کندوان یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان سهند بخش مرکزی شهرستان اسکو واقع شدهاست. این روستا دارای جاذبههای گردشگری فراوانیاست که بهدلیل شکل خانههای آن که بهمانند کندوی عسل در دل کوه کنده شدهاند است.عسل از مهمترین سوغات این روستا است.
کندوان یکی از سه روستای صخرهای جهان است که این موجب جذابیت بینظیر آن شده است. معماری روستای کندوان و جاری بودن زندگی مردم در قالب بافت قدیمی آن یک استثنا در دنیا به حساب میآید. چرا که دیگر در ترکیه و آمریکا کسی در کاپادوکیه و داکوتا زندگی نمیکند. کندوان روستایی است بنا شده در صخره و تنها سازه این دهکده را سنگها تشکیل میدهند. خانهها هرمی شکل هستند و برای دامها نیز حفرههایی در سنگها بنا شده است.
کندوان منطقهای ییلاقی از رشته کوههای سهند است که مراتع سرسبزش عشایر زیادی را به آن جا میکشاند. چشمه آب معدنی کندوان نیز یکی از جاذبههای این روستای ۶ هزار ساله محسوب میشود. آب این چشمه با کمترین درصد سنگینی برای درمان بیماریهای کلیوی بسیار مفید است.
پرفسور «دیوید رول» باستانشناس مشهور انگلیسی در سفر به ایران و کشف نخستین مسیر پستی دنیا، قدمت کندوان در این مسیر را یکی از استنادات خود برای نظریه فرود آدم _ یکجانشینی بشر غار نشین و زندگی اجتماعی انسانها_ قرار داده است.
• آب و هوای سرد و کوهستانی در زمستان معتدل در تابستان کندوان میباشد.
آنچه به کندوان هویت باستانی داده وجود 117 خانوار و منزل مسکونی در درون توده های مخروطی و هرمی شکل صخره ای است. روستاییان کندوان داخل این توده ها برای خود خانه مسکونی، آغل، انبار و کارگاه ایجاد کرده اند.
معماری صخره ای، حاکی از صحنه های مبارزه و جدال انسان با طبیعت و در خدمت گرفتن صخره های طبیعی است. در معماری معمولی، به وسیله مصالح ساختمانی گچ، آهک و خشت، هیئت اصلی بنا را به وجود می آورند، در صورتی که در معماری صخرهای فضای مورد نظر در درون توده سنگ هویدا می گردد و سنگ، مانند کالبدی، قشری مستحکم در اطراف این فضا ایجاد می کند.
روستای کندوان؛ خانه هایی در دل کوه :
در اثر فعل و انفعالات آتشفشانی کوه های سهند؛ منظرهای در یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران ایجاد شده که بیشتر به نظر خواب و خیال می آید. ده ها کران چندتایی، جفتی، تکی، مخروطی شکل و دوک مانند؛ یکی از بهترین مناظر طبیعی ایران را مجسم ساخته است. از دهانههای آتشفشان سهند و دیگر کوه های آتشفشانی اطراف، طی هزاران سال، مواد مذاب بیرون میجهیده است. این گدازه ها در طی قرون متمادی روی هم انباشته و به تدریج بر روی آنها پوستهای از سنگ ایجاد گردیده است. توده ها و گدازه های مذاب آتشفشانی به وسیله باد و بوران طی هزاران سال متمادی تغییر شکل داده و به فرم کران در آمده است. به تدریج قسمت های کمتر سخت کران ها ریخته و قسمت های سختتر باقی مانده و وضعیت کنونی را که بیشتر به معجزه طبیعی شباهت دارد ایجاد نموده است. باد و باران مفرط به خصوص در کران های ناحیه ورودی روستا بیشتر موثر بوده و صدمه زیادی به آنها وارد آورده، در صورتی که در شرق و انتهای روستا به خاطر وجود تپه های مرتفع کران ها بلندتر و سالمتر باقی مانده است.
در کندوان؛ شکل خارق العاده و چشمگیر و خاص طبیعت است که انسان را به سوی خود کشید. به خصوص انسانی را که سرگردان گشته و برای دفاع از زندگی خود در جستجوی پناهگاه امنی است. در این مورد احتمالا حمله مغولان سبب شد که مردم روستاهای اطراف و بخصوص "حیله ور" از موقعیت طبیعی کران ها استفاده نموده به تدریج درون کران ها را خالی کرده و در آنها مستقر شوند. بدین ترتیب هم خود را از نظر مقابله با بیگانگان در امان دیدند هم سکونت در کران ها را در تابستان و زمستان برای مقابله با سرما و گرما کاملاً مطبوع یافتند.
آنچنان که آنوبانینی مشاهده کرد؛ روستای کندوان دارای مسجد، حمام، مدرسه و آسیا می باشد که کران مسجد یکی از بزرگترین کران های روستا را تشکیل داده است. به دلیل شکل مخروطی خاص، اغلب کران های دارای طبقات مختلف، از داخل با یکدیگر ارتباط ندارند. کران ها عموما دارای دو طبقه بوده و در بعضی موارد سه و حتی چهار طبقه نیز در آنها ایجاد کرده اند.
ارتباط طبقات بالایی کرانها با خارج، از طریق پلکان های بسیار زیبایی از بدنه خود کران تامین گشته است. طبقه هم کف، اکثرا اصطبل بوده و طبقات دوم و سوم و چهارم به عنوان سکونت گاه استفاده می شود. در بعضی موارد از طبقه چهارم به عنوان انبار نیز استفاده کرده اند. آبریزها اکثرا در کنار معابر و در خارج از کران ها و محیط مسکونی قرار داشته و هر چند خانواده به طور مشترک دارای یک آبریز هستند. آبریزها اکثرا دارای چند محل نشیمن و انباره میباشد که بستگی به شیب زمین دارد. به خاطر قطر و ضخامت زیاد کران ها، ایجاد نورگیر در طبقات پایین کار بسیار مشکلی است، بدین مناسبت نورگیرها اغلب در طبقات بالا واقع شده اند. جنس پنجره ها از چوب بوده اغلب به شکل شطرنجی و در آنها قطعات کوچک شیشه تعبیه شده است.
آثار معماری صخره ای در اغلب نقاط جهان به چشم می خورد که در اکثر آنها اکنون دیگر سکنه ای زندگی نمی کند؛ ولی معماری صخره ای از نوع کندوان فقط در یک منطقه دیگر در روی زمین ایجاد شده و آن در دره زیبای گورمه ترکیه است. البته وسعت منطقه معمای صخره ای در دره گورمه در حدود 15 الی 20 برابر کندوان آذربایجان شرقی است.
کندوان درغرب شهر تبریز واقع شده که بعداز گذر از شهر اسکو و کوههای زیبا به این روستا می رسیم، معماری خاص این روستا موجب شهرت جهانی آن شده،به گفته باستان شناسان قدمت این روستا به 3000 سال پیش می رسد. مردمان آن سنگهای را کنده ودر دل کوه زندگی را بنا نهادند.دامداری و کشاورزی و باغداری عمده فعالیت مردمان این روستاست،لوله کشی آب و برق در دل این سنگ ها همزیستی مسالمت آمیز بشر با محیط زیست را نشان میدهد . کندوان نمونه زیبای استفاده از طبیعت در زندگی انسان است.
سهند به خاطر برف و باران فراوان سرچشمه رودهای متعددی است که یا جلگههای داخلی را مشروب می کند و یا به دریاچه رضائیه میریزد. آب و هوای خوش این منطقه سبب حاصلخیزی خاک اطراف روستای کندوان می گردد. مرغوبترین کشتزارهای اهالی کندوان در مقابل روستا ، بر روی دشتی مرتفع و زیبا قرار دارد. دره شمالی جنوبی سرسبز کندوان یکی از خوش آب و هوا ترین و زیباترین نقاط کوهستانی ایران به شمار میرود که علاوه بر نهر نسبتاً بزرگ دارای چشمههای آب معدنی نیز میباشد که دارای خواص پزشکی فوق العاده بوده و محتملاً در دفع سنگ کلیه بی تاثیر نیست مراتع سرسبز کوههای سهند از مهمترین مراکز دامداری و دامنه های اطراف کندوان یکی از بهترین نقاط پرروش دام در ایران به شمار می رود.
خصوصیات معماری بومی روستای کندوان
معماری صخره ای حاکی از صحنه های مبارزه و جدال انسان با طبیعت و در خدمت گرفتن صخره های طبیعت است. در معماری معمولی به وسیله مصالح ساختمانی گچ، آهک و خشت هیئت اصلی بنا را به وجود آورده در صورتی که در معماری صخرهای فضای مورد نظر در درون توده سنگ هویدا می گردد و سنگ طبیعی نیز مانند کالبدی ، قشری مستحکم در اطراف این فضا ایجاد می کند.
در معماری صخره ای از نظر شکل و طبیعت صخره ها دو نمونه مهم تشخیص می دهیم.
1. در درون صخرههای عظیم آزاد و مجزا از یکدیگر فضاهای مستقل و یکپارچه ای خلق شده که به یک واحد مسکونی و یا واحد عمومی تعلق دارند، نمای خارجی این گونه بناها را می توان حجاری و تزئین کرد. در اینجا به راحتی میتوان پنجره و نورگیر تعبیه نمود معابد هندی و قسمت معتنابهی از معماری صخره ای منطقه گورمه ، حاجی رو و کاپادورکیه ترکیه و همچنین معماری صخره ای کندوان آذربایجان در ردیف نمونه های مشخص این نوع معماری محسوب میگردد.
2. در درون صخره های کوهها و تپه ها فضاهایی ایجاد می گردد که در آن صرفاً فضای داخلی به عنوان تقریباً یک حفره وسیع و بزرگ مطرح شده است. در اینجا نمای خارجی تقریباً مفهومی نداشته و پنجره و نورگیری نیز در آن نمیتوان تعبیه نمود. نمونه مهم آن در ایران روستای میمند کرمان است.
معماری صخره ای روستای کندوان در رابطه با کرانهای طبیعی و مناظر اطراف جهانی از زیبایی آفریده است. در اثر فعل و انفعالات آتشفشانی کوههای سهند منظرهأی در یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران ایجاد شده است که بیشتر به نظر خواب و خیال می آید. دهها کران جورواجور ، چندتایی ، جفتی ، تکی ، مخروطی شکل و دو ک مانند یکی از بهترین مناظر طبیعی ایران را مجسم ساخته است. از دهانههای آتشفشان سهند و دیگر کوههای آتشفشانی طی هزاران سال مواد مذاب بیرون میجهیده است. این گدازه ها در طی قرون متمادی روی هم انباشته و به تدریج بر روی آنها پوستهای از سنگ توف با مقامتهای مختلف ایجاد گردیده است. توده ها و گدازه های مذاب آتشفشانی به وسیله باد و بوران و برف و باران در طی هزاران سال متمادی شکل گرفته و به فرم کران در آمده است به تدریج قسمتهای کمتر سخت کرانها ریخته و قسمتهای سختتر باقی مانده و وضعیت کنونی را که بیشتر به معجزه طبیعی شباهت دارد ایجاد نموده است. باد و باران مفرط به خصوص در کرانهای ناحیه ورودی روستا بیشتر موثر بوده و صدمه زیادی به آنها وارد آورده است در صورتی که در شرق و انتهای روستا به خاطر وجود تپه های مرتفع کرانها بلندتر و سالمتر باقی مانده است.