بسیاری از ما ضرب المثل «خواستن توانستن است» را شنیده ایم.
اما آیا فقط خواستن موجب توانستن می شود یا در کنار این هدف باید توانایی، شناخت و عوامل دیگری نیز باشد؟
بدون شک خواستن شاخصه هایی دارد که هر جوانی در صورت رعایت آن، می تواند به اهداف مورد نظر خود دست یابد.
موفقیت در کنکور، پیروزی در عرصه های ورزشی، ازدواج موفق، رسیدن به شغل مناسب و...
تنها در سایه خودباوری، اعتماد به نفس و تلاش مجدانه قابل تحقق است و هرگاه «توانستن» موجود شد می توان «بودن» را حس کرد.
● خودباوری خودباوری را می توان از ابعاد مختلف مورد بررسی قرارداد و با رویکردهای متفاوت تعریف کرد.
اما شاید صحیح ترین تعریف از منظر روانشناختی باشد.
براین اساس خودباوری عبارت است از: «باور داشتن داشته های روانی و جسمانی خود و استفاده از آن ها در راه بهینه و در جهت شکوفایی استعدادها و توانایی های فردی و اجتماعی.
روانشناسان شناخت گرا نیز دیدگاه جالبی در این خصوص دارند.
آن ها معتقدند که از افکار سالم، احساس سالم متولد می شود و از احساس سالم، رفتارهای سالم نمایان می گردد.
بنابراین خودباوری یک مقوله شناختی است و تا زمانی که نوجوان یا جوان به شناخت منطقی از خود نرسد نمی تواند ادعا کند که به خودباوری رسیده است.
از سویی نباید فراموش کرد که خودباوری با خودخواهی و یا خودشیفتگی متفاوت است.
در خودخواهی شاید هیچ باوری به صورت منطقی وجود نداشته باشد.
فرد خودخواه فقط خود را می بیند و می خواهد.
بنابراین همیشه تنهاست اما انسان خودباور با دیگران است و باورهای او با کمک و همکاری دیگران متجلی می شود.
● انسان خودباور افراد خودباور، اهداف خود را مشخص و از زمان و مکانی که در آن قرار دارند، خوب استفاده می کنند و آن ها معتقدند که هم خدای متعال و هم قوانین طبیعت دست به دست هم داده اند تا انسان موفق شود.
یک جوان خودباور دارای سعه صدر و صبوری است.
آینده را روشن می بیند و در راه رسیدن به هدف از هیچ تلاشی فروگذار نمی کند.
بنابراین در زندگی فردی و اجتماعی، خودباوری تلاشی است که با یک ایمان قلبی و امیدواری به آینده همراه است.
انسان همان چیزی است که باور دارد و نوع نگرش او به خود و دیگران و چگونگی برخورد با محیط و تفسیر حوادث پیرامونی و نتیجه گرفتن از آن ها میزان خودباوری را نشان می دهد.
● اعتماد به نفس داشته باشیم اگر همیشه به خود بگوییم: «نمی توانم برای مردم و جامعه مفید باشیم، اگر امسال در کنکور قبول نشوم، آینده ام چه خواهد شد، اگر...
و...» و اگر کاسه چه کنم چه کنم به دست گرفتیم، بدانیم که اعتماد به نفس ما ضعیف است.
یک تعریف روانشناسانه از اعتماد به نفس می گوید: «خود پنداره ای که فرد را نسبت به انجام کاری توانمند می سازد!» در واقع در تشریح نقش خودپنداره می توان گفت: «معمولاً هر فردی در درون خود احساسی دارد که با آن توان انجام کار را در خود می آزماید.
این احساس از خودپنداره افراد نشأت می گیرد.
اگر خودپنداره فرد ضعیف و تصویری که از خود و توانایی اش دارد، کمرنگ باشد، اعتماد به نفس ضعیفی در او وجود خواهد داشت و اگر این احساس قوی باشد، اعتماد به نفس او قوی خواهد بود.
اگر فردی خودپنداره قوی داشته باشد، در مواجهه با انجام کار دچار تردید نخواهد شد.
● مفید باشید شما یک جوان پرشور و سرشار از توانستن و یک جوان مملو از استعداد و انرژی برای انجام کارهایی که قادر به تحقق آن ها هستید، می باشید.
اگر به این باور رسیدید و این تفکر مبتنی بر شناخت صحیح از خویشتن واقعی شما باشد بدانید که از اعتماد به نفس بالایی برخوردار هستید.
اما مهم ترین راه برای تقویت اعتماد به نفس، تقویت خویشتن است، یعنی تقویت خودپنداره ای که شما در درون خود دارید و اصلاح تصور از فردیت خود و توانمند ساختن خویشتن!
خوب است بدانید که تمام افراد موفق سرشار از خویشتن آگاهانه هستند.
بی تردید شما یک ابرقهرمان نیستید اما در دورانی از زندگی به سر می برید که در سایه برخورداری از اعتماد به نفس قوی، خودباوری واقعی و تلاش پیگیر، می توانید کارهای مفید بسیاری برای خود و دیگران انجام دهید و روند خواستن، توانستن و شدن را به خوبی طی کنید.
تأثیر وضعیت خانوادگی بر خودباوری نوجوانان دختران در سن نوجوانی بیشتر نیاز به خودشناسی و درک کم و طیف استعدادها، توانمندی ها و رغبت ها دارند و این امر، حضور والدینی را می طلبد که در این راه به آنان کمک کنند، در غیر این صورت آنان به عنوان افرادی منفعل و نه فعال در جامعه حضور خواهند داشت .
شخصیت و عملکرد دختران به دلیل تأثیرگذاری بسیار حساسی که بر سرنوشت رفتار انسان ها چه در زمان حال و چه آینده دارد، طیف بسیار وسیعی از تاثیرات مثبت یا منفی را در جامعه می تواند سبب شود .
خانواده همانند عمارتی است که زن و شوهر ستون های آن را تشکیل می دهند و فرو ریختن هر ستون، استحکام و استواری عمارت را دچار تزلزل می کند؛ فرزند حکم روح وحدت و تقدس ربانی را دارد که در سایه او محیط خانواده از گرمی و عشق بیشتر برخوردار خواهد بود.دختر نوجوان بتدریج که از سرزمین آرام و بی خیال کودکی به دشت های پر حادثه بلوغ می رسد، دگرگونی هایی را در خود می یابد و احساس می کند که می تواند با سرعت به وضعیت جدیدی دست یابد.
او مایل است که خانواده به عنوان نزدیک ترین پایگاه، این دگرگونی را در او باور کرده و موقعیت جدید وی را به رسمیت بشناسد؛ بنابراین اختلال در روابط پدر و مادر، نوجوان را از آرامش روانی و اطمینان نسبت به آینده محروم و او را ناکام و سرخورده می کند.
هر چه میزان اختلافات شدیدتر باشد، والدین نه تنها قادر نخواهند بود که پدر و مادر خو ب و نمونه ای برای فرزندان خود باشند بلکه به همان مقدار نیز رفتارهای ناسازگارانه، ضد اجتماعی و اختلالات شخصیتی را برای آنان به ارمغان خواهند آورد، ضمن اینکه تغییرات زیستی و جنسی دوره نوجوانی امری جهانی است و در تمام جوامع فرهنگی شاهد این تغییرات هستیم .
تحول روانی، شناختی نوجوانان و انتظارات اجتماعی و فرهنگی جامعه ای که در آن رشد می کنند همراه با تغییرات زیستی موجب جدا شدن آنان از زندگی خردسالی و ورود به نوجوانی، جوانی و پذیرش مسوولیت بیشتر و استقلال فکر و عمل می شود.
این تحول بزرگ در دوره نوجوانی، مسلماً می تواند همراه با بروز کم اطمینانی برای برآمدن از عهده مشکلات و یا احساس فشار و ناراحتی باشد.
در این دوره که از حساس ترین مراحل زندگی است، اگر والدین درک و شناخت درستی از شرایط روحی، عاطفی و جسمانی فرزندان نداشته باشند و برای گذر بی مخاطره از این بحران او را مشفقانه و آگاهانه همراهی نکنند، امکان بروز رفتارهای نابهنجار از سوی نوجوانان افزایش می یابد.
خودباوری پایه و زیربنایی است که براساس آن کنش و واکنش انجام می دهیم، ارزش های خود را بر می گزینیم، اهدافمان را تنظیم کرده و با چالش های پیش رویمان برخورد می کنیم .
واکنش های ما در برابر وقایع تا حدی در اثر نحوه تفکرمان در خصوص اینکه چه کسی هستیم به عبارت دیگر خودباوریمان شکل می گیرد.
چالش های اساسی زندگی شامل اصولی مانند توانایی کسب معاش و مراقبت کردن از خود در دنیا، برقراری روابط شایسته انسانی , توانایی حفظ روابطی که نه تنها برای خشنودی خود، بلکه برای خشنودی دیگران نیز باشد و برخورداری از نیروی جهشی, کافی است که شخص را قادر می سازد از مشکلات و پرتگاه های زندگی عبور کرده و در رسیدن به اهداف و آرزوهای خود پایداری و استقامت داشته باشند .
«ویرجینیا ستیر» می گوید: صفات نیکویی چون کمال، درستی، مسئوولیت، شفقت، عشق و جز اینها از فردی تراوش می کند که دارای خودباوری مثبت است؛ فرد احساس می کند خودش آدمی است و دنیا جای بهتری است چون او در آن زندگی می کند و به شایستگی خود مومن است.
قادر است از دیگران یاری بطلبد و در عین حال معتقد است که می تواند تصمیم بگیرد.به قول «ستیر» هیچ ژنی، احساس ارزش را انتقال نمی دهد و به وجود نمی آورد بلکه چنین احساسی آموختنی است و خانواده، محل آموختن چنین احساسی است .
ستیر مددکاری که معتقد است هنگامی فرد شایستگی خود را باور دارد که والدین بوسیله اعمال خود به عنوان الگو برای فرزندان و همچنین ایجاد آرامش روانی و برخورداری روابط سالم خانوادگی، تعادل عاطفی و آرامش را فراهم آورند .
احساس دلگرمی و امنیت است که فضای خانواده را سرشار از محبت می کند و بر روابط و مناسبات اجتماعی افراد خانواده تاثیر مثبت می گذارد.
در خانواده مطلوب، تعاملات بین فردی دارای اهمیت است و تعامل زناشویی اساس و بنیان این تعاملات است و می تواند بر عملکرد موفق و ناموفق اعضای خانواده اثرگذار باشد.
نبود پدر و مادر زیر یک سقف برای فرزندان محرومیت و کمبود تلقی می شود.
طلاق والدین و محروم بودن فرزند از محبت، ارتباط و دیدار پدر و مادر احساسی در وجود او بر می انگیزد که با حالات عصبی، تمرد، ناسازگاری و عدم انطباق اجتماعی همراه است و باعث می شود فرد، باور نسبت به خیلی چیزها از جمله باور به خود را از دست بدهد .
"رابینسون " وجود همدلی و صمیمت والدین با فرزندان را عاملی موثر در رشد خودباوری آنان می داند، همان گونه که «آلفرد آدلر» پدر و مادر را کانون و مرکز منظومه خانوادگی و ایجاد کننده حیات عاطفی در خانواده می داند که عاملی است برای رشد روانی اعضا در سنین نوجوانی ومرحله شکل گیری شخصیت .
به هنگام یادگیری تعاملات اجتماعی، فرزند باید از حمایت و راهنمایی های عاطفی پدر و مادر بهره مند شود.
در صورت نبود شرایط عادی در خانواده، نوجوان احساس بی پناهی و بی کسی کرده و دچار انواع اختلالات رفتاری و شخصیتی می شود .
«رنه کونیگ» جامعه شناس آلمانی معتقد است: مسوولیت ایجاد شخصیت اجتماعی و فرهنگی فرزندان به عهده والدین است و فرزند نیازمند مساعدت ها و حمایت های عاطفی آن هاست».گلاس» معتقد است که فرزندان در ارتباط با اعضای خانواده و دیگر اطرافیان، هویت خود را از دو جنبه توفیق و شکست ارزیابی می کنند.
فرزند در سن نوجوانی از طریق تعامل و درگیری عاطفی با دیگران به خصوص والدین به توسعه هویت خود می پردازد و برای آینده تصمیم می گیرد .
نوجوانی که از خودباوری کافی برخوردار نباشد در امور مختلف از جمله درس خواندن از توانایی خود بهره کافی نمی برد.
برای اینکه کودک و نوجوان بتواند از حداکثر ظرفیت ذهنی و توانمندی های بالقوه خود بهره مند شود باید نسبت به خود و محیط اطراف، نگرشی مثبت برای کار، تلاش و انگیزه ای قوی داشته باشد.
بی تردید نوجوانی که احساس ارزشمندی و «خودباوری» قابل توجهی دارد در خانواده ای منسجم با روابطی گرم و سرشار از محبت بین اعضای خانواده پرورش یافته است، زیرا خانواده ای که در آن رشد و اعتلای همه اعضا در نظر گرفته می شود مکانی است برای ایجاد هویت .
»جان برناردشاو» می گوید: ماتریس خانوادگی خوب، زمینه استوار فراهم می سازد تا براساس آن اعضای خانواده، قدرت های دانستن احساس تصمیم گیری و تصور خود را به نمایش بگذارند.
او معتقد است که آینده جهان بستگی به برداشت فرزندان از خودشان دارد و انتخاب های آن ها بستگی به این دارد که درباره خود چگونه می اندیشند.
به نظر او مهم ترین قواعد خانواده، معنای انسان بودن را مشخص می سازد و رکن اصلی خانواده، زن و شوهرند که اگر روابط آن ها سالم باشد، فرزندشان رشد می یابد و به خودشکوفایی می رسد چرا که زمینه ساز خودباوری فردی، خودباوری خانوادگی است .
آنچه در ایجاد خودباوری اجتماعی فرد بیش از هر چیز موثر است، کسب نخستین تجربه های حمایت اجتماعی در کانون خانواده است.
نحوه برخورد، پذیرش، دوست داشتن و مساعدت با فرد، او را برای ایفای نقش های اجتماعی و برطرف ساختن نیازهایش یاری می دهد؛ ارتباط و پیوند افراد خانواده نیز در سلامت روانی و جسمانی آنان تاثیر دارد، به گونه ای که الگوهای رفتاری فرزندان را در بزرگسالان بنیان می نهد و موجبات امنیت خاطر و باور خود را در آنان فراهم می آورد .
نوجوانی که از خودباوری برخوردار است بهتر می تواند زندگی کند، با دیگران رابطه برقرار کند و فردی خلاق و پویا باشد در نتیجه آسیب پذیری او کمتر است .
چنین فردی احساس مسوولیت می کند و خود تصمیم می گیرد که به دیگران در صورت لزوم کمک کند، به پیشرفت هایش افتخار می کند و گاهی از خود تعریف می کند .
با موفقیت های تازه با اطمینان بر خورد می کند و از صحبتهای حاکی از انتقاد از خود، هراس زیادی ندارد و رفتارهای نامناسب خود را مورد بازنگری قرار داده، سعی می کند آنها را به نحو مطلوبی تغییر دهد .
در خانواده ای که صمیمت و مهربانی وجود دارد، نوجوان می تواند هم ثبات خودپنداری را حفظ کند و هم باعث تغییرات مطلوب در شخصیت خود شود.
همچنین با اطمینان به شخصیت خود، به رویارویی با مشکلات برخیزد .
بر این اساس پیشنهاد می شود برنامه های جامع فرهنگی، آموزشی، اجتماعی با محور قرار دادن نهاد خانواده و کارکرد مطلوب خانواده تدوین شود.
همچنین آموزش والدین در زمنیه مسائل تعلیم و تربیت، آموزش های قبل از ازدواج برای آشنایی زوج های جوان با وظایفی که بر عهده خواهند داشت، ارائه برنامه های مشاوره فرهنگی به خانوادهایی که دچار مشکلات روابط بین فردی هستند و نیز انجام تحقیقی در همین خصوص در سطح کشور از ضروریات جامعه است .
نقش خانواده در افزایش خودباوری جوانان و نوجوانان خانواده همانند عمارتی است که زن و شوهر ستونهای آن را تشکیل میدهند و فرو ریختن هر ستون، استحکام و استواری عمارت را دچار تزلزل میکند.
من هرگز نمیتوانم؟
چنین کاری از من ساخته نیست!
این جملات که متاسفانه در میان جوانان و نوجوانان ما شایع است، نشان از نداشتن خودباوری دارد.
آیا تا به حال به معنای این کلمه فکر کردهاید.
آیا تا به حال به این مساله اندیشیدهاید که شما به عنوان پدر و مادر چه نقش مهمیدر ایجاد خودباوری جوانان و نوجوانانتان دارید؟
● خودباوری در جوانان چه مفهومی دارد؟
خودباوری اصطلاحی است که امروزه در جامعه شناسی، روانشناسی و علوم تربیتی به کار میرود و منظور از آن یک حالت مثبت روحی و روانی است که در نتیجه احساس ارزشمندی در نفس انسان پدید میآید و او را آماده میسازد تا از طریق بهرهگیری از لیاقتها و توانمندیهایی که دارد به انجام وظایفی که برعهده اوست قیام کند و در این راه، از مشکلات و موانعی که پیش میآید هراسی به دل راه ندهد.
خودباوری یعنی جوان بتواند با اعتماد به نفس کامل فکر کند، بیندیشد و بیازماید، یعنی جوان دانش آموخته (به هر طریق) با موج تجربه درهم آمیزد و به سوی پیشرفت حرکت کند.
در واقع خودباوری یعنی شایستگی برای رویارویی با چالشهای بزرگ زندگی و داشتن لیاقت سعادت.
به بیان دیگر، خود باوری ارزیابی واقعبینانه از تواناییهای خود است تا با آگاهی و شناخت کامل از آنها، در مسیر تعالی و پیشرفت، بهرهبرداری لازم به عمل آید و اینگونه نباشد که انسان در برآوردن نیازها و انجام وظایفی که برعهده اوست، چشم به دیگران دوخته و از توانمندیهای خود غافل شود.
نوجوانان در این سن بیشتر نیاز به خودشناسی، و درک استعداد، توانمندی و رغبتها دارند و این امر، حضور والدینی را میطلبد که در این راه به آنان کمک کنند، در غیر این صورت آنان به عنوان افرادی منفعل و نه فعال در جامعه حضور خواهند داشت.
● تاثیر خانواده بر خودباوری نوجوانان خانواده همانند عمارتی است که زن و شوهر ستونهای آن را تشکیل میدهند و فرو ریختن هر ستون، استحکام و استواری عمارت را دچار تزلزل میکند.
یک نوجوان به تدریج که از سرزمین آرام و بی خیال کودکی به دشتهای پرحادثه بلوغ میرسد، دگرگونیهایی را در خود مییابد و احساس میکند که میتواند با سرعت به وضعیت جدیدی دست یابد.
او مایل است که خانواده به عنوان نزدیکترین پایگاه، این دگرگونی را در او باور کرده و موقعیت جدیدش را به رسمیت بشناسد، بنابراین اختلال در روابط پدر و مادر، نوجوان را از آرامش روانی و اطمینان نسبت به آینده محروم و او را ناکام و سرخورده میکند.
هرچه میزان اختلافات شدیدتر باشد، والدین نه تنها قادر نخواهند بود که پدر و مادر خوب و نمونهای برای فرزندان خود باشند بلکه به همان مقدار نیز رفتارهای ناسازگارانه ضد اجتماعی و اختلالات شخصیتی را برای آنان به ارمغان خواهند آورد، ضمن اینکه تغییرات زیستی و جنسی دوره نوجوانی امری جهانی است و در تمام جوامع فرهنگی شاهد این تغییرات هستیم.
تحول روانشناختی نوجوانان و انتظارات اجتماعی و فرهنگی جامعهای که در آن رشد میکنند همراه با تغییرات زیستی موجب جدا شدن آنان از زندگی خردسالی و ورود به نوجوانی، جوانی و پذیرش مسوولیت بیشتر و استقلال فکر و عمل میشود.
این تحول بزرگ در دوره نوجوانی، مسلماً میتواند همراه با بروز کم اطمینانی برای برآمدن از عهده مشکلات و یا احساس فشار و ناراحتی باشد.
در این دوره که از حساس ترین مراحل زندگی است اگر والدین درک و شناخت درستی از شرایط روحی، عاطفی و جسمانی فرزندان نداشته باشند و برای گذر بی مخاطره از این بحران او را مشفقانه و آگاهانه همراهی نکنند، امکان بروز رفتارهای نا به هنجار از سوی نوجوانان افزایش مییابد.
خودباوری پایه و زیربنایی است که براساس آن کنش و واکنش انجام میدهیم، ارزشهای خود را بر میگزینیم، اهدافمان را تنظیم کرده و با چالشهای پیش رویمان برخورد میکنیم.
واکنشهای ما در برابر وقایع تا حدی در اثر شیوه تفکرمان در خصوص اینکه چه کسی هستیم و به عبارت دیگر خودباوریمان شکل میگیرد.
چالشهای اساسی زندگی شامل اصولی مانند توانایی کسب معاش و مراقبت کردن از خود در دنیا، برقراری روابط شایسته انسانی و توانایی حفظ روابطی که نه تنها برای خشنودی خود، بلکه برای خشنودی دیگران نیز باشد شخص را قادر میسازد از مشکلات و پرتگاههای زندگی عبور کرده و در رسیدن به اهداف و آرزوهای خود پایداری و استقامت داشته باشد.
ویرجینیا ستیر میگوید: هنگامی فرد شایستگی خود را باور دارد که والدین به وسیله اعمال خود به عنوان الگو برای فرزندان و همچنین ایجاد آرامش روانی و برخورداری روابط سالم خانوادگی، تعادل عاطفی و آرامش را فراهم آورند.
احساس دلگرمی و امنیت است که فضای خانواده را سرشار از محبت میکند و بر روابط و مناسبات اجتماعی افراد خانواده تاثیر مثبت میگذارد.
در خانواده مطلوب، تعاملات بین فردی دارای اهمیت است و تعامل زناشویی اساس و بنیان این تعاملات است و میتواند بر عملکرد موفق و ناموفق اعضای خانواده اثرگذار باشد.
نبود پدر و مادر زیر یک سقف برای فرزندان محرومیت و کمبود تلقی میشود.
طلاق والدین و محروم بودن فرزند از محبت، ارتباط و دیدار پدر و مادر احساسی در وجود او بر میانگیزد که با حالات عصبی، تمرد، ناسازگاری و اجتماعی همراه است و باعث میشود فرد، باور خود را نسبت به خیلی چیزها از جمله به خود از دست بدهد.
● نگاه محققان به نقش خانواده در خودباوری نوجوانان رابینسون وجود همدلی و صمیمت والدین با فرزندان را عاملی موثر در رشد خودباوری آنان میداند، همانگونه که آلفرد آدلر پدر و مادر را کانون و مرکز منظومه خانوادگی و ایجاد کننده حیات عاطفی در خانواده میداند که عاملی است برای رشد روانی اعضا در سنین نوجوانی ومرحله شکل گیری شخصیت.
به هنگام یادگیری تعاملات اجتماعی، فرزند باید از حمایت و راهنماییهای عاطفی پدر و مادر بهره مند شود.
درصورت نبود شرایط عادی در خانواده، نوجوان احساس بی پناهی و بی کسی کرده و دچار انواع اختلالات رفتاری و شخصیتی میشود.
رنه کونیگ جامعه شناس آلمانی معتقد است: گلاس معتقد است که فرزندان در ارتباط با اعضای خانواده و دیگر اطرافیان، هویت خود را از دو جنبه توفیق و شکست ارزیابی میکنند.
فرزند در سن نوجوانی از طریق تعامل و درگیری عاطفی با دیگران به خصوص والدین به توسعه هویت خود میپردازد و برای آینده تصمیم میگیرد.
نوجوانی که از خودباوری کافی برخوردار نباشد در امور مختلف از جمله درس خواندن از توانایی خود بهره کافی نمیبرد.
برای اینکه کودک و نوجوان بتواند از حداکثر ظرفیت ذهنی و توانمندیهای بالقوه خود بهره مند شود باید نسبت به خود و محیط اطراف، نگرشی مثبت برای کار و تلاش و انگیزهای قوی داشته باشد.
بی تردید نوجوانی که احساس ارزشمندی و خودباوری قابل توجهی دارد در خانواده ای منسجم با روابطی گرم و سرشار از محبت بین اعضای خانواده پرورش یافته است، زیرا خانواده ای که در آن رشد و اعتلای همه اعضا در نظر گرفته میشود مکانی است برای ایجاد هویت.
جان برنارد شاو میگوید: به نظر او مهمترین قواعد خانواده، معنای انسان بودن را مشخص میسازد و رکن اصلی خانواده، زن و شوهرند که اگر روابط آنها سالم باشد، فرزندشان رشد مییابد و به خودشکوفایی میرسد چرا که زمینه ساز خودباوری فردی، خودباوری خانوادگی است.
آنچه در ایجاد خودباوری اجتماعی فرد بیش از هر چیز موثر است، کسب نخستین تجربههای حمایت اجتماعی در کانون خانواده است.
نحوه برخورد، پذیرش، دوست داشتن و مساعدت با فرد، او را برای ایفای نقشهای اجتماعی و برطرف ساختن نیازهایش یاری می دهد.
ارتباط و پیوند افراد خانواده نیز در سلامت روانی و جسمانی آنان تاثیر دارد، به گونه ای که الگوهای رفتاری فرزندان را بزرگسالان بنیان مینهند و موجبات امنیت خاطر و باور خود را در آنان فراهم میآورند.
● نوجوانی که از خودباوری برخوردار است ...
نوجوانی که از خودباوری برخوردار است بهتر میتواند زندگی کند، با دیگران رابطه برقرار کند و فردی خلاق و پویا باشد در نتیجه آسیب پذیری او کمتر است.
چنین فردی احساس مسوولیت می کند و خود تصمیم میگیرد که به دیگران در صورت لزوم کمک کند، به پیشرفتهایش افتخار میکند و گاهی از خود تعریف میکند.
با موفقیتهای تازه با اطمینان بر خورد میکند و از صحبتهای حاکی از انتقاد از خود، هراس زیادی ندارد و رفتارهای نامناسب خود را مورد بازنگری قرار داده، سعی میکند آنها را به شکل مطلوبی تغییر دهد.
در خانوادهای که صمیمت و مهربانی وجود دارد، نوجوان میتواند هم ثبات خودپنداری را حفظ کند و هم باعث تغییرات مطلوب در شخصیت خود شود.
همچنین با اطمینان به شخصیت خود، به رویارویی با مشکلات برخیزد.
جوان در سایه تحقق خودباوری است که به این اطمینان میرسد که اگر از مجموعه استعدادها و توانمندیهایی که دارد به طور مناسب بهرهبرداری کند، میتواند به اهداف و آرزوهایی که دارد دسترسی پیدا کند.
این احساس توانمندی و خودباوری، از او شخصیتی فعال و خلاق و امیدوار و...
میسازد و او را در برخورد با مشکلات و گرفتاریها از دچار شدن به یاس و ناامیدی رهایی میبخشد.
جوان، خودباوری در رابطه با انسان، خصلت ها و ویژگیهای متعددی وجود دارند که برخورداری از آنها نقش بسزایی در تکامل شخصیت او ایفا میکنند.
برخى از این خصلتها، بویژه در قسمتى از دورههاى زندگى بسیار سرنوشتساز هستند.
یکی از این خصلت ها، که در دوره جوانی بیش از دوره های دیگری زندگی، موثر است، خصلت خودباوری است.
علت اهمیت داشتن این ویژگی در دوران جوانی به جهت تصمیم گیریها و انتخابهای مهمی است که معمولا هر شخص در این دوره از زندگی خود انجام میدهد.
در این مقاله به مباحثی نظیر خودباوری چیست، انواع خودباورى، موانع خودباورى، ایجاد خودباوری و نشانههای خودباوری و عدم خودباوری پرداخته خواهد شد.
الف.
خودباورى چیست؟
تعاریف گوناگونی برای خودباوری مطرح شده است برخی از این تعاریف عبارتند از: · خودباورى یک حالت مثبت روحى و روانى است و نتیجه آن احساس ارزشمندى است که در نفس انسان پدید مىآید و او را آماده مىسازد تا از طریق بهرهگیرى از لیاقتها و توانمندىهایى که دارد به انجام وظایفى که برعهده اوست قیام نماید ·خودباوری یعنی احساس ارزشمند بودن، این احساس از طریق مجموعه‌ای ازعواطف، احساسات و تجربیات بدست میآید ، به نحوی که فرد خود را با کفایت و موفق میداند · ناتانیل براندن را پدر جنبش خودباوری می نامند.
او در روان درمانی صاحب شیوه ای خاص است و در کتابی به نام ارکان شش گانه خودباوری، خودباوری را چنین تعریف کرده است: · خودباوری یعنی تجربه داشتن شایستگی برای رویارویی با چالش های بزرگ زندگی و داشتن لیاقت سعادت.
· خودباوری یعنی داشتن اعتماد به کارایی و ثمربخش بودن ذهن و توانایی اندیشیدن.
· خودباوری یعنی داشتن اعتماد به نفس در یادگیری، تصمیم گیری و گزینش درست و رویارویی با دگرگونی ها از این حالت روحى در فرهنگ اسلامى با تعابیرى چون علو همت، مناعت طبع، اعتماد به نفس، عزت نفس و...
یاد مىشود.
در واقع، خودباورى، باور به استعدادها، توانایىها و نیروهاى نهفته فطرى درونى است که با اتکاء به آن، مىتوان به اهداف موردنظر در زندگى رسید و به آنان جامه عمل پوشاند.
و مرحله عالى خودباورى، شکوفایى همه استعدادهاى بالقوه فرد است.
ب.
انواع خودباورى از دیدگاههاى مختلف میتوان خودباورى را به اقسامى تقسیم نمود از جمله: 1.
خودباورى انسانى: اولین گام در خودشناسى، دستیافتن به این باور است که هر فردى به لحاظ اینکه انسان آفریده شده است، فراتر از سایر موجودات، از یک سلسله ویژگىهاى برتر برخوردار است که او را از دیگر موجودات و مخلوقات خداوند متمایز میکند.
2.
خودباورى اعتقادى: هر فردى در زندگى با یک سلسله اعتقادات قلبى و ایمانى زندگى مىکند که این اعتقادات هویت فکرى و فرهنگى او را شکل مىدهند.
بر این اساس، نظام زندگى هر فرد مسلمانى در چارچوب آموزههاى دین مبین اسلام معنى و مفهوم مىیابد.
چرا که ما معتقدیم دین اسلام کاملترین برنامهاى است که از طریق به کار بستن آن، انسان به سعادت دنیوى و اخروى دست مىیابد.
بنابراین، یک جوان مسلمان موظف است پس از کسب آگاهىهاى لازم، از کم و کیف این برنامه انسانساز و نیز یقین پیدا کردن به حقانیت آن زندگى خود را به گونهاى تنظیم کند که تمام تلاشهاى او در بستر دین سامان پیدا کند و در نهایت، به این باور برسد که رشد و کمال واقعى او جز در بستر احکام و مقررات دینى میسر نیست.
3.
خودباورى ملى: هر ملتى داراى فرهنگ و تمدن خاصى است که در طول قرون متمادى در سایه تلاشهاى نخبگان آن شکل مىگیرد.
خودباورى ملى، در مقابل از خودبیگانگى و خودباختگى ملى مطرح مىشود.
گاهى افراد یک جامعه در اثر ناآگاهى و یا تحت تاثیر تبلیغات سوء و جذاب دشمنان، به سنت و باورهاى ملى و فرهنگى خود پشت مىکنند و از نمادها و ارزشهاى رایج در جوامع دیگر پیروى و تقلید مىکنند.
این کار به تدریج، راه نفوذ و تسلط همه جانبه بیگانگان را در عرصههاى مختلف آن جامعه هموار مىسازد.
در نهایت، کیان و استقلال آن جامعه را با خطر جدى مواجه مىسازد.
4.
خودباورى فردى: نوعى دیگر از خودباورى، خودباورى فردى است که در قلمرو شخصیت افراد مطرح مىشود.
توضیح آنکه هر فردى داراى استعداد و توانایىهاى خاصى است که اگر آنها را درستشناسایى کند و در زندگى از آنها به صورت مناسب بهرهبردارى نماید، در زندگى شخصى خود به تمام آمال واهدافى که دارد دست مىیابد و در پیشامدهاى زندگى نه دچار یاس و ناامیدى مىشود و نه در برخورد با مشکلات احساس خود کمبینى به او دست مىدهد.
در نتیجه، به برکت این خودباورى و شکوفایى و تحقق آن فرد است که سستاندیشى و وابستگى بىجهتبه دیگران از زندگى او به کلى دور مىشود.
و به یک استقلال فکرى و عزت نفس کامل و اعتماد به نفس سازنده که موفقیت همه جانبه او را تضمین مىکند دست مىیابد.
ج.
موانع خودباورى: خود باورى نیز همچون سایر فضیلتهاى انسانى داراى موانع است که گاهى این موانع، زمینه ایجاد خودباوری را در وجود جوان از بین مىبرند یا پس از ایجاد از استمرار آن جلوگیرى به عمل مىآورند.
مىتوان گفت که ریشه تمام این موانع، به گونهاى به محدودیت تجربه جوان یا غلبه احساسات دوره جوانى او برمىگردد، یعنى جوان در برخورد با موانع خودباورى و اعتماد به نفس، به جهت عدم برخوردارى از تجربیات اجتماعى و فرهنگى کافى، اغلب تحلیل درستى از این موانع نداشته و لذا در موقع مواجه شدن با آنها به سادگى و با خوشبینى خاصى با آنها مواجه مىشود.
در هر حال، براى خودباورى موانع زیادى ذکر شده است که به برخى از آنها اشاره میکنیم: 1- جهل و ناآگاهى: انسان تا موقعى که نقش مهم خودباورى را در زندگى فردى و یا اجتماعى به طور کامل نشناسد و از سوى دیگر، استعداد و توانمندىهاى موجود در وجود خویش را به خوبى مورد شناسایى قرار ندهد، بىتردید از اتخاذ شیوههایى که موجب ایجاد و یا تقویتخودباورى مىشوند عاجز خواهد بود.
2- خود کمبینى و احساس حقارت: همانگونه که عزت نفس و خودباورى روحیه مسئولیتپذیرى و احساس توانمندى و صبر و تحمل را ارتقاء مىبخشد، در مقابل، خود کمبینى و خودباختى زمینه بهرهبردارى از سرمایهها و توانمندىهاى فردى و ملى و فرهنگى را از بین مىبرد.
علاوه بر آنچه بیان شد، امور دیگرى چون: شکستها، راحتطلبى، غرور، خودبزرگبینى، رسوخ باور و اندیشههاى غلط فکرى و فرهنگى، سستى و تنبلى و...
از جمله موانع خودباورى در افراد، به ویژه جوانان است.
د.
ایجاد خودباوری خودباوری دارای ارکانی است که رسیدن به آن به این ارکان بستگی دارد.
1ـ آگاهانه زیستن 2-خویشتن پذیری 3-خودمسئولی یا مسئولیت پذیری 4-ابراز وجود (خود تاییدی) 5- هدفمند زیستن 6- انسجام شخصی آگاهانه زیستن عبارت است از:احترام گذاردن به واقعیت ها بدون طفره یا انکار نمودن آنها،آمادگی کامل داشتن در هنگام انجام هر کاری،تلاش برای درک مسایلی که بر علایق، ارزشها و اهدافمان تاثیر گذارند وشناخت و آگاهی کامل از دنیای درون و بیرومان.
خویشتن پذیری(پذیرفتن خود) به معنای پذیرفتن واقعی نسبت به افکار،احساس و اعمال خود.
اگر خودپذیر باشیم، هیچ گاه خود را در مظان محاکمه حس نمی کنیم، حالت دفاعی به خود نمی گیریم و برعکس برای شنیدن بازخوردهای انتقادی و عقاید متفاوت – بدون خصومت و دشمنی – از خود اشتیاق نشان می دهیم.
مسئولیت پذیری درک این واقعیت است که ما مسئول اعمال و انتخابهای خود هستیم ، هریک از ما برای زندگی و رفاه خود و برای دستیابی به هدف های خود مسئولیم ما باید بدانیم محدودیت هایمان کدامند.
ابراز وجود به معنی برخورد مناسب با ارزش های خود و ارزش های دیگران، احترام گذاشتن به خواست ها و نیازهای خود و همچنین به معنای رفتاری احترام آمیز با خود در هنگام برخورد با دیگران وتمایل به این که همان گونه باشیم که حقیقتا هستیم.
هدفمند زیستن به معنی تشخیص هدف های کوتاه مدت و بلندمدت و انجام کارهای لازم برای رسیدن به آن هدف ها و ساماندهی به رفتارها به طوری که در خدمت آن هدف ها باشند و مراقبت از اعمال به منظور حصول اطمینان از حرکت در مسیر اهداف.