مقدمه: نظر به گذراندن واحد جوشکاری و مشاهده برخی نارسایی ها در کارگاه فوق تصمیم به ارائه مقاله 5s در این مورد گرفتم.
تشریح کارگاه: کارگاه جوشکاری در طبقه دوم مجموعه کارگاهای گروه مهندسی مکانیک در دانشکده فنی دانشگاه قرار دارد.
این کارگاه شامل سه بخش کلی است:1- اتاق پرسنل و اساتید 2-کلاس تشریح تئوری جوشکاری 3-بخش اصلی کارگاه بخش جوشکاری از دو ردیف تشکیل شده: سمت راست هفت کابین روباز است که مختص به جوشکاری با گاز است.
دوره جوشکاری با گاز در این کارگاه جوش با گاز استلین است.
در هر کابین وسایل لازم برای جوش با گاز شامل کپسول اکسیژن- کپسول استیلن- وسایل و ملزومات کپسول ها- مشعل- صندلی- میز فلزی با چند آجر بر روی آن برای قرار دادن قطعه- مفتول های جوشکاری- پیشبند- دستکش و عینک است.
در سمت چپ مجموعه کابین های جوشکاری برق دارد: هفت کابین بسته که هر کابین شامل وسایل جوشکاری برق برای یک نفر شامل صندلی- میز- الکترودها- دستگاه جوش برق- چکش- انبر- دستکش- ماسک- پیشبند عینک می باشد.
روال کار به این سورت است که معمولاً 3 یا 4 جلسه برای جوش با گاز و 3 جلسه برای جوش با الکترود صرف خواهد شد.
پنج مرحله 5s : 1-ساماندهی: هدف حذف غیر ضروریها و الویت بخشیدن به ضروریهاست.
با سازماندهی بسیاری از مشکلات بعدی را از بین می بریم زیرا اصولاَ مشکلات را در منشاً آنها و پیش از به فعل در آمدن حل کرده ایم.
با خانه تکانی و تمیز کردن کارگاه شروع می کنیم.
نخست اشیایی را که مورد نیاز نیستند شناسایی می کنیم.
در کلاس تئوری حدود 20 صندلی چیده شده اند: همان طور که در بخش قبل توضیح داده شد تعداد کل دانشجویانی که در یک نوبت می توانند از امکانات کارگاه استفاده کنند حداکثر 14 نفر شامل 7 نفر جوش گاز و 7 نفر جوش برق است.
بنابراین اولین که خارج کردن صندلی های اضافی از کلاس خواهد بود کف کلاس تئوری نیز به تمیز شدن احتیاج دارد.
اتاق پرسنل و اساتید عمدتا به عنوان اتاق استراحت مورد استفاده قرار می گیرد.
طبیعتا روزنامه های پخش شده روی میز، و وسایل شخصی دیده خواهد شد که نسبه به حذف یا نظم بخشیدن به آنها باید اقدام شود.
بخش اصلی کار در خود کارگاه خواهد بود:کپسول ها و لوازم آنها در کابین های جوش گاز باید به منظور پیشگیری از نشت مورد بازبینی قرار گیرنده اشیای زائد شامل قطعاتی که قبلا جوشکاری شده اند ولی هنوز روی میزها هستند و یا نه مانده الکترودها و مفتول ها دور ریخته خواهند شد.
عیوب و خرابی مشعل ها یا دستگاه های جوش برق در همین مرحله باید شناسایی شوند.
کف سالن کارگاه به جارو شدن احتیاج دارد.
که بین های جوش برق به خاطر نور زیادی که در هنگام جوشکاری ایجاد می شود با پرده ای ضخیم از سالن کارگاه جدا می شوند که بعضی از بستهای این پرده ها جدا شده اند که در نتیجه پرده به خوبی ایجاد پوشش نمی کند.
تمام این بستها باید چک شوند و در صوررت نیاز درست شوند.
همچنین در کارگاه هیچگونه تابلوی اعلانات وجود ندارد که بهتر است برای تشریح کار هر جلسه یا توضیحات دیگر نسبت به نصب حداقل یک تابلو اقدام شود.
نکته دیگر اینجا است که تمام 14 کابین کارگاه برای افراد راست دست تنظیم شده اند.
یعنی محل قرارگیری کپسول ها یا دستگاه جوش برق به نحوی است که افراد چپ دست قادر به کار نخواهد بود.
هر چند تعداد دانشجویان چپ دست نسبت به بقیه کم است ولی در صورت امکان می توان اقدام به ایجاد یک کابین جدید و اختصاصی برای آنها نمود.
(در این جا بحث بهره وری و هزینه مطرح است که قبول دارم پیشنهاد اخیر را به شدت کمرنگ می کند) 2-نظم و ترتیب دستیابی یه اشیاء در کوتاهترین زمان می تواند هدف نهایی این مرحله باشد.
استقرار و جایدهی مناسب و افزایش کارایی کارگاه از طریق حذف زمان تلف شده برای جستجوی ابزار نتیجه مستقیم این امر است.
در این مرحله مخصوصا روانی باید مورد توجه قرار گیرد تمرین مداوم و ایجاد حس رقابت بین دانشجویان در زمینه مرتب کردن کارگاه و بازگردانیدن ابزار بسیار کارآمد است.
نخستین اقدام در این مرحله به قفسه های کارگاه مربوط است.
در ابتدای سالن کارگاه و در مجاورت کلاس تئوری دو قفسه بزرگ وجود دارند که قفسه پشتی که تمام فلزی و با چند کشو است حاوی مفتول ها - الکترودها و عینک و دستکش است.
مسئله اشتباه بودن ترتیب قرارگیری این قفسه هاست.
قفسه انبار به خاطر اینکه مکررا مورد استفاده قرار می گیرد بهتر است که جلوتر باشد و قفسه حاوی کتابها به خاطر شیشه های بزرگ که از نظر ایمنی ممکن است ایجاد اشکال کند و همچنین به خاطر اینکه اصلا مورد استفاده قرار نمی گیرد بهتر است در پشت قرار بگیرد.
حالا می توانیم شروع به پخش مواد و ملزومات کنیم.
برای هر کابین جوش گاز به تعداد کافی مفتول و برای کابین های برق الکترود قرار می دهیم.
مقدار مناسب بسته به نوع کار متغیر است.
باید به دانشجو تفهیم شود که در جوش دادن دقت کند.
زیرا قطعه دیگری به او داده نخواهد شد ولی امکان پخش مجدد مفتول و الکترود در صورت نظر مساعد مسئول کارگاه وجود دارد.
همچنین می توان تمام قطعات تمرینی و اصلی را که دانشجو در طول ترم باید جوشکاری کند با برچسبهای مناسب(تمرینی1-اصلی-1تمرینی 2- اصلی 2 و...) که نشانگر ترتیب جلسات یا دروسی هستند مشخص و در اولین جلسه به دانشجویان معرفی کرد.
می توان قفسه کوچکی در هر کابین قرار داد و تمام این قطعات و یا حتی سهمیه کافی مفتول یا الکترود برای هرکس را در آن قرار داد.
و به همین ترتیب دانشجو در هر جلسه کاری قطعات آن جلسه را بیرون آورده و روی میز قرار می دهد تا در خصوص درس مربوط آموزش ببیند.
در این مرحله مناسب است که نمره تشویقی برای کیفیت و سرعت مرتب کردن کابین برای دانشجویان منظور شود.
بدین ترتیب که مثلا سه دانشجوی اول که بعد از اتمام کار کابین خود را در کمتر از 2 دقیقه مرتب کنند از این نمره برخوردار شوند.
3-پاکیزه سازی پاکیزه سازی یک نوع بازبینی دقیق برای تشخیص و تصحیح آلودگی ها و مشکلات است.
حذف کامل آلودگی ها ممکن نیست ولی هدف رسیدن به حداکثر پاکیزگی خواهد بود.
شناسایی مشکلات جزئی از طریق بازبینی از مهم ترین فعالیتهای این مرحله است چرا که همین مشکلات جزئی مشکلات بزرگتر بعدی را در پی خواهند داشت.
پاکیزه سازی می تواند درمواقع ضروری، خارج از برنامه انجام شود ولی بهتر است که کارگاه برنامه منظمی برای پاکیزه سازی و بازبینی کلیه دستگاه ها داشته باشد.
بخش اصلی پاکیزه سازی باید به دانشجویان سپرده شود و انجام بازبینی و رفع مشکلات جزیی یا پاک کردن تجهیزاتی که خطرناک یا پیچیده است توسط پرسنل و با کمک دانشجویان انجام شود.
در نهایت هر دانشجو پس از انجام کارهای خود قطعات تمرینی و اصلی خود را با بررسی تمیز کرده و روی میز قرار می دهد تا مورد ارزشیابی قرار بگیرد.
سپس ته الکترودها یا مفتول های خود را جمع کرده و کف کابین خود را جارو می کند و تمام زایدات را در محل مخصوص زباله می ریزد.
بهتر است تمام زائدات کارگاه در یک جلسه جوشکاری بعد از جلسه از کارگاه بیرون برده شود.
4 -حفظ و نگهداری حفظ نگهداری دائم و دقیق منجر به استاندارد سازی خواهد شد.
در این مورد سخت گرفتن از اهمیت زیادی برخوردار است.
دانشجو در صورتی که بداند که با انجام ندادن درست اصول مورد بازخواست قرار نخواهد گرفت کم کم انجام اصول را کنار خواهد گذاشت.
در این مرحله پرسنل نقش اصلی را به عهده خواهند داشت.
در مرحله استاندارد سازی استفاده از علائم و برچسبهای مختلف می تواند دانشجویان را خود به خود در راه انجام درست اصول یاری دهد:مثلا انبار صفحات تمرینی و اصلی با برچسبهای مناسب معین شوند.
5 -در تولید و امور صنعتی که یک فعالیت گروهی است ناگزیر به اعتماد به افراد هستیم لذا از طریق ایجاد انضباط گروهی باید کاری کنیم تا مطمئن شویم که هر کسی وظیفه خود را به درستی انجام می دهد.
کلید رسیدن به این هدف تمرین زیاد است.
تمرین سبب تقویت عادتهای کاری درست و ثابت شدن قوانین و فرآیندهای ذهنی و عامل اصلی ایجاد هماهنگی بین اعضاء است.
مشارکت در تمام چهار مرحله قبل باید انجام شود.
همچنین دانشجویان باید محرم به حضور در ساعت شروع کارگاه باشند و در محیط کارگاه حتما لباس کار بپوشند.
تمرین اقدامات ضروری (آسیب دیدن دانشجو- حریق و...) نیز می تواند در این مرحله انجام شود.
در این مرحله مناسب است که راهنمای چند صفحه ای از اصول و فعالیتهای عملی دوره 5s تهیه و در اختیار دانشجو قرار بگیرد تا او با وظایف خود در این خصوص در طول ترم آشنا شود.