مقدمه
روانشناسی یادگیری (Learning Psychology)
فرآیند یادگیری با توجه به اهمیتش همیشه مورد توجه بوده و در این مورد دانشمندان بسیاری اظهار نظر ، پژوهش و نظریه پردازی کرده و جواب بسیاری از سوالات را روشن کرده‌اند، بطوری که میتوان با صراحت و اطمینان در مورد اینکه "یادگیری چیست ؟ چگونه رخ می‌دهد و عوامل موثر کدام هستند ؟ " بحث کرد.
نگاهی کوتاه به زندگی آلبرت بندورا
. آلبرت بندورا ( 1925)
آلبرت بندورا در کانادا متولد شد، در شهری آنقدر کوچک که دبیرستانش تنها 20 دانش‌آموز و 2 معلم داشت. بعد از فارغ‌التحصیلی با کارگران ساختمانی در ناحیه یوکون به پر کردن چاله‌چوله‌های بزرگراه آلاسکا پرداخت. بندورا مجذوب مردمی شد که در این منطقه شمالی با آنها روبه‌رو شده بود. «او خود را در میان مجموعه‌ای جالب از آدم‌‌ها یافت که اکثراً از دست طلبکار، نفقه بگیر و مأموران ناظر بر آزادی مشروط فرار کرده بودند. ]بندورا[ به سرعت علاقه‌ای شدید به آسیب‌شناسی روانی زندگی روزمره پیدا کرد که به نظر می‌رسید در این وادی دشوار به شکوفایی رسیده است» (عالم برجسته، 1981، ص. 28).
بندورا مدرک دکتری خود را در 1952 از دانشگاه آیوا دریافت کرد و به عضویت هیأت علمی دانشگاه استانفورد درآمد. در اوایل دهه 1960 او گونه‌ای از رفتارگرایی را معرفی کرد که ابتدا آن را رویکرد رفتارگرایی اجتماعی و بعداً نظریه شناختی اجتماعی نامید (بندورا، 1986).
نظریه بندورا
آلبرت بندورا روان شناس و همکارانش نقش بسیار عمده ای در تثبیت مفهوم یادگیری مشاهده داشته‌اند. آنان در یک مجموعه از آزمایشهای خود به نحو متقاعد کننده‌ای اثبات کردند که کودکان گاهی از رفتار پرخاشگرانه یک سرمشق بزرگسال تقلید می‌کنند. این مسیر تحقیق موجب شده است که نگرانی در مورد تاخیر تماشای رفتار پرخاشگرانه بزرگسالان سرمشق در تلویزیون بر اعمال کودکان مورد توجه قرار گیرد.
.درجه کارشناسی خود را از بریتیش کلمبیا و درجه کارشناسی ارشد ودکتری خود را از دانشگاه آیوا دریافت کرد.او دوره فوق دکتری را در مرکز راهنمایی ویچیتیا گذرانده و در حال حاضر استاد دانسگاه استنفورد می باشد.او افتخارات بسیاری در عرصه ی روانشناسی دارد که تنها یکی از آنها ریاست انجمن روانشناسی آمریکا(APA ) در سال 1974 می باشد. برای آشنایی و اطلاعات بیشتر می توانید به سایت دانشگاه استنفورد: (http://stanford.edu/) مراجعه کنید.همچنین برای تماس با این روانشناس بزرگ می توانید به این آدرس:(bandura@psych.stanford.edu) میل بفرستید.
شاید اکثریت غریب به اتفاق ما این دانشمند بزرگ را با یادگیری مشاهده ای(Observational Learning ) بشناسیم. تبیین های بسیاری از یادگیری مشاهده ای ارئه شده است که ما در این مختصربه تحلیل اسکینری از یادگیری مشاهدها ی می پردازیم.بر اساس این تبیین ابتدا رفتار الگو مورد مشاهده قرار می گردد،بعد مشاهده کننده این رفتار را تقلید می کند و آخر اینکه رفتار تقلیدی تقویت می شود. وقتی که یادگیری از این طریق صورت پذیرفت،توسط یکی از برنامه های تقویت در محیط حفظ می شود.بنابراین طبق تحلیل کنشگر از یادگیری مشاهده ای ،رفتار الگو نقش یک محرک تمیزی را ایفا می کند که نشان می دهد چه رفتاری به تقویت منجر خواهد شد.از این رو تقلید چیزی فراتر از یک کنشگر تمیزی نیست.
اما بندورا چنین نظر می دهد که در یادگیری مشاهده ای هیچ یک از اجزای ضروری برای تحلیل کنشگر موجود نیست. به این صورت که در یادگیری مشاهده ای غالبا نه محرک تمیزی وجود دارد،نه پاسخ آشکار و نه تقویت
نظریه یادگیری اجتماعی بندورا
در نظریه یادگیری اجتماعی " بندورا " ، یادگیری از طریق مشاوره و تقلید صورت می گیرد و در این میان ، تعامل بین ویژگیهای فرد ، محیط و رفتار بسیار مهم است .
براساس نظر " بندورا " ، یادگیری فرد از طریق مشاهده صورت می گیرد . اگر چیزهایی را که یاد می گیریم از سوی دیگران تقویت شود ، آنها را به عملکرد تبدیل می کنیم . برای مثال رفتاری را که همه دوست دارند ، می آموزیم . در غیر این صورت ، چنانچه یادگیریهای ما تقویت نشوند ، به عملکرد تبدیل نمی شوند .
یادگیری در این نظریه با سه مقوله در تعامل است :
1-شخص و ویژگیهای فردی که به شناخت و آگاهی فرد به مسائل مربوط است .
2-محیط خانواده ، مدرسه و بزرگسالان .
3-رفتار ( شامل پاسخهای کلامی و غیر کلامی )
بنابراین ، یادگیریهای فرد تحت تأثیر تعامل بین این سه عامل است .
محیط × فرد = رفتار و الگوهایی که فرد از آنها تقلید می کند و همیشه با شناخت و آگاهی فرد مناسب است .
از نظر بندورا ، مراحل یادگیری مشاهده ای عبارتند از :
1-توجه به رفتارها
2-به یاد سپاری آنها
3-بازنمایی رفتارها به صورت عمل . در این مرحله ، چنانچه رفتارهای کودک یا نوجوان از طرف والدین تقویت شود ، مجدداً آنها را تکرار می کند .
4-انگیزش : چنانچه رفتار مطلوب باشد ، انگیزه اجرای آنرا پیدا می کند و به همین دلیل باید به الگوهای نوجوانان توجه کنیم .
رسانه های گروهی نقش موثری بر رفتار نوجوان دارند و چنانچه جامعه این رفتارها را تقویت کند ، تکرار خواهند شد ؛ البته الگو برداری ، مناسب با تمایلات فرد صورت می گیرد. در اینجا نقش باورها ، نگرشها و ارزشهای نوجوان مهم است که باید توجه بسیاری از سوی والدین و جامعه به آنها شود .
ساختار خانوادگی نیز تأثیر مهمی بر الگوپذیری نوجوان دارد. چنانچه نوجوان در محیط خانوادگی آشفته ای قرار بگیرد و نتوانند زمینه یادگیری های اساسی را برای او فراهم کنند ، نوجوان قادر نخواهد بود به ساختارهای لازم دست یابد ، هویت خود را نمی یابد ، نمی داند که چه بکند و در این زمان است که تحت تأثیر رفتارهای ناپسند جامعه قرار می گیرد ، زیرا والدین نظارت کافی بر رفتاریهای او نداشته و تصور می کنند که رفتارهای او ، نامناسب نیست.
البته این احتمال هم وجود دارد که نوجوان به دلیل عدم شناخت و آگاهی نسبت به مسائل ، خود به خود به رفتارهای منفی گرایش پیدا کند .
بنابراین نقش والدین ، مدرسه و جامعه در دوران نوجوانی بسیار مهم است، زیرا عوامل اجتماعی و رفتارهای اجتماعی در رشد و شکل گیری و انسجام هویت نوجوان تأثیر بسزایی دارند. نوجوان با هویت کسب کرده خود می تواند نقشهای بزرگسالانه را در دوره جوانی ایفا نماید.
الگوهای نوجوان باید حساب شده باشند و والدین از نظر تربیتی و اجتماعی، الگوهای اطلاعاتی مهم را به نوجوانان ارائه بدهند تا آنها در این زمینه دچار مشکل نگردند.
نظریه یادگیری اجتماعی بندورا (مشاهده‌ای)
آلبرت بندورا ضمن مطالعات خود مدلی را برای یادگیری ارائه می‌دهد که در شکل زیر مشاهده می‌کنید. وی این مدل را به‌نام یادگیری مشاهده‌ای معرفی کرده است. برطبق این الگو چهار فرایند بر یادگیری مؤثرند:
1) مرحله توجهی 2) مرحله به یادسپاری 3)مرحله بازآفرینی 4) مرحله انگیزشی
خلاصه فرایندهای مختلفی که بر یادگیری مشاهده‌ای مؤثرند (هرگنهان 1993- سیف 1374-