دانلود تحقیق عملیات صحرایی

کلیات پیشگفتار ایران از جمله کشورهای جنوب غربی آسیا می باشد و دارای آب و هوای متنوع در قسمتهای مختلف خود است.

از لحاظ زمین شناسی نیز ایران از صفحه های متنوعی تشکیل شده که دارای روابط مختلفی بین خود می باشد که همین روابط باعث ایجاد مورفولوژی های گوناگون در سطح زمین می شود.

یکی از این زونها ، زون کپه داغ می باشد که توسط زمین شناسان مختلفی از جمله اشتوکلین ، مدنی ، و.....

معرفی شده است.

این زون که در منتهی الیه شمال شرق ایران قرار دارد منطقه ای کوهستانی است و شامل دو رشته شمالی و جنوبی می باشد که در اثر آخرین فازهای آلپی در شمال ایران شکل گرفته است.

به منظور شناخت بهتر و درک کاملتر از اوضاع و تاریخچه این قسمت از کشورمان که تحت تاثیر تنش های فشارشی و کششی زمانهای گذشته قرار داشته و هم اکنون نیز قرار دارد.

بررسی های صحرایی مختصری در طی سه روز به همراه استاد ارجمند جناب آقای دکتر عبدالمجید موسوی نیا - یک روز در منطقه مزدوران و دو روز در منطقه تبارک آباد - انجام گرفت و سازندهای مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت و این گزارش چکیده ای از همان بررسی ها است.

بدین ترتیب ابتدا تاریخچه و خلاصه ای از اتفاقات رویداده در زمانهای گذشته را بررسی کرده و سپس به معرفی و تفسیر سازندهای مورد مطالعه می پردازیم.

خلاصه ای از مطالعات قبلی انجام شده در ناحیه کپه داغ 1 – برای اولین بار در سال 1937 ، ریوز (Reeves) و بویی (Buie ) از شرکت ملی نفت ایران ، مطالعات مقدماتی در دشت سرخس انجام داده و نقشه زمین شناسی با مقیاس کوچکی از ناحیه تهیه نمودند.

2 – در سال 1352 ، گلداشمیت و فخرایی از شرکت ملی نفت ایران یک نقشه زمین شناسی مقدماتی از ناحیه سرخس تهیه نمودند.

3 – در سال 1961 ، انصاری و افشار حرب چینه شناسی ناحیه سرخس را به طور دقیق مورد مطالعه قرار دادند و برای اولین بار سازندهای زمین شناسی ناحیه را نامگذاری کردند.

4 – در سال 1962 افشار حرب نقشه زمین شناسی دقیق از تاقدیس خانگیران تهیه نمود 5 - مطالعات کلانتری در سال 1969 بر روی فرامینیفرهای ژوراسیک میانی – کرتاسه و چینه- شناسی کپه داغ 6 – مطالعات مهاجر در سال 1355 بر روی مخازن گازی ، ژوراسیک فوقانی و کرتاسه تحتانی در میدان گازی خانگیران واقع در دشت سرخس 7 – مطالعات مدنی(1977 )بر روی رسوبات ژوراسیک تحتانی تا میانی سازند کشف رود 8 – مطالعات افشار حرب (1979 )بر روی چینه شناسی و پتانسیل نفت زایی حوضه کپه داغ 9 – مطالعه موسوی حرمی( 1365 )بر روی سازند شوریجه در شرق حوضه کپه داغ و نیز رسوبات ژوراسیک فوقانی در جنوب شرق آق دربند 10 – آقا نباتی و شهرابی در سال 1987 طی گزارشی اعلام نمودند که در بخش باختری مشهد ، سازند کشف رود ، گاهی روی گرانیت و گاهی بر روی سنگهای قدری دگرگون شده سازند شمشک قرار می گیرد.

11 – مطالعات لاسمی (1368) بر روی پترولوژی و پترو گرافی و محیط رسوبی سازندمزدوران 12 – مطالعه آدابی (1369 )بر روی ایزوتوپ کربن و اکسیژن و عناصر فرعی ، سنگهای آهکی سازند مزدوران واقع در شرقی ترین بخش حوضه کپه داغ 13 – ک.

سید امامی و م.

علوی نائینی در سال 1990 طی مقاله ای موقعیت سازندهای باژوسین در ایران را نشان داده و طی آن سازند کشف رود را معادل سازندهای دلیچای و پروده در نظر گرفته اند.

14 – مطالعات افتخار نژاد و بهروزی (1991 )بر روی اهمیت ژئودینامیک افیولیت ها و سنگهای پالئوزوئیک پایانی در شمال شرق ایران و .........

حوضه رسوبی کپه داغ این حوضه در شمال شرق ایران و قسمتهایی از ترکمنستان و شمال افغانستان قرار دارد.

نام آن کپت داغ و از نوشته های زمین شناسان روسی گرفته شده است.

بر اثر تصادم مابین دو پلیت ایران و توران این زون به صورت باریکه طویلی در شمال خراسان و ادامه آن در ترکمنستان بوجود آمده- است که بخش جنوبی آن به بینالود ختم می شود .

حوضه کپه داغ با وسعتی حدود 55000 کیلومتر مربع در محدوده 30 35 تا 15 38 عرض شمالی و 00 54 تا 13 61 طول شرقی واقع شده است و تقریبا برابر 3 / 3 درصد از مساحت کل ایران را شامل می شود.

(شکل 1 ) کپه داغ ایران منطقه ای کوهستانی است با دو رشته کوه موازی که کوههای کپه داغ و هزار مسجد در شمال و کوههای گلستان ، آلاداغ و بینالود در جنوب منطقه قرار گرفته اند و دشت های مشهد ، قوچان ، شیروان ، بجنورد و گرگان در بین این دو رشته کوه قرار گرفته اند .

(منابع 1 و 2 ) شکل 1 – موقعیت جغرافیایی ناحیه کپه داغ روند کلی کپه داغ در امتداد شمال غرب - جنوب شرق و به موازات گسل عشق آباد با روند 315 -310 N می باشد که فرو رفتگی کشف رود را با همان روند به وجود آورده است ( نبوی 1355 ).

در شمال آن پلیت توران قرار دارد که گسل عشق آباد در ترکمنستان جدا کننده این منطقه از پلیت توران می باشد ( نبوی 1355 ) .

مرز جنوبی آن به بینالود و مرز شرقی آن به گسل هریرود در افغانستان محدود می شود .

مرز غربی آن با واحد گرگان – رشت نامشخص می باشد زیرا زون تدریجی بین این دو هنوز مشخص نشده است و بنابر مطالعات افشار حرب (1979 ) امتداد جاده گنبد – بجنورد را می توان تقریبا حد حوضه کپه داغ با البرز شرقی در نظر گرفت که در نقشه تکتونیک شرکت ملی نفت ایران (1978 ) بدان اشاره شده است .

( منابع 1 و 2 و 6 ) در تقسیم بندی زمین شناسی ایران ، اشتوکلین (1968 ) و روتنر (1983 ) ، کوههای کپه داغ در ایران را کلا در ارتباط با پی سنگ هرسی نین توران فرض نموده اند و در این راستا به بیرون زدگی- های دگرگونی آق دربند اشاره می کنند ولی افتخار نژاد با اشاره به بیرون زدگی های رخساره ی پالئوزوئیک بخش جنوب و جنوب غربی کپه داغ ، این زون را دنباله پلاتفرم آفریقا – عربستان تصور می نمایند (افتخار نژاد – بهروزی 1359 ) .

از خصوصیات مهم این حوضه این است که بر خلاف مناطق مجاور (البرز شرقی ) فاقد سنگهای ولکانیکی و فعالیت های پلوتونیکی دوران سنوزوئیک است تنها در مرز جنوبی در منطقه کوههای آلا داغ و در طول گسل شرقی – غربی، مقداری فوران بازالتی که به چین خوردگی پلیوسن مربوط است دیده می شود .

(منابع 1 و 6 ) در حوضه کپه داغ حرکات کوهزایی خیلی به ندرت اتفاق افتاده است و مهمترین حرکت کوهزایی مربوط به اواخر میوسن است بقیه حرکات تاثیر گذار در حوضه از نوع خشکی زایی بوده است .

به نظر افشار حرب (1373 ) از کامبرین تا عهد حاضر پنج فاز کوهزایی و هفده فاز خشکی زایی در منطقه روی داده است .

فازهای کوه زایی عبارتند از: 1 – کوه زایی اتریشین (در حد کرتاسه زیرین و فوقانی) 2 – کوه زایی ساب هرسی نین (سنو مانین – تورونین ) 3 – کوهزایی لارامید ( کرتاسه – ترسیر ) 4 – کوهزایی آتیکن (میوسن ) 5 – کوهزایی پاسادنین ( میوسن ) دگر شیبی زاویه ای فقط در بدو تشکیل این حوضه بین تریاس و رسوبات جوانتر از آن وجود دارد.

در پی سنگ این منطقه چهار گسل اصلی تشخیص داده شده که پیش از ژوراسیک فعال بوده اند و بعدها در طی حرکات کمپرسیونی به گسل معکوس تغیر وضعیت داده اند .

بطور کلی دو گروه اصلی گسل ، در این منطقه توسط افشار حرب (1979 – 1969 ) معرفی شده است : 1 – دسته اول گسل هایی که در اثر حرکات قائم پی سنگ ایجاد شده اند و در خشکی زایی و رسوب گذاری منطقه نقش داشته اند که نیمه شرقی منطقه را به هفت بلوک تقسیم کرده اند .

اولین گسل از این گروه در اواخر ژوراسیک و آخرین گسل در اواخر آلبین فعال بوده است.

این گسل ها با بوجود آمدن ساختمانهایی مثل گرابن و هورست در تغییر رخساره واحدهای سنگی و نبود رسوبی نقش داشته اند که شش گسل آن روند غربی – جنوب غربی و شرقی – شمال شرقی دارند که به تدریج به سوی مرکز روند شرقی – غربی می یابند .

2 – دسته دوم گسل هایی که به صورت روراندگی در فازهای کوه زایی و به طور همزمان با چین خوردگی های شدید آلپ پایانی در اثر حرکات پی سنگ ، فعال شده و هنوز هم فعالیت دارند .

گسل های بعد از فاز کوهزایی به صورت امتداد لغز بوده و شیب نزدیک به قائم دارند .

از گسل های مهم منطقه کپه داغ می توان گسل های کرخود ، تکل کوه ، مراوه تپه ، قلی و جاجرم را نام برد که در شکل (2) مشاهده می شود و باعث به وجود آمدن هورست و گرابن در این مناطق شده است .

چین خوردگی های کپه داغ شمالی ترین منطقه کوهزایی آلپ در ایران است که از شمال بوسیله فلات توران و آسیای مرکزی محدود شده است .

چین خوردگی های بدون قرینه دراز و موازی که مشخص ساختمان کپه داغ و زاگرس است به هنگام واپسین جنبش های کوهزایی آلپ با روند شمال غرب – جنوب شرق ایجاد شده اند .

( مانند زاگرس ) چین خوردگی در غرب کپه داغ کاملا به سمت شمال شیب دارد در حالی که در بخش جنوبی به صورت روراندگی چین خورده است .

در بخش شرقی چین خوردگی به صورت متقارن است و توسط گسل های برشی بزرگی قطع شده است .

روند کلی محور چین خوردگی ها در غرب کپه داغ شرق- شمال شرق ، غرب - جنوب غرب و در شرق کپه داغ ، شرق – جنوب شرق و غرب – شمال غرب می باشد .

در بخش مرکزی امتداد محوری شرقی – غربی است .

این سه امتداد با قوسهای ملایم به هم می پیوندند که این خمیدگی را ممکن است حرکت بلوک لوت به سوی شمال ، ایجاد نموده باشد .

(منبع 1 ) از دیگر خصوصیات مهم حوضه کپه داغ این است که پس از تشکیل ( در تریاس میانی ) در امتداد گسل های طولی شروع به فرو نشینی کرده است و به نظر می رسد که حالت فرونشینی در بخش های شمالی این گسل ها بیش از بخش های جنوبی آن است (منبع 1 ) حوضه کپه اغ از نظر لرزه خیزی به دلیل قرار گرفتن در منطقه ای که از سمت شمال به گسل راندگی کپه داغ و از جنوب به گسل درونه محدود می شود منطقه ای نسبتا فعال می باشد که احتمال وقوع زلزله های بزرگ در آن وجود دارد.

پوسته زمین در این ناحیه در حال کوتاه شدگی است که این کوتاه شدگی در بخش غربی با گسل امتداد لغز چپگرد و در بخش شرقی با گسل امتداد- لغز راست گرد همراه است ( گسل عشق آباد ) مورفولوژی منطقه کپه داغ در مرحله جوانی بوده و توپوگرافی آن رابطه مستقیم با ساختمان زمین- شناسی دارد چنانچه ارتفاعات در نتیجه تاقدیس ها و دشت ها توسط ناودیس ها شکل گرفته اند .

( منبع 6 ) خلاصه چینه شناسی کپه داغ حوضه کپه داغ پس از کوهزایی سیمیرین پیشین در زمان تریاس میانی یعنی وقتی تصادم بین ایران و توران خاتمه یافته بصورت حوضه رسوبی در آمده (بربریان و کینگ 1981) که عمدتا از سنگهای رسوبی دوران مزوزوئیک و سنو زوئیک تشکیل شده و در آن از ژوراسیک تا میوسن ، رسوبات ضخیمی حدود 8000 متر با رخساره های گوناگون بصورت هم شیب روی هم قرار گرفته اند که عمدتا جنس این رسوبات شیلی ، آهکی ، مارنی و ماسه سنگی و گاهی سنگهای تبخیری و کنگلومرائی می باشد .

توالی این رسوبات حاکی از پیشروی و پسروی در فاصله زمان های ژوراسیک تا الیگوسن است .

(منبع 1 ) در منطقه کپه داغ واحد سنگی ضخیمی به سن اردویسین بیرون زدگی دارد که در کل ایران منحصر به فرد است ( افشار حرب 1373 ).

بستر حوضه کپه داغ فاقد پوسته اقیانوسی بوده و توسط یک دریای اپی کنتیننتال (Epicontinental ) پوشیده شده است.

رخنمونهای سنگهای دوران اول و سنگهای تریاس و ژوراسیک پیشین منحصر به حاشیه جنوبی حوضه بوده است و در این حاشیه سنگهای رسوبی کرتاسه و دوران سوم ضخامت کمتری دارد .

واحد های سنگی دوران اول و بخش پایینی و میانی دوران دوم در منطقه کپه داغ مشابه واحدهای سنگی حوضه رسوبی البرز و منطقه طبس (ایران مرکزی) می باشد .

( منبع 8 ) رسوبات اینفراکامبرین و پالئوزوئیک مشابه با ایران مرکزی در شرق رباط قره بیل – ناحیه جاجرم و کوههای جنوب شرق دشت گرگان و در حد غربی کپه داغ محلی به نام پاسنگ ( سهیلی 1369 ) در زیر ردیف رسوبات مزوزوئیک در کپه داغ قرار می گیرند و می توانند دلیل بر ادامه پلاتفرم اپی -بایکالین (Epi- Baikalin ) و پالئوزوئیک ایران در قسمتی یا در تمامی کپه داغ باشد .

در زمان مزوزوئیک و ترشیری تغییر ضخامت رسوبات مختلف نشان دهنده انتقال تدریجی محور حوضه به سمت شمال می باشد .

بطور کلی در حوضه کپه داغ ضخامت رسوبات از غرب به شرق کاهش تدریجی را نشان می دهد ( موسوی حرمی و آدابی 1367 ) .

با مقایسه حوضه کپه داغ و زاگرس به این نتیجه می رسیم که رسوبات در این زون در فاصله زمانی ژوراسیک تا الیگوسن ضخیم تر از زاگرس است زیرا ته نشست دریایی زاگرس از تریاس بالایی آغاز شده بود ولی در کپه داغ این ته نشست از لیاس بالایی آغاز شده بود ( منبع 2 ) .

سازند های کپه داغ (اقتباس از کتاب زمین شناسی کپه داغ ، عباس افشار حرب) سازندهای پالئوزوئیک 1 – سازند قلی : نام آن از دهکده قلی در جنوب بجنورد گرفته شده است و از سنگهای آتشفشانی آهکی ، ماسه ای و شیل تشکیل شده است .

مرز بالایی و پایینی این سازند مشخص نیست و به طور کلی سن آن را اردویسین در نظر گرفته اند ( افشار حرب 1977) 2 – سازند نیور : در جنوب شرق ازبک کوه در شرق ایران قرار دارد و ضخامت آن 446 متر و از آهکهای مرجانی با میان لایه های دولومیت تشکیل شده است.

قاعده این سازند را بخش دولومیتی تشکیل می دهد .

سن آن سیلورین و بین سازند های شیر گشت و پادها قرار دارد .

3 – سازند پادها : این سازند از سیلتستون ، شیل ، ماسه سنگ کوارتزیتی قرمز ، دولومیت ژیپس و آهک با فسیل براکیوپوداومرجانها تشکیل شده است که در نهایت به سنگ تبخیری چون ژیپس ودولویت ختم می شود .

این سازند در نواحی جاجرم و رباط قره بیل گسترش دارد و سن آن دونین زیرین است.

4 – سازند خوش ییلاق : در رباط قره بیل از آهک حاوی براکیوپودها ، مرجان ، تانتاکولیت و به طور کمیاب فسیل تریلوبیت همراه با رسوبات شیل تشکیل شده است که زیر آهکهای کربونیفر زیرین قرار می گیرد .

در کپه داغ کربونیفر زیرین معادل آهک مبارک در نظر گرفته شده است و در نواحی جاجرم و کوه اوزوم گسترش دارد .

رسوبات پرمین در کپه داغ فقط در کوه اوزوم گزارش شده است که از رسوبات قهوه ای تیره رنگ آهن دار حاوی گرهکهای فراوان آهک بوجود آمده است.

سازندهای مزوزوئیک 1 – سازند آق دربند : این سازند در شمال شرق مشهد قرار دارد که از آهک ، ماسه سنگ ، توفهای آذرآواری و شیل توفی کنگلومرا ، ماسه سنگ و شیل زغالدار تشکیل شده است و روی واحد سنگی پرمو - تریاس قرار گرفته است .

سن آن را تریاس بالایی می دانند و مرز بالایی آن به صورت ناپیوستگی نا هم شیب زیر سازند کشف رود قرار می گیرد .

2 – سازند کشف رود : نام آن از رودخانه کشف رود واقع در جنوب شرق کپه داغ گرفته شده است و سن آن ژوراسیک میانی است .

این سازند از کنگلومرا ، ماسه سنگ ، شیل با فسیل دو کفه ای سپورونیا تشکیل شده است .

3 – سازند باش کلاته : مقطع تیپ آن در نزدیکی دهکده باش کلاته در غرب بجنورد است.

این سازند از سنگهای سبز زیتونی دریایی تشکیل شده است .

سن آن ژوراسیک میانی است .

4 – سازند چمن بید : نام آن از دهکده چمن بید واقع در غرب بجنورد گرفته شده است و ضخامت مقطع تیپ آن به 1700 تا 2000 متر می رسد و از آهکهای خاکستری تیره تا سیاه دانه ریز با میان لایه هایی از شیل و مارن تشکیل شده است .

5 – سازند مزدوران : نام آن از دهکده مزدوران در شمال شرق مشهد گرفته شده است و ضخامت آن 500 متر از آهک دولومیتی همراه با میان لایه هایی از مارن و شیل تشکیل شده است .

این سازند سنگ مخزن اصلی میدان گازی شمال شرق ایران است .

سن آن آکسفوردین – کیمیریجین از ژوراسیک بالایی است .

6 – سازند شوریجه : مقطع تیپ آن در نزدیکی دهکده شوریجه در شرق کپه داغ قرار دارد .

ضخامت آن در حدود 250 تا 500 متر و از ماسه سنگ ، کنگلومرا و شیل های قرمز قهوه ای همراه با میان لایه های گچ تشکیل شده است .

سن آن رانئوکومین تا بارمین می دانند ( کلانتری 1365 ) .

7 – سازند تیرگان : نام آن از دهکده تیرگان در شرق کپه داغ گرفته شده است و ضخامت آن در حدود 700 متر و از آهک های تخریبی – حیاتی و آهک های االیتی با میان لایه هایی از مارن و شیل آهکی تشکیل شده است .

سن آن را اواخر نئوکومین تا بارمین از کرتاسه زیرین می دانند .

8 – سازند سرچشمه : این سازند با ضخامت حدود 500 متر از مارنهای خاکستری و شیل های مدادی با میان لایه هایی از آهک اوربیتولین دار در نزدیکی دهکده سرچشمه (شمال بجنورد ) تشکیل شده است .

سن آن را اشکوب آپسین از کرتاسه زیرین نسبت داده اند.

9 – سازند سنگانه : در شرق کپه داغ در مجاورت دهکده سنگانه حدود 700 متر از شیل های سیاه دارای قلوه سنگهای آهندار همراه میان لایه هایی از سیلتستون های ماسه ای قرار دارد.

سن آن آپسین بالایی – آلبین زیرین از کرتاسه زیرین تعیین شده است .

10 – سازند آیتامیر : نام آن از کوههای آتامیر در غرب کپه داغ گرفته شده است و از ماسه سنگ گلوکونی دار و شیل های سبز زیتونی تشکیل شده است .

آمونیت های سنومانین نظیر آکانتوسراس و مانتلی سراس در این سازند دیده شده است .

11 – سازند آب دراز : این سازند از آهکهای مارنی سفید تا کرم رنگ و شیل های خاکستری روشن تشکیل شده است .

سن آن تورونین – سانتونین می باشد.

12 – سازند آب تلخ : این سازند دارای سنگ شناسی شیل و سیلتستونهای خاکستری روشن تا آبی مایل به سبز است و سن آن کامپانین تا ماستریشتین است .

13 - سازند نیزار : در گردنه ای در جاده مشهد به سرخس این سازند شامل ماسه سنگهای دانه ریز تا دانه متوسط با ساختارهای چینه بندی متقاطع می باشد و سن آن ماستریشتین است .

14 – سازند کلات : نام این سازند از ناودیس کلات گرفته شده است و از آهکهای تخریبی درشت با مـیان لایـه هایی از ماسـه سـنگ تـشکیل شده است .

سـن آن توسط ا.رهقی ماستریشتین تعیین شده است .

15 – سازند نفته : آخرین واحد سنگی کرتاسه در کپه داغ است که از شیل های خاکستری با میان لایه هایی از آهک ماسه ای تشکیل شده است و فقط در شرق کپه داغ وجود دارد .

سن آن ماستریشتین – دانین می باشد.

سازندهای سنوزوئیک الف) دوره ترشیری : 1 – سـازند پستلیق : نام آن از جنگل های پسته در شمـال غـرب سـرخس گـرفته شده و شامل شیل های قهوه ای و قرمز رنگ ، ماسه سنگ ، کنگلومرا و تبخیریها می باشد .

هیچ فسیلی در آن یافت نشده است و سن آن پالئوسن زیرین می باشد.

2 – سازند چهل کمان : این سازند در نزدیکی روستای چهل کمان در شرق کپه داغ واقع شده و شامل سنگ آهن ، دولومیت و به طور جزئی همراه با ماسه سنگ و شیل می باشد .

سن آن پالئوسن می باشد .

3 – سازند خانگیران : نام این سازند از منطقه خانگیران گرفته شده است .

بهترین رخنمون آن در شمال درگز اندازه گیری شده که شامل 1880 متر شیل و ماسه سنگ می باشد .

سن آن در محدوده پالئوسن فوقانی – الیگوسن زیرین قرار دارد .

این سازند جوانترین واحد سنگی حوضه کپه داغ است.

ب ) دوره کواترنری : رسوبات دوره کواترنری شامل پادگانه ها ، مخروط افکنه ، آب نهشته ها وتل ماسه ها می باشد.

اصول و روش تحقیق هدف از مطالعه حوضه رسوبی کپه داغ 1 – بررسی شرایط رسوب گذاری سازند های مزدوران ، شوریجه ، تیرگان ، سرچشمه و سنگانه در گردنه مزدوران و سازند تیرگان در ناحیه تبارک آباد 2 – بررسی لیتولوژیکی و چینه شناسی سازندهای ذکر شده در گردنه مزدوران و ناحیه تبارک آباد 3 – شناخت سازندهای ذکر شده در گردنه مزدوران و ناحیه تبارک آباد 4 – رسم ستون و مقطع زمین شناسی سازند های ذکر شده در گردنه مزدوران و تبارک آباد روش تحقیق به منظور شناخت بهتر و درک کاملتر از اوضاع و تاریخچه این قسمت از کشورمان (شمال شرق- ایران ) که تحت تاثیر تنش های فشارشی و کششی زمانهای گذشته قرار داشته و هم اکنون نیز قرار دارد بررسی ها و مطالعاتی صورت گرفت .

این مطالعات شامل : پیمایش و مطالعات صحرایـی ، بررسی های آزمایشگاهی و گرد آوری اطلاعات و مقاله مربوط به ناحیه مورد تحقیق می باشد .

الف ) مطالعات صحرایی : برای این منظور به همراه استاد ارجمند جناب آقای دکتر موسوی نیا ، در طی سه روز - یک روز در منطقه مزدوران (سرخس ) و دو روز دیگر در منطقه تبارک آباد (قوچان )- بررسی های صحرایی مختصری انجام گرفت .

مقطع مورد مطالعه در مزدوران در گردنه ای به همین نام واقع در شمال روستای مزدوران در 90 کیلومتری شرق مشهد قرار دارد که از طریق جاده آسفالته مشهد- سرخس قابل دسترسی می باشد و مقطع مورد مطالعه در منطقه تبارک آباد در حاشیه جاده آسفالته قراردارد که توسط جاده قوچان - تبارک آباد قابل دسترسی می باشد .

(شکل 3 ) برای پیمایش صحرایی تجهیزات اولیه ای لازم است که شامل متر ، کمپاس ، چکش زمین شناسی ، اسید کلریدریک رقیق ، لوپ ، دوربین عکاسی ، کیسه نمونه برداری ، دفترچه یادداشت و ماژیک می باشد .

یادداشت صحرایی شامل قرائت شیب و امتداد لایه ها از روی کمپاس و شیب توپوگرافی می باشد سپس باید اندازه ضخامت ظاهری لایه ها را در راستای عمود بر امتداد آنها اندازه گیری و یادداشت نمود .

سایر مشاهدات صحرایی شامل مطالعه روی جنس سنگها ، رنگ هوازده ، رنگ سطح تازه ، فسیل های موجود در آنها و ساختهای موجود در سنگ از قبیل گسل ها ، ریپل مارک ، دانه بندی تدریجی ، درزه ها و ...

می باشد .

ضمنا اگر با مشکلی در حین برداشت صحرایی مواجه شدیم با نمونه برداری و ارسال نمونه به کارگاه مقطع گیری و مطالعات بعدی روی آن سعی در کسب اطلاعات می نمائیم .

نمونه برداری به صورت سیستماتیک در راستای عمود بر امتداد طبقات انجام گرفته و مجموعا تعداد 12 نمونه دستی در گردنه مزدوران و تعداد 15 نمونه دستی در تبارک آباد جمع آوری شد که جهت تهیه مقطع نازک به کارگاه مقطع گیری ارسال گردید .

ب ) مطالعات آزمایشگاهی : شامل مطالعه میکروسکوپی روی مقاطع نازک تهیه شده از نمونه های دستی ارسال شده به کارگاه مقطع گیری و بررسی عناصر تشکیل دهنده مقاطع از قبیل دانه های اسکلتی ( فسیل ، اائید ، پلوئید، اینتر اکلاست ) ، سیمان و ...

این مطالعات جهت شناخت سازندهای موجود در مناطقِ مطالعه شده و بررسی شرایط محیطی و رسوبی آنها نقش مهمی ایفا می کند.

ج ) ضخامت حقیقی لایه ها : با استفاده از اندازه های ضخامت ظاهری ، شیب لایه ها و شیب توپوگرافی و با توجه به فرمول زیر مبادرت به محاسبه ضخامت حقیقی لایه ها نموده و سپس با توجه به برداشت های صحرایی و مطالعات آزمایشگاهی ، ستون چینه شناسی مقاطع مطالعه شده با مقیاس 1:250 ترسیم گردید .

T=D sin ( + ) ضخامت حقیقی= T ضخامت ظاهری= D در اینجا ضخامت حقیقی لایه ها در ناحیه تبارک آباد و روش محاسبه آن آورده شده است.

برای مثال لایه سنگ آهک دارای اائیدوخرده فسیل به ضخامت ظاهری 32 متروشیب 47 برداشت شده است با توجه به اینکه شیب زمین در این ناحیه حدود 10 می باشد بنا براین ضخامت حقیقی لایه عبارتست از : T= D sin ( + ) T= 32 sin (47+10) T= 19/24 m همانطور که قبلاَ ذکر گردید در طی سه روز دو مقطع مورد بررسی قرار گرفت یکی مقطع واقع در گردنه ی مزدوران که کلاَ در آن به ترتیب از قدیم به جدید سازندهای مزدوران، شوریجه، تیرگان، سرچشمه و سنگانه مورد بررسی و پیمایش قرار گرفت و دیگری مقطع واقع در ناحیه تبارک آبادِ قوچان می باشد که تنها سازند تیرگان در آن بررسی شد.

ابتدا به بررسی سازندهای مطالعه شده در گردنه ی مزدوران می پردازیم.

عکس 1- نمایی از سازندهای مطالعه شده در گردنه ی مزدوران (سازندهای مزدوران- شوریجه- تیرگان) 1- سازند مزدوران (Mozdouron Fm) 1-1 کلیات در ناحیه کپه داغ سازند مزدوران آخرین واحد سنگی چینه ای کربناتی ژوراسیک است که نام آن از روستای مزدوران گرفته شده است.

این روستا در 80 کیلومتری شرق مشهد و در میانه راه مشهد به سرخس قرار دارد.

در بلندیهای شرق روستای مزدوران (برش های الگو) ضخامت این سازند 420 متر است و بیشتر از سنگ آهک های میکریتی ضخیم لایه و صخره ساز تشکیل شده که رگه ها و یا گره های چرت دارد.

ولی لایه های مارن و شیل نیز به صورت درون سازندی در آن دیده می شـود.

بـخش چـرت دار سازند مـزدوران مـربوط به ژرف ترین بخش دریای ژوراسیک می باشد (لاسمی 1373).

در شرق برش های الگو و نیز در جنوب خاوری ناحیه سرخس رخساره ی کربناتی سازند مزدوران به تدریج به انواع تخریبی تبدیل می شود تا جایی که در بخش شرقی حوضه تمام تراف رسوبی این سازند به رخساره های ساحلی- دلتایی- رودخانه ای می رسد و یا در شرقی ترین بخش حوضه ی کپه داغ و در چاههای حفر شده در تاقدیس گنبدلی، در بخش بالایی این سازند لایه های گچ وجود دارد که در مقایسه با حجم کل سازند سهم ناچیزی دارند (ع.

افشار حرب 1373).

در حالی که به سمت شمال باختری، ضخامت نهشته های کربناتی سـازند مـزدوران افـزایش می یابد تا جایی که در روستای سیرزار (Sirzar) به 1400 متر می رسد (ج.

اشتوکلین 1972).

در بیشتر برشها سن سازند مزدوران آکسفوردین- کیمریجین است ولی حدهای بالا و پائین آن در همه جا همزمان نیست.

سازند مزدوران سنگ مخزن اصلی میدان های گازی شمال شرق ایران (میدان خانگیران) است.

به همین رو از نگاه اقتصادی در خور توجه است.

از نگاه رخساره ی سنگی، سازند مزدوران شباهت کامل با سنگ آهکهای ژوراسیک بالای کوه های البرز (سازند لار) دارد.

تشابه آن با سنگ آهک سازند اسفندیار در ایران مرکزی و حتی بخش بالایی سازند سورمه در کوههای زاگرس در خور توجه است.( منبع 7 ) 1-2 سنگ شناسی سازند آهکی مزدوران یکی از اصلی ترین واحدهای سیماساز پهنه کپه داغ است.

سنگهای آهکی این سازند در شکل ظاهری کوهستان هزار مسجد نقش اصلی دارد.

در محل برش الگو، سازند مزدوران متشکل از 420 متر سنگ آهک ضخیم لایه تا توده ای به رنگ روشن و سنگ آهک های دولومیتی متخلخل و دولومیت می باشد.(منبع 7) برش الگو که در ذیل آمده است توسط افشار حرب مطالعه شده است.

در قسمت فوقانی و در مرز با سازند شوریجه که بیشتر مورد توجه گروه ما نیز بوده است، از قدیم به جدید لایه های زیر مشاهده شده است: (شکل 4) 40 متر، سنگ آهک میکریتی به رنگ نخودی، آرژیلی.

9 متر، تناوب سنگ آهک اُاُ اسپاریت، خاکستری رنگ، ریزدانه و دارای اینتراکلاست 3 متر، سنگ آهک میکریتی، خاکستری رنگ، ماسه ای 1-3 حد پایینی و بالایی سازند مزدوران در پایین با نهشته های فلیشی، توربیدیتی سازند کشف رود هم مرز است و به نظر ع.

افشار حرب این سطح تماس یک مرز فرسایشی است.

در پاره ای از نواحی کپه داغ سازند مزدوران با انباشته های آهکی – مارنی سازند چمن بید هم مرز است.

در این گونه نواحی گذر از سازند چـمن بید (درزیر) بـه سـازند مـزدوران (در بالا) تدریجی به نظر می رسد ولی تغییر رخساره ی محسوسی از انباشته های شیلی – مارنی نواحی ژرف سازند چمن بید به رخساره ی آهک های میکریتی سازند مزدوران دیده می شود.

ناگهانی بودن رخساره بین دو سازند تدریجی بودن مرز آنها را زیر سوال می برد.

چنـین به نـظر مـی رسد که ناپـیوسته بودن حد پایینی سازند مزدوران، در بیشتر نواحی کپه داغ به ویـژه نـواحی جـنوب خاوری دشت سرخس عمومیت دارد.

و در بیشتر نواحی از جنس سنگ ماسه است که می توان آن را به عنوان بخش ماسه ای سازند مزدوران و یا سازند جدیدی معرفی کرد.

(منابع 1 و 7) این ناپیوستگی در بخش وسیعی از ایران مرکزی و شمال ایران عمومیت دارد، چنانکه در کوههای البرز در حد فاصل سازند لار با نهشته های گروه شمشک نیز دیده می شود.

(منبع 7) مرز بالایی سازند مزدوران با سازند شوریجه همچنان فرسایشی توصیف شده است ولی اظهار نظر روشن در این باره نیاز به مطالعات بیشتر دارد و احتمال تدریجی بودن این حد بیشتر است.

برای نمونه در دامنه شمال گردنه ی مزدوران سنگ آهک های ضخیم لایه بخش بالای سازند مزدوران به آرامی نازک لایه و ماسه ای می شود به حدی که با یک گذر تدریجی به نهشته های آواری و قرمز رنگ سازند شوریجه می رسد.

در برش آردک نیز مرز بالای سازند مزدوران با سازند شوریجه تدریجی است (م.

نبوی 1374).

برداشـت های ناحـیه ای حاکی است که کاهش ژرفای ژوراسیک بالا بسیار آرام است به گونه ای که سنگهای کربناتی سازند مزدوران بیشتر با یک حد تدریجی به رسوبهای آواری سازند شوریجه می- رسند.

(منبع 7) 1-4 ضخامت و گسترش منطقه ای ضخامت سازند مزدوران با برش های مختلف بسیار متفاوت است و از 54 متر تا 1440 متر متغیر است و حتی در کپه داغ شرقی سازند مزدوران اصلاً وجود ندارد.

شکل (5) نشانگر خطوط میزان هم ضخامت سازند مزدوران است که توسط ع.

افشار حرب تهیه شده است.