دانلود مقاله مطالعه و بررسی عوامل مؤثر در پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی در شهر یزد

چکیده : این پژوهش به بررسی وتحلیل عوامل مؤثر درپیدایش وگسترش اسکان غیر رسمی درشهر یزد می پردازد.

یا این هدف که ضمن تبیین شاخص های اسکان غیر رسمی در این شهر ازلحاظ اقتصادی ، اجتماعی وکالبدی به مقایسه تطبیقی اسکان غیر رسمی شهر یزد با اسکان غیررسمی جهان و ایران پرداخته است.

روش تحقیق توصیفی –تحلیلی است،جامعه آماری محله حسن آباد شهر یزد می باشد.

برای گردآوری اطلاعات موردنیاز از روش کتابخانه ای ،ابزار پرسشنامه ،مصاحبه ومشاهده بهره گرفته شده است .

نوع نمونه گیری دراین تحقیق تصادفی بوده است برای تجزیه وتحلیل وپردازش داده ها ازنرم افزارSpss Excel, استفاده شده است عوامل موثر در پیدایش وگسترش اسکان غیر رسمی درشهر یزد ( محله حسن آباد ) مهاجرت، بی کاری ،کمبود درآمد، ارزانی زمین ومسکن و....

بوده است.

که اولین عامل حاشیه‌نشینی در یزد اقتصاد و بعد از آن دلایل فرهنگی واجتماعی است تعداد افراد وخصوصیات آنها در حاشیه ها متفاوت است.

اسکان غیر رسمی که با عناوین دیگری همچون حاشیه نشینی ،زاغه نشینی،‌کپرنشینی و....

نیز مترادف گردیده است.

از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر بویژه نتیجه صنعتی شدن شتابان و نابرابری های منطقه ای است که عدم توازن ونابرابری سطح زندگی در روستا وشهر خودباعث حاشیه نشینی می شود مهاجرت روستائیان به شهرها پس ازمدتی شهرها رااشباع میکندسازمانها ومسئولین کنترل کننده شهری از پذیرایی آنها ‌می مانند تعدادی از روستائیان خود رابا محیط وفق نداده وجذب حاشیه ها می شوند.

واژگان کلیدی : اسکان غیر رسمی- حاشیه نشینی – توانمند سازی – ساماندهی مقدمه: حاشیه نشینی به توسعه شهری اطلاق می شود که بدون برنامه ریزی، هدایت، کنترل وبدون رعایت مقررات شهرسازی توسط توده مردم ایجاد می شود.

امروزه ساخت وساز های غیرمجاز به گونه ای وسیع تر و سازمان یافته تر از سابق به شکل زاغه و....

تحت عنوان بخش بازار غیر رسمی درحال تکوین است.

در تحقیقات انجام شده به حقیقتی ملموس ومنطقی اشاره می کنند.: زمانی که روستائیان بی زمین از انزوا می گریزند وبه حاشیه شهرها روی می آورند.

درواقع به نوعی انتخاب دست می زنند.آنان فالاکتی را رها می کنند وفلاکتی دیگر بر می انگیزند.

به نظر آنها شهر افق امکانات وآزادی است، حرکت اینان تحت تأثیر دوعامل گریزاننده در موطن و جذب کننده در شهرهای کلان می باشد.

همه تعاریف بیان شده با همه روشنگری های نهفته درآن هنوز از حقیقت پدیده حاشیه نشینی به دور است.

زیرا که حاشیه نشینی پدیده ای پیچیده، ناهمگون وگسترده واز آن دسته حقایق اجتماعی است که هرچند یک پدیده اما خود دردرون خویش دارای ابعاد گوناگونی است.

بنابراین برای شناخت آن باید هم از بعد فضایی به آن پرداخت وهم هرمحدوده حاشیه نشین را با خودش بررسی وتبیین کرد تا بتوان راه حل مناسب ارائه کرد که به طور اصولی با انواع دیگر طرح های سامان بخشی برای حاشیه نشینان متفاوت است.

حاشیه نشینی را می توان یک نوع محرومیت خواند.آنچه که محرومیت ها را به وجود می آورد و موجب توسعه روز افزون آن می شود فراموش کردن اقشار ضعیف در برنامه ها، برنامه ریزی هاوضعف مدیریت در تشخیص درست، به هنگام وارائه ی راه حل مناسب وسود بخش برای آحاد جامعه می باشد، این پدیده یک مسأله ای اجتماعی است و برای درک آن باید دیدگاهی جامع نگر داشت.

از آنجا که غفلت برنامه درپرداختن به بخشی از جمعیت کشور موجب منتفی شدن نیازمردمان به سرپناه نمی شود.بنابراین حاشیه نشینان حذف یا فراموش شده نیاز به مسکن وسرپناه خود را درچارچوب ها غیر رسمی تدارک می بینند که آسیب های محیطی نیز از پیامدهای آن خواهد بود[1].رشد بی رویه و بدون برنامه واحدهای مسکونی، نواحی گسترش یافته را شدیداً دچارمعضلات عدیده نهادهای تمدنی، رفاه اجتماعی، خدمات شهری وعمومی می کند.آموزش وپرورش،بهداشت،درمان روانی وجسمانی،آب آشامیدنی بهداشتی، برق، گاز، تلفن، ساماندهی بافت شهری، سیستم فاضلاب، زیبا سازی محیط شهری، کوچه، خیابان،پیاده روها، بوستانها و بخصوص درمناطق سکونت محرومان روز به روز پیچیده تر و سخت تر می شود.

وجود نابرابری های حاد وعدیده در جوامع که بارزترین نماد آن نابرابری های اقتصادی واجتماعی است که با تفاوت هایی نیز درشناخت امکانات بالقوه جامعه، برخورداری ازفرآیند دریافت علم، حرفه وفن ،حق انتخاب شغل، سطح ونحوه زندگی دلخواه ، بهره مندی از مواهب خدادادی طبیعی وثروت های ملی، حضور درحوزه های سیاسی .اجتماعی، چتر حمایت های قانونی، مدنی و شهروندی و وسایلی از این دست درافراد این قشر از جامعه منجر به بهبود کیفیت زندگی آنان می شود قابل ارائه تبیین و تعطیل است.

الف ) بیان موضوع وتشریح آن وضعیت عمومی زندگی شهری درکشورهای رو به توسعه اوضاع نگران کننده ای را طی دهه های گذشته بوجود آورده است مسائلی چون افزایش شتابان جمعیت، رشد فقر،کاهش شاخص های کیفیت زندگی، ازدیاد بیکاری، رشد سکونتگاه های غیر رسمی و آلودگیهای زیست محیطی شهرهای این کشورها را با بحرانهای متعددی روبه‌رو ساخته است.اسکان غیررسمی به واقع یکی از بارزترین چهره های فقر شهر دربیشتر شهرهای مهاجرپذیر کشور ماست که به عناوینی هم چون حاشیه نشینی، سکونتگاههای خودرو،مسکن های نابهنجارواجتماعات آلونکی ومانند اینها نیز شناخته می شوند بطور کلی حاشیه نشینی وزاغه نشینی درکشور ما از حدود سال 1320 شروع شده و تا سال1350 به شدت رشد کرده است به طوری که تعداد حاشیه نشینان در7 شهر اهواز، بندرعباس،بوشهر،شیراز ،کرمان،کرمانشاه و همدان درسال 1350 نسبت به سال 1320 بیش از 11 برابر شده است.وقوع انقلاب اسلامی وجنگ تحمیلی نقش مهمی درافزایش جمعیت شهرها وتوسعه شهرنشینی داشته است به طوری کلی اسکان غیررسمی درایران به دلایل نهادی با کاستی های برنامه ریزی شهری وناکارآمدی بازار رسمی زمین ومسکن رخ داده است پیدایش و گسترش محلات حاشیه ای واسکان غیر رسمی از مهمترین چالشهای توسعه پایدار شهر یزد به شمارمی رود.

ب)اهمیت وضرورت تحقیق: جریان وتوسعه شهری درایران طی 20 سال گذشته باعث گردید که جمعیت شهرنشین بالغ بر دو برابرگردد و پیش بینی ها حکایت از ادامه سریع این رشد را دارند درحال حا ضر سرعت توسعه شهری ازظرفیت وتوانایی دولت وشهرداریها درگسترش زیر ساخت ها وارائه خدمات وایجاد اشتغال پیشی گرفته است درنتیجه پدیده اسکان غیر رسمی به سرعت و به صورت بی قاعده گسترش یافته است تراکم جمعیت درمناطق حاشیه نشین به طور متوسط حدود200 نفر درهکتاراست که نسبت به متوسط تراکم شهری در28 شهر کشور 5 برابر شده است با توجه به مسائل خدمات شهری می توان ادعا کرد که مسکن نابهنجار یکی از مهمترین مسائل برنامه ریزی شهری جهان سوم را تشکیل می دهد مسکن نابهنجار منعکس کننده رشد غیر منطقی شهری خاصه به صورت تک قطبی درجهان سوم است ساماندهی اسکان غیر رسمی،عدالت توزیعی درفضا رامحقق می کندکه خود تامین کننده عدالت اجتماعی ، حقوق شهروندی وجوهر برنامه ریزی شهری و مسکن ومبنای ضروری ایجاد جامعه مدنی وتوسعه پایدار است.

ضرورت پرداختن به مسائل بحرانی سکونتگاههای غیر رسمی شهر یزد، آشنایی مقامات دولتی با الگوی توانمند سازی وسازماندهی این گونه بافت ها وبهبود نگرش مدیران شهری درنهایت رسیدن به توسعه پایدار وعدالت اجتماعی درشهر می‌باشد.

ج) پیشینه تحقیق: حاشیه نشینی درجهان از سابقه طولانی برخوردار است،آبرامز مراحل ایجاد سکونتگاه‌های غیرقانونی را یروزی مناطق شهری برای ایجاد سرپناه ومسکن قلمداد می کند و آنرا بوسیله قانون اجبار واجبار قانونی تعریف می کندتورنر در مورد چنین سکونتگاه هایی نظر مثبت دارد و آن رابه عنوان راه حل موفقیت آمیز برای مشکلات مسکن مناطق شهری درکشورهای درحال توسعه می داند منابع و تحقیقات داخلی درزمینه اسکان غیر رسمی بیشتر به رساله های دانشجویان دانشگاه ها و مقالات منتشر شده درمجلات پژوهشی اختصاص دارد ازرساله هایی که میتوان نام برد: 1- کمانرودی کجوری درخصوص دستیابی به فضاهای شهری درخود و راه حل مناسب جهت اصلاح ورسمیت بخشیدن به وجوهکالبدی وحقوقی اجتماعات اسکان غیر رسمی منطقه6 تهران کوشیده است تاضمن شناسایی مشکلات ومحدودیت ها وقابلیت ها گزینه مناسب را جهت کمک به تصمیم گیری آگاهانه مدیران ارائه کند.[2] 2- باوی بابررسی اسکان غیر رسمی درجهان وایران به بررسی شکل گیری اسکان غیر رسمی درمحله ملاشیه ،اهواز می پردازد وراهکارهای مناسب جهت ساماندهی این محله ارائه می دهد.

3- کعب عمیر پیدایش محلات حاشیه ای رامهمتر معضل شهر اهواز می داند وبه بررسی چگونگی پیدایش و ویژگیهای ساکنین ومشکلات محله غیر رسمی کارون می‌پردازد.

4- تورنرد 1969 درمورد چنین سکونتگاه ها یی نظر مثبت دارد و آن را به عنوان راه حل بسیار موفقیت آمیز برای مشکلات مسکن شهری کشورهای درحال توسعه می‌داند.[3]30و31 4- تورنرد 1969 درمورد چنین سکونتگاه ها یی نظر مثبت دارد و آن را به عنوان راه حل بسیار موفقیت آمیز برای مشکلات مسکن شهری کشورهای درحال توسعه می‌داند.

د)‌ وضعیت محدوده مورد مطالعه : دراستان یزد، شهر یزد( مجموع شهرهای یزد،حمیدیا، وشاهدیه ) با جمعیتی بیش از 410000 نفر درسال 1381 بیش از 60 درصد ازجمعیت شهرنشین استان، 59% شاغلین باتحصیلات عالی، 61% ازمراکز آموزش عالی 58% پزشکان شاغلو 62% از مصرف انرژی استان را به خود اختصاص داده است.

درحالیکه دومین شهراستان تنها 7% از جمعیت شهر نشین، شاغلین باتحصیلات عالی،پزشکان شاغل و 4/6% از کل مصرف انرژی استان را درخود پذیرا است.

هـ ) سوألات تحقیق: آیا بهبود وارتقای مولفه های اجتماعی درتوانمند سازی اسکان غیر رسمی محله «حسن آباد» تأثیر دارد؟

آیا بهبود وارتقاء مولفه های اقتصادی درتوانمندسازی اسکان غیر رسمی محله«حسن آباد» تأثیر دارد؟

آیا بهبود وارتقای مولفه های خدماتی درتوانمند سازی اسکان غیر رسمی محله «حسن آباد»تأثیر دارد؟

آیا بهبود وارتقای مولفه های کالبدی درتوانمند سازی اسکان غیر رسمی محله«حسن آباد»تأثیر دارد؟

آیا بهبود وارتقای مولفه های مدیریتی درتوانمند سازی اسکان غیر رسمی محله «حسن آباد»تأثیر دارد؟

فرضیات تحقیق : 1- از طریق بهبود ارتقای مولفه های اجتماعی می توان به توانمند سازی اسکان غیر رسمی محله «حسن آباد»پرداخت.

2- از طریق بهبود ارتقای مولفه های اقتصادی می توان به توانمند سازی اسکان غیر رسمی محله «حسن آباد»پرداخت.

3- از طریق بهبود ارتقای مولفه های خدماتی می توان به توانمند سازی اسکان غیر رسمی محله «حسن آباد»پرداخت.

4- از طریق بهبود ارتقای مولفه های کالبدی می توان به توانمند سازی اسکان غیر رسمی محله «حسن آباد»پرداخت.

5- از طریق بهبود ارتقای مولفه های مدیریتی می توان به توانمند سازی اسکان غیر رسمی محله «حسن آباد»پرداخت.

و) روش تحقیق: نوع تحقیق کاربردی است و روش آن توصیفی تحلیلی است امعه آماری مورد مطالعه‌ محلات غیر رسمی حاشیه شهریزد( محله حسن آباد) می باشد برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز و پاسخگویی سوألهای تحقیق از روش کتابخانه، ابزار پرسشنامه،مصاحبه، مشاهده بهره گرفته می شود نوع نمونه گیری تصادفی برای تجزیه وتحلیل پردازش اطلاعات ازنرم افزار spss و Excel استفاده شده است .

الف ) خلاصه‌ای از شرایط جغرافیایی ( طبیعی ) استان یزد بامساحت 131575 کیلومتر مربع که حدود8 درصد از مساحت کل کشور را شامل می شود در قسمت مرکزی فلات ایران وبین 29 درجه و52 دقیقه تا33 درجه و27 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و55 دقیقه تا 56 درجه37 دقیقه طول شرقی واقع شده است استان یزد تقریباً درمیانه فلات مرکزی ایران ودر حاشیه کویر مرکزی که فضای بین دو کوهستان البرزدرشمال و زاگرس درغرب را شامل می شودقراردارد 50 درصد ازمساحت استان را کویر پوشانده که ازنظر دارا بودن مناطق کویری وبیابانی بعد ازسیستان و بلوچستان در رده دوم قرار دارد.

ویژگیهای انسانی واقتصادی استان یزد درسال 1375 دارای 10 شهرستان ،20 بخش، 23 شهر،51 دهستان و21 کانون شهری و359 آبادی بوده است ومتوسط رشدسالیانه جمعیت استان به تفکیک مناطق شهری و روستایی به درصد عبارتست از: رشدجمعیت کل استان : 05/2، رشد جمعیت شهری 71/2 و رشد جمعیت روستایی 085/0- بوده است نسبت جنسی استان یزد به تفکیک شهری وروستایی عبارتست از : کل استان :105،شهری:106 و روستایی 104 می باشد.

وجمعیت فعال آن 579012 که 214304 نفر شاغل و 11824 نفر بیکار بوده اند وجمعیت غیرفعال آن 346110 نفر بوده است .از کل جمعیت فعال 12 درصد دربخش کشاورزی، 44 درصددربخش خدمات و 44 درصد دربخش صنعت مشغول به کار بوده اند.

تقسیمات اداری: براساس تقسیمات سیاسی واداری سال 1380 کشور، استان یزد مشتمل بر 10 شهرستان و19 بخش و 51 دهستان و 21 کانون شهری و 359 آبادی است.

مشخصات آب و هوایی: استان یزد به لحاظ عرض جغرافیایی در منطقه جنب حاره قرارگرفته وتحت تأثیر شرایط آب و هوایی فلات مرکزی ایران است با این وجود به علت تفاوت درارتفاع وتوپوگرافی ازتنوع اقلیمی برخوردار است به طور کلی منطقه درزمستان تحت تأثیر توده های بری قطبی ار شمال شرق وشمال، جریانات اروپای شمال غربی ازاواسط پاییز تا اواسط بهار و تابستان توده هوای صحرایی عربستان وصحرای آفریقا از جنوب وجنوب غرب و حاکمیت پر فشار جنب حاره قرارمی گیرد متوسط درجه حرارت سالانه از پست ترین تا مرتفع ترین نقاط بین 5/6 تا 23 درجه سانتی گراد متغییر است اگرچه استان یزد سالانه به طور متوسط تحت تأثیر 17 مرکز کم فشار باران زا ازجهت غرب و شمال غرب قرار دارد لیکن این سیکلونها درحین عبور از خشکی های شمالی وسیع ،فرسایش رطوبتی پیدا نموده به همین دلیل بارندگی استان یزد چندان قابل توجه نمی باشد با این وجود میانگین سالانه بارندگی درمناطق کویری 40 میلی متر ودر ارتفاعات شیرکوه 380 میلی متر می باشد به علت غالب بودن شرایط خشکی میزان تبخیر زیاد است به نحوی که در یزد روزانه به 5/11 میلی متر ودرسال به 4200 میلی متر می رسد ازمهمترین خصوصیات اقلیمی استان یزد پدیده طوفان شن است که این مهم درمناطق کویری وکم ارتفاع وقوع بیشتری دارد درشهر یزد وقوع این طوفانها به 37 روز درسال می رسد جهت غالب باد در استان عبارت از : 1- شمال غربی 2- غربی 3- جنوب شرقی با توجه به طبقه بندی اقلیمی به روش دومارتن، 2/97 درصد ازمساحت استان یزد دراقلیم خشک ،6/2% اقلیم نیمه خشک و تنها 2/0 درصد را اقلیم مدیترانه ای شامل می شود وبطور کلی تر درگیری استان یزد درناحیه بیابانی ونیمه بیابانی ایران از سویی و وجود عوارض طبیعی مهمتر و مرتفع شیرکوه وخرانق درمسیر جریانهای غربی از جانب دیگر باعث خلق پهنه های ژئو مورفولوژیکی متعدد ونزدیک به هم شده است دشت یزد- اردکان که شهر یزد بر بستر آن شکل گرفته است وجزئی ازآن به شمار می‌رود شیب این دشت از ارتفاعات شیرکوه درجنوب شروع وبه سمت شهر یزد ودر ادامه کویر سیاهکوه ختم می شود بنابراین شهر یزد دارای شیب نسبتاً ملایمی ازجنوب غرب به شمال است توزیع شیب دردشت یزد- اردکان نشان می دهد که اراضی با شیب کمتر از15 درصد بیش از 84 درصد مساحت و اراضی باشیب بالاتر از 15% که برای توسعه شهری مناسب نیست حدود 16% از سطح دشت را پوشش داده اند استان یزد فقدان منابع آب کافی جهت اقدامات اساسی که بیشتر نیاز به آب دارند شده‌اند.

تا پیش از این تنها منبع تأمین آب شهر یزد آبهای زیرزمینی بوده اند که تکنیک سنتی برداشت ازآنها قنات بشمار می رفته است متعاقب آن چاه های عمیق ونیمه عمیق حفر گردیدند کارحفر و بهره برداری ازچاههای عمیق ونیمه عمیق این منطقه از سال 1333 شمسی آغاز شد درحال حاضر فقرمنابع آب منطقه و روند نزولی سطح آب زیرزمینی زمینه انتقال آب را ازحوضه های خارج ازمنطقه فراهم کرده است.

نقش دولتها: یکی از عللی که برای اسکان غیر رسمی گفته می شود مسأله زمین ومسکن می باشد.طبق بررسی انجام گرفته همراه با افزایش جمعیت شهرها به دلایلی مانند: الف) افزایش سود حاصل ازفعالیت تجاری ب) افزایش تقاضا برای مسکن پ) افزایش هزینه های تاسیساتی وخدماتی حداکثر بهای زمین وقیمت متوسط آن افزایش مداوم دارد.

اما تا زمانی که محدودیتی برای گسترش پهنه شهر وجود نداشته باشد به دلیل امکان تبدیل کاربری زمین شهری درگسترش خود پذیرای کم درآمدها خواهد بود ولی اگر گسترش شهر به دلیل عوامل طبیعی ومصنوعی واراده برنامه ریزی شهری امکانپذیر نباشد قیمت حداکثر زمین و متوسط آن با شتاب بیشتری افزایش می‌یابد وقیمت حداقل زمین ازحد توان کم درآمدها افزون تر خواهدگشت.

در این حالت و درصورت عدم عرضه زمین ارزان برای کم درآمدها آنان به تفکیک غیر رسمی زمین روی خواهند آورد.

گرایش اولیه دولتهای کشورهای توسعه یابنده بعد از رو به روشدن با این مسأله ساخت مسکن متعارف برای حاشیه نشینان وانتقال آنان به ساختمان های مذکور بود.

درعوض باوضع مقررات ومحدودیت ها سعی داشتند ازنفوذ مهاجران جدید به شهرها واسکان درآنها ممانعت نمایند (نمونه آن درایران ساخته شدن کوی 13 آبان)‌اما این رویه مسکن سازی با عنوان مسکن اجتاعی به دلایل زیر باشکست مواجه شد : الف) تحمیل هزینه بسیار بالابر دولت ودرنتیجه عدم امکان دولت برای سرمایه گذاری امور زیر بنایی و صنایع مادر ب) با وجود اینکه ساخت مسکن اجتماعی راه حلی برای انبوه مهاجران کم درآمد محسوب نمی شود تشویقی برای مهاجرت بی حساب است.

پ) باقی نماندن واحدهای مسکونی تحویلی نزد گروههای کم درآمد ناشی از نفعت زا بودن فروش آن به دنبال شکست مسکن اجتماعی.

درایران دربرنامه اول تو سعه جمهوری اسلامی (72-1368) دربخش مسکن برنامه‌کمکی درباره کم درآمدها و اسکان غیر رسمی وجود نداشت.

دربخش سیاست های کلی« اولویت دادن به تأمین مسکن برای اقشار محروم» و در بخش سیاست های اجرایی «استفاده از ساز و کار نرخ ترجیحی » مطرح شد اما به دلیل تعجیل درتدوین برنامه اول همچنین اعمال سیاست های آزادسازی باعث شد که برنامه های تفصیلی درمورد کم درآمد ها به مرحله عمل نرسد وسهم کم درآمدها کمتر از پیش شود.

دربرنامه دوم توسعه ( 78-1374) هم سعی برآن بود که ضعفهای بخش مسکن ازطریق تکمیل نظام کمکهای اعتباری، قائل شدن وام وکمک به احداث شهرهای جدید وآماده سازی برطرف شود که این مشروط به کاهش سطح زیربنای واحد مسکونی گردید .دراین زمینه برنامه تصحیح وتعادل بخش بازار مسکن از طریق « مسکن حمایت شده» برای میان درآمدها وجبران شکست بازار مسکن از طریق «مسکن اجتماعی » برای کم درآمدها در دستور کار قرار گرفت.

بدین ترتیب ساخت مسکن اجتماعی درقالب قرار داد اجاره به شرط تملیک برنامه بخش مسکن برای رفع اسکان غیر رسمی راتشکیل داد .اما این برنامه به دلیل شرایط و مقررات حاکم بر آن نمی توانست اقشار کم درآمد را پوشش دهد.

جغرافیای شهری محدوده مورد مطالعه: استان یزد با مساحتی معادل76156 کیلومتر مربع درحاشیه کویر نمک درمرکز ایران بر روی عرض جغرافیایی 30-33 و 48-29 شمالی وطول جغرافیایی 45-52 و56-30 شرقی نصف النهار گرینویچ قرارگرفته است.

یزد که درکمربند خشک نیمکره شمالی قرار گرفته پل ارتباطی بین مناطق شمالی وجنوبی کشور بوده وجاده معروف (سنتو) که بندرعباس رابه تهران متصل می کند ازمیان این استان و شهرستان یزد می گذرد استان یزد ازسمت شمال به استان اصفهان وجنوب به استان کرمان وفارس وشرق به استان خراسان وکرمان ومغرب به استان اصفهان محدود می شود.

استان یزد دارای 8 شهرستان (ابرکوه- اردکان-تفت – مهریز- میبد – بافق – صدوق - یزد) شهرستان یزد به دلیل واقع شدن مرکز استان درآن و برخورداری جاذبه های شغلی،رفاهی و تمرکز اداری پرجمعیت شهرستان استان بوده وبا جمعیت حدود 360129 نفر حدود 52% از جمعیت استان را درخود جای داده است، ازنظر آب وهوا استان یزد دارای تنوع آب وهوایی قابل ملاحظه ای درمنا طق مختلف می باشد و در نواحی کوهستانی آب وهوا ی ملایم ودارای ویژگیهایی ییلاقی است واز سوی دیگر در مرکز ومشرق استان، کویر های نمک ودشتهای وسیع وعریان قرار گرفته که درجه خشکی و دما زیاد است نوسان دما درفصول مختلف سال وحتی درشب و روز زیاد است بگونه ای که میزان دما در طول سال بین حداقل 20 درجه زیرصفر تا 46 درجه بالای صفرنوسان دارد متوسط بارندگی سالانه دردشتهای استان حدود 59 میلی متر و در ارتفاعات بین 112و 470 میلی متر متغییر می باشد.

شهرستان یزد مرکز استان یزد بوده ودره ای وسیع و خشک بین کوههای شیرکوه وخرانق واقع شده و از شمال به شهرستان اردکان و از مشرق به شهرستان بافق و از سمت جنوب وجنوب غربی به تفت و از سمت مغرب به اصفهان محدود می شود.

اصول اساسی تبیین اسکان غیر رسمی : کشورهای توسعه یابنده درراه توسعه به دلیل رشد سریع جمعیت ودرهم شکستن اقتصاد معیشتی مبتنی برکشاورزی، بافرآیند صنعتی شدن، بارشد شهر نشینی شتابانی مواجه می شوند.

-درکشورهای توسعه یابنده منابع محدود ونابرابری طبیعی وجغرافیایی موجود باعث تقدم بهره مندی بخشی از گروههای اجتماعی وکنارگذاشتگی سایر گروه ها به ویژه مناطق روستایی می گردد.

- بخشی از جامعه که ازمواهب اولیه توسعه بهره مند شده اند با تشکیل امکانات اقتصادی واجتماعی درمناطق توسعه یافته تر به آن جا روی می آورند تا جزئی اند امواره ازمجموعه اجتماع واقتصاد آنها گردند.

- اقتباس غیر واقع بینانه کشورهای توسعه یابنده ازضوابط ومعیارهای آرمانی شهر سازی کشورهای پیشرفته منطبق باشرایط اقتصادی واجتماعی آنها( رشدجمعیت وپایین بودن درآمد بخش اعظم جامعه ) نیست.

- کم درآمدها در زمینه مسکن به دلیل کاستی های برنامه ریزی مسکن نه تنها ازکمکهای دولت محرومند بلکه نهادهای جدید اقتصادی یعنی بانک ها نیز آنان را زیرپوشش نمی گیرند.

- کم درآمدها نا امید از برنامه ریزی کالبدی رسمی که معیارها و ضوابط آرمانی آن حق شهروندی را از آنان سلب می کند به پهنه هایی ازمنطقه شهری روی می آورند که فاقد ضوابط پایداری وهمه جانبه ای است ومعمولاً بیرون ازحریم شهرها قرار دارند، درآن جا و به طور پنهان مسکن غیر رسمی می سازندوحاشیه نشین نام می گیرند و در نهایت نهادهای خدماتی را ناگزیر به خدمات رسانی می کنند.

- کاستی برنامه ریزی کالبدی دراین جاست که مانعی برای دستیابی کم درآمدها به خرد وفنون شهرنشینی وشهرسازی گردیده واز ارتقای دانش شهرنشینی واعطای حقوق شهروندی به مهاجران روستایی کم درآمد بازمانده است، درنتیجه هزینه خدمات رسانی به محیط های فراموش شده کم درآمدها را هنگفت می سازد.

علل حاشیه نشینی : «ازدیدگاه هیراسکار علل اصلی حاشیه نشینی عبارتند از: 1-شتاب صنعتی شدن 2- رشد جمعیت 3- فقدان منطقه بندی 4- تمرکز زدایی 5- فقدان تعلیم وتربیت 6- فقر7- تعمیر و نگهداری8- کمبود انرژی (سوخت) امری که حکومت محلی برای توسعه شهر باید به آن توجه لازم را بنماید.» ازدیدگاه دیگر درتبیین علل حاشیه نشینی می توان دو دسته علل را درنظر گرفت الف) علل ساختاری ب) علل غیر ساختاری الف) علل ساختاری کلان: 1- رشدفزاینده جمعیت کشور در دهه های گذشته ومهاجرت نیروی کار روستایی به شهرها خاصه کلان شهرهای کشور2- فقدان سیاستها وفقدان راهبردهای هماهنگ توسعه اقتصادی، اجتماعی وآمایشی درسطح کلان ومنطقه ای 3- تشدید نابرابری درتوزیع منابع قدرت، ثروت ودرآمد وبروز عدم تعادلهای منطقه ای4- فقدان سازکارهای اجتماعی – اقتصادی درجهت توانمند سازی ومشارکت وتجهیز مردم برای ایجاد شرایط مناسب برای کار و زندگی تازه واردان به شهرها 5- نارسایی نظام مدیریت وبرنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای.

ب) علل غیر ساختاریک 1- عدم توسعه مناسب نظام آموزشی،فنی وحرفه ای درمناطق شهری و روستایی و فقدان مکان های مناسب ولازم برای آموزش کار و حرفه درمناطق فقیر نشین شهرها2- فقدان برنامه های توسعه اجتماعی فرهنگی وآماده سازی وتوانمندسازی فردی و اجتماعی درمناطق غیررسمی برای خود اتکایی اقتصادی واجتماعی در زندگی جدید شهری 3- عدم توجه به سرمایه گذاری مسکن ارزان قیمت درمحله های محروم وحاشیه ای کلانشهرها4- فقدان سیاست اجتماعی خاص برای جوامع و مناطق محروم شهری و نبود سازکارهای اجتماعی به جهت عرضه خدمات حداقل زندگی دراین جوامع 5- نبود سیاست وبستر مناسبی برای تجهیز تشکل های خود جوش مردمی درمنا طق محروم شهری و عدم حمایت سازمانها و مدیریت شهری از شکل گیری انجمنها و تشکلها و نهادهای اجتماعی و عمرانی غیردولتی 6- عدم فرهنگ سازی درجامعه شهری جهت فراهم کردن موجبات جذب وادغام گروه ها واقشار به تدریج دربافتهای متعارف شهری 7- عدم برنامه ریزی های اجتماعی همراه برنامه های فیزیکی واقتصادی وفقدان توجه به ابعاد اجتماعی شهر سازی و توسعه شهری 8- نبود رویکردها، برنامه ها وسیاستهای جامع نگر درمدیریت ونظام برنامه ریزی شهری.

ازعلل اصلی حاشیه نشینی کنارگذاشتن اجباری بخشی از جامعه در روند توسعه است.

عدم تعادل دربخش های اقتصادی درمناطق مختلف باعث ایجاد سیل مهاجرت جمعیت که میزان طبیعی رشد آن نیز بالااست به سوی شهرهای بزرگ می‌گردد.هرچند به گفته لوئیس ،مزد شهری باید حداقل 30 درصد بیشتر از متوسط درآمد روستایی باشد تا کارگران را به مهاجرت ازمناطق مسکونی شان ترغیب کند اما دورنمای اقتصادظاهر فریب شهری آن چنان اغوا کننده است که روستایی درمانده را بدون آنکه فرصتی برای نگریستن به پیامدهای اقدام خود داشته باشد به مهاجرت وا می دارد.

علل حاشیه نشینی درشهر یزد: 1- از علل اصلی مهاجرت است که باعث حاشیه نشینی می شود در یزد هم عامل مؤثری دراین زمینه بوده است که طبق پرسش نامه پر شده اکثر مهاجران هم از شهرهای کوچک استان بوده اند.

2- عاملی که باعث مهاجرت خانواده ها به این منطقه شده بیکاری بوده است که طبق پرسش نامه پر شده 31/42 % علت مهاجرت خود رابه این منطقه بیکاریو46/13% علت مهاجرت را نداشتن شغل مناسب عنوان کرده اند.

3- فقرومشکلات اقتصادی طبق نظریه ها به عنوان عامل حاشیه نشینی درنظر گرفته شود که در این محله هم بیشتر پاسخ گویان یعنی 89% آنها به دلیل فقر ومشکلات اقتصادی این محل را برای سکونت انتخاب کرده اند.

4- ارزانی زمین ومسکن می تواند عامل دیگری برای حاشیه نشینی دریزد باشد چراکه 84% از ساکنین ارزانی زمین و مسکن را در این محله عامل سکونت در این محله می‌دانند.

اسکان غیر رسمی در جهان : در دوازدهمین اجلاس کمیسیون توسعه پایدار در گزارش دبیر کل سازمان ملل آمده است 900 میلیون نفر از جمعیت جهان در زاغه ها زندگی می کنند و پیش بینی می‌‌شود .

که این تعداد در سال آینده به دو میلیارد نفر برسد عامل فقر باعث شده کم ساز و کار کلی پیدایش سکونتگاههای غیر رسمی در سراسر جهان تقریباً یکسان باید اما فرآیند و چگونگی شکل گیری سکونتگاههای غیر رسمی در زمانها و مکانها متفاوت متأثر از عوامل درون ساختاری همچون شغل و نژاد و...

و رون ساختاری همانند عوامل جغرافیایی قوانین آئین نامه های اسناد مالکیت و ..

باعث شده که نتوان این فرآیندها را بر هم منطبق نمود اما با توجه به ویژگیها و مشخصات کلی و با چشم پوشی از ویژگیها و خاصه های اجتماعی اقتصادی کالبدی هر سکونتگاه امکان تشخیص شکلی از فرآیند و مراحل نسبتاً قابل تعمیم وجود خواهد داشت .

اسکان غیر رسمی در ایرن : تا اواخر دهه 1350 پیشروی آرام مردم عادی وجه مشخصه شهرهای ایران بود مهاجرت از روستا به شهر ، مشکلات مسکن ، جوامعی که به طور خود به خود به وجود امده بودند تقاضا برای مصرف جمعی و گسترش کارهای معیشتی خیابانی همه مورد بحث قرار گرفته بودند .

روند تغییرات بعد از انقلاب منجر به افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن جمعیت مناطق حاشیه نشین بویژه در کلان شهرهای کشور گردیده حاشیه نشینان شهری در ایران پس از سپری شدن دوره کامیابی در پیشروی آرام به سوی شهر که تا اواخر دهه شصت ادامه داشت به مرحله جدیدی از حیات اجتماعی خود گام نهادند .

که می توان آن را دوره گذار به شهر نشینی و ایجاد توقع دستیابی به امکانات و ضروریات مادی زندگی شهری دانست و در فاصله سالهای 80-1370 تحولات مختلفی در سکونتگاههای غیر رسمی با اجتماعات آلونکی رخ داده است یکی از مهمترین اتفاقات دهه یاد شده افزایش خانواده هایی است که از سکونتگاههای رسمی درون شهرهای بزرگ به سکونت گاههای غیر رسمی یا اجتماعات آلونکی نقل مکان کرده اند .

مهمترین دلیل این امر مشکلات اقتصادی خانوارهای شهری از یکسو و تمایل برخی دیگر از شهرنشنیان برای به کف آوردن مبالغی به منظور سرمایه گذاری و کسب درآمد برای هزینه کردن ماهیانه است بالاخره گروه سوم برای حذف هزینه مسکن رسمی (‌اجاره بهاء) ترجیح می دهند از مناطق رسمی درون شهری ، اجتماعات آلونکی روی می آورند مجموع این عوامل باعث شد که در سال 1380 تعداد حاشیه نشینان بسیاری از کلان شهرها و شهرهای درجه دو از اصل جمعیت آنها در سال 1355 بیشتر شود اگر چه آمار دقیقی از حاشیه نشینی در ایران وجود ندارد اما برای برآوردی که دفتر ساماندهی اسکان غیر رسمی وابسته به سازمان عمران و بهسازی وزارت مسکن و شهرسازی انجام داده حکایت ازاین دارد که حداقل 6 میلیون نفر از جمعیت شهری کشوری در سکونتگاههای غیر رسمی مستقرند و تداوم روند موجود در دهه آینده تعداد آنها را به بیش از دو برابر خواهد رساند .

آزمون فرضیات: فرضیه اول: مورد قبول واقع می شود چرا که میزان مشکلات اجتماعی مثل کمبودامنیت،کلاهبرداری، مزاحمت های خیابانی، قاچاق، اعمال منافی عفت و غیره زیاد می‌باشد ودرصورت اندیشیدن راهکارهایی برای آنها می توان درزمینه بهبود وضع اجتماعی این ساکنان امیدوار بود.

فرضیه دوم: مورد قبول واقع می شود چون بیشتر ساکنین به خاطر بیکاری وفقر به این محله مهاجرت کرده اند و درآمد درصد زیادی از آن ها هم بین 100 تا150 هزار تومان بیشتر نمی باشد پس در صورت ایجاد زمینه اشتغال ومسائل اقتصادی دیگر می تواند به بهبود وضع اقتصادی ساکنین.

فرضیه سوم: مورد قبول واقع می شود چرا که ازلحاظ امکانات خدماتی ( مثلاً مراکز بهداشتی،‌اوقات فراغت وغیره) با مشکل مواجه است و با بهبود آن وضعیت بهتری بوجود خواهد آمد.

فرضیه چهارم: مورد قبول واقع می شود چون از لحاظ کالبدی این محله بامشکل مواجه است که با بهسازی شبکه معابر، اسکلت ساختمانها وکیفیت بناها وغیره وضعیت بهتری بوجود خواهد آمد.

فرضیه پنجم: مورد قبول واقع می شود به علت عملکرد ضعیف مدیران شهری ونهادهای مربوطه درصورت توجه بیشتر این افراد ونهادها بهبودی دروضعیت موجود این محله به وجود خواهد آمد.

نتیجه گیری: بابررسی محله حسن آباد مشخص می شود که اکثر ساکنین آن جا را مهاجرین روستا و شهرهای کوچک استان تشکیل می دهند که علت اصلی مهاجرت خود را بیکاری ویافتن شغل بهتر عنوان کرده اند و عده ای نیز علت مهاجرت خود را به این محله دنبال کردن خویشاوندانشان که قبلاً به این محله آمده اند عنوان کرده اند سکونت غیر رسمی ازجنبه های مختلفی همچون ویژگی های اقتصادی اجتماعی کالبدی وزیست محیطی دارای ویژگیهای مشخصی است که به طور اساسی جنبه های کالبدی ،اجتماعی وقانونی (حقوقی) به تشخیص سکونت غیر رسمی کمک می کند این سه جنبه ( کالبدی-اجتماعی –حقوقی ) به دلایل مختلف با یکدیگر وابسته اند.

ویژگیهای کالبدی: سیستم آبرسانی ضعیف وناکافی ، بهداشت محیط نامناسب، ایجاد واحدهای مسکونی بدون رعایت معیارهای فنی استقرار محیطی ،روشنایی نامناسب معابر، پوشش نامناسب معابر ودربسیاری از موارد فقدان پوشش درمعابر کمبود و فقدان فضاهای آموزشی، مراکز بهداشتی ودرمانی وسایر فضاها وغیره.

ویژگیهای اجتماعی : مهاجربودن اغلب ساکنین از روستاها به شهرهای کشور، پایین بودن سطح سواد، روز مزد وغیر رسمی بودن کار، سطح پایین دستمزد وشغلهای نیمه وقت و غیره ویژگی های حقوقی (قانونی): شاخص کلیدی که یک سکونتگاه غیر رسمی را متمایز می کند این است که ساکنان سکونتگاههای فاقد مالکیت زمینی هستند که خانه خود را روی آن ساخته اند که این زمین می تواند زمینهای دولتی وعمومی خالی از سکنه ویا قطعات زمین حاشیه شهر ها مانند زمین های نامطلوب باشد زمانی که زمین مولد نیست تا توسط صاحبان آن استفاده شود برای تصرف کننده غیرمجاز مناسب است تا خانه خود را بر روی آن بسازد.

نطریه های ارائه شده که براین عقیده اند که درمواجهه با این سکونتگاهها را حل های مختلفی به کار گرفته شده است.

نظریه تخریب با همان شیوه های بولدوزری برخورد نه تنها به رفع این مسئله نمی انجامد بلکه به بدتر شدن آن می انجامد همچنین راه های موضعی همچون دادن خدمات وامکانات صرف از طرف دولت وسایر نهادهای اجرایی نه تنها مشکل را از این سکونتگاهها حل نمی کند بلکه موجب ترغیب بیشتر ساکنان برای ماندن و جلب بیشتر دیگر افراد به این سکونتگاهها می گردد.