دانلود مقاله روانشناسی چیست؟

هدف:فراگیران پس از مطالعه این مقاله با موضوع،ماهیت و هدف روانشناسی و تعریف آن آشنا می‌شوند و به ضرورت علم‌ روانشناسی در دنیای امروز پی می‌برند.

مقدمه انسان چیست،روان و ذهن،اندیشه و باور،هیجان و احساس و رفتار او چگونه می‌توان شناخت؟

ماهیت و حقیقت روان انسان کدام است؟چه چیزی روان انسان‌ را از جانوران متمایز می‌کند؟شناخت ماهیت روانشناختی انسان با کدام روش‌ها میسر است؟

چگونه می‌توان روان را توصیف و تبیین کرد؟مراحل رشد و تحول‌ روان چگونه است و عوامل ارثی(ژنتیک)و محیطی(جامعه و تعلیم و تربیت)چه سهمی در رشد و تحول روان دارند؟خاستگاه‌ فعالیت‌های روانشناختی انسان کدام هستند؟

این پرسش‌های مربوط به ماهیت انسان است که علم روانشناسی‌ سعی می‌کند به آنها پاسخی درخور و مستدل بدهد.نگارنده امیدوار است در سلسله مقالاتی که پس از این به چاپ می‌رسند،بتواند فصولی از روانشناسی عمومی را برای خوانندگان به زبانی ساده و در عین حال علمی بیان نماید.نگارنده امیدوار است که خوانندگان‌ نظرات،پیشنهادات و انتقادات خود را در مورد این مقاله‌ها به آدرس‌ نشریه ارسال نمایند.

ماهیت روانشناسی امروزه نفوذ و میدان روانشناسی و ضرورت آگاهی از دانش‌ روانشناسی چنان همه‌گیر شده و جایگاه شایسته‌ای در میان زندگی‌ انسانها گشوده است که بدون اغراق می‌توان گفت فعالیت‌ انسانی است که از روانشناسی بهره‌ای نبرده باشد؛از راندن یک‌ اتومبیل و وضعیت روانی راننده تا هدایت فضاپیماهای غول‌پیکر و فضانوردان و آموزش نکات خاص روانشناسی به آنان،بخشی از موضوع روانشناسی است.

بررسی نبوغ و افراد خلاق،دانشمندان و هنرمندان از یک سو و مطالعه کودکان و افراد استثنایی و به تعبیری عقب‌مانده یا کم‌توان از مباحث روانشناسی است.

بررسی نبوغ و افراد خلاق،دانشمندان و هنرمندان از یکسو و مطالعه کودکان و افراد استثنایی و به تعبیری عقب‌مانده یا کم توان از مباحث روانشناسی می‌باشند.

تغییرات اجتماعی،سیاست،رسانه‌های عمومی و تبلیغات،تفاوت‌ نسل‌ها،افزایش جمعیت،گرم شدن کره زمین،شایعه،مهاجرت، تعصب و پیشداوری،اختلاف‌نژادی تروریسم،بهبود وضعیت‌ کار ارگران،بهره‌وری،تعلیم و تربیت،پیشرفت فن‌آوری،رایانه‌ و بازیهای رایانه‌ای،اینترنت،مدیریت سازمانی،بیماری روانی، بهداشت روانی و هزاران پدیده فردی و اجتماعی دیگر موضوع‌ مورد بررسی در روانشناسی است.

(*)این مقاله به صورت آموزشی،ویژه مسوولین و متصدیان سالنهای ملاقات زندانهای سراسر کشور تهیه شده است.

در رادیو و تلویزیون هرگاه از مسایل مربوط به کودک و نوجوان، خانواده،ترافیک،معماری و شهرسازی،شخصیت‌پردازی در سریال‌ها و فیلم‌ها،بهداشت و سلامت،اعتیاد و موادمخدر و...

صحبت می‌شود،برای تأکید و تأیید صحت و درستی گفتارها و اظهار نظرها معمولا به یافته‌های علم روانشناسی استناد می‌شود.

در روزنامه‌ها و مجلات نیز در بحث مسایل تربیتی،اجتماعی، صفحه حوادث و...اظهار نظر روانشناسان یکی از مهمترین‌ بخش‌های این نوشته‌ها می‌باشد.

امروزه در جهان و در جامعه‌ها،مجلات و هفته‌نامه‌های عامه‌پسند زیادی منتشر می‌شوند که موضوع اصلی آنها روانشناسی است.

همچنین با سری به کتاب‌فروشی‌ها در می‌یابیم که مباحث‌ روانشناسی یکی از مهمترین موضوع کتابهایی است که ناشران اقدام‌ به چاپ آنها کرده‌اند.هرچند لازم به یادآوری است که متاسفانه‌ کتابهای به اصطلاح«بازاری»در مورد روانشناسی بسیار است و ممکن است مطالب همه آنها از نظر روانشناسی مورد تأیید قرار نگیرد.از جمله کتاب‌های کف‌بینی و طالع‌بینی،شناخت خود، مسایل مربوط به مشکلات جنسی،موفقیت در بازار کار و مشکلات‌ زناشویی و...

هرجا انسان دست اندرکار است و حضور دارد،روانشناسی هم‌ حاضر است.روانشناسی علمی است که احساس،هیجان،شناخت‌ و اندیشه و رفتار و فرآیندهای رشد و تحول و خاستگاه آنها را از یک سو و تأثیر طبیعت(وراثت)و جامعه(تربیت)بر تحول آنها را از سوی دیگر مورد مطالعه قرار می‌دهد.

با توجه به اینکه روانشناسی در تمام وجوه زندگی ما اثر می‌گذارد، شایسته است که حتی کسانی که در پی کسب تخصص در این‌ رشته نیستند آگاهی مختصری از واقعیت‌های بنیادی و روش‌های‌ بررسی آن داشته باشند.یک درس مقدماتی در روانشناسی می‌تواند شما را در درک رفتار دیگران و بصیرت بر نگرش‌ها و واکنش‌های‌ خودتان یاری دهد و علاوه بر آن شما را آماده کند تا ادعاهایی را که‌ به نام روانشناسی عنوان می‌شود،ارزیابی کنید(ر.ل.اتیکنسون، ر.س.ایتکنسون،ا.ر.هیلگارو،1368،جلد اول)1.

زندان که یکی از نهادهای کیفری است و در حوزه علوم قضایی‌ و حقوق قرار دارد،مکان تعامل و برخورد انسانهایی است که‌ موضوع روانشناختی آنان از اهمیت بسزایی برخوردار است.

ارتکاب جرم یک رفتار مغایر قوانین جاری در هرجامعه است، بنابراین می‌تواند موضوع بررسی روانشناسی قرار گیرد؛به همین‌ دلیل مطالعه مجرمین و بزه‌کاران و چرایی و چگونگی رفتار آنان‌ اهمیت روانشناسی را برجسته‌تر می‌نماید.این اهمیت از یک سو به‌ ویژگی‌های روانی و رفتاری مجرمین،علل و شرایط ارتکاب جرم‌ از نظر روانشناختی و روش اصلاح و تربیت آنان و چگونگی تعامل‌ بین کارکنان زندان و زندانیان و همچنین پیش‌بینی رفتار آنان از دیگر سو مربوط است.

چگونه می‌توان قوانین و قواعد و یافته‌های روانشناسی را مورد مجازات،اصلاح و تربیت و پیشگیری از تکرار جرم در مورد مجرمین بکار بست؟رفتار مجرمانه چگونه شکل می‌گیرد و تحول‌ می‌یابد،عوامل زمینه‌ساز و بروزدهنده آنها کدام است؟مجرمین و بزه‌کاران از نظر شخصیت چه تفاوتی با دیگر افراد دارند،مهمترین‌ ویژگی‌های شخصیتی و روانی آنها کدام هستند؟چگونه می‌توان از رفتار مجرمانه و بزهکارانه پیشگیری کرد و چگونه می‌توان تدابیری‌ اتخاذ کرد که مجرمین و بزهکاران مرتکب تکرار جرم نشوند؟همه‌ این‌ها مطالبی است که رواشناسی درباره آنها به بحث و مطالعه‌ می‌پردازد.

در زندان روانشناسی می‌تواند در خدمت مدیریت زندان و چگونگی اداره افراد مجرم و نابهنجار و ناسازگار قرار گیرد.

مدیریت و کنترل شرایط بحرانی همچون گروگانگیری،درگیری‌ و خشونت،شورش،چگونگی رفتار با مجرمین جنسی،معتادین، درمان یا کاهش اختلال روانی در زندانیان،مقابله با استرس و فشار روان ناشی از کار در زندان از مباحث عمده‌ای است که روانشناسی‌ در زندان به آن می‌پردازد.

آشنایی با علم روانشناسی و ارتباط این علم با مسایل زندان،زندانیان‌ و بهبود در ارتقاء مهارتهای ارتباطی و شغلی مباحثی است که تمام‌ کارکنان زندان به ویژه آنهایی که در ارتباط مستقیم با زندانی قرار دارند ضروری است.مانند مراقبین،مسئول مراقبین،افسر نگهبان‌ها روسای اندرزگاه و روسای زندان.

تعریف روانشناسی همانطور که خاطر نشان شد روانشناسی با تمام جوانب زندگی‌ انسان در ارتباط است.از آن زمان که روانشناسی از فلسفه جدا شد و به شکل رشته مستقل علمی درآمد زمان زیادی سپری نشده است.

عمر روانشناسی به بیش از یک قرن می‌رسد.هرچند روانشناسی‌ عمر کوتاهی دارد اما رشد و تحول آن در بررسی،تحقیق و آزمایش‌ و نظریه‌ها و مکاتب از سرعت قابل قبولی برخوردار بوده است.

روانشناسی در طول تاریخ کوتاه تعاریف متفاوتی را پذیرفته است، که به برخی به ترتیب تاریخ آنها اشاره می‌کنیم(به نقل از منبع قبلی): تعریف ویلیام جیمز2(1890):روانشناسی باید چیزی را مطالعه‌ کند که ما آن را تجربه درونی می‌نامیم-یعنی ادراک حسی و احساسات و افکار و خواست‌ها-در مقایسه با موضوعات تجربه‌ برونی که در علوم طبیعی مطالعه می‌شوند.

تعریف جان.بی.دالتون(1919):از نظر رفتارگرا،روانشناسی آن‌ رشته از علوم طبیعی است که موضوع مورد مطالعه آن رفتار آدمی‌ است،یعنی کردارها و گفتارهای او،اعم از اینکه آموخته یا ناآموخته‌ باشند.

تعریف نرمان،مان‌4(1951):امروزه روانشناسی را معمول به عنوان‌ «علم رفتار»تعریف می‌کنند.اما نکته قابل توجه این است که کلمه‌ رفتار چنان معنای گسترده‌ای یافته که اینک اغلب شامل چیزهایی‌ هم شده است که سابقا هوشیاری محسوب می‌شدند...فرایندهای شخصی و خصوصی از قبیل تفکر،در حال حاضر«رفتار درونی» تلقی می‌شوند.

تعریف کنت کلارک و جورج میلر5(1970):روانشناسی معمولا به عنوان«مطالعه علمی رفتار»تعریف می‌شود.موضوع مطالعه آن‌ شامل فرایندهای رفتار قابل مشاهده از قبیل حرکات بیانگر،گفتار و تغییرات فیزیولوژیابی و نیز فرایندهایی است که صرفا حاصل‌ استنباط هستند مانند تفکر و رویا.

تعریف ریچارد مه‌یر6(1981):روانشناسی عبارت است از تحلیل‌ علمی فرایندهای ذهنی و ساخته‌های حافظه آدمی به منظور درک‌ رفتار وی.

همانطور که ملاحظه می‌شود ابتدا بر کارکرد ذهن و ساختار آن(ویلیام جیمز)،مطالعه تجربه‌های هشیار از طریق درون‌ نگری(ونت)و سپس بر تظاهرات آشکارا و قابل مشاهده روان‌ که همان رفتار باشد(واتسون)در تعریف روانشناسی تأکید شد.

همچنان‌که دانشمندان روانشناسی توانستند با بکار بردن روش‌های‌ مطالعه علمی به اطلاعات و دانش بیشتری در مورد روان دست یابند تعریف روانشناسی دستخوش تغییر شد و جنبه‌های کامل‌تری از روان آدمی در تعریف روانشناسی گنجانده شد.

رابرت.ای.بارون‌7(1992)در کتاب خود بنام«روانشناسی»چنین‌ تعریفی بدست می‌دهد:«روانشناسی علم رفتار و فرایندهای شناختی‌ است.»در این تعریف حوزه‌ای که روانشناسی در صدر بررسی آن‌ است علاوه بر رفتار آشکار،فرایندهای شناختی،آن قسمت از فعالیت‌های روانی است که اندیشه باورها،حافظه و احساسات‌ و هیجان‌های همراه آنها که با رفتار در تعامل قرار دارند را در بر می‌گیرد.

گروه دیگر از دانشمندان برای شناخت روان به مطالعه رفتار و مغز انسان علاقه بیشتری نشان می‌دهند.امروزه تردیدی در این یافته‌ها وجود ندارد که خاستگاه پدیده‌های روانشناختی در انسان و حیوان‌ «مغز»و سیستم اعصاب محیطی و مرکزی است.به همین دلیل در سالهای اخیر رشته‌ای از علوم اعصاب و روانشناسی که به«عصب‌ روانشناسی»یا«نوروپسیکولوژی»8معروف است خدمات شایانی‌ به شناخت فرآیندهای روانی در انسان و حیوان کرده است.

این شاخه از علوم اعصاب،احساس‌ها،هیجان‌ها،زبان،حافظه، یادگیری،تفکر و آسیب‌های وارده بر مغز و رفتار را مورد مطالعه‌ قرار می‌دهد.در کل موضوع مطالعه نوروپسیکولوژی فعالیت‌های‌ عالی روانی است؛به همین خاطر برخی تعریف روانشناسی را «مطالعه مغز و رفتار»می‌دانند(ر.جی.کوک؛پ.بالدوین،ج.هاویسون‌ ،1379).9 تعریف روانشناسی با پیشرفت علوم روشن‌تر و دقیق‌تر و حتی‌ ساده‌تر می‌شود.به منظور اینکه بتوان وسعت حوزه مورد مطالعه‌ روانشناسی یعنی رفتار،مغز و فرایندهای شناختی را به درستی درک‌ کرد،لازم است این مفاهیم را بهتر بشناسیم.

روبرت،اس.فلدمن‌10(1992)در این باره چنین اظهار نظر می‌کند: مطالعه پدیده‌های فوق بدین‌معنی است نه تنها باید آنچه انسان‌ها انجام می‌دهند(رفتار)بلکه احساس‌ها،ادراک‌ها،فرایندهای‌ استدلالی،حافظه و حتی فعالیت‌های زیستی انسان را در مطالعه‌ روانشناختی آن گنجاند.وقتی روانشناسان اظهار می‌دارند وظیفه‌ آنها«مطالعه»رفتار و فرایندهای شناختی و مغز است،علاقه و توجه‌ آنها به تمام این حوزه‌ها و حیطه‌های روانشناختی یکسان است.

برای علم روانشناسی تنها توصیف فزایندهای شناختی و مغز را تبیین کرده و دست به پیش‌بینی زده و بتوانند در آن تغییر ایجاد کنند.

هدف اساسی علم و به‌ویژه روانشناسی بهبود و ارتقاء زندگی انسان‌ و در نهایت دنیایی است که در آن زندگی می‌کنیم.* روان شناسی عبارت است از مطالعه و شناخت علمی چگونگی و چرایی ابعاد مختلف رفتار موجود زنده، به ویژه انسان.

در این تعریف بیشترین توجه به رفتار و جنبه های مختلف آن است.

به دیگر سخن، به یک معنا می توان روان شناسی را رفتار شناسی نامید، چرا که موضوع اصلی روان شناسی به عنوان یک علم رفتاری ، مطالعه فعالیت ها و واکنش های حیوان وانسان در شرایط و موقیعت های مختلف است.

و اما منظور از " رفتار" آن دسته از حالت ها، عادت ها، فعالیت ها، کنش ها و واکنش های نسبتاً پایداری است که از انسان سر می زند و همواره قابل مشاهده، اندازه گیری ، ارزیابی و پیش بینی است.

رفتارهای انسانی را می توان به انواع مختلف تقسیم کرد، از جمله: رفتار شخصی : رفتاری است که کاملاً جنبه شخصی دارد، مثلاً فردی همواره لباس قهوه ای رنگ می پوشد و یا عادت دارد روزی سه مرتبه مسواک بزند.

رفتار شغلی : یعنی رفتار خاص یا عادتی که انسان در کار و حرفه از خود نشان می دهد، مثلاً همیشه بعد از نماز صبح کارش را شروع می کند ویا همواره با دو انگشت تایپ می نماید.

رفتار تحصیلی : عبارت است از رفتار کودک یا بزرگسال در ارتباط با امور تحصیلی، فی المثل دانش آموزی همیشه قبل از تدریس معلم درس مورد نظر را مطالعه می کند و یا این که برای یادگیری بهتر خلاصه نویسی کرده، با صدای بلند درس می خواند.

رفتار اجتماعی: رفتار فرد در تعاملات بین فردی و معاشرت های اجتماعی است، به عنوان نمونه خوش قول بودن و تقدم درسلام داشتن.

در ارزیابی رفتار باید توجه کرد که رفتار چه کسی، در چه شرایط و موقعیتی و با چه فراوانی و شدتی مورد بررسی قرار می گیرد؛ چرا که زمانی می توانیم برداشت وتفسیر جامعی از رفتار یک فرد داشته باشیم که شرایط زمانی و مکانی، موقعیت بروز رفتار و ویژگی های زیستی ، ذهنی و روانی وی را مورد توجه کافی قرار دهیم.

شاخه های مختلف روان شناسی از زمانی که روان شناسی به عنوان یک علم مستقل مطرح شده است، روان شناسان در زمینه موضوعات خاص، پژوهش های فراوانی به عمل آورده اند، به گونه ای که امروزه شاهد شعب و شاخه های مختلف روان شناسی هستیم.

متداول ترین شاخ های روان شناسی عبارت است از: 1- روان شناسی رشد و کودک روان شناسی کودک به مطالعه مستمر رشد از زمان تشکیل نطفه تا دوران بلوغ و نوجوانی می پردازد.

موضوعاتی از قبیل نقش وراثت و محیط در شکل گیری شخصیت کودک، چگونگی رشد بدنی، ذهنی،عاطفی، کلامی، اجتماعی ، حسی و حرکتی، همچنین نحوه بازی، خویشتن داری، تقلید و همانند سازی کودک و نوجوان و تحولات دوران بلوغ در این شاخه از روان شناسی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.

2- روان شناسی شخصیت در این شاخه از روان شناسی ابعاد مختلف شخصیت، جنبه های ادراکی، هیجانی، ارادی و بدنی افراد و چگونگی سازگاری فرد با محیط مورد مطالعه قرار می گیرد.

3- روان شناسی اجتماعی روان شناسی اجتماعی ازتعامل فرد واجتماع، قانون های روانی گروه ها و سازمان های اجتماعی بحث می کند و در زمینه هایی از قبیل: معیارها و هنجارهای اجتماعی، مناسبات بین گروهی، باورهای عام، تکوین بازخوردها وتغییرنگرش ها و نقش رسانه ای جمعی به مطالعه و تحقیق می پردازد.

4- روان شناسی بالینی این رشته از روان شناسی ویژگی های شخصیتی، اختلالات عاطفی و مشکلات رفتاری افراد را با بهره گیری از ابزارهای روان شناختی مورد بررسی ودرمان قرار می دهد.

5- روان شناسی مرضی در این شاخه از روان شناسی اختلالات عاطفی و رفتاری و بیماری های مختلف روانی مورد بررسی قرار گرفته، روش های درمانی متداول در جهت حفظ بهداشت روانی ارائه می شود.

6- روان شناسی کودکان استثنایی روان شناسی کودکان استثنایی به مطالعه ویژگی های جسمی، روانی، حسی، حرکتی، شناختی و اجتماعی کودکان عقب مانده ذهنی، نابینا و نیمه نابینا، ناشنوا و نیمه ناشنوا، ناسازگار، مصروع، کودکان معلول جسمی- حرکتی، دانش آموزان مبتلا به اختلال خاص در یادگیری و کودکان و نوجوانان تیز هوش و خلاق می پردازد.

این شاخه از روان شناسی همچنین در زمینه علل مختلف معلولیت، راه های پیشگیری از معلولیت و روش های اصلاح و ترمیم نارسایی ها و اختلالات رفتاری مباحثی را مطرح می کند.

7- روان شناسی تربیتی این رشته ازروان شناسی که درواقع مهمترین وکاربردی ترین رشته های روان شناسی است، تلاش دارد اصول، قوانین و یافته های روان شناسی و شاخه های مختلف آن را در قلمرو تعلیم و تربیت مورد استفاده قرار دهد.

در روان شناسی تربیتی موضوعاتی از قبیل: روشهای مختلف یادگیری و قوانین آن، فرایند تفکر و اندیشیدن، یادآوری و به یادسپاری، حافظه و فراموشی، هوش و انگیزش، سنجش و اندازه گیری و کاربرد آزمون های روانی، نقش معلم و متعلم در انتقال یادگیری، شرایط و موقعیت یادگیری، انضباط و پیشرفت تحصیلی مورد توجه و مطالعه قرار می گیرد.

روان شناسی تربیتی و قلمرو آن همان گونه که پیش تر اشاره شد موضوع اصلی روان شناسی تربیتی یا پرورشی به کار بستن قواعد و یافته های شاخه های مختلف روان شناسی در فرایند تعلیم و تربیت است.

به عبارت دیگر هدف اصلی روان شناسی تربیتی توجه عمیق به امر مهم آموزش و پرورش و پرداختن به عوامل مؤثر در یادگیری، پیشرفت تحصیلی، سازگاری، تحول ذهنی و روانی و رشد متعادل انسان است.

ارکان اصلی روان شناسی تربیتی به طور خلاصه می توان موضوعات، پایه ها یا ارکان اصلی روان شناسی تربیتی را در هفت محور زیر مورد توجه قرار داد: 1- قوانین و عوامل موثر در فرایند یادگیری 2- ویژگی های یادگیرنده یا تربیت شونده 3- موضوع یادگیری یا پیام تربیتی 4- موقیعت یادگیری یا شرایط انتقال پیام تربیتی 5- روش های تعلیم و تربیت یا انتقال پیام 6- ویژگی های مربی یا انتقال دهنده پیام 7- ارزیابی و ارزش سنجی پی‌نوشت (1)- R.L.Atkinso,R.c.Atkinso,E.R.Hilgard (2)- William James (3)- Wilbelm wundt (4)- Norman munn (5)- Kenneh clark and george miller (6)- Richar mayer (7)- Robert,A.Baron (8)- Neuropsychology (9)- D.J.cooke,P.Baldwin,J.howison (10)- Robert,S,Feldmon منابع 1-ریتا،ل.اتکینسون؛ریچارد،س.اتکینسون،درنست،ر.هیلگارد.(1368.

زمینه روانشناسی ترجمه گروه مترجمین زیر نظر ویراستار محمد تقی براهنی‌ انتشارات رشد،تهران.

2-نرمال،ل.مان(1352).اصول روانشناسی،چاپ دوم.ترجمه و اقتباس محمود ساعتچی،انتشارات امیرکبیر،تهران 3-دیوید،جی،کوک،پاملا،جی.بالدوین،جکولین،هاویسون.(1379).کاربرد روانشناسی در زندان.انتشارات مرکز آموزش و پپژوهشی سازمان زندانها.تهران.

4- robert,A.baron.(1992).Psychligy.Allgn and bacon.

5- Robert,sfeldman.(1992).Elements of pasychogy.Mc grow-hill,ine.