عملکردهای فضا های شهری، دارای ابعاد گوناگونی میباشند و مکانهای عمومی نتیجه عملکردهای انسانی با ابعاد اجتماعی و عمومی است. این عملکردهای انسانی دارای خصلتهای چند بعدی هستند و ضرورتاً در فضا شکل مییابند. عملکردها ناشی از فعالیتهای انسانی در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده و معطوف به هدف معینی میباشند و ضامن بقای جامعه و تداوم بخش زندگی عمومی و اجتماعی مردمان آن جامعه میباشند. بنابراین انتظام عملکرد، مهمترین وجه فضای شهری است و شناخت آن به منزله شناخت مهمترین وجه فضای شهری بوده و «انتظام عملکرد است که در آمیختگی رفتارهای انسانی جامعه را باعث میشود» و از اینروست که «تنظیم عملکردهای شهری، از عناصر اساسی و اصلی طراحی شهری به حساب میآید» البته باید مدنظر داشت که تنظیم عملکردهای شهری به خودی خود جزو اصول صرف بوده و ترتیب آن باید با رفتارها و فعالیتهای مردم و نحوه استفاده آنان از محیط سازگاری و مطابقت داشته باشد. در ضمن باید دسته بندی عملکردهای شهری به گونهای صورت گیرد که همواره نشان دهنده رفتار مورد نظر مردم باشد . یک فضای معین میتواند با تقسیم بندی عملکردهای مختلفی که در طول روز دارد مشخص گردد. مردم مختلف، کارهای مختلفی انجام میدهند و بین آنها میتواند تضادها و برخوردهایی وجود داشته باشد، اما به ندرت ممکن است بین فرمها و عملکردها، تطابق وجود نداشته باشدو بی شک معماری و شهرسازی به عنوان یکی از پیچیده ترین و در عین حال ملموسترین و ضروری ترین علوم انسانی از دیرباز موردعنایت و توجه متخصصین و طراحان در سراسر گیتی بوده است .
همواره تحولات ایجاد شده در فرهنگ های انسانی و دگرگونیهای جامعه بارزترین و مهمترین جلوه های خود در سیمای شهرها و بناهای شهری نمایان خواهند ساخت بنابراین نمی توان معماری را به عنوان علمی مجزا بررسی کرد و مورد تجزیه و تحلیل قرار دارد در این مقاله تلاشی در جهت شناساندن گوشه هایی از فرهنگ غنی و هنرهای سنتی در ایران و مقایسه آن باسایر نقا ط جهان صورت گرفته و در کنار آن تفکر و تحلیلی در زمینه دلایل ایجاد گسست فرهنگی در کشورمان و تاثیرات آن بر معماری و طراحی شهری روز ایران نیز به عمل آمده است امید که بتوان راهکاری مناسب برای رجوع دوباره به فرهنگ غنی ایران در ساخت بناها و طراحی معماری و به تبع آن شهرسازی اندیشی«عملکردهای شهری، براساس هم پیوندی میان آنها نیز قابل طبقه بندی است وپس از طبقه بندی آنها است که نوبت به تحلیل پیوندهای میان آنها میرسد» این عملکردها میتوانند دارای دو حالت کلی باشند که یا عملکردهای رسمی هستند و یا غیر رسمی ، عملکردهای رسمی، عملکردهایی هستند که توسط طراحان شهری ، برنامه ریزان و دست اندرکاران امور شهری از قبل برای یک فضای شهری در نظر گرفته میشوند در حالیکه عملکردهای غیر رسمی، در مکان معین و از پیش تعیین شدهای به ظهور نمی رسند بلکه در فضای عمومی شکل میگیرند. این عملکردها به طرق مختلف به طور خود بخود و ارگانیک و یا در نبود برنامه از پیش تدوین شده، برخاسته از رفتارهای اجتماعی و اقتصادی در فضای شهری حاصل میشوند
تعامل اجتماعی
فضای شهری ظرف و مکان بروز زندگی اجتماعی افراد جامعه است که براساس پایههای فکری خرد گرایانه ، مشارکت مدنی آحاد جامعه و رفتارهای جمعی شکل گرفته بر پایه ارزشهای انسانی شکل میگیرد. این تعامل اجتماعی و مشارکت مردمی را میتوان عنصر اصلی و اساسی محتوای فضای شهری بر شمرد که روابط انسانی و فعالیت های شهری را تحت تاثیر خود قرار میدهد. در باز شناسی مفهوم تعامل اجتماعی به عنوان عنصر پایدار فضای شهری «این مفهوم معطوف به مجموعه پویشها، گرایشها و نگرش هایی است که بر پایه عقلانیت جمعی، باورهای مردم سالاری، خود باوری ، خردگرایی و قانون گرایی است»به عبارت دیگر، اگر پیشرفت تمدن شهرنشینی و شهرگرایی جامعه بشری را در طول تاریخ معطوف و در ارتباط با رشد روابط انسانی و تعامل اجتماعی افراد جامعه در نظر بگیریم و از آنجایی که تعاملات اجتماعی در کامل ترین تعریف خود، در تمامی ابعاد قابل طرح در بستر فضا های عمومی، در فضای شهری به منصه ظهور میرسد، از اینرو می توان فضای شهری را مکان ظهور تعامل اجتماعی قلمداد نمود و اینچنین است که فضای شهری علاوه بر تاثیر پذیرفتن در شکل گیری خود از تعاملات اجتماعی، به آن شکل نیز میدهد و «از اینروست که فضای شهری بواسطه محتوای شکل دهنده خود، مرکز نمادین پایداری ارزش های مردمی است که به بیان قدرت خویش میپردازند و آن را در فضا متبلور میسازند.
شهر به طور کلی قوانین حاکم بر روابط فرهنگی مردمان یک جامعه را در خود به نمایش میگذارد. فرهنگ در اشیاء، اشکال، ترسیمات، ابزار و محیط فیزیکی ظاهر میشود و طراحیهای شهری، طراحی خانه ها و ساختارهای عمومی بطور صریح بازتاب ارزشها و اعتقادات یک فرهنگ میباشند. از اینرو فرهنگ مستقیماً از طریق نظام فعالیت ها و با ارائه دستورالعملهای معین ناظر بر انجام فعالیتها مستقیماً بر فضا و محیط شهری تاثیر میگذارد و فضای شهری را محصولی فرهنگی مینمایاند. فلذا فضای شهری با رویکردی اجتماعی ، به عنوان فضایی ساخته شده، محصولی فرهنگی به شمار میآید که تحت تاثیر نیروهای برخاسته از فرهنگ و اجتماع شکل گرفته است . این نیروها مجموعه قوانین و هنجارهای نهادینه شده جامعه است که به واسطه ارزش ها از قدرت و نیروی لازم برای به هنجار کردن مردم برخوردار است. و همین نیروها هستند که در تعامل بین فرهنگ و اجتماع به خلق فضای شهری منجر میشوند بطوریکه توسلی در این خصوص میگوید: «همین نیروها و تعاملات فرهنگی و اجتماعی است که در طول اعصار به شکل گیری توده و فضا منجر شده است» مثال این مورد را میتوان در شکل گیری فضاهای شهری مختلف در طول تاریخ پیگیری نمود. فضای شهری آگورای یونان باستان، برخاسته از تفکرات فلسفی و نظرات اقشار عامه مردم در جامعه آن زمان یونان باستان بوده است. در روم باستان، تفکرات مردمی با نظر حکومتی در قالب فوروم خود را مینمایاند و در قرون وسطی استقرار حکومتهای محلی، بافتهای متراکم و فشرده را متجلی مینماید. در دوران رنسانس، رشد تفکرات علمی و کشف حقایق فیزیکی و منجمله کرویت زمین و مرکز عالم نبودن زمین، فضاهای شهری خاص خود را بوجود میآورد که در آن میان تاثیرات بازرگانی و تجارت نیز در آن مشهود است و عناصر پیرامون میدان های شهری، از کلیساها و کاخ شاهان ، به ساختمان شهرداری و خانه بازرگانان تغییر مییابد. در دوران انقلاب صنعتی، روح زمانه که همانا تحولات شگرف صنعتی و تکنولوژیکی است، فضای شهری را به شدت تحت تاثیر خود قرار میدهد و اکنون در ابتدای قرون حاضر فضاهای شهری، براساس تفکرات فرهنگی، اجتماع، مشارکت های مردمی، مردم سالاری ، قانون گرایی، عقلانیت ، برابری و همانند آنها عمیقاً تاثیر پذیرفته و شکل میگیرد و از اینرو فضای شهری حاصل و نتیجه تعامل فرهنگ و ا جتماع میشود که رابطهای دو سویه با هم دارند