مقدمه در بینش اسلامی زن و مرد هر دو از یک جان و یک ماده آفریده شده است و در ذات و جوهر تفاوتی با یکدیگر ندارند.بنابراین هر دوی آنها انسان نامیده می شوند و خداوند پس از خلقت آنها،«فتبارک الله احسن الخالقین»به خود گفته است.با وجود اینکه این دو صنف تفاوتی در ذات و جوهر و توانائی رشدیابی و کمال جوئی با هم ندارند، اختلافی در میان آنها مشاهده می شود که پاره ای از آنها لازمه ی بقای نوع آدمی است.تفاوتهای دیگری مانند تفاوت در عقل، در میان این دو صنف مطرح است که انسان را دچار حیرت می کند.اما چگونه ممکن است که خدای باری تعالی برای موجودی ناقص العقل و معیوب تعبیر«فتبارک الله الحسن الخالقین»به کار ببرد؟؟چگونه است که در بعضی از تعابیر دینی، واژه های ناقص العقل و ناقص الایمان به کار رود؟؟در این نوشتار سعی بر این است که برای رفع این شبهه، ضابطه هائی مطرح شود تا بتوان بر اساس آن ضوابط، درباره ی احادیثی این گونه قضاوت و داوری شود.
اما زن در نهج البلاغه: زن در نهج البلاغه ترسیم یک طرح یک بعدی از چهره ی کامل زن در قرآن است.فضای این طرح را جوی آکنده از فتنه های زمانه و دسیسه های سیاسی در بر گرفته است.زنان در نهج البلاغه با عبارتهائی چون عقرب ،ناقص العقل، ناقص الایمان، و ناقص البهره وصف شده اند و مع االسف ، اکثر شارحان در نهج البلاغه نیز در جهت اثبات این مطلب بر آمده اند که زنان در مقام عبودیت، عروج و تکامل، دریافتهای ذهنی و انتزاعات عقلی از مردان ناقصترند.
پس در این میان، آیات قرآنی چه می شود؟؟
مگر نه این است که ملاک شناخت سخنان ائمه در احادیث و دعاها، هماهنگ بودن مفاهیم و معانی آنها با قرآن و کلام الهی است.
قرآن ماهیت زن و مرد را یک چیز می شمارد .بر خورداری آنها از ارزش های معنوی، مانند ایمان و عمل صالح ، علم ، تقوی ، سبقت در ایمان ،جهاد و هجرت یکسان دانسته است و در کسب صفات عالی انسانی، تفاوتهائی میان آن دو قائل نیست.(در سوره های نساء آیه 1، اعراف آیه 189، زمر6، نمل 97، مجادله 11، حجرات 13، واقعه 10 و 11، نساء 95 ، آل عمران 195، احزاب 35) توان رشد و کمال جوئی برای هر دو یکسان است و هر دو می توانند به مقامات بلند معنوی و انسانی راه یابند.این چنینی است که زنان مسلمان ما در پی تصویری شایسته از مقام انسانی زن در نهج البلاغه می گردند.
اما متأسفانه از یک سو، برخی تعابیر موجود در نهج البلاغه، مانند نقصان عقل و نقصان ایمان، این دیدگاه را آسیب پذیر می سازد و از سوی دیگر، تشت و تناقض موجودی در آرای شارحان نهج البلاغه، مانع درک صحیح امام علی(ع) می شود.
این شارحان گاهی با زبان فلسفه و گاه با زبان تاریخ و یا روانشناسی در صدد توجیه عبارات نهج البلاغه بر آمده اند و با هر کلام، زن مسلمان را در این میان متحیر ساخته اند.واقع آن است که درک مردان از روحیه ی زنان درکی تجربی و حصولی است و هنوز مسأله روح زن و ماهیت واقعی وی در پرده ای از ابهام و در نهایت، در پس تأویلات قرآن، مجهول مانده است و عبارات نهج البلاغه در انتظار شارحی راستین است تا باطن آنها را بنماید.
بنده نیز به نوبه خود در جستجوی آن هستم که به تصویر راستین کلمات نهج البلاغه دست یازیم و بذر اطمینان را در قلب زن مسلمان متحیر بیفشانیم و اعتلای فکری و روحی زنان مسلمان و هویت انسانی و اسلامی او را به مقصد و مقصود برسانیم نه به شکل سطحی و گذرا ، بلکه به شکلی اصولی، با مسائل نظری و دیدگاههای موجود در باره زن برخورد کنیم و گامی کوچک در مسیر احیای فرهنگ راستین اسلام بردارم و به رسالت خویش در این زمینه عمل کنیم.
برای دستیابی به تصویر راستین کلمات نهج البلاغه، باید این کلمات را از نظر سند و محتوا مورد بررسی قرار دهیم.در بررسی سند، وثاقت راویان و محدثان و وجاهت ناقلان حدیث را بررسی می کنیم و در بررسی محتوا، به مواردی مانند مخالف نبودن حدیث با کتاب خدا و نیز عقل، می پردازیم؛ زیرا اگر حدیثی مخالف کتاب خدا باشد باید کنار نهاده شود.و همچنین اگر مضمون حدیث با ادراک روشن عقل و نیز با حس و وجدان مخالفت داشته باشد پذیرفته نمی شود.
اما اول بررسی سند خطبه 79 خطبه 79 از زبان امیرالمومنین(ع)، از طریق شریف رضی به صورت مرسل در نهج البلاغه نقل شده است و کلینی نیز این خطبه را از تعدادی از اصحاب، از احمد بن ابی عبدالله از پدرش از کسانی که ذکر کرده اند از حسن بن مختار از ابی عبدالله (ع)، که فرمود: قال امیرالمومنین(ع) فی کلام له......
.سند ضعیفی دارد و بعید نیست که قطعه ای از حدیث مرسل شریف باشد.البته همه اینها حدیث یا بخشی از آن صاحب نظران، در سایر کتابهای حدیثی خود آورده اند که چون اغلب به صورت مرفوع و از ناحیه ائمه دیگر، مانند ابی عبدالله (ع)است که از محل بحث خارج است.بنده خود بر این باورم که این حدیث به احتمام زیاد جعل شده ، چرا که در همه مواردی از آیات و احادیث مبهم توسط امامان شیعه توضیح و تفسیر شده است و محال است که چنین حدیث مبهمی از ناحیه آنها تفسیر نشده است و هیچ روایتی هم در مورد تفسیر این حدیث نداریم!!
اما روایتهائی که از علی (ع)نقل شده است، چنانچه که گفتیم، سندی ضعیف و مرسل دارد و بر فرض دلالت بر مطلوب، فاقد حجیت است و چنان چه سند ضعیف داشته باشد ، دلالت انها بر مدعا، محل بحث است.
دلالت خطبه 79 استاد محمد تقی جعفری، درباره ی خطبه ی مزبور چنین گفته است:بعضی ها گفته اند که همه خطبه های امیرالمومنین(ع) قطعی سند نیست، یعنی احتمال عدم صدور بعضی از جملات و خطبه ها از امیر المومنین(ع)، یک احتمال منطقی است.
همچنین اگر خطبه ای یا جمله ای مخالف صریح عقل سلیم بود، بر روایات و حدیث مقدم است و این از اصول مسلم فقه اسلامی در تعادل و تراجیح است.
در بررسی این خطبه در می یابیم که برخی از عبارات آن، مانند نقص عقل زنان، مخالف قرآن است؛ زیرا در قرآن سبب نابرابری زن و مرد در شهادت،«نسیان» است و نه« نقص عقل».
مناسبت تاریخی خطبه 79 کلام مزبور را به امیر المومنین(ع)نسبت داده اند، آن هم بعد از جنگ جمل که باب فتنه را در میان مسلمانان گشود و باعث ریختن خون تعداد بی شماری شد.
این جنگ به سبب موضع انفعالی و احساساتی ام المومنین، عایشه، درباره ی علی(ع)در گرفت و تعدادی از اصحاب نیز که با علی(ع)دشمنی داشتند و خیال قدرت در سر می پرورانند و او را کمک و تشویق کرده اند.موقعیت و منزلت عایشه به سبب آنکه همسر رسول خدا(ص)و ام امومنین بود، در نزد عموم مردم بسیار بزرگ و والا شمرده می شد و منشاء تاثیر در عامه مردم بود.
حضرت علی(ع)می خواهد از تأثیر عمومی عایشه بکاهد، لذا در سخنان خود او را فاقد امتیازی بر« دیگر زنان»قرار داد تا مردم بدانند چرا پیروی بی مورد از او به فاجعه انجامید و چرا او به نصیحت خیر خواهان گوش نکرد و هنگامی که حکم خدا را در باره ماندن زنان پیامبر در خانه به او یادآوری کرد، و به آن وقعی ننهاد و از فتنه ای که اقدانات او را در پی نهراسید.
علی(ع)قصد داشته است به طوری که طعنی مستقیم به عایشه نباشد، توده ی مردم را بینا و بیدار کند لذا شیوه ای را انتخاب کرد که به بیان برخی احکام شرعی ویژه زنان مربوط می شد و آن احکام ،کاستی و نقصانی را در شایستگی و ویژگی های انسانی زن که با مرد یکسان است در پی نداشت،بلکه پرده از چشم مردم بر می داشت تا دریابند که عایشه نیز همچون دیگر زنان است و صلاحیت اینکه مردم از او پیروی کنند، را ندارد و تسلیم تصمیمات و موضع گیری هائی نشود که صرفاً از تمایلات و احساسات شخصی ناشی شده است، نه از قانون و شورا.
چنانچه امام علی(ع)در جای دیگر در باره او می فرماید:« اما فالانه فادرکها رأی النساء و ضغن غلا فی صدرها»یعنی:اما آن زن که اندیشه زنانه بر او دست یافت و در سینه اش چون کوره آهن بتافت.از این حدیث به خوبی می توان درک کرد که خطبه حضرت در مورد عقل زنان فقط و فقط خطاب به عایشه بوده است و بس.
بررسی فرازهائی از خطبه«نقص عقل زنان» «اما نقصان عقولهن فشاهده امرأتین کشهاده الرجل و الواحده»:اندکی خردشان بدان خاطر است که گواهی دو زن، همچون گواهی یک مرد است.
بعضی از علمای متعصب با اعتقاد به صحت چنین روایاتی، برتری مردان را از حیث عقلانی قطعی می دانند، اما عده دیگر به توجیح این مسأله روی آورده اند و با تکیه بر مسائل عقلانی و روانشناختی، درباره ی آن سخن گفته و به تحلیل ان پرداخته اند.در اینجا به آرائی که در معنای این حدیث بیان شده است، به اختصار، اشاره می کنیم: زنان و مردان در عقل علمی مساوی اند و تفاوت آنها در عقل نظری است.عقل نظری، آنچه می کند درباره ظواهر و عوارض و مصلحت اندیشی دنیوی است و درباره ی حقایق و ذوات و معقولات واقعی، جز حدس و گمان و احتمال، کاری از او ساخته نیست، بلکه اغلب در ذهن وسوسه می کند و شک می آورد.اما عقل عملی متوجه حقایق است و حسن نیت و اراده خیر را به انسان می دهد و بنیاد عقاید دینی و اخلاقی را استوار می کند و منشاء ایمان است ، نه تشکیک.بنا براین، آنچه صنف مرد به او می بالد و مغرور می شود، فی نفسه، دارای ارزش نیست و اعتباری بیش از شکل دادن به واحدها و قضایایی که آنها را صحیح تلقی کرده است ندارد.
لبیب بیضون، معتقد است:قدرت تمیز خوب و بد در امور اساسی در همه انسانها هست، ولی در تشخیص خیر و شر در امور فرعی، عنصر مردانه اندکی بر عنصر زنانه ترجیح دارد.
منظور از نقصان عقل، کاستی تعقل(عقل تجربی و اکتسابی) است نه کمبود قوه عقل(عقل موهبتی).
و این بدان خاطر است که زنان به خصوص در جامعه قدیم اعراب بیشتر در خانه بودند و کمتر در اجتماع حضور می یافتند و کمتر از مردان دارای تجربه بودند و اگر مردان هم در این شرایط قرار گیرند همین گونه می شود.
در مردان کفه عقل و سنجش و در زنان کفه عشق و احساس و عاطفه و محبت سنگین تر است و سنگینی این کفه در زنان لازمه همسر بودن و مادر بودن آنان در نظام هستی است.
ظرف هویت ذاتی زن و مرد با هم برابر است، ولی خصوصیات ذاتی زن، مانع از ظهور و بروز کامل از این قوه خدادادی است.
عقل به دو نوع انسانی و اجتماعی منقسم می شود که زنان و مردان در عقل انسانی(ما عبدبه الرحمن و اکتسب به الجنان)مساوی اند، ولی در عقل اجتماعی، مردان برتری دارند .
نقد نظریه ی «نقصان عقل زنان» تفاوتهائی که از جنبه ی تعقل میان زن و مرد ادعا شده است، بیشتر منشاء اجتماعی-فرهنگی دارد و عارضه ای زوال پذیر است؛ برای مثال، زنی که در جامعه بسته، خانه نشین شده باشد، بسیاری از مسائل اجتماعی را درک نمی کند و عقل اجتماعی اش شکل نمی گیرد، ولی اگر همان زن از شرایط مساعدی بر خوردار شود متهم به نقص عقل نخواهد بود؛زنان از آن جهت که در تاریخ همیشه مورد ظلم و ستم بوده است و در میدان فعالیت ، حضور پیدا نکرده بودند، عقل اجتماعیشان پرورش پیدا نکرده است و از این جهت عقب تر از مردان نگه داشته شده اند و این به معنای ناتوانی ذاتی زنان نیست، طبیعتی است اگر زن را در خانه حبس و شریط فضل و دانش را از او دریغ کنند، نمی تواند مانند کسی که در جامعه حضور دارد و از رویدادها با خبر است، فهم و درک اجتماعی داشته باشد.
پس در این میان میان زن و مرد تفاوتی قائل نیست و اگر مردان را هم در این شریط و خانه نشینی حبس کنند چنین خواهند شد.
تفاوتهائی که از جنبه ی تعقل میان زن و مرد ادعا شده است، بیشتر منشاء اجتماعی-فرهنگی دارد و عارضه ای زوال پذیر است؛ برای مثال، زنی که در جامعه بسته، خانه نشین شده باشد، بسیاری از مسائل اجتماعی را درک نمی کند و عقل اجتماعی اش شکل نمی گیرد، ولی اگر همان زن از شرایط مساعدی بر خوردار شود متهم به نقص عقل نخواهد بود؛زنان از آن جهت که در تاریخ همیشه مورد ظلم و ستم بوده است و در میدان فعالیت ، حضور پیدا نکرده بودند، عقل اجتماعیشان پرورش پیدا نکرده است و از این جهت عقب تر از مردان نگه داشته شده اند و این به معنای ناتوانی ذاتی زنان نیست، طبیعتی است اگر زن را در خانه حبس و شریط فضل و دانش را از او دریغ کنند، نمی تواند مانند کسی که در جامعه حضور دارد و از رویدادها با خبر است، فهم و درک اجتماعی داشته باشد.
اما تفسیر نقصان عقل برابر با نهادن گواهی دو زن با گواهی یک مرد، نمی تواند موجه باشد؛ چون گواهی دادن چندان ربطی به عقل ندارد.
درست است که گاهی عاطفه در پدید آمدن انحراف موءثر است ، اما نیرومندی عواطف به معنی کم خردی نیست.
عقل با اندیشه و کم خردی سرو کار دارد و گواهی دادن با روءیت صحیح حوادث و امانتداری و راستگوئی و استواری در گزارش صادقانه آنها مرتبط است.پس زنان چون در گذشته کمتر در عرصه اجتماع حضور داشته اند نمی توانستند در مسائل قضاوتی اجتماعی به خوبی مردان قضاوت کنند اما در اکثر جوامع امروزی زنان بیشتر از گذشته در اجتماع حضور دارند این حکم صادق نیست.
باب شهادت، به معقولات ارتباط ندارد و مربوط به عالم محسوسات است.
لذا شهادت به معقول، نه جایز است و نه معتبر.بر اساس این ملاحظات است که آیت الله جوادی آملی می گوید: اینکه شهادت دو زن در حکم شهادت یک مرد است، نه برای آن است که زن عقل و درکی ناقص دارد و در تشخیص اشتباه می کند بلکه«ان تفضل احداهما فتذکر احدهما الاخری»یعنی :اگر یکی از آن دو فراموش نمود، دیگری به او تذکر دهد.پس قرآن علت نابرابری زنان و مردان را در شهادت، فراموشی دانسته و هرگز از نقص عقل در این زمینه،مایه نگذاشته است؛زیرا زن مشغول کارهای خانه، تربیت بچه، و مشکلات مادری بوده است و ممکن است صحنه ای را که دیده است را فراموش کند.
بنابر این دو نفر باشند تا اگر یکی یادش رفته باشد آن دیگری متذکر شود.
پس این بند از روایت، مخالف قرآن است زیرا در قرآن، سبب نابرابری زن و مرد را در شهادت«نسیان» معرفی شده است نه« نقص عقل» علاوه بر این، در بسیاری از روایات، از زنان عاقل سخن رفته است، چنانچه خود حضرت علی(ع) می فرماید:«از مشورت با زنان بپرهیزید، جز زنی که که به تجربه، کمال عقلش به ثبوت رسیده است»(بحارالانوار ج 100ص 253 ح 2) پس این روایات و سایر روایاتی که از پیامبر و ائمه در مورد این که با زنان مشورت نکنید مربوط به زن ستیزی نمی شود بلکه همان طور که گفتم زنان آن زمان از نظر عقل اجتماعی به علت خانه نشینی ضعیف بوده اند و بنا بر این روایت مشورت با زنانی که عقل اجتماعی آنها به کمال رسیده است هیچ مشکلی ندارد زنان در جامعه امروز از نظر عقل اجتماعی به کمال خود رسیده اند.
این روایت خد بیانگر این نکته است که زنان می توانند به کمال عقلانی برسند و در بعضی از روایات وارد شده است که خداوند بعضی از زنان را با عقل از دیگران امتیاز داده است(بحار الانوارج 43 ص 34) گذشته از این روایات، تاریخ نیز شاهد زنان بسیاری بوده است که به کمال رسیده اند و امروزه زنان متفکر کم نیستند.
آیا باید آنان را استثناء دانست؟؟
آیا استثناء تا این حد صحیح است؟؟
بنابراین، اگر روایت از معصوم صادر شده باشد آیا می توان به طور عموم گفت که در هیچ یک از امور نباید از زنان پیروی کرد و همه آنها مایه ی فساد و تباهی اند؟؟
اگر این سخن فراگیر و عام باشد، وضع آن همه زنان صالح که در اسلام و در زمان شخص رسول الله(ص)و سایر معصومین(ع) بوده چه خواهد شد؟؟آیا آنها هم مشمول همین مفاهیم خواهند بود؟؟
اگر آنها مستثناء هستند پس ظاهر حدیث مراد نیست، بلکه منظور بعضی از زنان خواهند بود که تربیت اسلامی نیافته و خود را با موازین اسلامی تصبیق نداده اند..
انسانهای صالح و شایسته همه مورد عنایت رسول اکرم(ص)و ائمه معصومین(ع)بوده اند و بویژه زنان صالح که رسول خدا(ص) در مقام تمجید و تکریم آنها فرمود:از دنیای شما سه چیز مورد عنایت و علاقه من قرار دارد که یکی از آنها زنان است.زنانی که شخص پیامبر این گونه می ستاید و مورد علاقه و لطف او هستند، چگونه علی (ع) بر خلاف پیامبر(ص) به نکوهش و سرزنش آنها می پردازند؟؟؟
بنابر این با توجه به آنچه اشاره شد یا روایت از مقام معصوم صادر نشده است، چنانچه سند آن خالی از اشکال نیست یا اگر صدور آن درست باشد در دلالت خدشه پذیر است که به آن اشاره کردیم و بر فرض صحت سند و دلالت باید گفت:قطعاً منظور امام علی(ع)عام نبوده است و زنان شایسته و تربیت شده اسلامی خارج از این عموم خواهند بود.
نتیجه ۱) درباره ی این خطبه نخست باید اصالت نص را بررسی و صحت انتساب آن را به امام علی(ع)ثابت کرد، چنانچه این خطبه از نظر سند چنان شفاف به نظر نمی رسد.
۲)خطبه را باید از نظر دلالت بررسی کرد.در این بررسی ،عباراتی مخالف با مضمون آیات دیده می شود مانند آنچه در علت نابرابری شهادت زن و مرد، بدان اشاره کردیم که این علت، از دیدگاه قرآن، «نسیان» است و از دیدگاه مطرح شده خطبه«نقص عقل» است.
و این نشان دهند عدم صحت حدیث است.
۳) برخی از مطالب مطرح شده در این خطبه خلاف بداهت عقلی است.
۴) اگر خطبه از نظر سند و دلالت از اشکال بری باشد، باید خطبه را با توجه به شرایط زمانی و مکانی صدور آن، بررسی کرد.
۵)برخی معتقدند ستایش ها و نکوهش های موجود در این خطبه، موضعی و مقطعی است و از باب قضیه خارجیه است، نه حقیقیه، و در واقع ناظر به شخص عایشه است نه همه ی زنان.
۶) هر سه محور بررسی شده(عقل، ایمان و ارث)به نقص و کمبود انسانیت زن در قیاس با مرد مرتبط نیست.
۷)موضوع و محمول این روایت، در محورهای سه گانه یاد شده، سازگاری چندانی با هم ندارند و این امری است که علمای حدیث باید به آن پاسخ گو باشند.
مقدمه افسانه زندگی زن را غالباً در ادبیات لطیف و شور انگیز و عاشقانه خوانده ایم که این وجود هستی بخش و الهام انگیز در طول تاریخ هنر و ادبیات هر قومی و ملتی از دیر باز سمبل و انگیزه عشق و الهام و آیت لطف و ایثار انگیز پروردگار بوده است هم در غالب پدیده های لطیف زنانه و هم درتجلی عواطف پر مهر مادرانه.
اما این نمودار زیبائی خلقت در ورای دنیای رویائی هنر و وجود حسی و ملموس او در خلاف جهت عشق و قداست هنری مورد بی مهری و ستم و کم توجهی قرار گرفته است و در حالی که همیشه کوله بار سنگین شفقت زندگی را به دوش کشیده است و سنگ زیرین آسیا بوده است.
قرنهای متمادی او را مانند گوهر پر بهائی از بیم دستبرد نامحرمان در لایه از اختفا و اختناق نهان کرده به طوری که راه نفس کشدن را بر او بسته اند.
چه در دنیای قدیم که همانند بردگان، راه نجاتی نداشت و چه اکنون در دنیای جدید علم و دانش و فرهنگ پیشرفته زمان ، هنوز در عرصه جامعه در تظاهرات هنری و عشق و فداکاری که در پرتو واقعی نهاد اوست را به جائی ندارد و به روال گذشته نقشی در فرم یک زن خدمت کار و مطیع آشپزخانه و در قالب یک زن بسیار ساده و معمولی، هنر نمائی بر صحنه نداشت.
اسلام عالی ترین مکتب از آنجا که قوانین و برنامه های آئین مقدس اسلام بر خلاف سایر نظریات و مکاتیب جهان، از طرف خداوند متعال و مطابق فطرت و نیازهای طبیعی بشر و برای تأمین سعادت مادی و معنوی جامعه وضع و تدوین شده است در تمامی امور و از جمله بهره برداری از غریزه جنسی کاملترین و بی عیب ترین قوانین و برنامه ها می باشد.
چنانچه دانش مند بزرگ«هاولوک الیس»در این زمینه می گوید:«تنها معلمی که مسائل جنسی بشر را با کمال صداقت و پاکی و دقت مورد بررسی قرار داده است پیغمبر اسلام(ص)می باشد»(به نقل از مجله مکتب اسلام، سال7، شماره 1، ص 47) زن از دیدگاه پیامبر(ص) در تاریخ جهان مذهبی کسی پیدا نمی شود که مقام جنس لطیف را مانند محمد مصطفی(ص)بالا برده باشد.پیغمبر اسلام روزی برای زنها حقوق قائل شد که زنان از هیچ حقوقی برخوردار نبودند و فرمود«حقوق زنها محترم است و مقدس، مواظب باشید که حقوق زنها محفوظ باشد و از حقوقی که برای آنها تعیین شده است برخوردار باشند»و در جای دیگر می فرماید«بهترین مسلمان کسی است که دارای بهترین رفتار باشند و بهترین مردان در میان شما کسی است که نسبت به زنانشان خوش رفتار باشند» پیامبر اسلام (ص)در جای دیگر می فرماید«من دوست دارم از دنیای شما سه چیز را(نماز، محبت زن، عطر)»در اینجا پیغمبر(ص)لذت دنیا را سه چیز دانسته و محبت زنان را قرین نماز که رکن اعظم دیانت اسلام قرار داده است.
و نیز در حجه الوداع در روز غدیر خم که نصب امامت فرمود در حضور هزاران نفر از مسلمین، در ضمن وصایای خود تأکید کرد که وصیت من در مورد زنان آن است که حقوق آنها را رعایت کنید و با آنها به خوبی رفتار کنید.
و فرمود«ای مردان زنان شما بر شما حقی دارند که مبادا آنها را رعایت نکنید که اهل دوزخ می شوید»و حتی در حالت نزاع و وفات آخرین بیان آن حضرت سفارش نماز و زنان بود.
و همیشه می فرمود که زن گل خوشبوئی است نه قهرمان ،در هر حال با او مدارا کنید که یار و امانت خدایند.بدیهی است که از این همه توجه و سفارش و التفات از روی شهوت پرستی و نفس شهوانی نبوده است بلکه توجه آن حضرت در باره مقام زن به مرتبت همسری و مادری و رفاقت و موانست با مردان را دارد و وسیله رحمت خداوندی و پدید آورنده نسل بشر است.
بدین جهت تعجب آور نخواهد بود که پروفسور ت.و.
آرنولد زندگانی زناشوئی پیغمبر(ص) را ین گونه توصیف کرده و گفته است:«یکی از زیباترین چهره های زناشوئی کاملی است که تاریخ بما نشان میدهد» زن در اسلام در آن هنگام که جهل و نادانی و نکبت اخلاقی ، محیط تاریک سراسر جزیره العرب را فراگرفته بود طلیعه اسلام درخشندگی یافت و شگفت آنکه به نیروی همت و فکرت معنویی و کمک مادی بانوئی به نام خدیجه همسر بزرگوار پیغمبر نظم یافت.
از این رو می توان رکنی از پیشرفت اسلام دانست و چنان است که آن بانو را ام مومنین لقب داده اند و هم او اولین کسی بود که به دین مبین اسلام ایمان آورد.
همین که خورشید اسلامی طالع شد نخستین دستور اسلام اقرار به توحید و یگانه پرستی و اعلام مراعات کامل بین افراد بشر از سیاه و سفید، عرب و غیر عرب، مرد و زن پرداخت و گواه آنکه پیغمبر اسلام به بیان قرآن ،تنها تقوات را مبنای فضیلت و برتری دانست(اِنَ اَکرَمَکُم عِندَ الله اَتقاکُم).دین اسلام اهتمام کافی در برانداختن آداب و عادات ناپسند عربی نمود و حقاً به قضاوت تاریخ تا آن زمان هیچ دینی مثل اسلام به حمایت زنان بر نخواسته بود در حالی در قرن ششم میلادی در جامعه کلسیا میان کشیش ها موضوعی مطرح بود که آیا زن دارای نفس ناطقه بشری است یا نه؟؟؟هم زمان با این عقیده سخیف از کوه حراء صدای قرآن در حمایت از زنان بلند بود:«یااَیها الذینَ آتقو رَبُکُم الذی خَلَقکم مَن نَفس واحِدَه وَ خَلَقَ مِنها زَوجَها وَ بثَ میهَنِما وَ رَجلاًَ کثیراً وَ نساء»یعنی«ای مردم بترسید از خداوندی که شما را خلق کرد از یک نفس واحده و از زوجهای بسیار از زن و مرد» بنابر این آیه، زن و مرد از یک خلقتند و دستور داده است که زنان را خوار نشمارید.
چنانچه گفته شده اعراب بادیه نشین و یا شهری با وجود زن مخالف بوده آنها بسیار غیور و متعصب بودند و دختران خود را با سخت ترن شرایط به قتل می رساندند و یا روانه دریا می کردند ولی بارقه اسلامی که نمودار گردید این عادت زشت را در مورد زنان بشدت مورد نکوهش قرار داد :«اذا الوَئده سیلت بای ذَنبِ القُتلَت»در این موقعیت شریعت مقدس اسلام مقام زن را اهمیت شایانی داده است و اعراب بدوی و جاهل را امر به رعایت و احترام حقوق زنان نموده است از جمله احترام مادر: بهشت زیر پای مادران است.
عده کثیری از اعراب جاهلی به این دستور تن در نمی دادند.در آن زمان دین اسلام چنان اهمییتی به زنان داد که آنها دین اسلام را «دین زنان» می نامیدند.برای این توجیه باید گفت که اسلام یک دین توحیدی است و مبنای آن بر وحدت و آفرینش بشر است که همه خلقها اعم از زن و مرد در برابر خدا یکسانند.دین اسلام برای زن و مرد در برابر وصول به مبدأ عرفان و خداشناسی و وظایف شرعی و عبادات، تفاوتی قائل اند و بر عکس تنگ نظران که عقیده دارند عبادت زنان نیمی از عبادت مردان است.آنچه در احکام و دستورها وارد شده است شامل تفاوتهائی است که در ساختار روانی و وجودی برای هر یک تکمیلی و در حد نیاز طبیعیی است و از قبیل امور خانواده و کسب و کا ر اقتصادی که وابستگی هر دو جنس را به یکدیگر مشخص می کند.
اسلام گذشته از اینکه همه افراد ملت را اعم از زن و مرد را مسئول اداره امور اجتماعی و اعتلای جامعه می داند ، در امور عبادی و یا مقام پرهیز از گناه و مناهی ، همواره زن و مرد را یکسان مورد عتاب و خطاب قرار داده است و در هر جای قرآن در مقابل هر تکلیف زن و مرد را به تقوا دعوت می کند و هرگز برای هریک بر دیگری رجحان قائل نیست و در هیچ جای قرآن دیده نمی شود که دلیل برتری و تسلط کامل مرد و زن و یا فرمانبرداری بنده وار از شوهر باشد چنانچه در وظایف مربوط به خانواده حکم بر آن جاری است که مرد نمی تواند زن را مجبور به کار خانه بکند و حتی مجبور است در شئون خانواده زن ، برای او زندگی فراهم نماید و زن می تواند از شیر دادن بچه خودداری کند و یا در برابر شیر دادن از شوهر اجرت بطلبد.و این نکاتی است که همیشه در پرده استتار مانده و کمتر زنی است که از این حقوق «اسلامی»خود باخبر باشد.
به شهادت تاریخ ثبت می شود که احترام زن در آن زمان در محیط اعراب جاهلی عربستان از نظر مذاهب اسلامی بیش از ادیان ما قبل خود بوده و همزمان با آن دوران، شخصیت زن در حقوق ساسانیان بیش از سایر ملل رعایت می شد.ولی مقام زن در اسلام هنگامی رو به انحطاط گذاشت که خلافت به دست امویان و بعد از آن به عباسیان افتاد و همزمان با اختلافات مذهبی و کشمکش های سیاسی بین اعراب و ایرانیان بر سر دستگاه خلافت بود و در این حین موقعیت زنان از بین رفته و مخصوصا خلفای عیاش و شهوت پرست این دودمان بر سیره عصر جاهلیت، با زنان رفتار می کردند و از زنان به عنوان کنیز و بردگان حرم جهت خوشگذرانی و عیش و عشرت استفاده می نمودند و برای زنان خانواده هم احترامی قائل نبودند.
برابری زن و مرد در اسلام حقوق زن با مرد در اسلام برابر است نه در قانون کشورها بلکه اسلام گفته است.نوشتن این حقیقت آسان است و باور کردنش مشکل؛ زیرا زن از روزگارانی دراز،زیر سلطه مرد بوده است و قدرت حاکم مرد، زن را به ضعف نشانده است و به خود اجازه داده است که زورش را که خدادادی است را برابر زن اعمال کند و برای خاموش نگاه داشتن خشم او ، زر را بر سر و گردنش بیاویزد.
ولی با ظهور اسلام با این عقاید باطل در مورد زنان به حمایت جدی از زنان بر خواسته شد و آنها را از این وضع نجات داد و به زن حق و حقوقی بخشید که تاکنون در هیچ حکومتی و ملتی سابقه نداشت.
اسلام برابری زن و مرد را در آیات بسیاری گوش زد کرده است و این آیات امروزه جواب همه مغرضان و دشمنان اسلام است که سعی می کنند دین اسلام را به گونه در ذهن مردم مجسم کنند که مرد بر زن برتری داده است ولی آنها بدانند که هیچ گاه موفق نمی شوند.
در صورتی که قرآن در سوره حجرات در آیه 13می فرماید که ملاک برتری تقوا است و گرامی ترین شما نزد خداوند با تقوا ترین شما هستند.در اینجا قرآن تقوا را ملاک برتری قرار داده است نه رنگ و نژاد، و نه قوم و قبیله ،و نه زن و مرد بودن را.البته برابری زن و مرد در خلقت نیست که دو جنس از تمامی لحاظ یکسانند زیرا در آن صورت فقط یا زن موجود عالم بود و یا مرد.در قرآن زن و مرد بودن آنقدر حائز اهمیت قرار داده است که خداوند سوگند یاد کرده و فرموده«سو گند به آنکه زن و مرد را آفریده است»پس منظور از عنواناین است که هر دو مخلوق از نفس واحده خلق شده اند؛ لذا از این حیث بر یکدیگر برتری نداده اند، بلکه با هم برابرند.
خداوند در قرآن همیشه زنان و مردان را در کنار هم مسئول می داند و همه ثواب و عذاب ها را شامل مرد و زن می خواند و هیچ برتری نسبت به یکدیگر را برای آنها قائل نیست.مثلاً در آیه 35سوره احزاب می فرماید«بی گمان مردان و زنان مومن،مردان و زنان مسلمان ،مردان و زنان فرمانبردار ،مردان و زنان درستکار، مردان و زنان صدقه دهنده ،مردان و زنان روزه دار ،مردان و زنان پاکدامن ،مردان و زنانی که خداوند را یاد می کنند و..........»در اینجا به وضوح مشخص می شود که دین مبین اسلام هیچگاه زن و مرد را برتر از یکدیگر در حقوق اجتماعی و مجازات و سایر مسائل قرار نداده است.و این برابری در آیات سوره های نساء، توبه ،بروج ،انسان ، بیینه ، مائده ، نور و ...
براحتی دیده می شود.
زن و حقوق سیاسی و اجتماعی در اسلام دین اسلام با اینکه زن را به عنوان یک فرد امت و مسئول امور جامعه و شریک در همه مسائل اجتماعی می داند.اما عملا به دخالت زن در امور اجتماعی توجهی نکرده است ولی با اینکه به نظر می رسد در هیچ یک از احکام و اصول دین و فقهی به مخالفت با این مسئله اشاره نکرده است و به نظر خیلی از فقهای محتاط و متعصب در نیم قرن اخیر و یا کمتر، زنان از دخالت در امور حیاتی،اجتماعی و سیاسی برکنار مانده اند.و اکنون با اینکه چهارده قرن از طلوع اسلام می گذرد در حال حاضر به ندرت از کشورهای عربی به جز کشور خودمان که طی سی سال گذشته زنان به مقامات عالی و مهم سیاسی رسیده اند و هنوز هم در بیشتر کشورهای عربی بر روال گذشته جاهلی و عقاید ریشه دار قومی به زنان اجازه دخالت امور مملکتی و انتخابات داده نشده است.
با در نظر گرفتن عادات قومی و نژادی اعراب جاهلی که برابری و همکاری و موجودیت زن را به هیچ عنوان نمی پذیرفتند.این سیر نزولی درباره زنان بر خلاف ایدئولوژی اسلام واقعی صورت پذیرفته طوری که در زمان حکومت خلفا و پس از آن در حکومت جابرانه عثمانی شدت یافت که آنها خود را وارث خلافت می خواندند و انحطاط و بی عدالتی را در مورد زنان به حد اعلی رساندند.