آیه 51 - 54
آیه و ترجمه
وَ إِذْ وَعَدْنَا مُوسى أَرْبَعِینَ لَیْلَه ً ثُمَّ اتخَذْتمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَ أَنتُمْ ظلِمُونَ(51)
ثمَّ عَفَوْنَا عَنکُم مِّن بَعْدِ ذَلِک لَعَلَّکُمْ تَشکُرُونَ(52)
وَ إِذْ ءَاتَیْنَا مُوسى الْکِتَب وَ الْفُرْقَانَ لَعَلَّکُمْ تهْتَدُونَ(53)
وَ إِذْ قَالَ مُوسى لِقَوْمِهِ یَقَوْمِ إِنَّکُمْ ظلَمْتُمْ أَنفُسکم بِاتخَاذِکُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلى بَارِئکُمْ فَاقْتُلُوا أَنفُسکُمْ ذَلِکُمْ خَیرٌ لَّکُمْ عِندَ بَارِئکُمْ فَتَاب عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّاب الرَّحِیمُ(54)
ترجمه :
51 و (به خاطر بیاورید) هنگامى را که با موسى چهل شب وعده گذاردیم (و او به میعادگاه براى گرفتن فرمانهاى الهى آمد) سپس شما گوساله را (معبود خود) انتخاب نمودید در حالى که با این کار (به خود) ستم مى کردید.
52 سپس شما را بعد از آن بخشیدیم ، شاید شکر این نعمت را بجا آورید.
53 و (نیز به خاطر آورید) هنگامى را که به موسى کتاب وسیله اى تشخیص حق از باطل را دادیم تا هدایت شوید
54 و زمانى را که موسى به قوم خود گفت : اى قوم شما با انتخاب گوساله به خود ستم کردید، توبه کنید و به سوى خالق خود باز گردید، و خود را به قتل برسانید این کار براى شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است سپس خداوند توبه شما را پذیرفت زیرا او تواب و رحیم است .
تفسیر نمونه ، جلد1، صفحه : 253
تفسیر:
بزرگترین انحراف بنى اسرائیل
قرآن در این چهار آیه به بخش دیگرى از تاریخ پر ماجراى بنى اسرائیل اشاره کرده ، و خاطرات تکان دهنده اى را به یهودیان یادآور مى شود.
این آیات از بزرگترین انحراف بنى اسرائیل در طول تاریخ زندگیشان سخن مى گوید، و آن انحراف از اصل توحید، به شرک و گوساله پرستى است ، و به آنها هشدار مى دهد که شما یکبار در تاریختان بر اثر اغواگرى مفسدان گرفتار چنین سرنوشتى شدید اکنون بیدار باشید راه توحید خالص (راه اسلام و قرآن ) به روى شما گشوده شده ، آن را رها نکنید
نخست مى گوید: به خاطر بیاورید زمانى را که با موسى چهل شب وعده گذاشتیم (و اذ واعدنا موسى اربعین لیله ).
هنگامى که او از شما جدا شد، و میعاد سى شبه او به چهل شب تمدید گردید شما گوساله را بعد از او به عنوان معبود انتخاب کردید، در حالى که با این عمل ، به خود ستم مى کردید (ثم اتخذتم العجل من بعده و انتم ظالمون ).
شرح این ماجرا در سوره اعراف از آیه 142 به بعد، و در سوره طه آیه 86 به بعد مشروحا خواهد آمد و خلاصه آن چنین است :
بعد از نجات بنى اسرائیل از چنگال فرعونیان و غرق شدن آنها در نیل ، موسى ماءموریت پیدا مى کند براى گرفتن الواح تورات ، مدت سى شب به کوه طور برود، ولى بعدا براى آزمایش مردم ، ده شب تمدید مى گردد، سامرى که مردى نیرنگ باز بود از این فرصت استفاده کرده ، از طلا و جواهراتى که نزد بنى اسرائیل از فرعونیان به یادگار مانده بود گوساله اى مى سازد که صداى مخصوصى از آن بگوش مى رسد و بنى اسرائیل را به پرستش آن دعوت مى کند.
تفسیر نمونه ، جلد1، صفحه : 254
اکثریت قاطع بنى اسرائیل به او مى پیوندند، هارون (علیه السلام ) جانشین و برادر موسى (علیه السلام ) با اقلیتى بر آئین توحید باقى مى مانند، اما هر چه مى کوشند دیگران را از این انحراف بزرگ باز گردانند توفیق نمى یابند، بلکه چیزى نمانده بود که خود هارون را هم از بین ببرند.
موسى پس از بازگشت از کوه طور از مشاهده این صحنه شدید ناراحت مى شود و آنها را سخت ملامت مى کند، آنها متوجه زشتى کار خود مى شوند و در صدد توبه بر مى آیند، موسى از طرف خداوند پیشنهاد یک توبه بى سابقه به آنها مى دهد که شرح آن در آیات آینده خواهد آمد.
در آیه بعد خداوند مى گوید: با این گناه بزرگ باز شما را عفو کردیم شاید شکر نعمتهاى ما را بجا آورید (ثم عفونا عنکم من بعد ذلک لعلکم تشکرون ).
و در ادامه این بحث مى فرماید: به خاطر بیاورید هنگامى را که به موسى کتاب و وسیله تشخیص حق از باطل بخشیدیم ، تا شما هدایت شوید (و اذ آتینا موسى الکتاب و الفرقان لعلکم تهتدون .
کتاب و فرقان ممکن است هر دو اشاره به تورات باشد و نیز ممکن است کتاب اشاره به تورات و فرقان اشاره به معجزاتى باشد که خداوند در اختیار موسى گذارده بود (چون فرقان در اصل به معنى چیزى است که حق را از باطل براى انسان مشخص مى کند) سپس در زمینه تعلیم توبه از این گناه مى گوید: بخاطر بیاورید هنگامى را که موسى به قوم خود گفت : اى جمعیت شما با انتخاب گوساله به خود ستم کردید (و اذ قال موسى لقومه یا قوم انکم ظلمتم انفسکم باتخاذکم العجل ).
اکنون که چنین است توبه کنید و به سوى آفریدگارتان باز گردید (فتوبوا الى بارئکم ).
بارى به معنى خالق است و در اصل به معنى جدا کردن چیزى از چیز دیگر مى باشد، چون آفریدگار مخلوقات خود را از مواد اصلى و نیز از یکدیگر جدا مى کند، اشاره به اینکه دستور این توبه شدید را همان کسى مى دهد که آفریننده شما است .
توبه شما باید به این گونه باشد که یکدیگر را به قتل برسانید! (فاقتلوا انفسکم ).
این کار براى شما در پیشگاه خالقتان بهتر است (ذلکم خیر لکم عند بارئکم ).
و به دنبال این ماجرا خداوند توبه شما را پذیرفت که او تواب رحیم است (فتاب علیکم انه هو التواب الرحیم ).
گناه عظیم و توبه بیسابقه
شک نیست که پرستش گوساله سامرى ، کار کوچکى نبود، ملتى که بعد از مشاهده آنهمه آیات خدا و معجزات پیامبر بزرگشان موسى (علیه السلام ) همه را فراموش کنند و با یک غیبت کوتاه پیامبرشان به کلى اصل اساسى توحید و آئین خدا را زیر پا گذارده بت پرست شوند.
اگر این موضوع براى همى شه از مغز آنها ریشه کن نشود وضع خطرناکى به وجود خواهد آمد، و بعد از هر فرصتى مخصوصا بعد از مرگ موسى (علیه السلام )، ممکن است تمام آیات دعوت او از میان برود، و سرنوشت آئین او به کلى به خطر افتد در اینجا باید شدت عمل به خرج داده شود، و هرگز تنها با پشیمانى و اجراى صیغه توبه بر زبان نباید قناعت گردد، لذا فرمان شدیدى از طرف خداوند، صادر شد که در تمام طول تاریخ پیامبران مثل و مانند ندارد، و آن اینکه ضمن دستور توبه و بازگشت به توحید، فرمان اعدام دست جمعى گروه کثیرى از گنهکاران بدست
تفسیر نمونه ، جلد1، صفحه : 256
خودشان صادر شد.
این فرمان به نحو خاصى مى بایست اجرا شود یعنى خود آنها باید شمشیر به دست گیرند و اقدام به قتل یکدیگر کنند که هم کشته شدنش عذاب است و هم کشتن دوستان و آشنایان .
طبق نقل بعضى از روایات موسى دستور داد در یک شب تاریک تمام کسانى که گوساله پرستى کرده بودند غسل کنند و کفن بپوشند و صف کشیده شمشیر در میان یکدیگر نهند!.
ممکن است چنین تصور شود که این توبه چرا با این خشونت انجام گیرد؟ آیا ممکن نبود خداوند توبه آنها را بدون این خونریزى قبول فرماید؟.
پاسخ به این سؤ ال از سخنان بالا روشن مى شود، زیرا مساءله انحراف از اصل توحید و گرایش به بت پرستى مساءله ساده اى نبود که به این آسانى قابل گذشت باشد، آنهم بعد از مشاهده آنهمه معجزات روشن و نعمتهاى بزرگ خدا.
در حقیقت همه اصول ادیان آسمانى را مى توان در توحید و یگانه پرستى خلاصه کرد، تزلزل این اصل معادل است با از میان رفتن تمام مبانى دین ، اگر مساءله گوساله پرستى ساده تلقى مى شد، شاید سنتى براى آیندگان مى گشت ، بخصوص اینکه بنى اسرائیل به شهادت تاریخ مردمى پر لجاجت و بهانه جو بودند، لذا باید چنان گوشمالى به آنها داده شود که خاطره آن در تمام قرون و اعصار باقى بماند و کسى هرگز بعد از آن به فکر بت پرستى نیفتد، و شاید جمله ذلکم خیر لکم عند بارئکم (این کشتار نزد خالقتان براى شما بهتر است ) اشاره به همین معنى باشد.
تفسیر نمونه ، جلد1، صفحه : 257