پیش درآمد
از حدود سال 1960 ظهور تئوری صفحات تکتونیک باعث شروع انقلابی در علوم زمین گردید. تا به امروز این تئوری توسط دانشمندان بانِگری تکمیل گردیده است و اکنون بسیار بهتر می توان فهمید که سیاره ما چگونه تحت تأثیر، تکتونیک صفحات شکل گرفته است.
اکنون ما می دانیم که چه به صورت مستقیم و غیر مستقیم صفحات تکتونیک بر روی تقریباً تمامی ساختارهای زمین شناسی، در گذشته و در حال تأثیرگذار می باشند. براستی این عقیده که کل سطح زمین با حرکتی پیوسته کاملاً متحول گردیده است دیدگاه ما را نسبت به جهان کاملاً تغییر داد.
نتایج نیروهای صفحات تکتونیک برای مردم بسیار سودمند بوده و از طریق یک زلزله یا آتشفشان کوچک و بی خطر و یا زنجیره های انفجارات می توان سر منشا بسیار قوی انرژی را شناسائی کرد.
ما هیچ گونه کنترلی بر روی تغییرات صفحات تکتونیک نداریم، ما دانش یادگیری از آنها را داریم، هر چه ما بیشتر درباره صفحات تکتونیک بدانیم ارزش زیبایی و عظمت زمینی را که روی آن زندگی می کنیم بهتر می دانیم؛ همانگونه که اتفاقات شدید نمایشگر قدرت مهیب زمین می باشد.
این جزوه آشنائی مقدماتی با صفحات تکتونیک را به دست می دهد با تقدیر از اطلاعات مشروح و تصویر This Dynamic Planet و نقشه منتشر شده توسط اداره زمین شناسی و نقشه برداری آمریکا VJGS و انستیتو اسمیت سونیون.
این جزوه برخی از افراد و اکتشافات را آشکارتر می سازد و پیشنهاداتی را که به تکامل علوم منجر می گردد، تکمیل می نماید.
به طور کلی تئوری اساسی صفحات تکتونیک پذیرفته شده است، اما بسیاری از تصورات دانشمندان هنوز در حال رشد و تکامل می باشد.
انقلاب به وجود آمده توسط تئوری تکتونیک هنوز به پایان نرسیده است.
برخی سؤالات پاسخ داده نشده:
صفحات تکتونیک به صورت توده های اتفاقی یا سرگردان بر روی زمین نیستند، آنها توسط نیروهایی که هنوز پیدا نشدهاند رانده میشوند. دانشمندان به صورت دقیق نمیتوانند این نیروها را شرح دهند، بیشتر آنها اعتقاد دارند با نیروهای سطحی که صفحات لیتوسفریک را میرانند با نیورهای نشأت گرفته از اعماق زمین، همراه می باشند.
چه چیزی صفحات را می راند؟
با توجه به زلزله و دیگر شواهد مورد بررسی و تجربه های آزمایشگاهی، دانشمندان عموماً با نظریه هریهس موافق میباشند.
بر منبای این نظریه نیروهای جابجا کننده صفحات زمین بر اثر انتقال آهسته حرارت و نرم شدن لایه های سخت زیرین، به وجود می آیند.
این ایده ابتدا در سال 1930 توسط (آرتورهلمز) زمین شناس انگلیسی مورد تأمل قرار گرفت. اندیشه هریهس در باب گستش کف دریاها تحت تأثیر او قرار گرفت.
هلمز می اندیشید که همچون ریسمان یک خط انتقال، پوشش زمین با حرکتی گردشی، قارَهها را حمل مینماید.
به هر حال هنگامی که (وگنر) به نظریه قارّه های توده ای دست یافت، هنوز اکثر دانشمندان اعتقاد داشتند زمین جسمی کاملاً جامد و کاملاً بدون حرکت می باشد. اکنون ما اطلاعات بیشتری داریم. زمانی (توز و ویلسون) در سال 1968 با زبانی رسا شرح داد: «زمین نه تنها پیکرهای بی جان و فاقد اثر نمی باشند، بلکه جسمی است جاندار» هر دو چهره زمین و تقابل آنها در حرکت میباشند.
بالاتر از صفحات لیتوسفر یک در برخی اعمال پوشش، ناتمام و گداخته می باشند و می توانند ادامه و نفوذ یابند. این حرکت هرچند به آرامی اما در زمان های طولانی باعث به وجود آمدن نیروهای پایدار میگردد.
به عنوان مثال یک فلز سخت مانند فولاد در اثر حرارت و فشار نرم شده و به اشکال گوناگونی در می آید. به همین شکل قطعات سخت و محکم سنگ در اعماق لایه ها میلیون ها سال است که تحت تاثیر حرارت و فشار درون زمین می باشند.
سمت چپ تصویری مفهومی از حرکت گردشی قطعات لایه ها.
پائین تر از عمق 700 کیلومتر، تخته سنگ های پائین رفته، شروع به نرم شدن کرده و شکل خود را از دست می دهند.
پائین- نقشه اجمالی از حرکت چرخشی قطعات که معمولا در آب یا سوپ جوشان دیده می شوند با وجود تفاوت بسیار زیاد از نظر ابعاد و شعاع چرخش قطعات، به هر حال این تشابه وجود دارد.
باور کلی این است که صخره های متحرک که پائین تر از صفحات سخت قرار دارند در مسیری دایره وار که مثل یک ظرف در حال جوشیدن از سوپ غلیظ است حرکت میکنند.
سوپ داغ شده بالا می آید به سطح، پخش می وشد و شروع به سرد شدن می نماید و دوباره به پائین ظرف، جائی که مجدداً داغ شده و بالا می آید رود می رود.
چرخه تکرار می شود دوباره و دوباره تا جایی که آشکار می گردد که دانشمندان، چه چیزی را کانون کنوکسیون یا چرخه کنوکسیون می نامند.
هنگامی که چرخه کنکسیون را به راحتی می توان از طریق یک ظرف سوپ شرح داد، ایدهای مشابه که مرتبط با تکانه های داخلی زمین می باشد را بسیار به سختی می توان درک کرد.
اگرچه ما می دانیم حرکت کنوکسیونی در زمین بسیار بسیار کندتر از ظرف سوپ جوشان می باشد ولی بسیاری از سئوالات بی پاسخ آشکار می گردند: چه تعداد کانون کنوکسیونی وجود دارد؟ آنها از کجا و چگونه سرچشمه می گیرند؟ ساختار آنها به چه شکل است؟
کنوکسیون به وجود نمی آید مگر با وجود منبع حرارت. حرارت درونی زمین از دو منبع اصلی سرچشمه می گیرد: فروپاشی رادیواکتیو و باقی مانده گرمای نخستین.
فروپاشی رادیو اکتیو چرخه ناگزیری است که از «ساعت ایزتوپی» به کار رفته برای تعیین عمر سنگها نشأت می گیرد. کاهش جرم هسته یک ایزوتوپ که باعث به وجود آمدن ایزوتوپ جدید می گردد. فروپاشی رادیواکتیو یک اتفاق طبیعی در عناصر شیمیایی می باشد. اغلب به طور قابل ملاحظه اورانیم، توریم، پتاسیم، در قالب حرارت انرژی آزاد می سازند که به آهستگی به سمت سطح زمین حرکت میکند باقی مانده حرارت انرژی گرانشی است که هنگام شکل گیری زمین به جا مانده است. در 6/4 میلیون سال پیش از طریق «جذب شدن به یکدیگر» و فشرده شدن تمامی آثار هستی. اینکه چرا و چگونه فرار حرکت مرکزی زمین بر منطقه ای معین متمرکز می شود که قانون کنوکسیون را به وجود می آورد بدل به رازی گشته است.