مقدمه
همه کس می داند که شیخ سعدی شیرازی گذشته از قصاید و غزلیات بی نظیری که از خود با یادگار گذاشته است ، دو کتاب یکی به نثر موسوم به «گلستان» و یکی به نظم معروف به «بوستان» به نگارش در آورده است که شاید بتوان گفت نه تنها در زبان فارسی سمبه در هیچ زبانی جهت فصاحت و بلاغت و روانی و زیبایی و دلاربایی و حکمت و معرفت مثل و مانند ندارد و منظور ما در این جا این نیست که در ستایش آثار جاویدانی شیخ اجل قلم فرسایی کنیم چه گمان داریم که برای اداری این وظیفه قدرت بیانی مانند آنکه خود شیخ بزرگوار داشته است باید او کسی که آن توانایی ندارد دست بردنش این کار شاید .
در این جا به مناسب آگاهی می دهیم که در هیچ یک از نسخه های کهنه اسم «بوستان» برای این کتاب دیده نمی شود و همه آن را »سعدی نامه» می نامند چنانکه گویی شیخ اجل خود اسمی برای این کتاب اختیار ننموده و به این جهت نسخه کنندگان قدیم آن را «سعدی نامه» نامیده اند . پس از آن اهل ذوق اسم «بوستان» را به قرینه «گلستان» برای این کتاب اختیار کرده اند و چندان بی مناسبت هم نبوده است .
نسخه ی متعلق به لردگرنیوی که در موزه انگلستان عکس برداری شده و تاریخ کتاب آن سال 720 هجریست و همان است که نسخه ی «گلستان» را نیز همراه دارد و در تنظیم آن کتاب هم مورد استفاده بوده است . این نسخه که به خط نسخ خوانا نوشته شده با اینکه از اشتباه کتابتی خالی نیست تمام و کمال و بی عیب و در نهایت اعتبار و صحت است و محل اعتنای تام بوده است .
»کلیات» متعلق به دانشمند محترم آقای دکتر محمد حسین لقمان ادهم (لقمان الدوله) که متضمن قسمتی از غزلیات و تقریباً دو ثلث «بوستان» است .
گذشته از این ها بیش از ده نسخه ی خطی و چاپی معتبر (چاپ تبریز و تهران و هندوستان) در دسترس ما بوده و در مواقع لازم از مراجعه و مطالعه ی آنها کوتاهی نشده است .
باب اول
در عدل و تدبیر و رای
بیت 53
که گویند برگشته باد آن زمین کزو مردم آیند بیرون چنین
بیت 74
گهش می زند تا شود دردناک گهی می کند آبش از دیده پاک
حکایت 1
بیت 10
در آمد بایوان شاهنشهی که بختت جوان باد و دولت رهی
بیت 53
بر اندیش بر خرده چون دست یافت درون بزرگان بآتش بتاخت
بیت 54
بخرده توان آتش افروختن پس آنگه درخت کهن سوختن
بیت 91
وزیری که جاه من آبش بریخت بفرسنگ باید زمکرش گریخت
حکایت 3
بیت 6
چو بینند کسی زهرارکام خلق کی اش بگذرد آب نوشین به حلق
حکایت 7
بیت 3
بخوشید سرچشمه های قدیم نماند آب جز آب چشم یتیم
حکایت 8
بیت 1
شبی دود خلق آتشی برفروخت شنیدم که بغداد نیمی بسوخت
بیت 2
یکی شکر گفت اندران خاک و دود که دکان ما را گزندی نبود
حکایت 12
بیت 32
به آخر ندیدی که بر باد رفت خنک آنکه بادانش و داد رفت
حکایت 15
بیت 6
گرفت آتش خشم در وی عظیم سرش خواست کردن چو جوزا دو نیم
باب دوم
در احسان
بیت 22
به رحمت بکن آبش از دیده پاک شفقت بیفشانش از چهره خاک
حکایت 7
بیت 13
چو باد صبا زان میان سیر کرد نه سیری که بادش رسیدی بگرد
حکایت 8
بیت 3
بخدمت میان بست و باز و گشاد سگ ناتوان را دمی آب داد
حکایت 14
بیت 7
بیابان نوردی چو کشتی بر آب که بالای سیرش نپرد عقاب
حکایت 17
بیت 8
رعایت نپاها دلت شاد باد سبعیت مسلمانی آباد باد
بیت 9
سرافراز در این خاک فرخنده بوم زعدلت بر اقلیم یونان و روم
حکایت 19
بیت 4
فرو گفت و بگریست بر خاک کوی جفایی کزآن شخصش آمد بروی
بیت 15
اگر بوسه بر خاک مردان زنی به مردی که پیش آیدت روشنی
حکایت 20