مقدمه طب ورزشی عبارت است از رابطه طبی بین فعالیت جسمانی و بدن .
طب ورزشی اثر فعالیت جسمانی بر بدن و عوامل مطالعه علمی قرار میذهد .
این نوع طب ، تاثیر محیط ، داروها و رشد فعالیتهای جسمانی را بررسی میکند و با پیشگیری از آسیب ، درمان و بازپروری در ارتباط است .
اصول طب پزشکی پزشکی و ورزش دارای اهداف والای مشترک سلامت جسم و روح میباشند و در راه رسیدن به این اهداف در علم تربیتبدنی و پزشکی در بسیاری از جنبهها مستقیماً به کمک هم میشتابند.
لازم به ذکر است فرد به هر علتی که ورزش را بخشی از زندگی خود قرار داده باشد، بدون لحاظ کردن اصول طب ورزشی به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید.
بنابراین با کمک علم پزشکی ورزشی میتوان به اهداف برجستهای چون کنترل و حفظ سلامتی ورزشکاران، پیشگیری از بروز آسیبدیدگیها درمان و توانبخشی ورزشکاران آسیبدیده، برنامهریزی علمی جهت تغذیه مناسب ورزشی و بهداشت روانی ورزشکاران دست یافت.
در این مبحث به نکاتی اشاره میشود که توجه و به کارگیری آنها نقش مؤثری در کاهش بروز آسیبدیدگیهای ورزشی در ورزشکاران خواهد داشت: همانطور که میدانیم ورزش در بسیاری مواقع با بروز آسیبدیدگیهای متفاوت با شدتهای مختلف همراه است.
آسیبدیدگیها را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد: الف) آسیبدیدگیهای داخلی ب) آسیبدیدگیهای خارجی الف) آسیبدیدگیهای داخلی این گونه آسیبدیدگیها بیشتر در اثر به کارگیری تکنیکهای اشتباه و طولانی بدون تمرین یا شدید بودن برنامههای تمرینی و همچنین داشتن استرسهای روحی فراوانی در ورزشکار ایجاد میشود.
ب) آسیبدیدگیهای خارجی: این گونه آسیبدیدگیها بیشتر در اثر وارد شدن ضربات مستقیم یاغیرمستقیم به ورزشکار ایجاد میگردد.
در این دسته آسیبدیدگیها عوامل مؤثر دیگری نیز مطرح است که عبارتند از: شرایط نامساعد زمینهای ورزشی، نبودن یا به کار نگرفتن تجهیزات کافی و مناسب و شرایط نامناسب آب و هوایی در زمان تمرین یا مسابقه.
همچنین لازم است هر معلم و مربی ورزشی اطلاعات لازم در مورد کمکهای اولیه را بداند و نحوه استفاده از روشهای آن را به صورت عملی انجام داده باشد.
به عنوان مثال، هنگامی که ورزشکاری مصدوم میشود واکنش فوری مربی باید حفاظت ورزشکار و جلوگیری از آسیبدیدگی بیشتر او باشد.
قبل از هر چیز آرامش خود را حفظ کنید و از سایر بازیکنان بخواهید که به ورزشکار مصدوم دست نزنند و حتی شاید لازم شود عبور و مرور بازیکنان و ورزشکاران را قدغن کنید.
سعی کنید ورزشکار را ارام کرده و قبل از ارزیابی صدمه از حرکت او جلوگیری کنید.
هنگامی که به ورزشکار مصدوم میرسید، مشخص کنید که سطح هوشیاری او کامل است یا کاهش یافته است و بلافاصله از گروه پزشکی خاص در زمین مسابقه یانزدیکترین مرکز فوریتهای پزشکی به محل کمک بگیرید.
در شک به بروز آسیبدیدگی ناحیه سر و گردن یا ستون فقرات قبل از هرگونه عملیاتی، سر و ستون فقرات را بیحرکت و ثابت نمایید.
سپس با حفظ خونسردی به بررسی اولیه در مورد علائم حیاتی ورزشکار (ضربان قلب و وضعیت تنفسی) بپردازید.
در صورت بروز آسیبدیدگی خفیف میتوان با کنترل خونریزیهای سطحی، پانسمان و بانداژ از میزان پیشرفت آسیبدیدگی جلوگیری کرد.
در صورت بروز آسیبدیدگیهای عضلانی اسکلتی خفیف تا متوسط در درجه اول رعایت اصل RICE (1) (استراحت، گذاشتن کیسه یخ روی ناحیه آسیبدیده، کمپرس کردن باکمک بانداژ کشی و بالا بردن عضو آسیبدیده) نقش بسیار مهمی درکاهش پیشرفت تورم و التهاب در سطح عضو آسیبدیده دارد.
نکات مهم دیگر برای مربیان ورزشی 1- لزوم توجه به تهیه پرونده بهداشتی برای بررسی سلامتی ورزشکار و معاینات جسمانی (قلبی - تنفسی، سیستم عصبی عضلانی اسکلتی، غده تیروئید و بررسی سوابق بیماری) توسط پزشکی.
2- توصیه به انجام ورزشهای کششی جهت افزایش قابلیت انعطافپذیری مفاصل وتقویت قوای عضلانی.
3- افزایش ظرفیت هوازی با انجام تمرینات هوازی که باعث تقویت خونرسانی به عضلات میشود، در نتیجه اکسیژن بیشتری در اختیار عضله قرار میگیرد و تولید اسیدلاکتیک به تاخیر میافتد.
هر چقدر سیستم هوازی قویتر باشد، خستگی دیرتر و کمتر ظاهر میشود و میتوان مدت تمرینات ورزشی را افزایش داد.
4- تقویت کارگروهی عضلات.
5- تقویت مهارتهای خاص (بسته به نوع رشته ورزشی) 6- گرم کردن بدن قبل از پرداختن به ورزش و سرد کردن تدریجی بدن بعد از پایان ورزش: انجام تمرینات کششی به مدت 10-5 دقیقه جهت گرم کردن بدن و درپایان ورزش برای سرد کردن تدریجی بدن راه رفتن و دویدن نرم وملایم به مدت 10-5 دقیقه توصیه میشود.
7- توجه به تغذیه ورزشکار وجایگزینی مایعات در طی تمرینات یا مسابقات به خصوص در شرایط آب و هوایی گرم.
همچنین باید دقت شود بلافاصله پس از صرف غذا نباید ورزشی انجام شود و بین غذا و ورزشهای سنگین حداقل 3 ساعت فاصله باشد.
8- بهتر است ورزش در هوای آزاد صورت گیرد.
وجود گرد وخاک و هوای آلوده در سالنهای در بسته به خصوص اگر سیستم تهویه سالنها مناسب و کارا نباشد، منجر به ایجاد بیماریهای مختلف ریوی میشود.
البته باید توجه کرد در ساعاتی که نور آفتاب بسیار شدید و سوزان است، از ورزش کردن بپرهیزید زیرا در این مواقع سطح ازن افزایش مییابد.
9- هنگام ورزش باید لباس مناسب رشته ورزشی مربوطه را پوشید.
بهتر است لباس ورزشی راحت و کم وزن باشد و از کفش ورزشی مناسب استفاده کرد.
کفش مناسب کفشی است که به خوبی از پاها محافظت کند، پاها در آن راحت باشد، نسبت به آب و رطوبت نفوذناپذیر باشد، هوا در آن جریان پیدا کند، دارای برآمدگی حمایت کننده قوس پاها باشد، قسمت نرمی برای پاشنه داشته باشد، تخت آن لغزنده نباشد.
کفش باید اندازه پا باشد زیرا گشادی کفش منجر به از دست دادن کنترل و توازن ورزشکار، زمین خوردن و رگ به رگ شدن مچ پا میشود.
همچنین در صورت تنگ بودن کفش، فشار وارده به پا در طی تمرین چند برابر شده ومنجر به تورم و درد شدید پا میشود.
همچنین نباید ناخنهای پا بلند باشد چون در اثر دویدن مداوم ناخنهای پای فرد زیر فشار نوک کفش قرار میگیرد.
جورابها نیز باید نخی و اندازه پا باشند.
جوراب بزرگتر از سایز پا در قسمتی از کفش جمع میشود و موجب تاول زدن پاها میشود.
10- مسئولیت ایمنی زمین به عهده مربی است.
وسایل و تجهیزات ورزشی باید به طور مرتبط توسط مربی کنترل و بازرسی شوند.
دویدن و پرش در زمینهای سفت باعث آسیب دیدگی مچ پا میشود.
باید به ورزشکاران آموزش داد تا در هنگام پرش از فشار پنجهها استفاده کنند یا هنگامی که به زمین فرود میآیند، ابتدا پنجه پاها و سپس کف پاهایشان زمین را لمس کند.
همچنین کف سالن های ورزشی را باید همیشه خنک نگهداشت تا از لغزندگی پای ورزشکاران جلوگیری شود.
همچنین لازم است هر معلم و مربی ورزشی اطلاعات لازم در مورد کمکهای اولیه را بداند و نحوه استفاده از روشهای آن را به صورت عملی انجام داده باشد.
نکات مهم دیگر برای مربیان ورزشی 1- لزوم توجه به تهیه پرونده بهداشتی برای بررسی سلامتی ورزشکار و معاینات جسمانی (قلبی - تنفسی، سیستم عصبی عضلانی اسکلتی، غده تیروئید و بررسی سوابق بیماری) توسط پزشکی.
5- تقویت مهارتهای خاص (بسته به نوع رشته ورزشی) 6- گرم کردن بدن قبل از پرداختن به ورزش و سرد کردن تدریجی بدن بعد از پایان ورزش: انجام تمرینات کششی به مدت 10-5 دقیقه جهت گرم کردن بدن و درپایان ورزش برای سرد کردن تدریجی بدن راه رفتن و دویدن نرم وملایم به مدت 10-5 دقیقه توصیه میشود.
9- هنگام ورزش باید لباس مناسب رشته ورزشی مربوطه را پوشید.
کفش مناسب کفشی است که به خوبی از پاها محافظت کند، پاها در آن راحت باشد، نسبت به آب و رطوبت نفوذناپذیر باشد، هوا در آن جریان پیدا کند، دارای برآمدگی حمایت کننده قوس پاها باشد، قسمت نرمی برای پاشنه داشته باشد، تخت آن لغزنده نباشد.
کفش باید اندازه پا باشد زیرا گشادی کفش منجر به از دست دادن کنترل و توازن ورزشکار، زمین خوردن و رگ به رگ شدن مچ پا میشود.
دویدن و پرش در زمینهای سفت باعث آسیبدیدگی مچ پا میشود.
باید به ورزشکاران آموزش داد تا در هنگام پرش از فشار پنجهها استفاده کنند یا هنگامی که به زمین فرود میآیند، ابتدا پنجه پاها و سپس کف پاهایشان زمین را لمس کند.
همچنین کف سالنهای ورزشی را باید همیشه خنک نگهداشت تا از لغزندگی پای ورزشکاران جلوگیری شود.
11- توصیه و توجه به بهداشت فردی ورزشکار: بدن ورزشکار باید تمیز باشد تا عمل تنفس پوست و تعریق به آسانی صورت گیرد.
تنفس باید از راه بینی انجام شود.
ورزشکار نباید پس از ورزش در جریان هوای سرد قرار گیرد یا آب سرد فراوان بنوشد.
اقدامات اولیه درمانی در آسیبهای ورزشی شامل مراحل زیر است : 1- محافظت و پیشگیری از آسیب بیشتر مثلاً با استفاده از وسایل کمک ارتوپدی 2- استراحت که بسته به نوع آسیب از فرم مطلق آن تا استراحت نسبی را شامل می شود.
3- استفاده از یخ سبب کاهش درد،تورم و التهاب می شود.
4- فشار که اگر همراه با یخ استفاده شود سبب محدود شدن تورم خواهد شد.
5- بالا نگه داشتن عضو آسیب دیده نسبت به سطح قلب سبب تسهیل تخلیه وریدی از ناحیه مربوطه می شود.
6- عمل های محافظتی که در مواقع آسیب جزیی و بدون علامت ورزشکار استفاده میشود مثلاً استفاده از بانداژ برای پیچ خوردگی مختصر مچ پا.
استفاده از اصول فوق در چه زمان و توسط چه کسانی صورت می پذیرد؟
روش های بالا در برخورد اولیه با آسیب های حاد اسکلتی-عضلانی بکار می روند.
آشنایی با آنها برای ورزشکار،مربی،پزشک تیم و هر فرد دیگری که مسوول درمان و برخورد ابتدایی با آسیب باشد لازم است.
چه میزان استراحت کافی است؟استراحت نسبی در چه مواقعی تجویز می شود؟
طول مدت استراحت وابسته به شدتِ آسیب است.مشخص است که هر چه شدت آسیب بیشتر باشد،مدت استراحت هم بیشتر خواهد بود.وقتی یک آسیب چندان شدید نباشد،استراحت نسبی توصیه می شود.هدف از استراحت نسبی آن است که فرد ورزشکار علی رغم وجود آسیب بدون علامت باقی بماند،هر چند تا حدودی تحرک خود را حفظ کرده است.
فایده استفاده از یخ در برخورد با آسیبها چیست؟آیا گرما هم موثر واقع میشود؟
یخ سبب کاهش خونریزی،تورم،التهاب،نیازهای متابولیک ناحیه مجروح،درد و نیز اسپاسم عضلانی میشود.اما گرما به نوبه خود دارای فایده نیست و جز در مورد کاهش اسپاسم عضلانی،سبب افزایش موارد نامبرده هم خواهد شد.گاهی توصیه می شود که دوره های متناوب استفاده از گرما و یخ اعمال شود.یعنی عضو را 1 تا 2 دقیقه از یخ استفاده کنند.بر اساس شدت تورم عضو این نسبت قابل تغییر است.هر چه آسیب حادتر باشد،از مدت گرم کردن کاسته خواهد شد.
روش صحیح ماساژ دادن با یخ چگونه است؟باید چه مدت زمانی طول بکشد؟آیا روشهای دیگری هم برای استفاده از یخ وجود دارد؟
از نحوه تهیه یخ شروع میکنیم:در یک لیوان یکبار مصرف آب ریخته و میگذاریم یخ بزند.سپس لیوان را از وسط بریده و باقیمانده قالب یخ را برای مدت60 تا90 ثانیه بر روی منطقه ای ثابت از عضو آسیب دیده نگه میداریم تا در ناحیه مربوطه و تا 5/1 سانتی متر در اطراف محل احساس کرختی به شخص دست دهد.حال با توجه به وسعت محدوده ای که بی حس شده و به آرامی یخ را به صورت دایره وار روی پوست ماساژ میدهیم.این ماساژ در آسیبهای با وسعت متوسط،7 دقیقه و در نواحی بزرگ تا10 دقیقه طول خواهد کشید.
غوطه ور کردن عضو،در آب یخ هم موثر است.اما تحمل آن برای مصدوم سخت است به علاوه نمی توان عضو را بالاتر از سطح قلب نگاه داشت.به عنوان قانونی کلی،در طی یکساعت میتوان 20 تا30 دقیقه(حداکثر)از یخ استفاده کرد و حداقل 30 دقیقه نیز عضو را به حال خود گذاشت.مسلم است که اگر تحمل مصدوم به سرما کم باشد،باید زمان استفاده از یخ را کاهش داد.
خصوصیت باندهای فشاری چیست؟
این باندها را از دیستال عضو به پروگزیمال می پیچند،به طوری که در هر دور نصف پهنای دور قبلی را بپوشاند.فشار الاستیکی که اعمال میشود سبب کاهش تورم خواهد شد.البته بانداژ نباید آنقدر محکم انجام گیرد که در بازگشت خون وریدی به طرف قلب اختلالی ایجاد کند.در مورد باندهای الاستیک تا توان بالقوه کشش باند کافی خواهد بود.باندهای الاستیک برای آسیبهای حاد اندام تحتانی مناسب نیستند،چون قابلیت محافظت اندکی ایجاد میکنند.
اصول برخورد با ورزشکاری که شدیداً آسیب دیده و حال وخیمی دارد چیست؟
در ابتدا توجه معطوف به مجاری هوایی مصدوم خواهد بود.هر گونه انسداد یا مانعی را باید بر طرف کرد.در هنگام این بررسی ها باید مراقب آسیب ستون فقرات گردنی نیز بود.
در مرحله بعد به نحوه تنفس مصدوم دقت میشود.در صورت نیاز میتوان از تنفس مصنوعی و اکسیژن کمکی استفاده کرد تا تنفس خود بخودی و منظم برقرار شود.اینک نوبت بررسی گردش خون فرد است.نبض شریان کاروتید از لحاظ کیفیت،تعداد و ریتم لمس خواهد شد.در صورت فقدان این نبض یا نبض رادیال باید عملیات احیاء قبلی عروقی آغاز گردد.یا همان مرحله ارزیابی مختصر عصبی که سطح هوشیاری،اندازه و واکنش مردمکها به نور،حرکات چشم و پاسخ های حرکتی مصدوم را شامل میشود.به معنی مشاهده اندامها و سایر قسمتهای بدن است تا از وجود هرگونه خونریزی،شکستگی یا خون مردگی آگاه شویم.
علل اصلی ایجاد صدمات ورزشی چیست؟
عدم آمادگی بدنی،گرم نکردن بدن پیش از شروع فعالیت ورزشی،استفاده از تکنیک های نادرست و نیز ماهیت خود رشته ورزشی از جمله دلایل ایجاد آسیب های ورزشی هستند.
چگونه میتوان از بروز صدمات ورزشی جلوگیری کرد؟
ارتقا دانش و سطح معلومات مربیان و خود ورزشکاران،داشتن سطح آمادگی بدنی مطلوب و گرم کردن بدن به اندازه کافی و قبل از مبادرت به انجام فعالیت می توانند از میزان بروز آسیب های ورزشی بکاهند.
مطالب زیر شامل یک سری نظر اجمالی به طب ورزشی و تعلیم ورزشکار در ورزش افراد ضایعه نخاع و قطع عضو می باشد.
آسیب های نخاعی : افراد ضایعه نخاعی مکررا" آسیب هایی را به شانه ها، کمر و دستها تجربه می کنند این آسیبها شامل گشیدگی عضلانی، سندروم تونل کارپال و روتاتورگاف است که بیشتر در ورزشکارانی که بسکتبال با ویلچر بازی می کنند اتفاق می افتد.
پروتکل های آموزشی مناسب می تواند در کاهش آسیب های احتمالی کمک کند.
1.
ورزشکار آسیب نخاعی باید قبل از شروع تمرین بدن خود را گرم و در آخر تمرین حرکات کششی برای خنک کردن بدن برای جلوگیری از آسیب و درد را انجام دهد.
2.
فرد ضایعه نخاعی نباید بیش از سه جلسه در هفته تمرین ورزشی انجام دهد یا استراتژی آموزشی یک در میان را با رعایت شدت تمرین بکار ببرد.
3.
استفاده از تجهیزات مناسب برای جلوگیری از آسیب های مطرح شده توصیه می شود.
بالشتک مناسب برای پیشگیری از ایجاد زخم فشار برای صندلی ویلچر توصیه می شود.
4.
برای محافظت و ایمنی دستها از آسیب رساندن ملیه چرخ، استفاده از دستکش یا باند ضروری می باشد.
افرادی که سطح آسیب آنها بالاست با درجه حرارت بدنی بسیار بالا، تجربه دشواری را پشت سر می گذرانند به همین خاطر توصیه می شود این افراد لباس سبک بپوشند و مواقعی از تمرین یا مسابقه که زمان استراحت شان است در مکان سایه قرار گرفته و از حوله خنک یا از بطری های اسپری برای حفظ آرامش و کنترل درجه حرارت بدن استفاده کنند.
فرد ضایع نخاعی، همچنین ممکن است مشکلات دستگاه گردش خون را که می تواند موجب تحریک روی پوست و یا ایجاد زخم فشار کند را تجربه کند برای جلوگیری از این گونه مشکلات توصیه می شود موقعیت خود را بر روی ویلچر به دفعات تغییر دهند ( بلند شدن با کمک دستها و دسته ویلچر ) .
برای جلوگیری از ایجاد زخم فشاری روش زیر را انجام دهید: الف ) شناسایی ناحیه قرمز روی پوست ب ) در مرکز این ناحیه با یک انگشت محکم فشار دهید و به مدت چهارثانبه نگه دارید ( این ناحیه سفید خواهد بود ) ج ) تقریبا" یک دقیقه صبر کنید ح ) اگر آن ناحیه سفید باقی ماند نشانه آنست که در این ناحیه از بدن کمترین خون در حال گردش است و شما نیاز فوری به مشاوره پزشکی دارید.
عدم حس در قسمتهایی از بدن نیز می توان یک عارضه تلقی شود که ورزشکاران آسیب نخاعی را ملزم به مراقبت های پزشکی می کند.
ورزشکاران با این مشکل اغلب از خراشیدگیها، بریدگی ها، خون مردگی ها و حتی شکستگیها بی اطلاع هستند پیشنهاد می شود برای جلوگیری از آسیب، قسمتهای بی حس را به طور بصری کنترل کنند.
افراد قطع عضو و ورزش : افراد قطع عضو باید برای درگیر شدن در ورزش های رقابتی و تفریحی امیدوار و دلگرم باشند موضوع مورد توجه در این رابطه، مناسب بودن عضو مصنوعی، مراقبت از عضو قطع شده و کنترل درجه حرارت بدن است.
یک فرد قطع عضو برای درگیر شدن در ورزش جدید باید با کارشناس یا متخصص در مورد اینکه آیا عضو مصنوعی باید تعویض شود یا همان عضو استفاده شود مشاوره نماید.
مناسب نبودن عضوهای مصنوعی می تواند موجب حساسیت پوستی و ایجاد تاول یا سائیدگی شود برای جلوگیری از عفونت احتیاج به مراقبت فوری دارد.
همچنین، اگر ورزشکار از درد پایین کمر شکایت داشته باشد ممکن است نشانه ای از نامناسب بودن پروتز باشد و برای جلوگیری از آسیب های بعدی به راحتی می توان آنرا تنظیم کرد.
افراد قطع عضو، همچنین، مشکل کنترل درجه حرارت بدن دارند درجه حرارت بدن این افراد بسیار بالاست که این مسئله می تواند موجب افزایش عرق تا مرحله ای که مناسب بودن پروتز را تحت تاثیر قرار دهد ( امکان لیزی موقع رطوبت وجود دارد ) ورزشکار ممکن است لازم بداند با عضو یدکی به دفعات پروتز عوض کند تا در برابر اینگونه مشکلات مصون بماند.
16 توصیه طب ورزشی 1 پیش از شروع برنامه ورزشی، متعاقب ورزشهای انعطافپذیری (کششی)، فعالیتهای گرم کردن را انجام دهید.
2 برای به دست آوردن آمادگی جسمانی برای کل بدن ورزشهای دینامیکی را انجام دهید که گروههای عضلانی بزرگ را در بدن هدف قرار میدهند.
در بدن تقریبا 8 تا 10 گروه عمده عضلانی در اندام فوقانی، تحتانی و تنه وجود دارد.
3 بین ورزشهایی که خم شدن مفصل در آنها غالب است (مانند ورزشهای کشیدنی) و ورزشهایی که باز شدن مفصل در آنها غالب است (مانند ورزشهای هل دادنی) تعادل برقرار کنید.
4 حرکت را در محدوده حرکتی، کامل موجود و بدون درد انجام دهید.
5 هردو نوع ورزشهای فشار بر عضله در هنگام انقباض (مانند برداشتن اشیاء) و فشار بر عضله در هنگام انبساط (مانند حرکت گذاشتن اشیاء) را در برنامه خود بگنجانید.
6 ورزشهای با شدت متوسط را در ستهایی که در آنها حداقل 8 تا 12 تکرار وجود دارد، انجام دهید.
7 حداقل یک ست از ورزشهایی که در آنها 8 تا 12 تکرار وجود دارد را انجام دهید.
8 سرعت حرکات از آهسته تا متوسط باشد (حرکت سریع ممنوع).
9 حرکات را به صورت ریتمیک، کنترل شده و غیرانفجاری انجام دهید.
10 ورزش نباید تداخلی در امر تنفس طبیعی ایجاد کند (به عنوان یک قاعده کلی سالمند باید قادر باشد در حین انجام ورزش سوت بزند یا به راحتی صحبت کند).
11 بین ستها استراحت های 30 تا 60 ثانیهای بگنجانید.
12 دو تا سه بار در هفته ورزش کنید.
13 شدت ورزش را به تدریج افزایش دهید (هر جلسه حداکثر پنج درصد از جلسه قبلی شدیدتر باشد).
در این صورت قدرت و استقامت شما افزایش خواهد یافت.
14 در صورت امکان با یک همراه یا شخصی کمکی ورزش کنید و از او کمک بخواهید.
وجود یک کمک در کنارتان موجب تشویق و ادامه برنامه میشود.
15 بعد از اتمام ورزش مراحل سرد کردن بدن را انجام دهید.
16 در صورتی که بیش از یک تا دو هفته وقفه در برنامه ورزشیتان به وجود آمد شدت و حجم ورزش را کم کنید.