دانلود تحقیق مدیریت اسلامی

مفهوم و تعریف مدیریت اسلامی مدیریت اسلامی ،‌یعنی اگر بخش از «مدیریت» و فرآیند آن که هستند بر ویح الهی و منابع اسلامی باشد که وجه تمایز آن با دیگر مدیریت ها را می توان در مواذد ذیل دانست: مبتنی بر وحی الهی است.

در آن از استثمار و استعمار و یا بهره کشی انسان از انسان خبری نیست.

مبتنی بر ارزشهای متعالی ،‌مطلق و ثابتی است.

بر پایه تعالی ،‌کرامت و شرافت انسانی استوار است.

و تعبیر «مدیریت اسلامی» حاکی از این است که «مدیریت » می تواند دارای صفت «اسلامی » و یا «غیر اسلامی» باشد که ارتباط بین مباحث مدیریت و اسلام را منعکس می نماید.

رابطه مدیریت با اسلام: بطور کلی مهمترین ارتباطی که میان علوم (بویژه علوم کاربردی) و ادیان (بویژه اسلام) وجود دارد و طبعاً در مورد مدیریت هم صدق می کند ،‌رابطه جهان بینی اسلامی و رابطه نظام ارزشی اسلام با علوم انسانی است که رابطه اول از راه تأثیر نظریات اسلامی پیرامون هستی شناسی و انسان شناسی بعنوان اصول موضوعه در علوم انسانی و از جمله مدیریت تجلی می کند و رابطه دوم از راه تأثیر ارزشهای اسلامی در تعیین اهداف و خط مشی ها و روشهای علمی ظاهر می شود([1]) سرچشمه مشروعیت مدیریت اسلامی: مدیریت ارتباط تنگاتنگی با جهان بینی اسلامی دارد و براساس توحید ،‌مجموعه جهان هستی یک واحد بیش نیست که از سوی خدای واحد به وجود آمده.

واژه «رَب » که ما انسانها روزی ده مرتبه به کار می بریم به معنی «سرپرست» مدیر و مدبر هست ؛ براساس این تفکر ،‌تمام مدیریتها به «مدیریت خداوند» باز می گردد و شاخه هایی از آن هستند،‌همانطوری که تمام مالکیتها از او سرچشمه می گیرد و مالک تمام هستی اوست .

به ما آزادی ،‌اراده ، لیاقت ،‌مالکیت و مدیریت در محیط زندگی خودمان بخشیده است، او ما را به عنوان نماینده و جانشین (خلیفه ا… ) در زمین برگزیده و شایستگی های لازم را برای این «نمایندگی» به ما عنایت فرموده است.

وظایف مدیریت (فرایند مدیریت ) امروزه یکی از مهمترین فعالیتهای زندگی اجتماعی انسان «مدیریت» است ،‌در زمان حاضر تنها به کمک این فعالیت «مدیریت» است که مأموریتها و اهداف سازمانهای اجتماعی با توجه به امکانات و منابعی که در اختیار هست تحقق می یابد، زیرا به بهترین وجه ممکن از منابع و امکانات موجود بهره برداری شده و توانایی و استعداد انسانها را فعالیت می بخشد.

مدیران در انجام مأموریت خویش فرآیند و یا وظایفی را مثل تصمیم گیری ، برنامه ریزی ، سازماندهی ،‌هدایت و رهبری ، نظارت و کنترل ،‌هماهنگی ، انگیزش و ارتباطات را پیگیری کرده ،‌که در واقع این مجموعه ، فعالیت «مدیریت» و وظایف او را تشکیل داده و با هماهنگی همه آنها نیل به اهداف را ممکن می سازد؛ در این باره صاحبنظران هر یک به گونه ای متفاوت مدیریت را تعریف نموده اند که یکی آن را هنر انجام امور به وسیله دیگران توصیف نموده و بر نقش دیگران و قبول هدف از سوی آنان تأکید کرده است.([2]) گروهی نیز آن را علم و هنر هماهنگی کوششها و مساعی اعضای سازمان و استفاده از منابع برای نیل به هدف مشخص توصیف کرده اند.

و گروهی دیگر مدیریت را در قالب انجام وظایفی مثل برنامه ریزی ، سازماندهی و هماهنگی و ..

بیان نموده اند و یکی از دانشمندان مدیریت و اقتصاد ([3]) مدیریت را تصمیم گیری دانسته و این وظیفه را بهترین و اصلی ترین نقش مدیر قلمداد کرده است.

و برخی نیز برای مدیر وظایف و نقشهایی مانند رهبری ، منبع اطلاعاتی و عامل تصمیم گیری و روابط با سایر سازمانها بر شمرده اند.([4]) تصمیم گیری: یکی از فعالیتهای مهم مدیریت که هسته و جوهر همه فعالیتهای دیگر را تشکیل می دهد، تصمیم گیری است .

مناسب است ابتدا به اهمیت و ضرورت تصمیم گیری در مدیریت بپردازیم.

تعریف تصمیم گیری: تعریف آن عبارتست از انتخاب یک راه حل از میان راه حلهای مختلف ،‌بنابراین کار تصمیم گیرنده پیدا کردن راه حلهای ممکن و ملاحظه نتایج هر یک از آنها و انتخاب بهترین آنها ، که اگر این انتخاب بنحو مطلوبی انجام گیرد تصمیمات او مؤثر و مفید خواهد بود.

اهمیت تصمیم گیری: در اهمیت تصمیم گیری چنین نوشته اند: ([5]) جوهر تمامی فعالیتهای مدیریت تصمیم گیری است .

تصمیم گیری از اجزای تفکیک ناپذیر مدیریت بشمار می آید و در هر وظیفه مدیریت بنحوی جلوه گر است ،‌در تعیین خط مشهای سازمان ، در تدوین هدفها (برنامه ها ) ، طراحی سازمان ،‌انتخاب ،‌ارزیابی و در تمامی اعمال مدیریت تصمیم گیری جزء اصلی و رکن اساسی است ؛ مدیر همواره با مواردی که تصمیم گیری را طلب می کند سر و کار دارد و چگونگی این تصمیم ها میزان موفقیت و تحقق اهداف را معین می کند.

بنابراین ،‌شناخت شیوه ها و روشهای تصمیم گیری و آگاهی از فنون آن برای مدیران حائز اهمیت بوده و با بهره گیری از آنها ، توانایی مدیر در اخذ تصمیمات مؤثر و کارآمدتر افزایش می یابد.

به نظر هربرت سایمون ، تصمیم گیری جوهر اصلی مدیریت است و حتی می توان مدیرت را مترادف با آن دانست .

وی همچنین سازمان را مجموعه ای از تصمیم گیران می داند.

وی نظریه تصمیم گیری خود را تحت عنوان «مدیر به عنوان تصمیم گیرنده» ارائه نمود.

و ما در این جا این نکته را متوجه می شویم که مهارت لازم برای یک مدیر همان مهارت تصمیم گیری می باشد.

در واقع مدیر باید قبل از هر چیز برای انجام وظایفی که به او واگذار می شود تصمیم گیری لازم را بعمل آورد و گاهی اگر تصمیمات بجا و بموقع اتخاذ نشود منجر به خسارات و شکستهای بزرگی خواهد شد .

و علی (ع) تصمیم گیری افراد عاقل را نجات بخش توصیف می کنند و می فرمایند و تصمیم و رأی انسان عاقل نجات بخش است که اشاره دارد به اینکه تصمیم باید عاقلانه باشد.

و بر این اساس در مدیریت امروز می گویند: تصمیم گیری اثر بخش و کارساز باید عقلانی باشد.([6]) حالا عقل چیست ؟‌امام علی (ع) عقل را اندیشه فرد می داند و می فرماید: «رأی الرجل میزان عقله » یعنی میزان عقل فرد ،‌اندیشه اوست.

و امام علی (ع) تصمیماتی را نجات بخش و سعادت آفرین و موجب موفقیت و پیشرفت می داند که با خرد و دوراندیشی و دقت همراه باشد آنجا که می فرمایند: «اذا اقترن العزم با لحزم کملت السعادتی» «وقتی که تصمیم با دوراندیشی هموراه شود سعادت و پیشرفت تکمیل گردد» برای اهمیت امر تصمیم گیری همین بس که خداوند خطاب به رسول اکرم می فرمایند.

«پس از مشورت ، تصمیم گیری نمایید و بر خدا توکل نما» (سوره آل عمران ،‌آیه 152) امر ، به مشورت و جلب آرای عقلاء برای اهمیت تصمیم گیری است و الا اگر امر تصمیم گیری اینقدر مهم نباشد لزومی به مشورت با دیگران نیست و برخی از دانشمندان اساساً مدیریت را تصمیم گیری دانسته اند که مدیر بدون تسلط بر ابزار و وسائل و تکنیکهای تصمیم گیری ،‌سازمان و جامعه را به سر منزل مقصود نخواهد رساند.

مبانی تصمیم گیری در مدیریت اسلامی : تصمیم گیری در مدیریت اسلامی با توجه به مبنای آن اتخاذ می شود ، که در جزء جزء تصمیمات باید ملحوظ و مراعات گردد که عبارتند از : 1- تجربه 2- دوراندیشی و عاقبت نگری 3- مشاوره 4- توکل الف :‌تجربه های گذشته : تصمیم گیری با توجه به تجارب تلخ و شیرین در ذهن مانده از گذشته ها ، و وضعیت موجود و آینده اتخاذ می شود.

تجارب گذشته را باید با دقت تمام بررسی کرد و نقاط قوت و ضعف راه حلهای بکار گرفته شده را مشخص نمود و هیچ گاه اصراری بر پیمودن راه حلی که منجر به شکست شده نشود، زیرا که آزمودن آزموده از نظر خردمندان محکوم است.

و خرد با ایمان از یک سوراخ دوبار گزیده نمی شود «لا یلدغ المؤمن من حجر مرتین» ([7]) و امام علی در مورد تجارب می فرمایند: تجربیات ،‌علم و دانش جدید است و در جای دیگر می فرمایند: «رأی الرجل علی قدر تجربه » (اعتبار تصمیمات افراد به اندازه ای که از تجربه برخوردار می باشد) بنابراین ،‌ با استفاده از علم جدید و توان بیشتر باید اقدام به اخذ تصمیم نمود و قرآن می گوید: «لقد کان قی قصصهم عبره لا ولی الالباب» سوره یوسف آیه 111 «در سرگذشت پیشینیان عبرتی برای صاحبان اندیشه است.

و امام علی می گویند: حفظ تجارب و استفاده از آن موجب موفقیت می شود.

اگر گذشته نگری و استفاده از تجارب گذشته ، با آگاهی و عبرت همراه شود می توان آینده ای روشن ترسیم نمود.

ب :‌دوراندیشی و عاقبت نگری (آینده نگری) :‌ یکی دیگر از مبانی تصمیم گیری که در تمام تصمیم گیریها باید رعایت شود و شاید به تعبیر بعضی ،‌از لوازم اساسی تصمیم گیری محسوب شود ،‌دور اندیشی و عاقبت نگری در تصمیمات است که از اهمیت خاصی برخودار می باشد دور اندیشی اقتضا دارد به سرانجام و نتایج تصمیمات بیندیشیم ،‌واقعیات امر را در نظر داشتند و جوانب و عواقب و پیامدهای کوتاه مدت و بلند مدت آن را ملاحظه نموده و آنگاه اقدام به اخذ تصمیم نماییم تا از آثار و نتایج منفی اجتناب کنیم.

امام علی (ع) می گو یند: «اذا هممت بامر فاجتنب ذمیم العواقب فیه» «وقتی که در کاری تصمیم گرفتی از عواقب ناپسند آن بپرهیز» بنابراین ظاهر خوب و زودگذر تصمیم نباید مدنظر باشد ، بلکه باید دید سرانجام کار چگونه است.

و در جای دیگر حضرت می فرمایند اقدام به کار (اخذ تصمیم ) تو را از پیشمانی در امام می سازد.

روزی مردی خدمت پیامبر آمد و تقاضای راهمایی نمود پیامبر (ص) سه بار فرمودند :‌«اگر راهنمایی کنم می پذیری ؟» عرض کردند بله ، فرمودند: «بله ،‌فرمودند: «به تو توصیه می کنم هر گاه به کاری همت نمودی به عاقبت آن بیندیش اگر مایه پیشرفت و سعادت یافتی تداوم ببخش و اگر موجب عقب ماندگی و شکست دانستی از آن صرف نظر کن» موانع دوراندیشی: به تعبیر بعضی عواملی مانند پیروی از هوا و هوسها ،‌ارتکاب گناهان ،‌ مشغله دنیوی ،‌کوته بینیها موجب شده است انسانها کمتر به دور اندیشی و عاقبت نگری در تصمیمات خود توجه نمایند و در عوض ، گرایش به سطحی نگری پیدا کنند.

آثار و فواید دوراندیشی و عاقبت نگری: براساس روایات مذکور دوراندیشی و عاقبت نگری فواید و آثار مثبت زیر را به همراه دارد.

سبب اجتناب از عواقب بد می شود.

دوراندیشی موجب امنیت خاطر و اطمینان به اقدامات در آینده می گردد.چ دوراندیشی موجب شناسایی فراز و نشیبها و خطوط اصلی تصمیمات و اقدامات آینده می گردد.

دوراندیشی باعث شناسایی راه حلهای احتمالی برای خروج از شکست می گردد.

دوراندیشی ما را از سطحی نگری و خطر آن آگاه می سازد.

امام علی (ع) می فرماید «اساس دوراندیشی و ژرف نگری توقف نمودن هنگام شبهه است» یعنی هنگامی که امری شبهه انگیز است و دقیقاً آغاز و سرانجام آن و پیامدهای مثبت و منفی آن معلوم نیست اخذ تصمیم ؟؟

تا با دقت و مشورت و استفاده از تجارب گذشته خود و دیگران و احتیاط کافی همراه باشد.

و در مورد مقدار دور اندیشی امام حسن عسگری می فرماید : « برای دور اندیشی مقداری است که اگر زیادتر از آن مقدار شد ، ترس است » .

یعنی دور اندیشی بیش از اندازه موجب ایجاد ترس و سستی در تصمیم گیری خواهد شد که انسان عاقل باید مواظب باشد از مقدار لازم و ضروری آن فراتر نرود .

ج : بهره گیری از مشاورت : یکی دیگر از مبانی یا ابزارهای مهم تصمیم گیری استقاده از مشورت و شورا دست که ضررت و اهمیت آن را از دیدگاه اسلام بیان می کنیم .

1 – اهمیت مشاورت درمدیریت اسلامی : برای اهمیت و ضرورت مشاوره و فراخوانی به مشورت همان بس ؟؟

خداوند خطاب به پیامبر می فرمایند : « و شاورهم فی الامر » سروه آل عمران آیه 159 که یعنی ( با مردم مشورت کن ) و یا در سوره شوری آیه 36 می فرمایند « و امرهم شورا بینهم » کار مؤمنین پیوسته شور و مشورت است .

2 – دوری از استبداد : در اهمیت و ضرورت مشاوره باید گفت مشورت و یا مشاوره سبب دوری از استبداد و خود گامگی می شود ، زیرا چنین روحیه ای بسیار خطرناک است اگر مدیران احساس بی نیازی نسبت به مشورت دیگران داشته باشد سبب عقب ماندگی و نابودی خود را فراهم آورده اند .

که امام علی این خطر چنین یاد آور شده و می فرمایند : « کسی که استبداد رأی داشته باشد هلاک می شود .

هر کس با مردان بزرگ مشورت کند در عقل و دانش آنی شریک شده ا ست .» با چه کسانی باید مشورت کرد ؟

( ویژگی مشاور ) چون این بحث مربوط به تحقیق درمورد مشاوره می شود و یکی دیگر ا زدانشجویان درمورد ؟؟

یک بحث کلی را داشت بنابراین در این مبحث بحث با چه کسانی نباید مشورت کرد تنها بصورت فهرست وار مطالب گفته خواهد شد .

1 – عاقل باشد : پیامبر می فرماید : از عاقل مشورت خواهی نماد از راهنماییهای او سرپیچی نکنید تات پشیمان نشوید .

2 – تقوا ، تدیق : امام صادق می فرماید : در امور خود با کسانی مشورت کنید که از خداوند ترس دارند .

3 – عالم و صالح : پیامبر می گوید : با دانشمندان صلاحیت دار مشورت کنید و زمانی که بر انجام کاری تصمیم گرفتند بر خدا توکل کنید .

4 – تجربه : 5 – خیر خواه : پیامبر می گوید : در مشاده خیر خواه هلاکت و مروئیست .

6 – امانت دار و راز دار : 7 – شجاعت : با چه کسانی نباید مشورت کرد ؟

1 – بخیل 2 – ترسو 3 – حریص 4 – دروغگو 5 – افراد خود رأی 6 – کم عقل 7 – افراد چند چهره ( منافق ) 8 – افراد لجوج 9 – افراد ناتوان مزایای مشورت در تصمیم گیری : مزایای مشورت و مشارکت افراد در تصمیم گیریها بسیار زیاد و با اهمیت بوده ، در مواردی این مزیتها با هیچ امکانات مادی حاصل نمی شود مگر از طریق مشارکت افراد ، اگر مدیران سازمانها و مدیران کلان بر فواید و آثار ثمر بخش مشورت آگاهی یابند با شناخت و اعتقاد بهتری بر موضوع اهمیت داده و بتدریج چنین روحیه ای را در خود و زیر دستان فراهم می آورند .

در اینجا بر برخی از مزایای مشورت در تصمیم گیری اشاره می شود : 1 – خیر و وفکر دیگران همراه می شود ، با این نیرو بر قدرت نظر و عمق بینش خود می افزائیم قبلاً احادیثی در این زمینه بیان شد که علی ( ع ) فرمودند « مشورت کردن با صاحبان فکر سبب بهرهمندی از افکار آنها می شود .

و یا فرمودند هر کس با رجال بزرگ مشورت نماید از اندیشه آنها بهره مند می شود .

2 – موجب شکویایی استعدادها و رشد ذوقها و گشایش راهها می شود .

علی ( ع ) می فرمایند : اندیشه ها را با یکدیگر تبادل کنید تا شکوفا شده و نظر درست از آن دریابید .

3 - خطاها و انحرافات شناخته شده و کاهش می یابد ، با تبادل نظر و بررسی جوانب ، ایرادها و اشکالات راه حل فهمیده می شود .

که علی ( ع ) می فرماید : « آن کسی که دیدگاهها مختلف را بررسی کند خطا و انحراف را درمی یابد » 4 – میزان دشمنی و جهات اهداف مخالفین مشخص می شود ، با مشورت اهداف و جهت آن ، میزان مخالفت مخالفین مشخص می گردد .

علی ( ع ) فرمودند : « مخالفین مشورت و تبادل نظر کن تا نظر آنها و مقدار دشمنی و جهت اهداف آنها بدست آید » .

5 – استبداد و خود پسندی از بین می رود ، با مشورت صفت زشتی استبداد رأی از بین رفته و تنهایی وحشتناک خود پسندی نابود می شود .

که از این رو امام علی ( ع ) فرموده : « هیچ تنهایی و حشتناک تر از خود پسندی و هیچ پشتیبانی مطمئن تر از مشاورت نیست .

6 – درستی و حقیقت امر روشن می شود ، با مشورت ، حقایق و واقعیتها واضح تر شده و با بینش و بصیرت کامل ، تصمیم گرفته می شود .

امام علی ( ع ) فرمودند : « هیچ چیزی مانند مشورت ، درستی و حقیقت را آشکار نمی کند .

7 – بهترین رأی و نظر بدست می آید ، با مشورت خواستن ، بهترین راه حل ، گزینش و انتخاب می شود .

8 – پشتیبانی محکم و مردمی برای تصمیمات حاصل می شود ، با مشاورت و مشارکت افراد در تصمیم ها بهترین پشتوانه پیدا خواهد شد .

9 – اجرای تصمیمات با اطمینان و سرعت بیشتری دنبال می شود ، مدیران و افراد زبردست با اطمینان خاطر بیشتر وانگیزه قوی تری به اجرای تصمیمات می پردازند .

د : بهره گیری از توکل در تصمیم گیری : معنی لغوی توکل یعنی جمع کردن عزم بر فعل با اطمینال قلبی بر خداوند و افکندن تن در عبودت و تعلق قلب بر ربوبیت است .

تعریف کلی توکل ، عبارت است از اینکه انسان زمام امور خود را دست غیر خود دهد و تسلیم او شود ، که هر چه او صلاح دید و کرد ، همان را صلاح خود بداند .

البته این واگذاری امور بر خداوند پس از انجام و بررسی اسباب و عوامل عرفی و عقلایی و تلاش فکری و عملی خود و دیگران خواهد بود .

توکل از دیدگاه عرفا : « منزلی از منازل دین و مقامی از مقامات اهل تفیق ، بلکه از بالاترین درجه مقربین و دوستان خداوند است » انسان جدایی موفقیت و نیل بر اهداف احتیاج بر دو نوع ابزار و ا سباب دارد ، یکی اسباب طبیعی ، دوم اسباب روحی ، پس از آن که علل و اسباب طبیعی آن را فراهم نمود در راه وصول او بر هدف جز مهیا نبودن عوامل روحی از قبیل سستی اراده ، ترس ، اندوه ، بی خردی ، غضب سفاهت ، بدبینی ، مانعی وجود ندارد ، و آنگاه که قلب خود را با سیمهای نا مرعی اتکا و توکل بر خداوند متعال می کند .

و روح و اراده او آنچنان قوی و نیرومند می شود که مغلوب هیچ عامل دیگری نمی شود ، درنتیجه به موقعیت قطعی و سعادت واقعی نائل می گردد .

امر بر توکل : انسان با ایمان در اعمال و تصمیم گیریهای خود بر خدا توکل نموده و دستورات و فرمانهای او را الگوی خود قرار می دهند و خداوند بر تقوی و خدا ترسی و توکل فرمان می دهد وانسانت را از ترک توکل بر حذر می دارد « واتقوا الله و علی الله فلیتوکل المؤمنین » سوره مائده آیه 11 و مؤمنین باید توکل نمایند برخداوند و آنچه را که او برایشان اختیار کند ، و آنچه را که او برایشان بر می داند بد بدانند و راه آن این است که بر پیامبران ایمان آورند و از آنها اطاعت کنند گاهی اوقات دو تصمیم گیریها فرد یا گروه تصمیم گیرنده ممکن است از جهت مخاطرات ناشی از تصمیم ، ترس و وحشت داشته باشد و در اتخاذ تصمیم مردد شود ، با توکل بر خداوند ترس و وحشت برطرف شده و دل انسان آرام می گیرد ، زیرا خداوند کسی را که بر او توکل کرده از شر چیزهایی که از آن بترسد حفظ می کند .

توکل نیز همچون مشورت از مبادی تصمیم گیری و مراحل آن است که در واقع با مشاورت ( با بهره گیری از عقل دیگران ) علل و اسباب مادی و ظاهری را فراهم و مورد استفاده قرار می دهیم و با توکل ، از یک سو عنایت خداوند را به جلب علل و مقدمات خارج از اختیار می طلبیم ، و از سوی دیگر موانع را از قبیل ترس حزن و سستی اراده و امثال اینها دفع می کنیم .

بنابراین ، جلب امور غیر اختیاری و نسیم رحمت و عنایت خاص خداوند با دعا و توکل مقدور و ممکن است ، زیرا بر اعتقاد ما تمام اسباب و علل نه او منتهی می شود ، و درحقیقت ، مشاورت و توکل مکمل یکدیگرند که هر دو با مسیر تکوین منطبق بوده بطوری که ، در مشاورت عنایت خداوند از طریق نور عقل و علم حاصل شده و در توکل از طریق مجاری غیر اختیاری و غیر محسوس ممکن می شود ، پس در تصمیم گیری باید از هر دو طریق ( مشاورت – توکل ) بهره جست و بر اتخاذ تصمیم مبادرت نمود ، و می توان گفت تصمیم گیری از مراحلی مثل مشورت آغاز و به توکل پایان می یابد وتمام مراحل درحضور ذات حق و بر لطف اوست .

توکل وعلل و اسباب ظاهری : توکل به معنای بی اعتنای به علل واسباب نیست تا طعن در شریعت و نست باشد ، و بهمعنای اعتماد واطمینان کامل به علل و اسباب مادی نیز نمی باشد تا مخالف توحید واخلاص باشد ، و از طرفی توجه ، اعتقاد ، فهم و درک علل واسبابی که احیاناً مادی نبوده و با بر گونه ای قابل درک برای همه نمی باشد ، دلیل جهل گرایی و خلاف عقل نیست ، بلکه توکل در حقیقت هماهنگی با نظام تکوین واستفاده از همه عوامل است که جز با توکل و ایکال به ذات پروردگار در سنت الهی مقدور نیست ، بلکه جلب علل ظاهری و مادی و علل مرموزی که مشکلات و امور سخت را تسهیل می کند هست چرا که در نظام تکوین بسیاری از علل ومقدمات برای انجام امری وجود دارد که تقدیر و تدبیر آن از حیطه قدرت ما خارج است و تنها تحت تدبیر خداوند و با عنصر توکل می توان به آن دست یافت .

توکل چگونه مدیر مسلمان را یاری می دهد ؟

به عبارت دیگر رسیدن به هدف در عالم ماده بر دو نوع اسباب و علل نیازمند است : 1 – اسباب و علل مادی که تحصیل آن با نیروی عقل فردی و جمعی برای انسان مقدور هست .

2 – علل و اسباب روحی است .

وقتی انسان اراده کاری یمی نماید و علل طبیعی و مادی آن را مهیا کرد ، مانعی برای آن جز علل و اسباب روحی نیست ، مثل سستی اراده ، ترس ، حزن و سوء ظن ، اگر برخدا توکل کند این عللی و اسباب روحی نیز فراهم شده و خود را به اسباب غیر قابل سکستی متکی نموده و از آن بهره می گیرد و خداوند می فرماید ، « و من بتوکل علی الله فهو حسبهه » سوره طلاق آیه 3 « هر کس بر خدا توکل کند خداوند او را کافی است .

» چرا باید توکل کرد ؟

امام خمینی در بحث توکل ، انسانها را سه دسته نموده اند و لزوم و ثبوت توکل را از دیدگا دسته دوم انسانها چنین بیان نموده اند .

1 – علم : خداوند بر حوائج و نیازمندیهای بندگانش علم دارد .

2 – قدرت : خداوند بر دفع احتیاجات انسانها قادر است .

3 – عدم بخل : در ذات مقدس بخل راه ندارد .

4 - رحمت : خداوند رحمت و شفقت بر بندگانش دارد .

توکل در آیات و روایات : 1 – « واتقوا الله و علی الله فلیتوکل المؤمنون » سوره مائده آیه 11 2 – « و توکل علی الله و کفی بالله وکیلاً » سوره احزاب آیه (3 ) 3 - « از همت طائفتان منکم ان تفشلا و الله و لیهما و علی الله فلیتوکل المؤمنون » آل عمران آیه 122 « آنگاه دو طایفه از شما ترسناک و در اندیشه فراز از جنگ بودند خداوند آنها را یاری کرد و آنها را دلداری نمود و باید همیشه اهل ایمان به خدا توکل کنند .» 4 – « و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین » آل عمران آیه 16 « آنگاه که تصمیم گرفتی ، بر خدا توکل کن ، که خداوند توکل کنندگان را دوست دارد .

امام علی در نامه خود به مالک اشتر می فرماید : « فول علی امورک خیرهم ، کارها را به بهترین افراد و اگذار کن » .

در انتصاب و انتخاب همکاران و معاونان و یا مسئولین بخشها و قسمتها اساساً از دیدگاه اسلام باید چند امر در نظر گرفته شود .

1 – امر اول امتحان و آزمایش قبل از انتصاب و گزینس افراد برای تصدی کاری یا وظیفه ای ، لازم است در مقاطع مختلف و از جنبه های گوناگون او را امتحان و آزمایش نمی نمایند تا نقاط ضعف و قوت او روشن شده وامکان اصلاح و برطرف شدن ضعفها و نقصهای او در آموزشهایی که در نظر می گیرند فراهم شود ، و شاید بهترین روش برای این امتحال و آزمایش انتصاب او بر کارها و مسئولیتهای کوچکتر باشد .

امام علی ( ع ) انتصاب و انتخاب افراد را قبل از امتحان و آزمایش او از شانه های ضعف مدیریت دانسته و فرموده اند : « والطما نینه الی کل احد قبل الاختیار له عجزا » نهج البلاغه ، نامه 53 « و اطمینان و اعتماد به هر کسی قبل از امتحان و آزمایش یک ضعف و ناتوانی ( مدیریتی ) است .

بدین ترتیب از دیدگاه اسلام آزمایش و ا متحان عملی افراد برای احراز مسئولیتها و پستهای سازمانی امری ضروری بوده و عدم توجه به آن از شانه های ضعف مدیریت محسوب می شود .

2 – امر دوم رعایت شرایط و ویژگیهای لازم : برای انتصاب و گزینش افراد ، با توجه به نوع مسئولیت و مدیریت و وظیفه ای که به عهده آنها گذاشته می شود ، شرایط و ویژگیهای است که حتی المقدور باید برخی از آنها را دارا باشند ، که در اینجا به بعضی از شرایط و ویژگیهای لازم برای افراد اشاره می کنیم : 1 – مکین ( شأن و منزلت ) 2 – امین 3 – حفیظ 4 – علیم 5 – تجربه 6 – حیاء و پاکدامنی 7 – بیوتات صالحه 8 – دینداری و سابقه ترین 9 – قوی و با کفایت الف ) مکین ( شأن و منزلت ) : افراد باید مکین باشند ، یعنی دارای شأن و منزلت مربوط بر وظیفه محوله باشند که در آیه 54 سوره یوسف به آن اشاره شده تو امروز نزد ما دارای مقام و موقعیت خاص و مقام امانتداری هستند .

وکسی که مسئولیت و موقعیتی به او واگذار می شود باید متناسب با آن اختیار نیز به او داده شود تا مکن و دارای موقعیت ویژه شود .

ب ) امین : افراد انتخابی و گزینش شده ، باید امانتدار و شناخته شده و مورد اعتماد جامعه باشند ، « انک الیوم لدنیا مکن ؟؟

» باید همچون یوسف مصداق آیه فوق باشند .

ج : حفیظ ( نگهدارنده و حافظ ) حضرت یوسف می فرمایند : من نگهدار آن امانتی ( مسئولیتی هستم که به من می سپاررند بنابراین هر کس که انتخاب و یا منصوب به مسئولیت و پیتی می شود باید حفیظ و نگهدارنده آن اختیارات و مسئولیتهای باشد که بر عهده او گذاشته و اگر چنین ویژگی نداشته باشد موفقیت او در آینده مبهم خواهد بود .

د : علیم ( علم و دانش ) : یعنی داستن علم و دانش و تحصص مربوطه تجربه : امام علی ( ع ) در نامه به مالک اشتر می فرمایند : در انتصابات و گزینش افراد تجربه عملی را مد نظر داشته و صاحبان تجربه را برگزینید .

حیاء و پاکدامنی : یکی دیگر از شرایط گزینش پاکی و عفت و یا وارستگی است که باید در انتصابات مراعات شود و لذا اگر با تجربه و متخصص باشند اما ناپاک ، شرایط گزینش را ندارند .

بیوتات صالحه ( خانواده های شریف و تجیب ) می فرمایند از خانواده های با صلاحیت و صالح و سالم انتخاب کنید تا موقعیت او تأمین و نسبت به اعتماد و اعتبار او مطمئن شوید .

دینداری و سابقه ترین : می فرمایند کسانی را برگزین که سابقه ترین رد یافت او مشخص و روشن باشد تا کسی به ایمان او شک نکرده و نسبت به او بی اعتماد نشود .

زیرا کسی کار خودش در اسلام و دینداری پیشقدم بوده دیگران را نیز به سوی دینداری ، تقوی حیا و پاکی حرکت می دهد .

بعد از بیان این چند ویژگی امام علی ( ع ) می فرمایند افرادی که چنین اوصاف و شرایطی داشته باشند اخلاق آنها بهتر ، آبرویشان محفوظ تر ؟؟

کمتر و عاقبت اندیش تر خواهند بود .

قوی و باکفایت : یکی دیگر از ویژگیها و شرایط انتصاب و گزینش ، داشتن کفایت و توان اداره است .

امام علی ( ع ) می فرمایند : « در به کار گیری کارکنان و زیر دستان هیچ گونه واسطه و شفاعتی را نپذیر ، مگر شفاعت کفایت و امانت » کفایت که شرط واگذاری مسئولیت بوده به معنی تدبیر نیکو و به کارگیری امکانات و منابع و توانمندی خاصی که با ایجاد هماهنگی و انسجام ، سرعت حرکن پیشرفت را افزایش دهد .

و در جای دیگر امام علی کسی را که کفایت دارد مستحق مدیریت و ولایت دانسته .

بنابراین ، کقایت با تدبیر نیکوی کارها ، قدرت فرد را در انجام وظایف بالا برده و سبب موفقیت او خواهد شد ، و لذا کفایت را به عنوان یکی از معیارها و شرایط انتصابات دانسته اند .

بنابراین ، کفایت یا تدبیر نیکوی کادها ، فدرت فرد را در انجام وظایف بالا برده و سبب موفقیت می شود .

و اگر در انتصاب و گزینس افراد برای مسئولیتها ، و لو در سطوح مدیریت پایین شرایط و یژگیهای لازم را مراعات ننمایند از دیدگاه اسلام خیانت محسوب می شود .

چنین خیانتی تنها از مدیرانی که خود ضعیفند و قافد شرایط شرایط لازم هستند سر می زند ، زیرا قبلا بیان گردید از نظر اسلام مدیریت و مسئولیت یک امانت است که باید به دست کسی سپرد که به بهترین وجه از آن امانت پاسداری نموده و باعث سرافکندگی خود و مسلمانان نشود .

3 – امر سوم ، مشورت : امام علی دو دستور العمل معروف خود بر مالک اتشر می فرمایند : « افراد را با میل خود و بدون مشورت به کاری منصوب نکن ، زیرا که طبق میل خود رفتار کردن و مشورت با دیگران ننمود نوعی ستمگری و ظلم در حق افراد شایسته و خیانت بر امانت الهی که ریاست و مدیرت باشد است » بدین ترییب از دیدگاه اسلام در انتصاب و انتخاب افراد به مسئولیتی ، حداقل باید بعد از سه امر مهم صورت بگیرد ، اول امتحان و آزمایش عملی صورت پذیرد ، دوم شرایط و ویژگیهای لازم را برای انجام مسئولیت دارا باشد ، و افراد با مراعات ویژگیهای شایستگی منصوب شوند ، سوم هیچ انتصابی بدون مشورت با افراد صلاحیت دار ، آگاه ، عادل و دلسوز با تجربه صورت نگیرد .

و اگر قبل از مراعات سه گانه انتصاب و گزینش افراد برای مدیریتها انجام بگیرد خیانت بر خداوند و رسول او و امت اسلام خواهد بود .