فرار مغزها بررسی نگرش دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اراک پیرامون فرار مغزها موضوع مورد بررسی در این تحقیق بررسی نگرش دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اراک پیرامون فرار مغزها است .
در این پژوهش در پی آن هستیم که دریابیم نگرش دانشجویان نسبت به مهاجرت چگونه است و این نگرش معلول چه عوامل و پارامترهائی است .
اصولا مهاجرت و خصوصا مهاجرت نخبگان موضوعی است که تمامی کشورها چه کشورهای مهاجر فرست و کشورهای مهاجر پذیر به نوعی با آن درگیر هستند .
یکی از عوامل اصلی رشد و توسعه کشورها وجود متخصصان و نخبگان علمی آنها می باشد.
تمامی کشورها صرف نظر ازتوسعه یافته یا توسعه نیافته هر سال مبالغ زیادی را صرف آموزش در کشور خود میکنند تا بتوانند از این راه دروازهای ترقی و پیشرفت را بروی خود بگشایند, از طرف دیگر در کشورهای جهان سوم که ایران نیز یکی از آنها بشمار میرود برنامه درست و منطقی برای بکارگیری این نیروها وجود ندارد و با توجه به سیستم حکومتی این کشورها که سنتی می باشد, متخصصانی را که با اشتیاق در پی آبادانی و رشد جامعه خویش هستند سرخورده نموده وحتی گاهی با بی حرمتی و زدن انگهای مختلف آنها را به فرار وا می دارد .
باید توجه داشت که وجود بافت سنتی در جوامع به جهت ترس از دست دادن قدرت همیشه با تغییرات در هر زمینه ای مقابله کرده است در حالی که این جوامع برای ادامه حیات در جامعه نوین جهانی مجبور به قبول بعضی از مظاهر تمدن هستند.
در این میان قشر نخبه و متخصص جامعه دچار سردرگمی می شود , از طرفی عشق به .وطن دارد و از طرف دیگر نمی خواهد فرصت یک زندگی بهتر و راحت تر را از خود دریغ کند .
بنابراین مجبور می شود یکی را برگزینند.
با توجه به اینکه موضوع نگرش در وهله اول بحثی است که در حوزه روانشناسی اجتماعی قرار می گیرد و همچنین نگرش دارای ابعاد شناختی , عاطفی و احساسی و نیز آمادگی برای عمل است و بطور کلی نگرش مرحله قبل از عمل است ,جامعه آماری ما نیز کسانی هستند که هنوز وارد عمل( مهاجرت ) نشده اند .
این جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان ورودی سال 1379 دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اراک میباشند .
از آنجائی که ممکن است تعدادی از همین دانشجویان در آینده جزء نخبگان کشور شوند , یافتن علل و عوامل مهاجرت این قشر شایان اهمیت است چرا که پیشگیری همیشه بهتر از درمان است.
چهار چوب این تحقیق بر اساس نظرات جامعه شناس بزرگ علم " مرتون "می باشد .
مرتون ساخت اجتماعی را انتظام اجتماعی و وسایل پذیرفتنی برای دست یافتن به اهداف تعبیر میکند .
از نظر او ساختها جهت رسیدن به مقاصد معیارهای خاص و شیوهای عملی ارائه میدهند, راهکارهائی که عمدتا بصورت کلی بیان میشوند .
بطور مثال یکی از این راهکارها برای رسیدن به موفقیت در جامعه تحصیل است .
از نظر وی فرد برای رسیدن به اهداف و مقاصد خود در جامعه به رسم پرستی روی می آورد , تحصیل می کند , وارد دانشگاه می شود و پس از فارغ التحصیلی انتظار دارد که وارد بازار کار شود .
اما در این مرحله ممکن است نتواند شغلی مناسب رشته و استعدادهای خویش پیدا کند , که عمدتا در این برهه وی تحقق استعدادها , بازار کار و رفاه اجتماعی را در آنسوی مرزهای کشور خویش تصور می کند و با توجه به ساخت سیاسی اجتماعی جامعه خود که در بالا ذکر شد طبق نظریه مرتون به نوآوری دست می زند و مهاجرت می کند.
یکی از ویژگیهای برجسته علم به مثابه یک نهاد اجتماعی به گفته مرتون جامعه شناس برجسته علم , علم جهان گرا و مالکیت ناپذیر است .
بنابراین می توان گفت دانشمندان و نخبگان علمی و فکری و فرهنگی به هیچ جای جهان یا دولت خاص یا جامعه ای معین تعلق ندارند.
عمده ترین متغیرهای مستقل این تحقیق عبارتند از: 1- جنسیت 2- سن3 - رشته تحصیلی 4 - شاغل بودن5- محل سکونت 6- درآمد خانواده 7- اشتغال مناسب 8 – درآمد متخصصان 9 - درآمد نامناسب 10- شکوفائی استعداد 11- آزادی سیاسی 12- نیازهای اولیه افراد 13- حمایت دولت طرح زمانی – اجرایی این تحقیق در پائیز و زمستان سال 82 در نظر گرفته شده است , که بهترین زمان برای بررسیهای مهاجرت با کم ترین دخالت احساسات و علائق روحی افراد می باشد.
زیرا از نظر روانشناسان در فصل بهار میل به مهاجرت در افراد نمود پیدا می کند.
فصل تجزیه و تحلیل دادهای این تحقیق با توجه به نوع آن ملزم به استفاده از فن اسنادی و پرسشنامه ای شده است .
به این ترتیب که ابتدا با مطالعه متون مختلف, دیدگاهها و نگرش های متفاوت را پیرامون این پدیده بررسی نموده و سپس گزارش اجمالی در مورد آن تهیه شده است و سپس با استفاده از پرسشنامه به سوالاتی مانند جنس , سن , گرایش تحصیلی و ...
بدست آمد و آنگاه از طریق "خی دو" رابطه فرضیات را با نگرش ها سنجیده و آن را بصورت جداول نشان داده و سپس به نتیجه گیری دست زده است.
نتایج بدست آمده از فرضیات تحقیق: فرضیه اول این تحقیق این بود که بین عدم اطمینان به داشتن شغل پس از فارغ التحصیلی و میل به مهاجرت رابطه وجود دارد.
پس از بررسی نتایج به عمل آمده برای اثبات این فرضیه از آزمون خی دو ( X2) با درجه آزادی ( df = 8 ) استفاده گردید با توجه به اینکه سطح ( sig = 0/00 ) از ( a = 0/05 )کوچکتر است پس فرض صفر رد میشود و تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار میباشد.
فرضیه دوم تحقیق این بود که بین کمبود آزادیهای سیاسی و میل به مهاجرت رابطه وجود دارد.
پس از بررسی نتایج به عمل آمده برای اثبات این فرضیه از آزمون خی دو ( X2) با درجه آزادی ( df = 8 ) استفاده گردید با توجه به اینکه سطح (( sig = 0/00 از ( a = 0/05 )کوچکتر است پس فرض صفر رد میشود و تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار می باشد.
فرضیه سوم تحقیق این بود که بین عدم شکوفائی استعداد با توجه به محیط علمی کشور و مهاجرت رابطه وجود دارد.
پس از بررسی نتایج به عمل آمده برای اثبات این فرضیه از آزمون خی دو ( X2) با درجه آزادی ( df = 8 ) استفاده گردید با توجه به اینکه سطح ( sig = 0/00 ) از ( a = 0/05 )کوچکتر است پس فرض صفر رد میشود و تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار می باشد.
فرضیه چهارم تحقیق این بود که بین تامین اجتماعی نامناسب و مهاجرت رابطه وجود دارد.
پس از بررسی نتایج به عمل آمده برای اثبات این فرضیه از آزمون خی دو ( X2) با درجه آزادی ( df = 8 ) استفاده گردید.
با توجه به اینکه سطح ( sig = 0/011 ) از آلفا ( a = 0/05 )کوچکتر است پس فرض صفر رد میشود و تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار می باشد.
اهم یافته های این تحقیق عبارتند از : 1- بین جنسیت, سن پاسخگویان و میل به مهاجرت رابطه ای وجود نداشت و4/76 درصد جامعه آماری این تحقیق فارغ از جنسیت و سنشان تمایل به مهاجرت داشتند 2- برای بررسی رابطه داشتن شغل و میل به مهاجرت پس از بررسی نتایج به عمل آمده برای اثبات از آزمون خی دو استفاده گردید با توجه به اینکه تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار میباشد.
و میتوان نتیجه گرفت که شاغل بودن افراد مورد مطالعه عامل تعیین کننده ای برای میل به مهاجرت می باشد.و نتیجه گرفت که دانشجویان شاغل نسبت به دانشجویان بیکار میل کمتری برای مهاجرت دارند.
3- برای بررسی رابطه طبقه اجتماعی و میل به مهاجرت پس از بررسی نتایج به عمل آمده با توجه به اینکه سطح تفاوتی بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار مشاهده نشد.طبقه اجتماعی افراد مورد مطالعه عاملی برای میل مهاجرت نمیباشد 3- برای بررسی رابطه طبقه اجتماعی و میل به مهاجرت پس از بررسی نتایج به عمل آمده با توجه به اینکه سطح تفاوتی بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار مشاهده نشد.طبقه اجتماعی افراد مورد مطالعه عاملی برای میل مهاجرت نمیباشد البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که پاسخگویان علی رقم اینکه دانشجویان رشته علوم اجتماعی بودند نمی توانستند خود را در طبقه اجتماعی خاص خود جای دهند بطور مثال کسانی که میزان درآمد خانوادیشان زیر 200 هزار تومان در ماه بود خود را در طبقه متوسط رو به بالا جای داده بودند.
4- برای بررسی رابطه وضعیت محل سکونت پاسخگویان و میل به مهاجرت پس از بررسی نتایج به عمل آمده تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار میباشد.
و میتوان نتیجه گرفت که دانشجویان غیر بومی نسبت به دانشجویان بومی ساکن در اراک میل بیشتری برای مهاجرت دارند.
لیکن با توجه داشت که اکثر دانشجویان غیر بومی ساکن تهران می باشند.
5- برای بررسی رابطه بین میزان درآمد نامناسب متخصصان کشور و میل به مهاجرت پس از بررسی نتایج به عمل آمده تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار بود.
و میتوان نتیجه گرفت که اکثر پاسخگویان معتقد هستند که حقوق دریافتی متخصصان کشور در سطح کمی میباشد و تاثیر زیادی در مهاجرت افراد دارد.
6- برای بررسی رابطه بین میزان فعالیت آزادانه سیاسی دانشجویان و میل به مهاجرت پس از بررسی نتایج به عمل آمده تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار بود.
و میتوان نتیجه گرفت که اکثر پاسخگویان معتقد هستند که زمینه کمی برای فعالیت آزادانه سیاسی دانشجویان وجود دارد و عامل مهمی در نگرش افراد نسبت به مهاجرت به خارج از کشور می باشد.
7- برای بررسی رابطه بین میزان شکوفائی استعداد در دانشگاه آزاد اراک و میل به مهاجرت پس از بررسی نتایج به عمل آمده تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار میباشد.
و میتوان نتیجه گرفت که اکثر پاسخگویان معتقد هستند که زمینه کمی برای شکوفائی استعدادهای علمی دانشجویان در دانشگاه آزاد اراک وجود دارد و عامل مهمی در نگرش افراد نسبت به مهاجرت به خارج از کشور می باشد.
البته باید ذکر نمود که این معضل نه تنها مربوط به دانشگاه مذکور می باشد بلکه که در واحدهای دیگر نیز کم بیش این چنین است.
8- برای بررسی رابطه بین میزان تامین حداقل نیازها و تسهیلات اولیه زندگی افراد در جامعه و میل به مهاجرت پس از بررسی نتایج به عمل آمده برای اثبات این فرضیه از آ تفاوت بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار از لحاظ آماری معنا دار می باشد.
و میتوان نتیجه گرفت که اکثر پاسخگویان معتقد هستند که در جامعه میزان تامین حداقل نیازها و تسهیلات زندگی افراد در سطح پائینی می باشد و عامل مهمی در نگرش افراد نسبت به مهاجرت به خارج از کشور می باشد.
9- از 178 نفر در پاسخ به این پرسش که آیا تمایل به مهاجرت به خارج از کشور را دارید.
9/57 درصد پاسخ بلی , 6/23 درصد پاسخ خیر ,5/18 درصد پاسخ تا حدودی دادند.
که از این تعداد5/27 درصد مهاجرت دائمی , 1/28 درصد مهاجرت موقت و 4/44 درصد مهاجرت با توجه به شرایط را ترجیح دادند.
نتایج بدست آمده موید این امر است که تعداد زیادی از قشر تحصیل کرده جامعه خواهان مهاجرت به خارج از کشور هستند همچنین می توان از نوع انتخاب مهاجرت جامعه آماری به این نتیجه رسید که این افراد تنها بدنبال بدست آوردن شرایط مناسبتر زندگی میباشند و اگر این شرایط را در کشور خود بدست آورند تمایل کمتری نسبت به این پدیده پیدا می کنند.
10- همچنین از پاسخگویان خواسته شد که یک راهکار جهت کاهش یا جلوگیری از پدیده فرار مغزها ارائه دهند.
6/54 درصد هیچ جوابی به این پرسش ندادند 8/15 درصد ارائه امکانات از سوی دولت را پیشنهاد دادند 4/4 درصد رشد و شکوفائی استعدادها , 5/5 درصد منزلت و ارزش دادن به متخصصان , 9/4 بکارگیری نیروها با توجه به تخصصشان , 5/5 درصد ایجاد شرایط مناسب و 6/6 درصد تامین نیازهای متخصصان را جهت راه حل این پدیده ارائه دادند.
نتایج بدست آمده بسیار نگران کننده است زیرا بیش از نیمی پاسخگویان که به عنوان دانشجویان علوم اجتماعی می باشند برای این پدیده اجتماعی راهکاری ارائه ندادند.
همچنین اکثر کسانی که به این سوال پاسخ دادند معتقد به ارائه امکانات و ایجاد شرایط بهتر و مناسبتر برای قشر نخبه جامعه بودند.
پیشنهادات : مسئله مهاجرت نخبگان یک پدیده اجتماعی است که تا حدود زیادی قابل رفع است و آن مستلزم ایجاد بستری مناسب جهت بکارگیری این قشر اجتماعی می باشد.
در این زمینه پیشنهاداتی بیان می شود.
1- ارائه تعریف جدیدی از توسعه و توسعه یافتگی مطابق با بافت فرهنگی اقتصادی جامعه و بررسی مهمترین موانع توسعه کشور .
2- فرهنگ سازی برای مفهوم توسعه و زمینه سازی برای این امر در جامعه.
3- توجه جدی به بخش آموزش در جامعه زیرا برای بستر سازی باید از سطوح پایین آموزشی مثل مدارس شروع کرد و تغییر نوع آموزش در مدارس کشور بجای حفظ کردن مطالب , زمینه پژوهش و تحقیق را فراهم آوریم تا زمینه سازی برای آن شده باشد.
4- توجه به پژوهش در دانشگاهها ایجاد زمینه برای اینکه دانشگاهها بتوانند با هم همکاری علمی بکنند .
5- ایجاد زمینه ای که دانشجویان بتوانند به راحتی به کتابهای , کتابخانه های دانشگاههای دیگر دسترسی داشته باشند زیرا تمامی مطالبی که دانشجویان بدنبال آن هستند در کتابخانه دانشگاه آنان یافته نمیشود و عدم اجازه مراکز آموزشی دیگر از کتابخانه آنان موجب سر خوردگی آنان در امر تحقیق و پژوهش می شود .
6- ارائه برنامه ریزی و طرحهای لازم و فوری برای استفاده بهینه از تجربیات نیروهای کار آمد و تجربه دیده جامعه.
7- بالا بردن زمینه های رفاه اجتماعی در جامعه از طریق ایجاد مراکز حمایتی از اقشار مختلف مردم 8 – ارائه راهکارهای کوتاه مدت برای ترغیب نخبگان موجود به ماندن 9- ارائه راهکارهای بلند مدت جهت ترغیب مهاجران نخبه به بازگشت 10- با توجه به پیشرفت ارتباط در دنیا بکار گیری این ابزار برای انتقال تجربیات قشر مهاجر کرده به کشور منابع و مآخذ : ارل ببی , روشهای تحقیق در علوم اجتماعی, ترجمه رضا فاضل, انتشارات سمت 1381 انوری, حسن, فرهنگ بزرگ سخن, انتشارات سخن 1381 ------, ایران کانون توجه مغزها, مقاله, سی دی نمایه شماره 111 توسلی, غلام عباس, نظریه جامعه شناسی , سمت 1370 جولیوس گولد , ویلیام ل کولب, فرهنگ علوم اجتماعی, ترجمعه محمد جواد زاهدی انتشارات مازیار 1376 خضری, محمد, دلایل و پیامدهای اقتصادی فرار مغزها فصلنامه مطالعات راهبردی1380 ذاکر صادقی , غلامرضا, بررسی پدیده مهاجرت نخبگان و متخصصان به خارج از کشورها, دفتر مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی و اجتماعی 1379 ژان پتیست میر و مرسی براون, مهاجرت متخصصان, رویکردی نو به پدیده فرار مغزها , ترجمه حامد حبیب زاده, معاونت پژوهشی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی1375 زنجانی , حبیب الله, مهاجرت, انتشارات سمت 1380 زنجانی ,حبیب الله, دائره المعارف لاروس, جمعیت و جمعیت شناسی, نشر دانشگاهی1368 ساروخانی, باقر, درآمدی بر دائره المعارف علوم اجتماعی, موسسه کیهان 1370 ساروخانی, باقر, روشهای تحقیق در علوم اجتماعی , جلد اول, پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 1380 شایان مهر, علیرضا, دائره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی , جلد دوم انتشارات کیهان 1379 شیخی, محمدتقی , جامعه شناسی جهان سوم , انتشارات اشراقی 1369 کلانتری, صمد, مبانی جمعیت شناسی, انتشارات مانی , بی تا گروثرز, چارلز, جامعه شناسی مرتن, ترجمه زهره کسایی, انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی 1381 گنجی, اکبر, (گردآوری و تدوین ) ایرانیان خارج از کشور بحران هویت, جلد اول, معاونت امور بین الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 1373 گنجی, اکبر, (گردآوری و تدوین ) ایرانیان خارج از کشور , سنت و تجدد جلد دوم , معاونت امور بین الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 1373 لهسائی زاده, عبدالعلی زاده , نظریات مهاجرت, نوید شیراز , 1368 مهاجرت نخبگان فصل نامه مطالعات راهبردی, پژوهشکده مطالعات راهبردی شماره 4 زمستان 1380 وحیدی, پریدخت, مهاجرتهای بین المللی و پیامدهای آن, بی تا ---- واژنامه آمار و برنامه ریزی, دفتر هماهنگی طرحها و برنامه ریزی توسعه آموزش و پرورش 1371 وقوفی, فرار مغزها, بررسی مهاجرت نخبگان از زوایای گوناگون, انتشارات زهد 1380همتی, عبدالناصر, مشکلات اقتصادی جهان سوم انتشارات سروش, بی تا.