هر رشته ورزشی چهار بخش عمده دارد که عبارتند از : تکنیک 1- تاکتیک 2- آمادگی جسمانی 3- آمادگی روانی4- یکی از مهمترین بخشهای تمرینی در هر رشته ورزشی آمادگی جسمانی است که رکن و اساس دستیابی به اجراها ومهارتهای ورزشی است که هدف از آن توسعه و افزایش قابلیتهای عملی ورزشکاران می باشد.
آمادگی جسمانی اولین مرحله پیشرفت ورزشکار بوده و موفقیتهای بعدی ورزشکار براساس آمادگی جسمانی عمومی بدست میآیند .
هرچه زمان بیشتری به آمادگی جسمانی عمومی در برنامه تمرینات اختصاص یابد اجراها و مهارتهای ورزشی بهتر خواهد بود.
آمادگی جسمانی یعنی قابلیت انجام فعالیتهای بدنی بدون ایجاد خستگی و حفظ این قابلیت و آمادگی جسمانی را بعد عمومی و همگانی آن برای هر انسانی مهم میباشد چراکه به فرد کمک میکند تا در فعالیتهای روزمره خود توان لازم را داشته باشد .
هدف از آمادگی جسمانی بدون توجه به ویژگیهای رشته ورزشی موردنظر، بهبود توانایی و ظرفیت کاری ورزشکاران میباشد .
فاکتورهای آمادگی جسمانی شامل استقامت، قدرت ،انعطاف پذیری ، ترکیب بدنی ، سرعت ، چابکی ، هماهنگی ، توان ، تعادل ، دقت ، تمرکز میباشد که در آمادگی جسمانی عمومی بیشتر به فاکتورهای استقامت، قدرت ، انعطاف پذیری و ترکیب بدنی توجه میشود.
از بعد همگانی نیز فردی که دارای آمادگی جسمانی بالاتری است در مقابل بیماریها، اتفاقات غیرمنتظره، زمانهایی که نیاز به واکنش سریع دارد و ...
آماده تر میباشد .آمادگی جسمانی ویژه یا حرکتی کسب بالاترین حد در آمادگی جسمانی براساس تواناییها و قابلیتهای فردی است .
آمادگی جسمانی ویژه باتوجه به آمادگی جسمانی عمومی و یا هدف پیشرفت جسمانی ورزشکاران و ویژگیهای رشته ورزشی موردنظر شکل میگیرد.
در صورت گسترش آمادگی جسمانی ویژه سازگاریهای زیادی در قابلیت ورزشکار بوجود میآید که امکان کار بیشتر در تمرین و مسابقه را فراهم میآورد ورزشکاری که آمادگی جسمانی عمومی خوبی را پشت سر بگذارد باکسب بهتر آمادگی جسمانی ویژه به راحتی میتواند به عملکردهای سطح بالایی دست یابد.
در مرحله آمادگی جسمانی ویژه باید در کنار توسعه عوامل جسمانی با گسترش مهارتهای تکنیکی تاکتیکی و روانی رشته موردنظر توجه شود .
عمده مخاطبین آمادگی جسمانی مردم عادی میباشند که به هر نوعی اقدام به اجرای حرکات ورزشی روزانه مینمایند.
تمرینات صبحگاهی ، دویدنها، نرمشها و ...
همگی زیر مجموعه این رشته ورزشی محسوب میشوند و اثر مستقیم آن تامین سلامت ورزشکار، کسب شادابی و نشاط و تندرستی است .
آمادگی جسمانی واژهای است با مفاهیم گسترده عملیاتی، هر رشته ورزشی علاوه بر فاکتورهای اختصاصی حرکتی خود در صورت اجرا به یکی از فاکتورهای آمادگی جسمانی مرتبط بوده و باعث تقویت آن میشود.
لذا تمرینات کلیه رشتههای ورزشی، اجرای برنامههای تمرینی ورزشی روزانه (گرم کردن، دویدن، تمرینات انعطاف پذیری، تمرینات قدرتی، تمرینات استقامت قلبی – تنفسی، سردکردن و ...) میتوانند زیرمجموعه این رشته ورزشی قرارگیرند به عبارت دیگر میتوان گفت آمادگی جسمانی موجب افزایش قابلیتهای حرکتی افراد شده و در سایر رشتههای ورزشی در صورت نبود آمادگی جسمانی اجرای مهارتهای حرکتی غیرممکن است این رشته در بخش عمومی و همگانی در باشگاهها و سالنهای ورزشی با روشهای تمرینی اجرا میگردد.
آمادگی: آمادگی چیست؟
توانایی انجام کار را آمادگی می گویند.
آمادگی دو بخش می شود: 1-آمادگی جسمانی 2-آمادگی حرکتی.
آن چه با سلامتی ارتباط دارد، آمادگی جسمانی است.
آن چه به اجراء مربوط می شود آمادگی حرکتی است.
فاکتورهای آمادگی جسمانی: نیرو 2- استقامت عمومی 3- استقامت موضعی 4- انعطاف پذیری.
فاکتورهایی هستند که با سلامتی ارتباط مستقیم دارند و با تمرینات مداوم از خستگی زودرس جلوگیری می نمایند و مقاومت بدن را بالامی برند.
1- نیرو: نیرو انرژی لازم جهت جابه جایی یا شتاب ضربدر جرم می باشد.
نیرو چگونه اندازه گیری می شود؟
با نیروسنج، نیروسنج دستگاهی است که در پارک ها و شهرهای بازی جهت تفریح و سنجش نیرو نصب می گردد، اما در مدارس با بارفیکس اندازه گیری می شود.
تعداد بارفیکسی که یک نفر می رود نیروی فرد محسوب می شود.
بارفیکس دو نوع است که قبلااز دانش آموزان گرفته می شد.
دومی بارفیکس خوابیده که هم اکنون در مدارس گرفته می شود تقویت نیرو با شنای سوئدی، بالانس کنار دیوار، روی بالانس راه رفتن و...
2- استقامت عمومی: استقامت عمومی تقویت سیستم هوازی است، تقویت سیستم تنفس و قلب و عروق می باشد.
استقامت عمومی چگونه اندازه گیری می شود؟
با دوی 540 متر نیمه استقامت که به وسیله کرنومتر زمان آن مشخص می شود و تقویت آن با دویدن های طولانی مدت آرام می باشد که در آن نبض بین (130 تا 120) است.
3- استقامت موضعی: تقویت عضلات شکم می باشد.
دو قسمت دارد، قسمت بالایی شکم و قسمت پایینی شکم.
استقامت موضعی چگونه اندازه گیری می شود؟
با دراز و نشست در مدت یک دقیقه.
فرد هر چند تا دراز و نشست رفت استقامت موضعی فرد مشخص می شود.
برای تقویت دراز و نشست قسمت بالایی شکم دست ها را ضربدری روی سینه قرار می دهیم تا 30 درجه بالامی آییم به اندازه ای که ناف را ببینم، سپس به حالت اول برگشته در یک دقیقه برای تقویت قسمت پایینی شکم طاق باز دراز کشیده و پاها را تا 90درجه بالامی آوریم، سپس تا آستانه زمین برده باز به حالت 90درجه بالاآورده به مدت یک دقیقه تا استقامت موضعی شکم تقویت گردد.
تقویت عضلات شکم می باشد.
4- انعطاف پذیری: روی یک پله ایستاده، بدون این که زانوها خم شود.
هر چه قدر دست ها از پاها پایین تر رفت با خط کش اندازه گیری می شود.
برای تقویت از حرکات کششی استفاده می شود.
آمادگی حرکتی: آمادگی حرکتی به اجرای تکنیک مربوط می شود.
فاکتورهایش شامل: سرعت: قدرت، چابکی، تعادل، هماهنگی عصبی عضلانی می باشند.
سرعت : سرعت حاصل به کارگیری نیرو در اجرای حرکات است در کمترین زمان.
سرعت با دوی 45 متر یا 100 متر و 200 متر اندازه گیری می شود.
سرعت 20درصد قابل افزایش می باشد.
بیشتر ژنی است، تقویت آن با دوی 100 و 200 متر سرعت می باشد.
قدرت : توانایی یک یا گروهی از عضلات در ایجاد نیرو قدرت می باشد.
قدرت دو نوع انقباض در عضلات ایجاد می نماید: 1- انقباض ایستا که در آن کار مکانیکی انجام نمی شود و مفصل حرکت ندارد.
2- انقباض پویا که در آن مفصل حرکت دارد و کار مکانیکی انجام می شود و مقاومت یا شی جابه جا می شود.
پرش جفت یکی از فاکتورهای آمادگی حرکتی است که به وسیله فردی که پشت یک خط ایستاده و پرش می کند از ابتدای خط تا آخرین نقطه فرد را با متر اندازه گیری می کنند و قدرت پویای فرد مشخص می شود.
برای تقویت روی یک پله 40 سانتی متری ایستاده یک پرش کوتاه یک پرش بلند انجام داده تا آستانه درد تمرین ادامه پیدا می کند.
چابکی تغییر مسیر یا تغییر جهت را جابه جایی می گویند.
با دوی 4*9 متر اندازه گیری می شود و با دوی 20 و 30 متر رفت و برگشت تقویت می شود.
فاکتورهایی مثل قدرت، سرعت، توان و زمان عکس العمل در تغییر جهت یا چابکی تأثیر دارند.
تعادل ایستادن روی یک پا بدون لغزش با اعتماد به نفس را تعادل می گویند.
تعادل با حرکت فرشته اندازه گیری می شود و روی ریل راه رفتن، روی یک خط مستقیم حرکت کردن روی طناب راه رفتن تعادل را تقویت می کند.
تعادل اعتماد به نفس را تقویت می کند.
5- هماهنگی عصبی و عضلانی کارکرد اعصاب و عضلات و ارگان های حسی و همکاریشان را هماهنگی می گویند.
هماهنگی با طناب زدن در مدت زمان مشخص اندازه گیری می شود و با شنا و طناب زدن حرکات ریتمیک تقویت می شود.
آمادگی جسمانی یکی از رشته های ورزشی است که توجه ویژه ای باید به آن داشت، زیرا ورزش بزرگ شده، علم شده، و دارای بدنه بسیار قطوری شده و شاخ و برگ های فراوانی پیدا کرده که باید در مقوله رشد و توسعه آن را پیگیری نمود.
مفاهیم اساسی در فاکتورهای آمادگی جسمانی با توجه به اهمیت علم تمرین و نقش آن درارتقای عملکرد ورزشکاران شاهد علاقه روزافزون مربیان زیز به آگاهی از ابعاد مختلف این علم هستیم.
امروزه کسانی که به گونه ای با ورزشکاران سرو کار دارند به خوبی می دانند که بهره گیری اززحمات توان فرسای ورزشکار و مربی به پیروی از اصول علمی و انضباط وجدیت در بکارگیری یافته های علمی وابسته است.
بنابراین نوشته حاضر با هدف کمک به مربیان و ورزشکاران شیفته ی پیشرفت و موفقیت، با یک ساختار کاربردی و در همان حال ساده برای انتقال برخی مفاهیم علم تمرین و آمادگی جسمانی تهیه شده است.
آشکار است که با توجه به گستردگی موضوعات آمادگی جسمانی و علم تمرین، پرداختن به همه ی مفاهیم امکان ندارد.
بنابراین منتخبی از مفاهیم برای شما برگزیده شده است و هر مفهوم نیز به صورت گذرا بررسی شده.
امیدوارم بسط و تحلیل مفاهیم در جزوات دیگری انجام شود.
روشن است که تأیید این نوشتار با بحثهای گروهی (در کلاس های تخصصی و جلسات مشورتی ) دو چندان خواهد شد.
مفهوم اول؛ علم تمرین علم تمرین زاییده ی همه ی اطلاعات علمی درباره ورزش و تمرین است.
این اطلاعات همراه با تجربه و دانش مربی از ورزشکار، به مربی کمک می کند تا برنامه تمرینی موثری برای بالا بردن سطح آمادگی ورزشکار طراحی و اجرا کند.
بهتر آنست که همگی به مفاهیم زیر توجه کنیم و آنها را به کار بندیم: 1-علوم تمرین: برای تحقق اهداف تمرین، باید یافته ها و فنهای چند شاخه از علم را به کار گرفت؛ تغذیه، روان شناسی، مدیریت، فیزیولوژی، بیومکانیک و بیوشیمی،...
بنابراین علوم تمرین، یعنی در مجموعه دانش هایی که برای رسیدن ورزشکار به اوج عملکرد مورد نیاز است.
مربی باید با علوم تمرین آشنا باشد و تا حد امکان از یافته های آنها بهره گیرد، ولی انجام دادن وظیفه ی متخصص تغذیه، روان شناسی یا دیگر متخصصان را کسی از او انتظار ندارد.
2-طرح برنامه تمرین: برای تحقق اهداف تمرین باید برنامه ای نوشت که در آن هر چه مربوط به افزایش توانایی های جسمانی ، مهارتی و روانی ورزشکار است، منظور شده باشد؛ امکان ارزیابی ورزشکار را نیز فراهم می کند و به اوج عملکرد ورزشکار در مسابقه بینجامد.
امروزه در ایران علم تمرین را بیشتر به جای طرح تمرین به کار می گیرند.
3-بدنسازی و آمادگی جسمانی: بخشی از آمادگی ورزشکار که در برنامه نیز پیش بینی می شود ، بهبود عواملی چون قدرت، سرعت، استقامت و...
است؛ این مفهوم بخشی از علوم تمرین است و نه همه آن که پیشتر به آن پرداخته شد.
مفهوم دوم؛ آمادگی توانایی سازگاری با یک رفتار مشخص سازگاری نامیده می شود.یک برنامه ی منظم تمرین که مبنای علمی داشته باشد، چارچوبی برای آمادگی ورزشکار است.
بنابراین علم تمرین می تواند مکمل دانش مربی برای کمک به او در طرح برنامه های آمادگی ورزشکاران در هر سطح باشد.
پیشرفت های ورزشی در گرو رسیدن به سطح بالاتر آمادگی است و هدف علم تمرین، افزایش آمادگی با طراحی برنامه ی مناسب تمرین است.
مفهوم سوم؛ تمرین این مفهوم به فعالیت منظم و برنامه داری گفته می شود که با هدف بهبود عملکرد ورزشکار انجام می شود.
در واقع تمرین انجام فعالیت هایی است که قابلیت سازگاری بدن در برابر فشارهای وارد شده را به تدریج و پیوسته افزایش می دهد با این تعریف تمرین فرایندی تدریجی و اهسته است.
و در آن هیچ گونه تعجیلی مجاز نیست.
اگر تمرین به خوبی انجام شود به تغییرات آشکاری در بافتها و دستگاههای بدن می انجامد که آن نیز خود به بهبود عملکرد در ورزش خواهد انجامید.
برای بیان دقیق مفهوم تمرین باید به نکات زیر توجه داشت: 1-تمرین باید موجب توسعه ی همه سویه شود؛ یعنی استقامت، قدرت، سرعت، انعطاف و هماهنگی را بیشتر کرده و بدن ورزشکار را از توسعه ای هماهنگ برخوردار سازد.
این ویژگی به عنوان شالوده ی عملکرد بهتر همه ی ورزشکاران در رشته های گوناگون شناخته می شودو برای همه ی آنها لازم است.
2- تمرین باید موجب توسعه ی بدنی ویژه ی هر رشته ورزشی شود؛ یعنی موجب پیشرفت عوامل گوناگون آمادگی شود که هر رشته ورزشی خاص به آنها نیاز دارد.
در هر رشته ی ورزشی خاص چه عواملی مهمتر هستند؟
قدرت مطلق یا نسبی توده ی عظلانی یا انعطاف؟
توان یا استقامت عظلانی ؟
...؟
این ویژگی تمرین موجب می شود که ورزشکار توانایی اجرای آسان و روان همه ی حرکات ویژه ی رشته ی مورد نظر خود را بدست آورد.
3- تمرین باید توانایی اجرای همه ی فنون لازم را افزایش داده یک اجرای مناسب همراه با بهره وری ، بیشترین سرعت ممکن، بالا سطح تولی نیرو، کمعترین اثرپذیری از شرایط ناخواسته و صحیح ترین حرکات را ممکن کند.
4- تمرین باید عامل تامتیک را نیز فرا گیرد؛ یعنی مناسب ترین تاکتیک را که برخواسته از توانایی های هر ورزشکار است شامل می شود و همچنین راهکار ورزشکار را برای رو به رو شدن با شرایط مسابقه بهینه کند؛ بنابراین در طول تمرین، به راهکارهای گوناگونی می توان توجه کرد که با در نظر گرفتن اهداف ورزشکار، استفاده خواهند شد و به تکامل خواهند رسید.
5- تمرین باید ابعاد روانی را نیز در بر گیرد؛ زیرا برای بهبود عملکرد و اجرای ورزش، آمادگی روانی ورزشکار نیز لازم است.
عواملی چون بهبود انضباط، پشتکار و پایداری، خواستن، اعتماد به نفس، انگیزه و میل و رغبت بخشی از تمرین به شمار می آید.
6- تمرین باید توانایی گروهی را در نظر بگیرد.
یعنی در ورزشهای گروهی آمادگی گروهی هدف تمرین است.
هماهنگی در آمادگی بدنی، فنی و تاکتیکی گروه نقش اصلی را در موفقیت داراست.
7- تمرین باید ارتقای سطح بهداشت و سلامتی هر ورزشکار را به همراه داشته باشد.
آزمایشهای پزشکی، تناسب شدت تمرین با توانایی های هر ورزشکار و زمان کافی بازیافت، به تمرین مربوط هستند و سلامت ورزشکار و تمرین پیوسته را تضمین می کنند.
8- تمرین باید مانع آسیب دیدن ورزشکار شود وبا نکات زیر امکان صدمه دیدن را به حداقل برساند؛ افزایش انعطاف تا حد نیاز، تقویت عظلات و تاندونها و رباط ها به ویژه در مراحل ابتدایی تمرینات مبتدیان، و افزایش قدرت و خاصیت ارتجایی عضلات تا جایی که هنگام حرکات پیش بینی نشده نیز خطر بروز صدمات به پایین ترین سطح ممکن برسد.
9- تمرین باید دانش نظری ورزشکار را نیز افزایش دهد و آگاهی ورزشکار را از مبانی فیزیولوژیکی و روانی تمرین، تغذیه و بازسازی منابع به حد کافی برساند.
هدف تمرین افزایش آمادگی ورزشکار است.
در برنامه تمرین، حرکات و فعالیت های گوناگونی گنجانیده می شوند که برای هر یک از رشته های ورزشی خاص مهم هستند.
بنابراین برای افزایش عملکرد ورزشکار و به اصلی تمرین باید به توانایی اندامهای فعال، عوامل فنی و تاکتیکی و همچنین عوامل روانی باشد.
منابع : 1- اصول بدنسازی جلد 2 ، شهرام خسروی ، انتشارات آفتاب ، 1384 2- سلامتی و روان ، دکتر سید محمد محسن جلالی تهرانی ، انتشارات آفاق ، 1382 ، چاپ دوم