تحقیق شورای همکاری خلیج فارس

شورای همکاری کشور های عرب خلیج فارس (CCASG) (به عربی: مجلس التعاون لدول الخلیج الفارس‎)، که با نام کوتاه شورای همکاری خلیج فارس (GCC) (به عربی: مجلس التعاون الخلیج الفارس) هم خوانده می‌شود، بلوک تجاری‌ای شامل [[کشورهای پیرامون خلیج فارس کشورهای عرب منطقه خلیج فارس است که اعضای آن اهداف تجاری و اجتماعی مشترکی را پیگیری می‌کنند. این شورا در ۲۵ مه ۱۹۸۱ میلادی و با هدف مقابله با آن‌چه که این کشورها آن را خطر انقلاب اسلامی می‌نامیدند، تشکیل شد.[۱] از جمله اهداف کشورهای عضو رسیدن به واحد پولی مشترک تا سال ۲۰۱۰ بود.[۲] در حال حاضر شش کشور عربستان، امارات متحده عربی، بحرین، کویت، عمان و قطر عضو این شورای همکاری هستند.

دیدگاه های شورای همکاری خلیج فارس PGCC

سنگ بنای ضرورت همبستگی و همگرایی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در سال های دهه 70 میلادی گذاشته شد که ضرورت آن در اظهارات مقامات کشور های مذکور صریحاً یا تلویحاً ابراز و اعلام شده است . این همبستگی ناشی از نگرانی هایی بود که منطقه را تهدید می کرد . به طوری که در دهه 1970 کویت تلاش هایی جهت تقویت همکاری های فرهنگی – اقتصادی و سیاسی بین 8 کشور عربی حاشیه خلیج فارس به عمل اورد . در 18 مه 1975 شیخ جابر الصباح امی متوفی دولت کویت (ولیعهد وقت کویت ) در دیداری از ابوظبی ، تشکیل  هیات مشترک وزیران امارات متحده عربی و کویت را با هدف بررسی مسائل مورد علاقه و تحکیم مناسبات فی مابین اعلام داشت و تاکید کرد این هیات دست کم سالی دو بار جلسه خواهد داشت .

در 4 ژانویه 1978 وزیران اطلاعات کشورهای بحرین ، امارات متحده عربی ، قطر ، کویت ، عربستان ، سوریه ، عمان ، عراق در ابوظبی تشکیل جلسه دادند. نقشه های ایجاد دانشگاه ، پیشرفت بهداشت ، همکاری های تلویزیونی ، تولید دارو ، ایجاد آژانس خبری خلیج فارس و بسیاری از امور دیگر از جمله کارهایی بود که باید پیاده میشد و صورت اجرایی می گرفت .

در نوامبر 1978 به اشاره شاه ایران سلطان قابوس ، اجلاسی از وزرای خارجه 8 کشور برای ایجاد سیستم امنیت جامعی در مسقط تشکیل داد که نتیجه ای در بر نداشت  و علت آن رقابت بین ایران و عراق و عربستان بود 4 به طوری که طرح ایران با مخالفت عراق روبرو شد .

در این اجلاس ایران پیشنهاد کرد یک نیروی چند جانبه تحت فرماندهی منحصر متحد شود و امنیت خارجی و داخلی امظاء کنندگان پیمان را تامین کند . این پیشنهاد با دیدگاه اعراب برخورد داشت ، زیرا بنا به دلایلی مسلم از سوی دشمن قدیمی خود ایران و با زعامت و پیشوایی آن دشمن دیرین تهدید می شدهند. عراق صریحاً دشمن این پیمان بود و می ترسید این میثاق پیمان نیمه جان سنتو را زنده کند . عربستان سعودی خاموشی گزید و کویت بیهوده می کوشید در این مساله بیشتر بیاندیشد . نماینده بغداد ، کنفرانس را پیش از پایان ترک کرد و مخالفت خود را شتاب بخشید .

در دسامبر 1978 در پایان دیدار شیخ عبدالله سالم الصباح  ، ولیعهد وقت کویت از پادشاهی صعودی ، بحرین ، قطر ، امارات و عمان بیانیه مشترکی صادر گردید و در آن ها به تحرک وسیع کشورهای منطقه ای برای رسیدن به یک اتحاد اشاره شد .

حمله عراق به ایران در دسامبر 1980 (31 شهریور 1359) و شروع جنگ و شدت یافتن نبرد و نامشخص بودن زمان پایان جنگ ( اعلام آتش بس ) و تاکیدات مکرر ایران بر خروج هر چه سریعتر عراق از ایران و ادامه جنگ تا خروج اخرین سرباز عراقی از نقطه صفر مرزی و تنبیه متجاوز و معرفی آن سبب شد تا کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ضرورتی را که از دهه 1970 احساس می کردند و تا آن زمان موفق به اجرای آن نشده بودند، مجدانه پیگیری کنند  و به هر قیمت شده به اجرا درآورند و بر این اساس جلسات و دیدارهایی توسط مقام های  کشور عربی صورت پذیرفت و در کلیه مذاکرات تشکیل شوراهایی از 6 کشور محور تصمیمات قرار داشت بطوری که در نوامبر 1980 دوماه بعد از آغاز جنگ تحمیلی  و در یازدهمین  اجلاس سران عرب  در امان پایتخت اردن ، امیر کویت از رهبران کشورهای عربی خلیج فاس خواست در مورد ایجاد یک استراتژی مشترک و نیز همکاری در زمینه های مختلف بیاندیشند . 10 در ژانویه 1981 در حاشیه کنفرانس سران اسلامی در شهر طائف ( عربستان صعودی) اجلاسی از سران 6 کشور عربی خلیج فارس تشکیل شد . کویت طرحی ارائه داد که متضمن دور نگه داشتن خلیج فارس از کشمکش های بین المللی بود .

در این اجلاس 3 طرح مختلف توسط عربستان سعودی ، کویت و عمان مطرح شد . عربستان طرح قراردادهای امنیتی را پیشنهاد کرد .

کویت پیشنهاد کرد محور فعالیت ها در زمینه های اقتصادی ، نفتی ، صنعتی ، فرهنگی باشد . عمان طرح پیشنهاد تشکیل قوای دریایی مشترک برای حفاظت از تنگه هرمز را عنوان کرد . در فوریه 1981 اجلاس وزرای خارجه 6 کشور عربستان سعودی ، بحرین ، کویت ، امارات عربی متحده ، سلطان نشین عمان و قطر در ریاض برگزار شد و در همین اجلاس وزرای خارجه این کشورها در مسقط تشکیل جلسه دادند که بیانیه این اجلاس توسط وزیر خارجه عربستان سعودی قرائت شد . و اساسنامه شورا و نحوه رای گیری و تشکیل جلسات ادواری به تصویب رسید . همچنین موضوع تشکیل هیات حل اختلاف بین اعضای شورا و صلاحیت دبیر کل شورا مورد بررسی قرار گرفت  . در ابتدای مارس 1981 یک کمیسیون فنی مامور پی ریزی اساسنامه ی شورای همکاری شد و در 8/3/13981 وزیران خارجه ، اخرین اصلاحات را انجام دادند و در 12/3/1981 سران 6 کشور در ریاض تشکیل جلسه دادند 17 و در 16/3/1981 با انتشار بیانیه ای رسمی تاسیس شورای همکاری را رسماً اعلام کردند .

در این ایام با شکست جیمی کارتر از حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا رقیب تند و و انتخاباتیش رونالد ریگان از حزب جمهوریخواه توجه ایالات متحده به خلیج فارس بیشتر شد . به طوری که در سال 1981 م نخستین سال حضور ریگان در کاخ سفید رئیس جمهور آمریکا اهداف کشورش را در خلیج فارس در مقابل کمیته مشترک اقتصادی کنگره چنین تشریح کرد:

دسترسی به نفت خلیج فارس و حفاظت از خطوط کشتیرانی

متوقف ساختن توسعه طلبی شوروی

تقویت مناسبات تجاری ، اقتصادی ، سیاسی آمریکا با کشورهای دوست در منطقه

دستیابی به نقاط کلیدی در کشور های منطقه در پروژه های نظامی امریکا قرار دارند.

همچنین هارولد براون وزیر اسبق دفاع آمریکا در سال 1980 اهداف ایالات متحده آمریکا در خلیج فارس را بر مبنای محورهای زیر اعلام داشت :

تضمین دسترسی به عرضه نفت کافی

ایستادگی در مقابل گسترش و نفوذ شوروی

ایجاد ثبات در منطقه (تضمین امنیت اسرائیل )

توسعه فرایند صلح خاورمیانه (حفظ منافع اسرائیل)

شماری از تحلیل گران سیاسی امور خلیج فارس بر این باورند که شورای همکاری خلیج فارس به علت جنگ ایران و عراق و هراسی که میان حکام 6 کشور کوچک عربی حوزه خلیج فارس پدیدار شد  به دستور امریکا به وجود آمد . در اینکه جنگ عراق و ایران در راه اندازی سریع شورای همکاری موثر بود و نقش کاتالیزور را ایفا کرد جای شک و شبهه ای نیست . آن ها از ترس اینکه آتش جنگ دامن آن ها را بگیرد و برای فرار از این آتش پیمان منطقه ای را بهترین راهکار تشخیص دادند. بطوری که برژینسکی مشاور امنیت ملی در دوران جیمی کارتر در کتاب قدرت و اصول اشاره می کند :

« عربستان سعودی که امنیت حوزه های نفتی خود را در مخاطره قطعی می دید اواخر سپتامبر 1981 از امریکا درخواست کمک کرد . دولت سعودی خواهان ارسال فوری هواپیماهای آواکس برای عملیات اکتشافی در خلیج فارس شد. ظاهراً سعودی ها بیم داشتند که جمهوری اسلامی در واکنش به عملیات عراق تاسیسات نفتی کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عربستان را مورد حمله قرار دهد. سرانجام با تقاضای سعودی ها موافقت شد و آمریکا با وجود اعلام بی طرفی برا ی حفاظت از مصالح و منافع دوستان خود عملاً به نفع آنان جبهه گیری کرد » .

البته درباره اینکه شورای همکاری خلیج فارس با دستور آمریکایی ها به وجود آمده باشد دلایل کافی وجود ندارد. به قول نویسنده کتاب آمریکا و خاورمیانه «عربستان سعودی و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در عین حال که خود را نیازمند کمک و پشتیبانی آمریکا می دانند  ترجیح می دهند در نهایت بیشتر به نیروهای عربی و توانایی های آن ها متکی باشند».

واقعیت این است که هر 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس به دلیل وسعت اندک غیر از عربستان و جمعیت محدود ( عربستان هم به نسبت وسعتش جمعیت کمی دارد ) و ثروت سرشار طبیعی است که خود را در معرض تهدید قدرت های برتر منطقه و فرامنطقه ببینند و برای حفظ امنیت خودشان راهکاری بیندیشند و این راهکار را در همگرایی و پیمان منطقه ای محدود عربی جست و جو کنند. این کشورها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نسبت به اهداف عراق و ایران سوء نظر داشتند . عراق علناً به موجودیت کویت معترض بود و ایران گرچه در ظفار برای سرکوب شورشیان به سلطان قابوس کمک کرده بود ، ولی اعراب ساحلی به اهداف شاه با سوء نظر نگاه می کردند ، با اینکه در دکترین نیکسون ستون اقتصادی بر عهده عربستان و ستون نظامی بر عهده شاه ایران گذاشته شده بود. با این حال رقابتی پنهان میان تهران و ریاض بر سر حاکمیت و تسلط بر خلیج فارس وجود داشت  و به علت اختلاف میان تهران و بغداد در زمان شاه تحریکاتی توسط عوامل رژیم بعث عراق در کشورهای ساحلی علیه ایران انجام گرفت و سوء نظر 6 کشور را نسبت به ایران افزایش می داد.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بیم و هراس در این کشورها رو به افزایش نهاد. از یک سو عراق و آمریکا هر یک با اهداف جداگانه و از سوی دیگر اظهارات نسنجیده برخی مقامات غیر مسؤل جمهوری اسلامی  ایران در افزایش بیم و هراس در 6 کشور ساحلی خلیج فارس موثر بودند. کشورهای کوچک ساحلی از یک سو نمی خواستند سرنوشتشان را به ایران و عراق گره بزنند و از سوی دیگر به دلایلی علاقمند روابطشان با بلوک غرب به ویژه امریکا چندان علنی و آشکار شود و به عنوان عامل آمریکا در منطقه معرفی شوند . بنابراین بر آن شدند تا در قالب یک پیمان جمعی از 6 کشور عرب ساحلی خلیج فارس به نام شورای همکاری خلیج فارس گردهم آیند. شروع جنگ ایران و عراق فرصتی مناسب را برای 6 کشور عضو فراهم اورد تا به بهانه جنگ میان تهران و بغداد در ورای حضور این دو کشور مهم تر و بزرگتر ساحلی خلیج فارس شورای مورد نظر را تشکیل دهند .

از انجا که هر یک از 6 کشور عضو شورای همکاری روابط نزدیک و صمیمانه ای با امریکا و انگلیس داشتند تشکیل شورا مورد استقبال بلوک غرب قرار گرفت و این انگاره برای کشورهای رادیکال منطقه و بلوک شرق در ان زمان ایجاد شد که شورای همکاری به وسیله امریکا به وجود آمده و در راستای حفظ منافع آن ها گام بر میدارد . انگیزه حمایت شیوخ 6 کشور عضو از تشکیل شورای همکاری با انگیزه حمایت آمریما از شورا متفاوت بود . حکومت های 6 کشور ساحلی برای حفظ حکومتشان شورا را تشکیل دادند  ولی واشنگتن برای بهره گیری از نفت خلیج فارس از تشکیل شورا استقبال کرد ، بطوری که دیک چنی وزیر دفاع ریگان ابراز داشت :

« برای ما حکومت آل صباح مطرح نیست ما فقط خواهان نفت هستیم »

همسویی خواسته و ناخواسته شورای همکاری با غرب به ویژه امریکا سبب شد که شوروی تشکیل شورا را یک طرح امریکایی بداند که طی آن واشنگتن برای تحت نفوذ درآوردن کشورهای حوزه استراتژیک خلیج فارس می کوشد و اظهارنظرهای برخی مقام های امریکایی نظیر نیکلاس ویولت ، معاون وزیر خارجه وقت امریکا در مه 1982 در سالگرد تاسیس شورا بر ظن روس ها افزود . نیکلاس گفته بود :

« شورا گام مهمی در تقویت همکاری است ، این هدفی است که مردم منطقه به آن احترام می گزارند و ما از ان استقبال و حمایت می کنیم این همکاری پایه ایجاد چشم اندازهای صلح و توسعه منظم در منطقه است »