دانلود مقاله گذری به استان کرمان

بخش اول (11) کلیات

111 موقعیت استان کرمان:

کشور ما ایران در ناحیه‌ای کویری و کم‌ باران قرار گرفته است که تابش آفتاب در آن فراوان است و بارش باران کم، اما در این سرزمین کم باران چشم‌اندازهای کم‌نظیر و شگفتیهای خاص مناطق گرمسیر به شکل زیبایی پرورده شده است.

کرمان یکی از همین مناطق کویری، اما پربرکت کشور ماست.

«استان کرمان بعد از خراسان دومین استان پهناور کشور است و حدود 11 درصد از خاک ایران را دربر گرفته است. مساحت آن حدود 1750.69 کیلومتر مربع است. موقعیت نسبی این استان به گونه‌ای است که از شمال با استان‌های خراسان و یزد، از جنوب با استان هرمزگان، از شرق با سیستان و بلوچستان و از غرب با استان فارس هم‌مرز بوده است[1].» (تصویر شماره 11) نشانگر موقعیت جغرافیایی استان کرمان در نقشه ایران است. شهرستان کرمان از جنوب به شهرستان جیرفت، از جنوب شرقی به شهرستان بم از جنوب غربی به شهرستان بردسیر از غرب به رفسنجان، از شمال غربی زرند و از شمال به شهرستان راور محدود می‌شود. (تصور شماره 12) نشانگر موقعیت جغرافیایی شهر کرمان در استان کرمان است.

آب و هوای کرمان به علت وجود ارتفاعات متغیر است و باران سالانه آن بسیار کم است.

این استان یکی از مرتفع‌ترین استانهای کشور است. کرمان از اولین شهرهای ایران است که به علت مهارت بالا بافندگان آن در ریسندگی و بافندگی مورد توجه شرکتهای خارجی قرار گرفته است.

تصویر (11)

موقعیت استان کرمان در نقشه ایران

(تصویر 12) نقشه استان کرمان

112 جغرافیای طبیعی و اقلیم استان کرمان:

استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار گرفته است و ارتفاعات آن دنباله رشته‌ کوه‌های مرکزی ایران است که از چین‌خوردگی‌های آتشفشانی آذربایجان شروع می‌شود و تا بلوچستان امتداد دارد و دنباله ‌ آن چند بار در فلات مرکزی به وسیله حوزه‌های پست داخلی و کویر قطع می‌شود.

وجود ارتفاعات و پستی و بلندیهایی در منطقه و شرایط خاص اقلیمی، آب و هوای متفاوتی در نواحی مختلف استان به وجود آورده است. نواحی شما و شمال‌غربی و مرکزی دارای آب و هوای گرم و نسبتاً مرطوب دارد.

«استان کرمان تحت تأثیر بادهای مختلف برون منطقه‌ای و محلی است.

وزش این بادها، آب و هوای آن را دستخوش تحولات و تغییرات قابل توجهی می‌کند. این بادها به طور عمده از نوع بادهای موسمی خشک است و در ماههای اسفند، فروردین و اردیبهشت می‌وزد و جهت وزش آن‌ها از جنوب‌غربی به طرف شمال‌شرقی و مشرق است. این بادها انبوهی از خاک و شن با خود به طرف شهر کرمان می‌آورد و سبب تقلیل رطوبت نسبی هوا می‌شود. همچنین بادهای غربی و شمال‌غربی باعث ریزش باران در زمستان و بهار می‌شود[2].»

مهمترین رشته‌کوههای آن لاله‌زار، هزار بحر آسمان، جبال بارز و شهسواران است.

113 جغرافیای تاریخی استان کرمان:

«سابقه سکونت و استقرار انسان در دیار کرمان به هزاره چهارم ق.م می‌رسد. این منطقه یکی از قدیمی‌ترین نواحی ایران به‌شمار می‌رود و در گذر زمان، گنجینه‌های فرهنگی تاریخی گرانبهایی در آن پدید آمده است که نمایانگر روند تاریخی و حیات اقتصادی اجتماعی آن است. وجود هر فضای تاریخی در کرمان بیانگر بخشی از زوایا و ابعاد زندگی مردم و حکومت‌های این مرزوبوم است[3].»

به استناد تاریخ عرب و یهود، کرمان منسوب به «کرمان‌بن هیتال‌بن ارفحشدبن سام بن نوح» است و نام آن در کتیبه بیستون به صورت «یوتیه» ذکر شده است.

کرمان را محل زندگی کریمان پدر نریمان. جد رستم می‌دانند. لذا منسوب به وی این منطقه را کرمان نام نهادند. کرمان از دو کلمه (کار+مان) به معنی «محل جنگ و نبرد» یا «جایگاه رزمندگان و رزم‌آوران» تشکیل می‌شود.

«کوره اردشیر» یا گواشیر نام دیگر شهر کرمان است که معنی شهراردشیر را می‌دهد.

در روایت دیگری می‌گویند به مناسبت اینکه «آغاز محمدخان» دو هزار نفر را کور کرد این شهر را «شهر کوران» نام نهاده‌اند. اما از لحاظ بررسی تاریخی نام کرمان را در سنگ نوشته‌های داریوش می‌توان دید. در آن جا کرمان نام ناحیه‌ای است که از آن چوب (یاک) برای کاخهای هخامنشی حمل می‌شود. نوشته‌های یونانی هم آن را کرمان خوانده و مردم کرمان را تیره‌ای از پارسیان گفته‌اند.

«در دوره ساسانیان فرمانروای کرمان، عنوان شاه داشت، چنانکه بهرام چهارم (388389 م.) به مناسبت اینکه پدرش والی کرمان بود به کرمانشاه (شاه کرمان) معروف بود. در این دوره سیرجان مهمترین ناحیه کرمان محسوب می‌شد. بعدها کرمان به تصرف سامانیان درآمد و بعد از آن به تصرف «آلب ارسلان» سلجوقی در آمد و وی مؤسس سلاجقه کرمان شد[4].»

در سال 583 ه.ق. غزان بر کرمان مسلط شدند و زرند را موقتاً‌ مرکز ایالت خود قرار دادند و در سال 619 ه.ق (قتلغ‌خان) از امرای خوارزمشاهی بر کرمان استیلا یافت و رسماً سلسله قراختائیان را بنیان گذاشت. در زمان حکومت این سلسله بود که مارکوپولو سیاح معروف و نیزی از کرمان دیدن کرد[5].»

بعد از آن به دست سلسله آن مظفر افتاد و سپس تیموریان و پس از این، سلسله‌های قراقویونلو و آق‌قریونلو به ترتیب کرمان را تصرف کردند. مقارن ظهور شاه اسماعیل اول مؤسس سلسله صفویه (905 903 ه.ق) کرمان در تصرف پسران سلطان‌حسین بایقرا بود. شاه اسماعیل بدون مقاومت این شهر را به تصرف درآورد. از این تاریخ به بعد تا پایان سلسله صفویه کرمان قرین امنیت و آسایش بود. گنجعلی‌خان یکی از معروف‌ترین حکام دوره صفوی است که در مدت مأموریت خود در کرمان نسبت به آبادی و عمران آنجا سعی و کوشش زیاد کرد و آثار زیادی در آن شهر از خود به یادگاری گذاشته است. محمود افغان برای بار دوم در سال 1132 ه.ق. از راه سیستان به کرمان تاخت و پس از استیلا بر آن از طریق یزد راهی اصفهان شد. پس از دفع اشرف افغان توسط نادر و خلغ شاه طهماسب دوم از سلطنت، کرمان مانند سایر مناطق ایران به تصرف نادر مؤسس سلسله «افشاریه» درآمد. بعد از کشته شدن نادر، کرمان دستخوش هرج‌ومرج شده و به وسیله افغان‌ها و بلوچ‌ها تاراج شد و سپس به دست کریم‌خان‌زند مؤسس سلسله ‌ زندیه (1163 1193 ه.ق) افتاد و بعد از انقراض سلسله زندیه به وسیله آقامحمدخان قاجار، روزهای تاریک و تیره روزی کرمانیان آغاز شد. آقامحمدخان همین که از حرکت لطفعلی‌خان زند به کرمان و انتخاب آنجا به پایتختی مطلع شد، با شتاب رهسپار کرمان شد و چه ظلمها که نکرد تا آنجا را به تصرف خود درآورد. بعد از مرگ آقامحمدخان در دوره سلطنت فتعلی‌شاه، شهر جدید کرمان در شمال‌غربی شهر قدیم بنا شد.

بخش دوم (12)

محلات و شهرهای استان کرمان

121 آشنایی با محلات

در شهر کویری کرمان بیش از 30 محله وجود دارد که این امر، حکایت از قدمت و سابقه کهن شهر کرمان می‌کند. نام بعضی از محله‌ها از این قرار است: «محله شهر، محله شاه عادل، محله قبرسبز، محله خواجه خضر، محله کلیمیها، محله دولتخانه، محله میدان قلعه و محله دروازه ریگ‌آباد. اسم این محله‌ها غالباً از نام حاکمان،‌ پهلوانان و خصوصیات اخلاقی مردم همان محل گرفته شده است[6].»

شهر شش‌ دروازه نام دیگر کرمان در گذشته بوده است. گفتنی است که کرمان در گذشته شش دروازه داشته است به این نامها: (1) دروازه مسجد، همجوار مسجد جامع،‌ (2) دروازه ارگ در شمال شهر، (3) دروازه ‌ رق‌آباد (ریگ‌آباد) در جوار مزرعه‌ای به همین نام در جنوب شهر، (4) دروازه سلطانی یا دروازه دولت در غرب (5) دروازه گبری محل زندگی زرتشتیان در شمال شهر، (6) دروازه ناصری در مشرق محله شهر. واقع شدن شهر کرمان در سر راه هندوستان و وجود کارخانه‌های بافندگی ابریشم، پنبه و پشم، باعث ضرورت پیدایش بازارهای متعدد برای عرضه کالاهای داخلی و خارجی بود نام چند بازار قدیمی از این قرار بوده است.