1- مقدمه
توسعه ی سریع و قدرتمند توسعه ی کاربردهای مواد پلاستیک در صنایع بسته بندی در سراسر جهان نیاز به تشریح اثرات زیست محیطی بسته بندی های مصرف شده را به طور عموم و مواد پلاستیک را به ویژه، افزوده است.
دغدغه های عمومی در این رابطه بسیاری از کشورها را به سمت تدوین قوانین جدیدی که تمایل به کاهش آلودگی و به حداقل رساندن ضایعات را دارند، رهنمون شده است. نیز، حفاظت از منابع قابل دسترسی و توسعه ی تدریجی، از جمله ی اهداف این قوانین به شمار می آید.
این مقررات حداقل سطوحی را که بایستی جمع آوری و بازیافت بسته بندی های پس از مصرف انجام گردیده و به ویژه در رابطه با مواد پلاستیک، این منابع در مدتی معین از زمان بازیابی شود را تعیین نموده است. در این رابطه البته موارد مهمی در ارتباط با هزینه ها مطرح می باشد و جمع آوری موفقیت آمیز بسته بندی های پس از مصرف همراه با راه حل های قابل قبول بازیافت بایستی در نظر گرفته شود. در چنین شرایطی همچنین بایستی معیارهایی درست برای قضاوت در مورد ایده ها و برنامه های بازیافت از دیدگاه مسایل اقتصادی و زیست محیطی وجود داشته باشد.
برنامه های مناسب و کافی به همراه فرآیندها و وسایل مناسب برای بازیافت بایستی به گونه ای ترتیب داده شوند که بهترین عملکرد را از نظر تاثیرپذیری و محدود کردن هزینه ها تدارک ببینند. به این معنی که این برنامه ها بایستی به گونه ای باشند که محصولات بازیافتی با سطوح کیفی و کمی قابل قبول در محدوده ای معین از حداقل هزینه ها قابل دسترس بوده وجود آن ها به صورت مداوم برای کاربردهای صنعتی و استفاده های نهایی، ثابت باشد.
توضیحات بالا در رابطه با بسته بندی های بر پایه ی «PET» بسیار جالب هستند.، به ویژه برای بطری های «PET» که در حال حاضر در سراسر جهان به صورت هر چه بیشتر مورد مصرف قرار دارند. در واقع ، رشد بیار سریع استفاده از بطری های «PET» برای نوشابه ها و برخی از مواد غذایی به زودی می تواند به سطوحی از مصرف برسد که میزان آن ها از نظر هزینه و قیمت برای سازمان های جمع آوری کننده و بازیافت کننده قابل قبول و پیوسته باشد و در عین حال تولید بازیافتی آنها (R.PET) ارزش اقتصادی قابل قبولی داشته و در همان حال از نظر مصارف صنعتی و استفاده ی نهایی جالب باشد.
این مقاله سعی دارد تا فهرستی خلاصه اما جامع را در رابطه با فناوری های اساسی مربوط به دو مورد زیر ارایه دهد:
فرآیندهای فیزیکی قابل دسترس برای تبدیل بطری های «PET» مصرف شده به مواد بازیافتی «PET» (R-PET) .
بازارهای اصلی R-PET و مصارف نهایی آن.
2- بازیافت فیزیکی مکانیکی بطری «PET» پس از مصرف
بازیافت مکانیکی در حال حاضر ساده ترین و موثرترین شیوه ی بازیافت بطری ها و سایر محفظه های «PET» به شمار می آید.
1 /2- منابع «PET» مصرف شده و روش های جمع آوری
منبع اصلی مواد «PET» از طریق جمع آوری بطری های نوشابه ی مصرف شده توسط مصرف کنندگان تدارک دیده می شود. همچنین موقعیتی جزیی برای دریافت «PET» مصرف شده، از تبدیل کنندگان «PET» بطری پر کن ها و صنایع نساجی بر پایه ی «PET» وجود دارد.
روش های اساسی برای جمع آوری بطری های «PET» در کشورهای اروپایی شامل موارد زیراست:
سیستم های جمع آوری کنار خیابانی
برنامه های جمع آوری از طریق تجریه ی خانگی در محل های معین شده (جمع آوری در محل های معین شده (جمع آوری در محل های میعن)
روش جمع آوری از طریق دریافت و پرداخت ودیعه
1/1/2- روش های جمع آوری کنار خیابانی
در این روش از مصرف کننده های و به ویژه خانه دارها خواسته می شود که بطری های پلاستیک یا سایر مواد قابل بازیافت) را از سایر ضایعات خانگی جدا کنند. این بطری های مصرف شده به صورت جداگانه از سایر آشغال ها و معمولاً در کیسه های جداگانه نگهداری شده و سپس در زمان مناسبی که برای جمع آوری تمام انواع این ضایعات تعیین می شود، در جلوی منازل قرار داده می شوند. محفظه های پر شده با این نوع بطری های مصرف شده و سایر ضایعات قابل بازیافت، سپس به وسیله پیمانکاران شهرداری ها یا سایر پیمانکارها جمع آوری می شوند تا ترتیب انتقال آن ها به واحدهای دسته بندی و انتخاب پلاستیک ها داده شود. سیستم های جمع آوری کنار خیابانی به ویژه در کشورهای اروپایی/ ایتالیا از آنجای که روشی ارزان و مناسب است. بسیار رواج دارند. این روش موجب افزایش سرعت و میزان جمع آوری این گونه ضایعات می شود.
روش های جمع آوری کنار خیابانی ، خود چندین نوع است که به موارد زیر مربوط می گردد.
مواد قابل بازیافت هدف
انتخاب محفظه های جمع آوری
درجه ی طبقه بندی پیشاپیش در وسیله حمل و نقل
تراکم سازی در داخل وسیله حمل و نقل
نسبت میان ضایعات کنار خیابانی و سایر ضایعات جمع آوری شده
تواتر حمل و نقل محفظه های جمع آوری شده
طراحی یک برنامه ی جمع آوری شده
طراحی یک برنامه ی جمع آوری کنار خیابانی تا حد زیادی به موادی که به عنوان هدف برای جمع آوری تعیین گردیده، بستگی دارد. مثلا انتخاب روش جمع آوری کنار خیابانی ضایعاتی که «PET» نیز به همراه آن است، می تواند نسبت جمع آوری ضایعات را برا سایر پلاستیکها نیز در چارچوب همان برنامه افزایش دهد. البته هر چه طرح جمع آوری جامع تر باشد. حجم ضایعات قابل حمل توسط شهرداری ها و سازمان های وابسته به آن و میزان نیاز به نیروی کار اضافی و وسایل مورد نیاز در هر دو زمینه ی جمع آوری و مراحل تجزیه و طبقه بندی را افزایش خواهد داد. در بسیاری از برنامه های جمع آوری کنار خیابانی، مواد قابل بازیافت زیر وجود دارد:
بطری های «PET»
سایر بطری های پلاستیک
فیلم های پلاستیک و سایر کالاهای پلاستیک بسته بندی
قوطی های سبک آلومینیومی و فلزی
گاهی اوقات حتی کاغذ ، مقوا و نظایر آنها نیز به همراه این ضایعات وجود دارد.
انتخاب ظرف های حمل و نقل ضایعات خانگی بسیار اهمیت دارد که به عنوان نمونه می توان از جعبه های انتخابی خانه دارها، سبد و کیسه و گوئی جهت جمع آوری یاد کرد. این نمونه ی آخری – به ویژه کیسه های یک طرفه ی ساخته شده از پلی اتیلین سبک – بیش از سایر ظرف ها ارجحیت دارد.
به عنوان مثال در ایتالیا به دلیل هزینه ی اندک این کیسه ها و به این دلیل که می توان به کمک آن ها راه های ارزانی را مثلا برای کدبندی رنگی ظروف حمل و نقل ابداع کرد. بیشتر از این کیسه ها برای جمع آوری ضایعات استفاده می شود. علاوه بر این خود این کیسه ها را نیز می توان از مواد بازیافتی تولید کرد.
در آمریکا و کانادا برای جمع آوری مخلوط پلاستیک های قابل بازیافت از جعبه های پلاستیک و سطل های زباله های متحرک استفاده می کنند. برای نقل و انتقال ظروف جمع آوری زباله کنار خیابانی پیمانکاران شهرداری ها از انوع وسایل حمل و نقل مثل کامیون های تک محفظه ای یا چند محفظه ای استفاده می کنند که این موضوع به برنامه های خاص جمع آوری مواد قابل بازیافت بستگی دارد. در ایتالیا، رایج ترین روشها عبارتند از:
کیسه یا گونی های ساخته شده از پلی اتیلن سبک و یک بار مصرف که در رنگ های مختلف برای انواع بازیافتی های کنار خیابانی، اقلام بسته بندی پلاستیک (اکثرا بطری های «PET»). کاغذ و مقوا و سایر زباله ها تهیه شده اند:
انواع وسایل حمل و نقل باری گونی های مختلف و تواترهای مختلف برای جمع آوری گونی ها:
شیشه و فلزات به صورت جداگانه
2/1/2- جمع آوری در محل های معین
در این روش شهرداری ها موظف هستند که ظروف مناسب و تقریبا حجیم برای جمع آوری اقلام بازیافتی را تهیه کرده و آن ها را در محل های معین و قابل دسترس برای عموم قرار دهند. در این صورت خانه دارها می تنوانند اقلام قابل بازیافت خود را به این مکان ها آورده و دور این ظروف مخصوص بریزند.
این سیستم ها از نظر به کار گیری به نسبت ساده هستند و زمانی که به دقت مورد استفاده قرار بگیرند، راهی ارزان و مناسب را برای عموم مردم جهت جمع آوری بطری های مصرف شده شان ایجاد می کنند. در این رابطه چندین موضوع مهم بایستی مورد توجه قرار گیرند تا موجب تناسب و تاثیرپذیری این سیستم بشوند. به عنوان مثال، محل قرار دادن ظروف، ابعاد، شکل و رنگ آن ها و تناسب این ظروف برای موردی که در داخل آن ها ریخته شده از جمله ی این موارد هستند. فرهنگ سازی به مفهوم آگاهی دادن به مردم که زباله ها را در ظروف تجزیه شده بریزند و از ریختن سایر شایعات در آن ها خودداری نمایند نیز از جمله مسایل با اهمیت است.
در حال حاضر طیفی وسیع از ظروف مخصوص جمع آوری بطری «PET» در سراسر اروپا/ ایتالیا مورد مصرف قرار دارند که برخی از مهم ترین آن ها به شرح زیر می باشند:
مخازن بزرگ بطری که ظرفیت هایی بین 2 تا 7 متر مکعب دارند و می توانند 90 تا 210 کیلوگرم بطری را ذخیره کنند. در این مخازن سوراخ هایی تعبیه شده است که در ارتفاع مناسب قرار دارند و بنابراین انداختن بطری به داخل آن ها آسان است.
سیستم قفس های توردار که به شکل یک یا چند محفظه ای ساخته می شوند. به وسیله ی این قفس ها می توان انواع مختلف مواد قاب بازیافت را جداگانه جمع آوری کرد.
کانتینرهای بزرگ که دارای یک یا چند اتاقک هستند و در آن ها از بالا باز می شود. این کانتینرها را معمولا در مکان های شهری پرجمعیت یا روستاها قرار می دهند.