مقدمه
کتابخانه، نهادی اجتماعی است که با گردآوری، سازماندهی و نگهداری دانش مدون بشر، امکان رشد اندیشه، شکوفایی استعداد و باروری ذهن اخلاق انسان پویا و جستجوگر را فراهم می سازد. کتابخانه ها به لحاظ کمی و کیفی چشم اندازی از اوضاع اجتماعی جوامع کشورهای مختلف در هر یک از دوره های تاریخی هستند.
در روزگار کنونی، قشرهای مختلف مردم باتوانایی ها، سلیقه ها و عقیده های گوناگون می توانند برای مطالعه کتاب و سایر نشریات به یکی از کتابخانه های در دسترس خود مراجعه نموده و از نکات آن بهره مند شوند.
کتابخانه ها انواع مختلفی دارند و هر کدام با هدف معینی به وجود آمده اند که یکی از آنها، کتابخانه های عمومی می باشند. اینگونه کتابخانه ها برای عموم افراد جامعه به وجود آمده است و وظیفه دارد که در تمام رشته های مختلف علوم، فنون، فرهنگ ، هنر و … ، انواع کتابها ، مجلات و نشریات سودمند و جدید راجمع آوری کرده و در اختیار مردم بگذارد. چون همه کس استفاده از کتابخانه عمومی را دارد به همین جهت این نوع کتابخانه ها باید موادی در خور استفاده همگان تدارک ببینند (خدمات عمومی کتابخانه و روشهای آن، نسرین دخت عماد خراسانی، ص 9).
ساختمان کتابخانه ها از آن جهت که باید تسهیلات استفاده از خدمات کتابخانه را برای کلیه مراجعان در اسرع وقت فراهم کند، دارای اهمیت می باشد. فضای داخلی کتابخانه به لحاظ نورپردازی، صدا ، هوا و دما، توزیع مناسب اتاقها و نقش مؤثری در استفاده بهتر و راحت تر از امکانات کتابخانه دارد.
تجهیزات کتابخانه ها شامل میز، صندلی ، قفسه کتاب ، برگردان، میز امانت و … نیز در استفاده از خدمات کتابخانه تأثیر بسزایی دارند؛ زیرا این وسایل برای تأمین دو نیاز «آرایش » و «آسایش »مورد استفاده قرار می گیرند.
کلیات تحقیق:
موضوع تحقیق «بررسی فضا های داخلی و مبلمان کتابخانه های عمومی و مقایسه استانداردهای آن ها با نظرات مراجعه کنندگان » می باشد. لازم به توضیح است در این تحقیق تنها فضاها و تجهیزاتی بررسی شده اند که مورد استفاده مستقیم مراجعین هستند. بنابراین فضاهایی مخزن کتاب، دفاتر کارکنان و … و همچنین تجهیزات فنی مطالعه نشده اند.
مخزن کتاب، دفاتر کارکنان و … همچننی تجهیزات فنی مطالعه نشده اند.
فرضیه ای که در این تحقیق به دنبال اثبات آن هستیم، این است که : «نظرات مراجعه کنندگان در مورد فضای داخلی و مبلمان مطلوب کتابخانه تا حد زیادی با استانداردهای موجود مطابقت دارد».
هدف کلی تحقیق، یافتن شیوه های خلق فضاهای داخلی وتجهیزات جذاب، کارآمد و مناسب برای مطالعه در کتابخانه ها است.
دیگر اهداف تحقیق عبارتند از : بالابردن میزان بازدهی مطالعه در کتابخانه های عمومی از طریق بهبود فضاهای داخلی ونیز تأمین آسایش و زیبایی مبلمان و تجهیزات کتابخانه.
- یافتن اشتراکات و تفاوت ها بین نظرات مردان و زنان مراجعه کننده در مورد مباحث اشاره شده.
- مقایسه نظرات مراجعین با استانداردهای موجود
بنابراین سؤال اصلی تحقیق این است که «استانداردهای لازم برای مطلوبیت فضاهای داخلی و مبلمان کتابخانه کدامند و آیا نظر مراجعین با این استانداردها مطابقت دارد؟»
دیگر سؤالات تحقیق عبارتند از : - کدام عوامل در طراحی فضاها و تجهیزات کتابخانه ها دارای اهمیت بیشتری هستند؟
تقسیم فضاها باید چگونه و با چه وسایلی انجام شود.؟
در مکان یابی مناسب وسایل و مبلمان به چه نکاتی باید توجه کرد؟
آیا میان تعریف مراجعین زن از فضای مطلوب درکتابخانه با نظرات مردان اختلاف وجود دارد؟
روش تحقیق به کار رفته، روش تحقیق کمی و از نوع «توصیفی» (که در آن محقق تنها به توصیف آنچه اتفاق افتاده می پردازد و وارد مسائل علی نمی شود. برای جمع آوری اطلاعات ازمنابع کتابخانه ای و نیز روش مصاحبه (تهیه پرسشنامه) استفاده شده است. در مطالعه کتابخانه ای که به منظور یافتن استانداردهای موجود صورت گرفت، از منابع دست اول استفاده شده؛ ضمن اینکه برای مقایسه استانداردهای موجود با نظرات مراجعین، ابتدا کارت هایی بین تعدادی از مراجعین به صورت تصادفی توزیع و از آنها خواسته شد ویژگیهای فضای داخلی و مبلمان مطلوب برای کتابخانه را بر روی آنها قید کنند. سپس با توجه به مطالب جمع آوری شده از این کارت ها، پرسش نامه ای طرح و مجدداً بصورت تصادفی و در کتابخانه های مختلف بین مراجعه کنندگان توزیع شد.
در پایان نتایج حاصل از مطالعات کتابخانه ای در نظرات مراجعین با هم مقایسه و تحلیل شده است.
1-1- فضاهای داخلی کتابخانه
میزان توفیق ساختمان کتابخانه و عملکرد آن باچگونگی طراحی و تزیین فضاهای داخلی کتابخانه رابطه مستقیم دارد. مراجعان و کارمندان کتابخانه بیشتر با اجزای داخلی ساختمان سر و کار دارند تا با شکل ظاهری آن. از این رو، کتابخانه ای که فضای داخل آن فاقد کارآیی و جذابیت باشد، برغم ساختمان فاخر و نمای چشمگیر بیرونی، مدام مورد ایراد وانتقاد قرار می گیرد.
در مقیاس کوچکتر، کار طراحی داخلی کتابخانه مشابه کار معماری ساختمان آن است. به این معنی که عوامل و وسایل مربوط به هر واحد عملیاتی در فضاهای مشخص و با توجه به مسئله ارتباطات، مسیر منابع، آسایش کاربران، و چشم اندازهای مناسب چیده می شود. بطور مثال، طراح داخلی کتابخانه فضای وسیعی را که برنامه معماری به بخش خدمات فنی اختصاص داده است، به واحد مبادلات ، فراهم آوری، سازماندهی، پردازش پیایندها، و احیاناً منابع کتابشناختی تقسیم می کند و وسایل لازم را در آن می آراید.
در کتابخانه های در دست ساختمان، طراحی داخلی و تهیه نقشه آرایش وسایل باید همزمان با پایان کار ساختمان به اتمام رسد. لکن در عمل، بنا به دلایل مختلف، این فرایند به درازا می کشد. تهیه طرح دقیق جادهی وسایل بستگی دارد به عواملی مانند محل قرار گرفتن پریزهای برق، در و پنجره ها، منابع حرارتی و برودتی، کانالهای تاسیساتی، نورپردازی، جهت بازشدن درها، و مانند آن. تعیین محل قطعی این عوامل نیز در گرو تصویب محل دقیق استقرار وسایل است. بطور کلی محیط داخلی کتابخانه باید برای مطالعه و کار راحت و دلپذیر باشد و علاوه بر تهویه و نور مناسب دارای طرح و آرایشی باشد که فرد را به راحتی به منابع و نقاط مورد نظر هدایت کند.
استانداردهای وسایل و تجهیزات کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، ؟؟تعاونی، ص 12.
طراحی داخل کتابخانه با توجه به نوع و ابعاد وسایل و ملزومات، مسایل زیبایی شناختی و کاربردی، و استفاده بهینه از فضای موجود انجام می گیرد. قبل از هر اقدامی لازم است از برنامه کتابخانه، مسایل مربوط به ارتباط کلی فضاها، حجم منابع، تعداد کاربران و تعداد کارمندان آگاه شد. یک طرح خوب بر پایه وسایل مناسبی شکل می گیرد که دارای ظاهری زیبا و ابعادی صحیح بوده و در عین حال طوری آرایش یافته باشد که اصل دسترس پذیرسازی منابع و فضاها، و اصل آسایش و عدم تداخل در آن رعایت شده باشد.