی از نسخه ، صاحب کالا بتواند با ارائه نسخه دیگر ،کالای خود را از شرکت کشتیرانی دریافت وبانک معامله کننده اسناد ،معمولاً اسناد رادر دو مجموعه جدا از هم پست می نماید تا در صورتی که یک مجموعه از اسناد در بین راه مفقود گردد مجموعه دوم به بانک گشایش کننده رسیده وآن بانک بتواند اسناد را بررسی و جهت دریافت کالا به خریدار ارائه دهد .
بارنامه بدون قید و شرط باشد :
بارنامه بدون قید و شرط بارنامه ای است که بر روی آن هیچگونه یادداشت و عبارتی دال بر معیوب بودن کالا یا بسته بندی آن باشد درج نشده .اصدوربارنامه بدون قید دلیل بر صحیح و سالم بودن کالا در موقع تحویل به حمل کننده است . در این بارنامه فروشنده متعهد است کالا را در شرایط و بسته بندی مناسب تحویل حمل کننده دهد .
براساس ماده 34 مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی ، برو شور 400 اتاق بازرگانی بین المللی ، بارنامه مشروط برای خریداری که کالا را بر اساس قراردادcif (تمام شده کالا در مرکز کشور متعهد +هزینه بسته بندی و کرایه حمل وهزینه بیمه تا مقصد )
میز (یا بانکی که موافقت کرده قیمت کالا را در برابر دریافت اسناد به فروشنده بپردازد قابل قبول نمی باشد ).
بارنامه باید ON BOARD صادر گردد یعنی حاکی از بارگیری کالا بر روی وسایل حمل باشد در انبار کشتی که اگر ON DECK (حمل روی عرشه )صادر شده باشد در امتیازات اسنادی بانک معامله کننده اسناد مجاز به قبول چنین بارنامه ای نمی باشد .
البته برخی از کالا ها بایستی روی عرشه حمل گردند که بیمه نامه بایستی ریسک کالا روی عرشه کشتی را در بر گیرد.
ذینفع بارنامه و حواله کردن آن :
بارنامه دریایی به یکی از صورت های زیر صادر می گردد :
-بارنامهدریاییممکن است حواله کردن شخص معینی صادر شده باشد حالتی بظهرنویسی قابل انتقال به دیگری است .
- بارنامه ممکن است حامل باشد که ارائه مالک کالا شناخته می شود وجهت انتقال به غیر به نویسی ندارد.