دانلود تحقیق سوره حشر

بسم الله الرحمن الرحیم‏» ما قطعتم من لینه او ترکتموها قائمه على اصولها فباذن الله‏و لیخزى الفاسقین(5) و ما افاء الله على رسوله منهم فما اوجفتم علیه‏من خیل و لا رکاب و لکن الله یسلط رسله على من یشاء و الله على‏کل شى‏ء قدیر (6) ما افاء الله على رسوله من اهل القرى فلله وللرسول و لذى القربى و الیتامى و المساکین و ابن السبیل کى لا یکون‏دوله بین الاغنیاء منکم و ما اتیکم الرسول فخذوه و ما نهیکم عنه ‏فانتهوا و اتقوا الله ان الله شدید العقاب (7)» این آیات مربوط مى‏شود به داستان بنى النضیر که جماعتى از یهود و ساکن اطراف مدینه بودند و در ابتدا هم‏پیمان شدند،پیمانى که پیغمبراکرم با همه یهودیهایى که در مدینه بودند امضا کرد که اینها مى‏توانند به‏شعائر دینى خودشان عمل کنند و با مسلمین به اصطلاح همزیستى داشته باشند به شرط اینکه با دشمنان مسلمین همکارى نکنند و اگر باخود مسلمین همکارى کنند از مزایاى دیگرى هم برخوردار خواهندبود،و بعد یهود خیانت کردند و حتى در جریانى تصمیم گرفتند که‏پیغمبر اکرم را بکشند و با منافقینى که در داخل مسلمین بودند همکارى‏و همدستى داشتند و بعد از این بود که پیغمبر اکرم تصمیم گرفت که اینهارا به کلى از آنجا اخراج کند،و اساسا با بودن یهود در اطراف مدینه-وبلکه حتى در جزیره العرب-امکان اینکه اسلام بتواند به هدفهاى‏خودش برسد نبود;نه صرف اصل بودن یهود،بلکه بودن یهودیها بعلاوه‏کارهاى یهودیگرى،چون آن کارهاى یهودیگرى از آنها جدا نمى‏شد.

مسلمین حرکت کردند،البته نه به یک صورت جنگى،و چون ازمدینه تا قلعه بنى النضیر فاصله‏اى نبود پیاده رفتند و تنها خود رسول‏اکرم بودند که بعضى گفته‏اند سوار بر یک شتر بودند و بعضى گفته‏اندسوار بر یک الاغ،و در حقیقت جنگى هم صورت نگرفت.البته مؤمنین‏رفتند براى تصرف قلاع آنها،و آنها بالاخره خودشان با دست‏خودشان‏قلعه‏ها و خانه‏هاى خودشان را خراب مى‏کردند که به دست مسلمین‏نیفتد.برخورد مختصرى هم میان آنها و مسلمین رخ داد.مقدارى ازدرختهاى خرماى آنها را مسلمین بریدند و قطع کردند.این امر،هم براى‏بعضى از مسلمین سؤال به وجود آورد و هم مورد اعتراض یهودیها واقع‏شد.

یهودیها به پیغمبر اکرم گفتند شما که همیشه از فساد در زمین نهى‏مى‏کنى!و بریدن این نخلها خودش فساد در زمین است.بعضى ازمسلمین هم،البته ذکر نشده است که حرفى زده و اعتراضى کرده باشند،ولى براى آنها هم این کار مقدارى گران آمده بود.آیه نازل شد و این عمل‏را امضا و تصحیح کرد.مى‏فرماید: «ما قطعتم من لینه او ترکتموها قائمه على‏اصولها فباذن الله‏» آنچه از این درختهاى خرما بریده‏اید و آنچه بجا گذاشته‏اید همه به اذن و رضاى خدا بوده است;یعنى نه آن بریدنها و نه‏آن باقى گذاشتن‏ها هیچکدام بر خلاف رضاى حق نبوده است.

«و لیخزى الفاسقین‏» و به این وسیله این فاسقها-که مقصود همین یهودیها هستند-خوار و ذلیل مى‏شوند;[این کار]وسیله‏اى است براى خوار وذلیل کردن آنها.

بعد یهودیها-مخصوصا در عصر ما که دستگاههاى تبلیغاتى‏خیلى وسیعى دارند-این موضوع را جزء مستمسکهاى خودشان قرارداده‏اند که مسلمین آمدند و به امر پیغمبر درختهاى خرما را قطع کردند واین فساد در زمین است.از این جهت است که من لازم مى‏دانم که دراطراف این مطلب مقدارى بحث کنیم.

این مطلب از دو جنبه باید بحث‏شود،یکى از جنبه قرآنى که آیا این‏عمل با تعلیمات خود قرآن سازگار بوده است‏یا نبوده است؟یعنى اصل‏تعلیمات قرآن و پیغمبر در این زمینه چه بوده است و آیا این یک عمل‏استثنایى و بر خلاف آن تعلیمات است‏یا نه؟و دیگر از نظر کلى و به‏اصطلاح فلسفى و حقوقى،چون این مساله‏اى است که حتى امروز هم‏در میان فلاسفه جدید مطرح است.

قرآن کریم مکرر در تعلیمات خودش این دستور را یادآورى‏کرده است که در جهاد و مبارزه با دشمن از عدالت‏خارج نشوید،مثل‏آیاتى که در ابتداى سوره مائده هست;در دو آیه است.در یک آیه‏مى‏فرماید: «و لا یجر منکم شنئان قوم ان صدوکم عن المسجد الحرام ان تعتدوا وتعاونوا على البر و التقوى و لا تعاونوا على الاثم و العدوان و اتقوا الله ان الله شدیدالعقاب‏» وادار نکند کینه و دشمنى قومى که شما را مانع شدند از وروددر مسجد الحرام[که از حد تجاوز کنید].مى‏دانیم که قریش به مسلمین‏فوق‏العاده بدى کردند.یکى از چیزهایى که سبب شده بود که کینه‏قریش،شدید در دل مسلمین وارد شود عملى بود که در حدیبیه انجام‏دادند که مسلمین تا دو فرسخى مکه رفتند و اینها مانع شدند.قرآن‏مى‏فرماید دشمنى این قومى که شما را مانع شدند از مسجد الحرام‏بعلاوه هزار کار بد دیگرى که کرده بودند;جنگ بدر و احد و خندق رااینها بپا کرده بودند-سبب نشود که شما از حد تجاوز کنید.بعدمى‏فرماید که در کارهاى نیک تعاون داشته باشید و در کارهاى بد نه.

فقها مساله‏اى در فقه در کتاب‏«جهاد»طرح کرده‏اند به نام مساله‏«تترس کافر به مسلم‏»(تترس از ماده‏«ترس‏»است و ترس یعنى سپر)که‏اگر در جنگ،دشمن،مسلمانى را سپر خودش قرار بدهد تکلیف‏چیست؟حال یا فردى از کفار فردى را سپر خودش قرار بدهد[یا گروهى از کفارگروهى را سپر قرار بدهند]،ولى آنها بالاترش را عنوان کرده‏اند که گروهى‏را سپر قرار بدهد.مثلا دشمن عده‏اى مسلمان بى‏گناه را اسیر مى‏کند-واین خیلى معمول هم هست-بعد همان اسرا را در مقدم لشگرخودش قرار مى‏دهد و سربازش پشت‏سر این اسرا جلو مى‏آید،براى‏اینکه اگر آن طرف بخواهد بزند باید اول افراد خودش را بزند.این مساله‏را فقها طرح کرده‏اند که اگر ما دیدیم دشمن هجوم آورده و گروهى‏مسلمان بى‏گناه را سپر خودش قرار داده است،امر ما دایر است میان‏یکى از دو کار:یا این عده بى‏گناه را بکشیم تا بتوانیم جلو هجوم دشمن رابگیریم و یا اینکه به خاطر این بى‏گناه‏ها دست از مبارزه برداریم، تسلیم دشمن باشیم که دشمن چه مى‏کند.مى‏گویند اینجا براى شما جایز است‏که همین بى‏گناه‏ها را به دست‏خودتان بکشید-البته آنها شهیدند در راه‏خدا-براى اینکه جلو پیشروى دشمن را بگیرید،زیرا اگر این کار رانکنید،بعد دشمن مى‏آید بیشتر از آنها را مى‏کشد،همانها را مى‏کشدبعلاوه یک عده افراد دیگر.پس امر دایر است میان اهم و مهم که ماخون این عده بى‏گناه را اینجا حفظ کنیم ولى در ازاى آن خون عده‏بیشترى بى‏گناه را هدر بدهیم یا این عده بى‏گناه را با دست‏خودمان سرببریم براى اینکه جلو خونهاى دیگر گرفته شود؟فقه اجازه مى‏دهد،مى‏گوید این کار را بکنید.

حال منطق و عقل در اینجا چه مى‏گوید؟آیا عقل مى‏گوید بى‏گناه‏هارا نباید کشت به هر قیمتى که تمام مى‏شود؟یا عقل مى‏گوید بى‏گناه رابى‏جهت نباید کشت و گاهى بى‏گناه با جهت کشته مى‏شود و باید هم‏کشته شود،مثل خود رفتن سرباز به میدان جنگ که بالاخره کشته‏خواهد شد;یعنى اینجا تضاد است میان عاطفه و عقل.خیلى جاهامیان عاطفه و عقل تضاد واقع مى‏شود.یک کار را عقل مى‏گوید بکن، عاطفه مى‏گوید نکن.آن که محکوم عاطفه است نمى‏کند و آن که محکوم‏حکم عقل است مى‏کند،نظیر همین مثالهاى معروف که بچه‏اى احتیاج‏دارد به یک عمل جراحى،اگر به مادر که خیلى اهل عاطفه است‏بگویى،بچه را مى‏کشد بغل خودش،مى‏گوید من حاضر نیستم مثلاشکم او را باز کنند یا دست او را احیانا ببرند.عاطفه‏اش به او اجازه‏نمى‏دهد.ولى عقل چه مى‏گوید؟همان مادر اگر فکر قویترى داشته‏باشد،چنانچه از گفته پزشک یقین پیدا کرد که بریدن دست این بچه‏یگانه راه نجات اوست،مى‏گوید این کار را بکن.خود بچه چطور؟او که‏محال است تسلیم بشود.مولوى این مثال را به حجامت ذکر مى‏کند یعنى خود بچه را با مادر مقایسه مى‏کند،مى‏گوید: «طفل مى‏لرزد به نیش احتجام × مادر مشفق در این غم شادکام‏» همه جراحیهایى که در دنیا مى‏شود همین‏طور است.دندان که فاسد مى‏شود انسان آن را با کمال تاسف مى‏کشد اما متاسف است که چرافاسد شده که حالا باید کند و دور انداخت.

ولى بعد از اینکه فاسد شده، دیگر آدم عاقل نمى‏گوید فاسد را باید نگه داشت.فاسد اگر باشد سالمهارا هم فاسد مى‏کند.

«طفل مى‏لرزد به نیش احتجام × مادر مشفق در این غم شادکام‏» همه جراحیهایى که در دنیا مى‏شود همین‏طور است.دندان که فاسد مى‏شود انسان آن را با کمال تاسف مى‏کشد اما متاسف است که چرافاسد شده که حالا باید کند و دور انداخت.

مثل مساله تترس اسمش فساد در زمین نیست.اگر هدف،صحیح‏نیست اصل کار غلط است.

اما اگر هدف صحیح است،به خاطر هدف‏صحیح‏کارى را انجام دادن فساد نیست.فساد، کارهاى کینه‏توزى است،یعنى کارهایى که هیچ ربطى به این قضیه ندارد.فرض کنید پیرمردى دریک گوشه‏اى هست;این اثرى در کار جنگ ندارد.آن که اسلام مى‏گوید: «قاتلوا فى سبیل الله الذین یقاتلونکم و لا تعتدوا» [لا تعتدوا]یعنى کارهایى که‏تاثیر در تاکتیکهاى هدفى ندارد و فقط ناشى از عقده و از احساسات و ازکینه‏توزى است[انجام ندهید].

بر اساس کینه‏توزى هیچ کارى نباید کرد.

دشمن را هم نباید بر اساس کینه‏توزى کشت;دشمن را هم باید به خاطرایمان به هدف کشت نه به خاطر کینه‏توزى.هر کارى که صرفا به خاطرکینه‏توزى باشد(انسانى را مجروح کردن تا چه رسد به انسانى را کشتن،خانه‏اى را خراب کردن،درختى را قطع کردن)جایز نیست.ولى اگر اصل‏کارى مشروع است و رسیدن به یک هدف بزرگتر متوقف بر چنین کارى‏هست البته باید این کار را کرد.از جمله این است:آیا خراب کردن‏حصنها و باروهاى دشمن جایز است‏یا جایز نیست؟اگر حمله به دشمن‏جایز نیست که هیچ چیزش جایز نیست،اما اگر دشمن دشمنى است که‏حتما باید سرزمینش را گرفت و تسخیر کرد البته خراب کردن با رویش هم درست است;خراب مى‏کنیم بعد بهترش را درست مى‏کنیم.اگرواقعا در یک جا این کار جزء تاکتیک جنگى قرار بگیرد،براى خراب‏کردن روحیه دشمن،براى ارعاب دشمن که مقاومت نکند و بعد کشتارکمتر صورت بگیرد[این کار جایز است]یهودى‏اى که جانش به مالش‏بسته است،همین قدر که ببیند مالش مورد هجوم قرار گرفت زودروحیه‏اش را مى‏بازد.

این است که قرآن مى‏فرماید: «ما قطعتم من لینه او ترکتموها قائمه على‏اصولها فباذن الله و لیخزى الفاسقین‏» .این «و لیخزى الفاسقین‏» اشاره به آن تاثیرروانى این کار است،یعنى این کار روح اینها را مخذول و منکوب مى‏کندو براى این هدف لازم است.چهار تا درخت است،بریده مى‏شود،بعدهم به جایش درخت کاشته مى‏شود.

«و ما افاء الله على رسوله منهم‏» .در اسلام از نظر مالى یک‏«فى‏ء» داریم و یک‏«غنیمت‏»; یعنى مالهایى که از چنگال دشمن بیرون آورده‏مى‏شود بعضى نام‏«غنیمت‏»دارد و یک حکم دارد و بعضى نام‏«فى‏ء» دارد و حکم دیگرى دارد.غنیمت عبارت است از آنچه که در میدان‏جنگ به دست‏سربازان مى‏افتد و به وسیله جنگ گرفته مى‏شود.هرچیزى که به وسیله جنگ و به تعبیر قرآن با یورش با اسب و شتر-یعنى‏آنجا که رسما حمله،حمله جنگى است-و با زور شمشیر گرفته مى‏شود آن را «غنیمت‏» مى‏گویند.

غنائم جنگى از نظر اسلام به پنج قسمت‏تقسیم مى‏شود;چهار قسمت میان سربازها-همانهایى که در جنگ‏شرکت داشته‏اند-تقسیم مى‏شود و یک قسمت اختصاص به پیغمبرپیدا مى‏کند که خمس است و مصرفش همان مصرف خمسى است که‏ما مى‏دانیم (و اعلموا انما غنمتم من شى‏ء فان لله خمسه و للرسول و لذى القربى).

و اما فى‏ء.

فى‏ء عبارت است از اموالى که از کافر حربى به دست‏مى‏آید ولى بدون آنکه زور شمشیر در کار باشد;یعنى دشمن به شکل‏دیگرى،مثلا به واسطه رعب و ترسش، از آنجا رفته است.این را اصطلاحا «فى‏ء» مى‏گویند.در فى‏ء،سربازان شرکت ندارند و در واقع‏ به تعبیرى که بعد عرض مى‏کنیم که خود قرآن تا آخر سوره این موضوع‏را بیان کرده-به یک معنا به همه مسلمین تعلق مى‏گیرد;چگونه؟اولااینجا کلمه‏«فى‏ء»تعبیر فوق‏العاده‏اى است.فى‏ء یعنى رجوع.

چیزى که‏رفته و بازگشته،حالت بازگشتش را«فى‏ء»مى‏گویند.سایه را تا وقتى که‏آفتاب رو به بلندى است (تا ظهر)که به تدریج‏ سایه کوچک مى‏شود،«ظل‏»مى‏گویند، از آن به بعد که باز سایه برمى‏گردد و رو به درازى‏ مى‏رود آن را «فى‏ء» مى‏گویند.

قرآن مالى را که از کافر حربى گرفته‏مى‏شود اسمش را مى‏گذارد«فى‏ء»یعنى آن که به جاى اصلى خودش‏برگشته است;یعنى او را غاصب مى‏شمارد.با فلسفه قرآن مطلب کامل‏و روشن است;چون هر چه هست از آن خداست،همه چیز مال‏خداست و خدا در این عالم بشر را براى مقصدى خلق کرده است که آن‏مقصد توحید است و استفاده از سفره الهى آن قدر براى انسان جایزاست که با هدف صاحب اصلى موافق و هماهنگ باشد.از نظر اسلام‏کسى که کافر بالله العظیم است مالک حقیقى نیست;در واقع آنچه را که‏مى‏خورد مثل کسى است که از نظر قانونى مال غصبى را دارد مى‏خورد.

این مال وقتى که به مسلم برمى‏گردد«فى‏ء»است.

اینجا دو تعبیر وجود دارد.یکى از قرآن یکى از حدیث;خیلى جالب‏است!این تعبیر راجع به مال است،یک تعبیر هم راجع به علم داریم.آن‏تعبیر راجع به علم خیلى عجیب است!جمله معروفى است که‏پیغمبر اکرم فرموده و مکرر از ایشان روایت‏شده و از امیر المؤمنین باتعبیرات مختلف مکرر روایت‏شده،که خلاصه همه آنها این است: «الحکمه ضاله المؤمن یاخذها اینما وجدها»حکمت-یعنى علم،علمى که‏محکم باشد،یعنى علمى که تخیل و واهى نباشد،حقیقت و مطابق باواقع باشد،علم درست-گمشده مؤمن است.

مؤمن هر جا که حکمت راپیدا کند گمشده خود را پیدا کرده‏«و لو عند مشرک‏»و لو نزد یک مشرک.«گمشده‏»یعنى چیزى که مال من بوده و از دستم رفته است.انسان وقتى‏چیزى مال خودش باشد و از دستش رفته باشد و بعد جاى دیگر آن راببیند دیگر معطل نمى‏شود،فورا مى‏گیرد.«فهو احق بها».اینجا رابطه دین‏و علم[بیان شده است].امروز بحثى هست-فرنگیها طرح کرده‏اند-که‏دین و علم با یکدیگر تضاد دارند.

پیغمبر درست عکس مطلب رامى‏گوید که ایمان و علم با یکدیگر آنچنان به اصطلاح همخانگى دارندکه اگر حکمت در غیر خانه ایمان باشد در خانه خودش نیست: اى برادر بر تو حکمت عاریه است همچو نخاسى که دستش جاریه است مى‏خواهد بگوید حکمت و علم اگر در جایى که ایمان نیست وجودداشته باشد،در جاى خودش نیست،آنجا عاریه است;خانه حکمت‏آنجاست که ایمان باشد.پس ایمان و علم این قدر با یکدیگر توام‏هستند.این تعبیر راجع به علم،آن تعبیر هم راجع به مال.در باب علم‏مى‏فرماید: «الحکمه ضاله المؤمن‏»،در باب مال مى‏فرماید: «ما افاء الله على‏رسوله‏» آن که خدا برگرداند به پیغمبر;یعنى اساسا بودنش در آنجابى‏اساس بود.

[اخیرا]به نام‏«حقوق بشر»حرفهاى مفت بى‏اساسى-که درست‏فکر نکرده‏اند-مى‏گویند.

مى‏گویند بشر فی حد ذاته قطع نظر از دین ومذهب حقوقى دارد.(اینجا باید گفت‏خدا پدر مارکسیستها را بیامرزد که‏آنها این حرفها را به کلى نفى کرده‏اند.)منشا این حقوق چیست؟

چرا بشرچنین حقوقى دارد؟این حقوق را چه کسى قرار داده و از کجاست؟چرابشر چنین حقوقى دارد و آن اسب این حقوق را ندارد؟آیا طرحى درعالم هست که چه براى چیست؟

یعنى آیا در باطن عالم یک پیوستگى‏در کار است و آن این است که اگر انسانى در عالم خلق شده و مواهبى به نام محصول،زراعت،میوه،پوشیدنیها و خوردنیها در عالم هست،اینهابراى انسان خلق شده؟حرف درستى است.بعد مى‏گوییم این عالم،این‏دستگاهى که دارد این امور مورد استفاده را تحویل بشر مى‏دهد،این‏رودخانه‏ها،این جنگلها،این میوه‏ها،این زمینهاى پر استعداد،این آب وهوا،این عالم خلقت اینها را براى یک نفر نیافریده،براى یک طبقه هم‏نیافریده،براى همه آفریده.حرف درستى است( «و الارض وضعهاللانام‏» زمین را براى همه مردم قرار داد).ولى اساس حرف تو این است‏که اصلا پیدایش زمین به علت‏یک تصادف بود،پیدایش حیات در روى‏زمین هم به علت‏یک تصادف دیگر بود،انسان هم در اثر یک تنازع بقاى‏خونین به وجود آمد;در اثر جنگهاى بیرحمانه‏اى که نسلهاى حیوانات بایکدیگر کردند، یکى از نسلها شده انسان.یکدیگر را خورده‏اند و به‏حقوق یکدیگر تجاوز کرده‏اند،مثل میلیونها کرمى که در یک حوض‏بوده‏اند،کرمهاى بزرگتر کوچکترها را خورده‏اند;خوردند و خوردند تاآخر یک کرم بزرگ باقى ماند.آن وقت انسانى که طبق فلسفه تو این جوردر روى زمین به وجود آمده،به اینجا که رسیده یکمرتبه صاحب حق‏شد؟از کجا صاحب حق شد؟اصلا حق بشریت دیگر معنى ندارد.

اما اگر حق معنى دارد-که واقعا هم معنى دارد-این بر اساس اصل‏علت غایى است‏یعنى این رابطه که این اشیاء براى انسان آفریده شده‏است.پس انسان هم براى یک حقیقت عالیتر و متعالى‏تر آفریده شده‏است،وقتى که انسان براى یک حقیقت عالیتر و متعالى‏تر آفریده شده‏است،آن حقیقت از انسان مقدستر است.انسان قداست‏خودش را به‏اعتبار انسانیت کسب مى‏کند.ما همیشه این حرف را گفته‏ایم.وقتى که‏شما مى‏گویید انسان شرافت دارد،مى‏گوییم کدام انسان؟انسان‏زیست‏شناسى؟از نظر زیست‏شناسى که جانى‏ترین انسانها باشریف‏ترین انسانها فرق نمى‏کند.مثال از مسلمانها نمى‏آوریم.از نظرزیست‏شناسى موسى چمبه با لومومبا هیچ فرق نمى‏کند،هیچ شرافتى‏آقاى لومومبا بر آقاى موسى چمبه ندارد،یعنى نمى‏شود گفت[چون]مثلا گروه خون این از گروه خون او بهتر است‏یا شکل این از شکل اوزیباتر است[این بر او شرافت دارد].این که ملاکش نیست;ملاک مسائل‏دیگرى است که شما آنها را«معیارهاى انسانیت‏»مى‏نامید.پس انسانیت‏مافوق انسان است،یعنى هر انسانى انسان بالقوه است،و انسان بالفعل‏آن است که آن ارزشهاى انسانى در او رشد و کمال پیدا کرده است.

پس‏هدف آن ارزشهاى متعالى انسانى است.این است که انسان فداى ایمان‏مى‏شود،فداى اخلاق مى‏شود و فداى ارزشهاى انسانى مى‏شود.

بنابراین در زمینه امر خدا و اراده خدا-که امر خدا و اراده خدا هم‏چیزى جز سعادت بشریت نیست-دیگر حقى در مقابل آن پیدانمى‏شود که کسى بگوید من به دلیل اینکه فقط یک انسان زیست‏شناسى‏هستم و یک سر و دو گوش دارم حقى دارم و این حق من به هیچ‏وسیله‏اى قابل سلب نیست.خیر،چنین چیزى نیست،حق مال تونیست،مال انسانیت است.تو تا در مسیر انسانیت باشى ذیحق هستى،از این مسیر که خارج شدى حقى به هیچ چیز ندارى حتى به جان‏خودت.این است که قرآن مى‏گوید: «ما افاء الله على رسوله‏» آنچه را که‏خدا برگرداند;یعنى بى‏جهت پیش اینها بود.اصلا مالکیت بر ایشان قائل‏نیست،با کمال صراحت.

اینجا چون قانون را براى مسلمین بیان مى‏کند بعد مى‏فرماید: «فمااوجفتم علیه من خیل و لا رکاب‏» در اینجا اسب و شترى بر اینها نتاختید،÷یعنى چون جنگ نبوده غنیمت نیست «و لکن الله یسلط رسله على من یشاءو الله على کل شى‏ء قدیر» لکن خدا پیامبرانش را بر هر کس که بخواهدمسلط مى‏کند و خدا بر هر چیزى قادر است.در آیه اول با جمله «فمااوجفتم علیه من خیل و لا رکاب‏» به مسلمین گفت پس اینجا مساله،مساله‏غنیمت نیست که به همان خصوص سربازها تعلق داشته باشد.

«ما افاءالله على رسوله من اهل القرى فلله‏» آنچه که خدا فى‏ء کرد از اهل قراء تعلق‏دارد به الله.البته معلوم است که الله مصرف کننده نیست;یعنى‏فى سبیل الله;«لله‏»اینجا یعنى در راه خدا باید مصرف شود،به عنوان‏فى سبیل الله باید مصرف شود.به اصطلاح عنوان خاص است.

«وللرسول‏» و براى پیغمبر،یعنى باز قسمتى از این اختصاص به پیغمبرپیدا مى‏کند که پیغمبر بر اساس آنچه که خودش صلاح مى‏داند-یعنى‏صلاحدید شخصى پیغمبر-در هر موردى که بخواهد،مصرف مى‏کند.

«و لذى القربى‏» و براى ذوى القربى.در اینجا حتى اهل تسنن هم اعتراف‏دارند که مقصود از«ذوى القربى‏»ذوى القرباى پیغمبر است،یعنى کسانى‏که صدقات بر آنها حرام است.به دلیل اینکه صدقات بر آنها حرام است‏از اینجا مى‏توانند استفاده کنند.

«و الیتامى و المساکین و ابن السبیل‏» و براى‏یتیمها و مسکینها و ابن السبیل‏ها.سپس جمله‏اى است که بعد تفسیرمى‏کنم.

آنگاه مى‏فرماید: «للفقراء المهاجرین الذین اخرجوا من دیارهم‏» فقراى‏مهاجرى که از شهرهایشان خارج شدند.بعد مى‏فرماید: «و الذین تبوءوالدار و الایمان من قبلهم‏» و حتى براى انصار که چنین و چنان بودند.بعدمى‏فرماید: «و الذین جاءو من بعدهم‏» و براى کسانى که بعد از این مهاجرین‏و انصار تا دامنه قیامت بیایند.پس معنایش این است که در نهایت امرمورد مصرف فى‏ء عموم مسلمین هستند.

حال چرا فى‏ء به یتامى و مساکین و ابن السبیل و این فقراء و دیگران برسد؟اینجا قرآن تعلیلى کرده که از این تعلیل یک اصل کلى براى‏جاهاى دیگر استفاده کرده‏اند: «کى لا یکون دوله بین الاغنیاء منکم‏» براى‏اینکه این مال و ثروت،چیزى نباشد که فقط در میان اغنیاى شما گردش‏کند;یعنى فلسفه این حکم این است که پول و ثروت در میان همه‏طبقات پخش شود و اختصاص به یک طبقه معین نداشته باشد که فقطدر میان آنها در یک مدار بسته گردش کند، در مدار بازى باشد که همه‏مردم را شامل شود.کلمه‏«دوله‏»و«دوله‏»هر دو در زبان عرب استعمال‏مى‏شود،هر دو هم به اعتبار تداول یعنى دست به دست‏شدن است.

دولت را هم‏«دولت‏»مى‏گویند چون دست به دست مى‏شود یعنى براى‏یک نفر یا براى یک عده باقى نمى‏ماند،اینها مى‏روند عده دیگر مى‏آیند،آن عده مى‏روند باز عده دیگر مى‏آیند.از آن جهت که به اصطلاح یک‏«حالت‏»است به آن مى‏گویند«دوله‏»ولى آن چیزى که دست به دست‏مى‏شود مثل خود پست‏یا پول را مى‏گویند«دوله‏»یعنى آن چیزى که‏دست به دست مى‏شود.حال قرآن مى‏گوید این پول که دست به دست‏مى‏شود نباید در یک مدار محدود که مدار اغنیاست دست به دست‏شود،باید در مدار عموم دست به دست‏شود;چون پول به هر حال درگردش و حرکت است،نمى‏تواند در یک جا بماند،ولى پول که‏نمى‏تواند در یک جا بماند دو جور است:یک وقت هست فقط در میان‏یک طبقه و در یک مدار محدود گردش مى‏کند،و یک وقت هست دریک مدار نامحدود گردش مى‏کند;که از این جمله این نظریه اسلام‏استنباط شده است که نظر اسلام در باب ثروت این است که در یک مدارمحدود گردش نکند بلکه در یک مدار نامحدود یعنى در دست همه‏مردم[گردش کند].بهترین مثل آن چرخ و فلک است.چرخ و فلک ‏همیشه در حال گردش است،یعنى آن که در آن راس قرار گرفته مى‏آید پایین و در آن پایین‏ترین نقطه و آن که در نقطه پایین بوده مى‏رود بالا; دو مرتبه همین‏طور گردش مى‏کند،به یک حال باقى نمى‏ماند.قرآن‏حرفش این است که پول باید در میان همه مردم بگردد نه در میان یک‏طبقه معین.

«و ما اتیکم الرسول فخذوه و ما نهیکم عنه فانتهوا و اتقوا الله ان الله شدیدالعقاب‏» آنچه را که پیامبر به شما مى‏دهد بگیرید و آنچه را که از آن نهى‏مى‏کند باز بایستید;یعنى اوامر و نواهى پیغمبر باید معیار و ملاک قانون‏در میان شما باشد;و از خدا بترسید که خداوند شدید العقاب است.درگذشته خواندیم که «ما افاء الله على رسوله من اهل القرى فلله و للرسول ولذى القربى و الیتامى و المساکین و ابن السبیل‏» یعنى آنها را به عنوان مواردمصرف[فى‏ء]معین فرمود، ولى باز تکرار مى‏شود: «للفقراء المهاجرین‏» .