دانلود مقاله اصطلاحات مرتبط با مشاوره از کتاب مثنوی معنوی مولانا

فصل اول 1- مقدمه 2- نیاز احساس شده در مورد مسئله 3- هدف کلی و اهداف جزئی 4- روش انجام تحقیق 5- تعریف واژه‎ها مقدمه: در این نوشتار سعی بر آن است که برخی از مفاهیم مشاوره و اصطلاحات رایج روزمره مشاوره و هم‎چنین برخی از رویکردهای اصلی مشاوره با زبان شعر و از دیدگاه جلال‎الدین محمد بلخی ملقب به مولانا بیان می‎شود.

بسیاری از آنچه که امروز مشاوران و روانشناسان بیان می‎کنند هر کدام به نوعی در آثار مولانا تجلی پیدا کرده‎اند.

مثنوی مولوی دریایی است ژرف و بسیاری از نظریه‎ها و تکنیکها و مهارتهای مشاوره با زبان زیبای شعر در آن آورده شده است و ریشه بسیاری از نظریه‎های مشاوره و روان درمانی را مخصوصاً رویکردهای شناختی را می‎توان در مثنوی مولانا یافت.

در این تحقیق پس از تعریف و ارائه مفاهیم و اصطلاحات رایج در مشاوره سعی شده است که مصداقهای این مفاهیم در مثنوی معنوی یافته و با این اصطلاحات تطبیق داده شوند.

در ارتباط با اهمیت مشاوره و فوائد آن در آثار مولانا و هم‎چنین خصوصیات یک مشاور اشعار و ابیات بسیاری آمده است که در این تحقیق سعی شده به طور نسبتاً کاملی به تمامی آنها اشاره شود.

باشد که مورد قبول دوستداران رشته مشاوره قرار گیرد.

نیاز احساس شده در مورد مسئله: با توجه به اینکه بسیاری از علوم و معارف جدید چه در مشرق زمین و چه در مغرب زمین به نحوی در آثار مولانا تجلی پیدا کرده‎اند و در این زمینه تحقیقات و پژوهشهای نسبتاً وسیعی صورت گرفته است و کتابهای زیادی نیز به رشته تحریر درآمده‎اند ولی متأسفانه در مورد مسائل و مفاهیم مرتبط با روانشناسی و یا مشاوره در آثار مولانا تحقیقات و پژوهشهای کمتری صورت گرفته است و با توجه به این نکته که در مثنوی مولوی نکات قابل توجه و قابل تأملی در مورد اهمیت و فوائد مشاوره، ضرورت مشاوره، خصوصیات مشاوره و همچنین برخی دیگر از مفاهیم رایج در مشاوره آورده شده است در این تحقیق سعی شده است تا این مطالب استخراج شده و به صورت نسبتاً منسجمی جمع‎آوری گردند.

به امید اینکه در این زمینه تحقیقات گسترده‎تر و پردامنه‎تری صورت گیرد.

هدفی کلی: هدف اصلی و نهایی این تحقیق استخراج مفاهیم و اصطلاحات مرتبط با مشاوره از کتاب مثنوی معنوی مولانا می‎باشد.

اهداف جزیی: 1- پی بردن به نقش و اهمیت مشاوره در اشعار مولوی 2- مقایسه‎ای بین مهارتهای مختلف مشاوره با اشعار مولانا در مثنوی معنوی 3- پی بردن به ویژگیهای مشاور و مقایسه آن با آنچه که در مثنوی مولانا آمده است روش انجام تحقیق: این تحقیق صرفاً یک تحقیق کتابخانه‎ای و توصیفی است و برای انجام این تحقیق کتاب مثنوی معنوی مولوی و هم‎چنین تفاسیر این کتاب و کتاب‎های دیگری که در حواشی و در مورد مثنوی مولانا نوشته شده بود مطالعه گردید و به طور نسبتاً کاملی مورد بررسی قرار داده شده است و هر کجا که به مشاوره و اهمیت آن و یا هر یک از مفاهیم مرتبط با مشاوره اشاره شده بود مورد تفکیک قرار داده شده است.

با توجه به خصوصیات تحقیقات توصیفی محقق سعی کرده است تا آنچه را که هست بدون هیچگونه تصرفی گزارش دهد و نتایج عینی از موقعیت بگیرد.

هدف محقق از انجام این نوع پژوهش توصیف عینی، واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع است.

تعریف واژه‎ها: مشاوره: مشاوره از نظر لغوی به معنی همکاری کردن و رأی دیگران را در انجام کاری خواستن است و به طور کلی مشاوره تعاملی بین مراجع و مشاورات که به آن وسیله به مراجع کمک می‎شود تا پس از شناخت خویش تصمیمات معقول و مقبولی اتخاذ کند.

مشاوره یکی از فنون راهنمایی است که از آن به عنوان قلب برنامه راهنمایی تعبیر می‎شود.

همدلی: همدل بودن به معنی همراه بودن با مراجع است و در نتیجه این همدلی محیط اطمینان برانگیزی به وجود می‎آید که در آن مراجع احساس مهم بودن و در امان بودن می‎کند.

در چنین محیطی است که مراجع می‎تواند در مورد خصوصی‎ترین اسرارش، درونی‎ترین احساساتش و چیزهایی که برای او بسیار دردآور است و آن قدر خصوصی است که جرأت بازگو کردن آن را نزد دیگران ندارد صحبت کند.

ناخودآگاهی: روان ناخودآگاه تمام غرایز بشر اولیه را دربرمی‎گیرد که برخی از این عوامل ارثی و برخی دیگر بر اثر تکامل و تحول دوران کودکی به وجود آمده‎اند.

تصورات و امیال سرکوفته و واپس زده هیچ‎گاه از بین نمی‎روند و در ضمیر ناخودآگاه به بقای خود ادامه می‎دهند تا در هنگام مناسب به خودآگاهی راه یابند.

ارتباط غیرکلامی: از طریق این نوع ارتباط می‎توان اطلاعات زیادی را از بیمار به دست آورند.

توجه به نحوه ورود و خروج او، نشست و برخواستهایش، نحوه لباس پوشیدن، نوع لباس، آرایش مو، طرز صحبت کردن، طرز نگاه کردن و ‎… همگی حکایت از شرایط روحی ‎- روانی فرد مراجع دارد.

مصاحبه ‌مشاوره‎ای: رابطه رویارویی بین دو نفر است که بدانوسیله مشاور می‌کوشد مراجع را در حل مشکلات و یافتن اهداف زندگی یاری دهد.

رابطه بین مشاور و مراجع به قدری در مشاوره ‌ موفقیت‎آمیز اهمیت دارد که می‎توان آن را هسته اصلی و مرکزی مشاوره قلمداد کرد.

رازداری: عامل مهم دیگری که در موفقیت مشاوره اهمیت دارد رازداری یا پنهان نگهداشتن مطالب مطرح شده در جلسات مشاوره از دیگران است.

مراجع انتظار دارد که مشاور، راز و مشکل او را نزد دیگران فاش نسازد و تا زمانی که نسبت به مشاور چنین اعتمادی پیدا نکند از طرح و بحث عمیق درباره مشکلش خودداری خواهد کرد.

مراجع: مراجع معمولاً فردی است که با مشکلی مواجه شده است و خود قادر به حل آنها نیست نوع مشکل مراجع ممکن است در زمینه‎های شخصی، خانوادگی و محیطی و یا شغلی و حرفه‎ای باشد.

مشاور: مشاور فردی است که در زمینه مشکلات روانی یا شغلی و حرفه‎ای و یا تحصیلی دارای مهارت و تخصصی است و در این موارد به مراجع برای حل مشکلش کمک می‎کند.

فصل دوم 1- پیشینه نظری تحقیق 2- پیشینه عملی تحقیق پیشینه نظری تحقیق: در این فصل هر یک از مفاهیم و اصطلاحات مورد بحث را به طور نسبتاً گسترده‎ای تشریح نموده تا معنی هر یک از این مفاهیم به طور روشنی معلوم گردند.

مشاوره: مشاوره تعاملی بین مراجع و مشاور است که بدانوسیله به مراجع کمک می‎شود تا پس از شناخت خویش تصمیمات معقول و مقبولی اتخاذ کند.

به بیان دیگر مشاوره جریان بحث و بررسی مشکلات و مسائلی است که مراجع با آنها مواجه است و علاقمند به طرح آنها می‎باشد.

مراجع از طریق بحث و گفتگو درباره مشکلش با مشاور در یک جریان رابطه مشاوره‎ای توأم با درک و تفاهم به خودشناسی و کشف راه حلی موفق می گردد و سرانجام تصمیم معقول و مناسبی اتخاذ کند.

مشاوره به دو صورت فردی و گروهی انجام می‎گیرد.

شرکت فعال مراجع و مشاور و تعامل بین آنها از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است.

مراجع معمولاً فردی است که با مشکلی مواجه است و مشاور نیز فردی است که در حل مشکلات روانی تخصصی دارد.

اهداف مشاوره متنوع و متعدد هستند و نوع آنها به موضوع مشاوره و وضعیت مراجع و مشاور بستگی دارد.

مشاوره یک فرایند یادگیری شخصی است که در آن مشاور به مراجع در شناخت خود و مبنای رفتار و اولویتها و بررسی نگرشهایش نسبت به محیط و نیز جریان اصولی تصمیم‎گیریهایش کمک می‎کند.

در این فرایند مشاور، مراجع را در تعدیل و تغییر ادراکاتش نسبت به اهداف و یا نسبت به خودیاری می‎دهد و در مواردی هم او را از پی‎آمدهای تصمیماتی که نیل به اهداف را دشوار و یا غیرممکن می‎سازد آگاه می‎سازد.

نوع مشکل مراجع ممکن است در زمینه‎های شخصی، خانوادگی و محیطی و شغلی یا حرفه‎ای بوده باشد.

مشاوره یک رابطه حسنه یاری دهنده است که در آن رابطه حسنه هسته اساسی کار است و یاری رساندن هدف نهایی فرایند مشاوره است.

کار و عمل مشاوره متضمن به کار بستن اصولی است که منتج از تکنیکها و یا نظریه‎هایی است که با روش علمی تکوین شده‎اند.

مراجع با کمک مشاور، انتظارات و توانایی‎ها و محدودیتهای خود را می‎شناسد و روابط خود را با دیگران بهبود می‎بخشد.

از اطلاعاتی که درباره ‌مراجع گردآوری می‎شود برای شناخت بهتر او و ارائه راه‎حلهای عملی استفاده به عمل می‎آید.

برای انجام مشاوره، مشاور و مراجع باید در زمینه‎های گوناگون آمادگی کافی داشته باشند.

وجود آمادگی آغاز و ادامه مشاوره را تسهیل می‎کند.

مصاحبه مشاوره‎ای: مصاحبه مشاوره‎ای رابطه رویارویی بین دو نفر است که بدانوسیله مشاور می‎کوشد مراجع را در حل مشکلات و یافتن اهداف زندگی یاری دهد.

لازمه مصاحبه مشاوره‎ای وجود رابطه‎ای رویاروی بین مراجع و مشاور است این رابطه جنبه عاطفی و نیز عقلی دارد.

برای انجام مصاحبه ‌ مشاوره‎ای تسلط طرفین به گویایی ضرورت دارد.

مصاحبه مشاوره ‎ای نوعی هنر است و باید آموخته شود.

مصاحبه مشاوره‎ای فعالیتی هدفدار است که از عادات خاص توانایی‎ها، مهارتها و روشها تشکیل می‎شود.

برخی از این عادات از طریق کوشش و خطا آموخته می‎شوند و برخی از آنها را باید از طریق تجربه و عمل فراگرفت.

مصاحبه ‌ مشاوره‎ای می‎تواند اهداف زیر را داشته باشد: 1- کسب اطلاعات درباره مراجع به منظور شاسایی نوع مشکل 2- ارائه اطلاعات به مراجع و تشویق او به تفکر درباره مشکل برای یافتن راه‎حلهای احتمالی و کمک به مراجع برای خود‎- فهمی و خود‎-رهبری.

برای انجام مصاحبه‌ مشاوره‎ای تسلط طرفین به گویایی ضرورت دارد.

مصاحبه مشاوره‎ای نوعی هنر است و باید آموخته شود.

مصاحبه‌ مشاوره‎ای می‎تواند اهداف زیر را داشته باشد: 1- کسب اطلاعات درباره مراجع به منظور شاسایی نوع مشکل 2- ارائه اطلاعات به مراجع و تشویق او به تفکر درباره مشکل برای یافتن راه‎حلهای احتمالی و کمک به مراجع برای خود‎- فهمی و خود‎-رهبری.

مشاوره از طریق مصاحبه مشاوره‎ای صورت می‎گیرد از این‎رو مشاور برای کمک به مراجع باید نحوه انجام مصاحبه‌ مشاوره‎ای را به خوبی فراگیرد.

برای انجام و ادامه مصاحبهمشاوره‎ای باید شرایطی رعایت گردد که عبارتند از ایجاد رابطه حسنه، رازداری، پذیرش غیرشرطی مراجع، درک مراجع و مشکل او و تهیه ‌شرایط محیطی مطلوب.

تمام این موارد هر یک به نوبه‌ خود در انجام و ادامه مصاحبه مشاوره‎ای موفقیت‎آمیز دخالت مؤثری دارند.

رازداری: عامل مهمی که در موفقیت مشاوره اهمیت دارد رازداری یا پنهان نگهداشتن مطالب مطرح شده در جلسات مشاوره از دیگران است.

مراجع که انتظار دارد مشاور راز و مشکل او را نزد دیگران فاش نسازد و تا زمانی که نسبت به مشاور چنین اعتمادی پیدا نکند از طرح و بحث عمیق درباره مشکلش خودداری خواهد کرد.

بدین لحاظ یکی از مهمترین عواملی که در موفقیت مشاوره تأثیر بسزایی دارد رازداری و پنهان‎ نگهداشتن احساسات و مشکلات مراجعان از دیگران است.

از نظر ایجاد اعتماد به مشاور، مراجعان با یکدیگر تفاوت دارند برخی از مراجعان به زودی و به آسانی به مشاور اعتماد می‎کنند و مسائل و مشکلات خود را با او در میان می‎گذارند.

تعدادی از مراجعان نیز ممکن است در زمینه ایجاد اعتماد به مشاور دچار شک و تردید شوند.

در این حالت شاید مقصر اصلی خود مشاور باشد زیرا نتوانسته است اعتماد مراجع را جلب کند و یا اینکه در گذشته در مورد مراجعان دیگر رازدار نبوده و مسائل و مشکلات آنان را با دیگران در میان گذارده است.

اگر مشاور درباره احساسات مراجع با دیگران به گفتگو بپردازد یا نام و مشخصات مراجع را برای دیگران بازگو کند و یا مشکل او را بدون اجازه‎اش با والدین در میان گذارد موجب سلب اعتماد مراجع نسبت به مشاور می‎گردد.

مشاور و مراجع توأماً تعیین می‎کنند که کدام قسمت از مطالب بحث کاملاً سری و محرمانه هستند و یا کدام بخش از گفتار را می‎توان احتمالاً با افراد خاصی در صورت ضرورت در میان گذاشت یعنی با اجازه و موافقت قبلی مراجع مشاور می‎تواند اطلاعاتی را در دسترس افراد خاصی قرار دهد و از آنان برای حل مشکل مراجع استمداد کند.

به عقیده رن (1952 و 1970) هر موضوعی که در جلسه مشاوره‎یی مراجع و مشاور مورد بحث قرار می‎گیرد در زمره مطالب محرمانه و سری تلقی می‎شود و هیچ قسمتی از آنها نباید بدون اجازه و موافقت قبلی مراجع با فرد یا افراد دیگری مطرح گردد.

موضوعاتی را که مراجع نمی‎خواهد دیگران از آن مطلع شوند مشاور به هیچ عنوان نباید با دیگران در میان گذارد.

به منظور اینکه مشاوره حداکثر تأثیرگذاری را داشته باشد مراجع باید نسبت به این موضوع اطمینان خاطر پیدا کند که هر آنچه به مشاور می‎گوید در نهایت رازداری با آن برخورد خواهد شد.

کمال مطلوب این است که مراجع با رازداری کامل روبرو گردد و در این صورت آزاد است تا به راحتی همراه با مشاور به کشف تاریک‎ترین زوایای ذهن خود و بحث در مورد جزئیات محرمانه‎ترین افکارش بپردازد.

همدلی: مشاور باید نخست با ایجاد رابطه حسنه و ایجاد محیطی گرم و صمیمی اضطراب اولیه‌ مراجع را کاهش دهد به طوری که مراجع بتواند درباره خود و مشکلش در نهایت آرامش و امنیت صحبت را آغاز نماید.

برای ایجاد رابطه حسنه مشاوره‎ای شرایطی از جمله داشتن روابط گرم و پذیرا و هم‎چنین همدلی بامراجع باید رعایت گردند.

همدل بودن به معنی همراه بودن با مراجع است و در نتیجه این همدلی محیط اطمینان برانگیزی به وجود می‎آید که در آن مراجع احساس مهم بودن و در امان بودن می‎کند.

در چنین محیطی است که مراجع می‎تواند در مورد خصوصی‎ترین اسرارش، درونی‎ترین احساساتش و چیزهایی که برای او بیشتر دردآور است و آنقدر خصوصی است که جرأت بازگو کردن آن را نزد دیگران ندارد صحبت کند.

برای اینکه مشاور بتواند رابطه گرمی با مراجع داشته باشد باید با او دوستانه برخورد کند و به او توجه کند، به او اهمیت دهد و با او واقعی و روراست باشد.

از این طریق اطمینان میان مشاور و مراجع افزایش می‎یابد و مشاور نیز جهان را به همان صورتی تجربه می‎کند که مراجع احساس می‎کند.

مشاور باید به هر چیزی که مراجع می‎گوید به دقت گوش دهد و با هر حرکت مراجع خود را با او تطبیق دهد.

این همان چیزی است که آن را همدلی می‎گویند.

ارتباط غیرکلامی: در ارتباط مشاوره‎ای علاوه بر استفاده از زبان برای انتقال پیامها یک سری از پیامها به صورت غیرکلامی رد و بدل می‎شوند که یک مشاور با تجربه می‎تواند با مشاهده دقیق حرکات، طرز حرف زدن، نحوه لباس پوشیدن، نحوه‌ آرایش کردن و ‎… اطلاعات بسیار ارزنده‎ای را از مراجع به دست آورد.

در بعضی مواقع ممکن است این ارتباطات غیرکلامی اطلاعات بیشتری را نسبت به ارتباط کلامی عاید مشاور کنند در انتقال یک پیام همراهی رفتار غیرکلامی مانند حرکت چشم،‌ حالتهای صورت و وضعیت بدن اطلاعات مفیدی را به همراه دارند.

ناخودآگاهی: مهمترین قسمت ذهن که نقش بسیار حساسی در نظریه روانکاوی دارد ناخودآگاهی است.

تا زمان فروید روانشناسان و فلاسفه پدیده‎های فکری را ارادی و نتیجه ضمیر خودآگاه انسان می‎پنداشتند.

اما فروید اولین کسی بود که به صراحت از روان ناخودآگاه و چگونگی تشکیل و تجلیات آن سخن راند.

به نظر فروید قسمت اعظم رفتارها به وسیله نیروهایی هدایت می‎شوند که اصلاً از آنها آگاه نیستیم.

این نیروهای ناخودآگاه عبارتند از غرایز، آرزوها، خواستها و غیره افکار ناخودآگاه برخلاف افکار نیمه خودآگاه فقط به شکلهای نمادین و مبدل وارد خودآگاهی می‎شوند.

ناخودآگاهی از احساسات، تمایلات و حالاتی به وجود آمده است که در کنترل اراده نیست و به قوانین منطقی، زمان و مکان محدود نمی‎شود.

محتویات ناخودآگاهی برحسب زمان رویداد تنظیم نمی‎شوند و با سپری شدن زمان نیز از بین نمی‎روند.

درک رابطه زمانی برعهده ضمیر خودآگاه است.

در ضمیر ناخودآگاه چون بازرسی وجود ندارد اعمالی مثل نفی، شک کردن و تفاوت در میزان قطعیت وجود ندارد.

فعالیت ضمیر خودآگاه مبتنی بر اصل لذت است و از قلمرو اخلاق پافراتر می‎گذارد و با واقعیتهای خارجی ارتباطی ندارد.

به اعتقاد ارنست جونز ضمیر ناخودآگاه بخش وسیعی از کل روان را تشکیل می‎دهد که هیچ‎گاه خودآگاه نبوده است و یا اگر قبلاً ناخودآگاه بوده است حال واپس زده شده است.

فعالیتهای ضمیر ناخودآگاه بسیار قویتر از فعالیتهای ضمیر خودآگاه است و قادر است که عمیقاً‌ در افکار و عواطف و حتی شرایط جسمانی فرد تأثیر گذارد بدون آنکه خود شخص متوجه آن شود.

به عبارت دیگر فشارهای ناخودآگاهی مدام می‎کوشند تا به صورت خودآگاه تجلی کنند.

پیشینه عملی تحقیق: در مورد مولانا جلال‎الدین بلخی و ارتباط اشعار او با مضامین مشاوره یا روان‎شناسی متأسفانه تحقیقات بسیار اندکی صورت گرفته است.

اگرچه می‎توان به طور گسترده‎ای نمونه هایی از مفاهیم روان‎شناسی و یا مشاوره را در آثار مولوی یافت ولی تجزیه و تحلیل و بررسی عمیق در این مرد نیاز به تحقیقات بیشتر و صرف وقت بیشتری است.

محقق در یافتن پیشینه عملی در این مورد با مشکلات زیادی روبرو بوده است و به جزء یک تحقیق که در دانشکده روان‎شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی بود تحقیق دیگری را یافت نکرده است که عنوان دقیق این تحقیق عبارت بود از «بررسی زمینه‎های همسو با شناخت و شناخت درمانی از مثنوی مولانا» که پژوهشگر این تحقیق آقای سیدعلی کیمیایی بود که برای اخذ درجه کارشناسی ارشد این تحقیق را انجام داده بود استاد راهنمای ایشان نیز دکتر حبیب‎الله قاسم‎زاده بودند.

این تحقیق در سال 1374 در دانشکده روان‎شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی تهران صورت گرفته بود که چکیده‎ای از آن در ادامه این تحقیق ارائه می‎شود.

چکیده‎ای از این تحقیق: ای بــرادر تــو هـــمه اندیشـه‎ای مابقـی تــو استخــوان و ریشه‎ای گرگل است اندیشه‎ات گل گلشنی ورنه خــاری و تـو هیمه گلخنــی اخیراً گفته شده است که روان‎شناسی، شناختی شده است.

منظور از اصطلاح شناختی فرایندهای ذهنی یا درونی است مانند تصور، تجسم یا بازنمایی رویدادهای خارجی، یادسپاری و رمزگذاری کلامی تجربه و بازیابی اطلاعات.

شناخت هم به کل این فرایندها اطلاق می‎شود و هم به محتوای آن مانند مفاهیم و خاطرات فروید، آدلر، جرج کلی، آلبرت الیس و دیگران نیز بر اهمیت شناختها در آسیب ‎شناسی روانی تأکید داشته‎اند این زمینه و زمینه‎های روان‎شناختی در فرهنگ و عرفان ایرانی مخصوصاً مثنوی معنوی یافت می‎شود به نحوی که می‎توان گفت که برخی از مفاهیم عمده مطرح شده در شناخت و شناخت درمانی به نحوی در این اثر منعکس شده است.

آنچه در شناخت درمانی اصل است اهمیت فکر و اندیشه و تأثیر آن بر رفتار است که مولانا هفت قرن پیش این اهمیت را به روشنی بیان می‎کند و معتقد است که ارزش افراد به اندیشه است و بیشتر از این انسان را همه اندیشه می‎داند و به طبع این اندیشه، شادی و غم، سعادت و شقا وت، اندوه و ناراحتی را نیز نتیجه آن می‎داند.

ای بــرادر تــو هـــمه اندیشـه‎ای مابقـی تــو استخــوان و ریشه‎ای اندیشه سرآغاز هر فعل و عملی است.

بینش به رفتار جهت بخشیده و هویت می‎آفریند و به اعتقاد مولانا اندیشه غلط عامل بروز روندهای درونی و یا بین فردی مشکل‎ساز است.

اضطراب و افسردگی و مشکلات روانی، اندوه درونی، همه و همه برگرفته از فکر خود فرد است.

این طرز فکر در ارتباط با احساسات، احوال، رفتار و به طور کلی زندگی و حال انسان است که مولانا در بیان صریح می‎گوید.

اهمیت فکر نادرست و شناخت غلط یا باطل که در اشکال مختلف و هم، گمان، پندار، خیال‎اندیشی، ظن، تصور و قیاس جلوه‎گری می‎کند از دیدگاه مولانا به زیبایی هر چه تمامتر بیان شده است.

در مثنوی مولوی اندیشه و شناخت فکر و عقل و فهم و خرد و یقین به صورت مترادف و هم معنی به کار رفته است.

مولانا اندیشه و تدبیر و علق را در خدمت انسان و غلام او می‎داند.

بنابراین در فرایند تفکر و اندیشه آنچه به ذهن انسان می‎رسد نباید به آن بی‎اعتنایی کرد و چه بسا که فکر سازنده باشد و راه‎گشای مسایل و مشکلات روزمره یا آنچه در آینده با آن برخورد خواهیم کرد.

چنانچه شناخت غلط باشد رفتار نادرست پیامد آن خواهد بود.

اغلب افراد از افکار مزاحم و منفی در رنج‎اند و در برخی مواقع این افکار مزاحم چنان رفتار و حالات روانی فرد را تحت تأثیر قرار می‎دهند که برای تغییر آن باید برنامه‎های خاصی ترتیب داده شود.

اهمیت این افکار مزاحم، منفی و غلط را مولانا آن قدر مهم می‎داند که می‎گوید: و به بیان دیگر فکر نادرست می‎تواند انسان را به بزرگترین ناراحتی‎ها و مشکلات روانی و رفتاری دچار می‎سازد.

«سوی اسفل برد او را فکر او» فصل سوم 1- مولوی و مفهوم مشاوره 2- اهمیت مشاوره در مثنوی معنوی 3- ویژگیهای مشاور از دیدگاه مولانا 4- رازداری 5- مولانا و مصاحبه مشاوره‎ای عنوان 6- همدلی در مثنوی مولانا 7- مولانا و ارتباط غیرکلامی 8- مولانا و ناخودآگاهی 9- پیشنهاد برای تحقیقات آینده 10- محدودیتهای تحقیق 11- منابع مولوی و مفهوم مشاوره: مولانا جلال‎الدین در نقش طبیب روح و روان انسان علاج نامه‎ای به نام مثنوی جهت التیام آلام و بیماریهای نوع بشر ارائه داده است، فضای داستانهای مثنوی و جایگاه شخصیتها، رنگ و بوی محیط اجتماعی و گفتگوهای سنجیده که از فرهنگ،‌ سنت و طبقه‌ اجتماعی است جلابخش نمایش‎نامه‎های واقعی و طبیعی هستند.

حکایتهای مثنوی سرشار از ظرایف مشاوره‎ای و روان‎شناختی و تکنیکهای روان درمانی فردی و گروهی است.

شاید تا به حال بسیار این جمله را شنیده باشید که مشاوره علمی است که حدود صد سال از عمر آن بیشتر نمی‎گذرد و اما باید دانست که عمل مشورت و مشاوره کردن قدمتی بس طولانی دارد بطوری که در ادیان و متون گذشته به شکلهای گوناگون می‎توان نمود آن را مشاهده کرد.

در این فصل سعی می‎کنیم که اصطلاحات و مفاهیم رایج در مشاوره را با عقاید یکی از بزرگترین عرفای ایرانی یعنی مولانا جلال‎الدین بلخی مورد مقایسه قرار دهیم.

اهمیت مشاوره در مثنوی معنوی مولانا: مولانا در مثنوی معنوی خود بارها به اهمیت مشاوره و مشورت کردن اشاره کرده است و حتی کسانی چون پیامبر را از مشورت کردن بی‎نیاز نمی‎داند.

با توجه به اینکه رای و نظر پیامبر برترین نظرهاست باز هم در امور مختلف بی‎نیاز از مشورت کردن نیست.

مولانا در مورد اهمیت مشاوره در جایی دیگر اشاره می‎کند: مولانا در جایی دیگر با توجه به آیه 30 سوره بقره به مشورت کردن خداوند با فرشتگان برای خلق و ایجاد بشر اشاره می‎کند.

مشورت و نظرخواهی یک فرم بهره‎گیری از عقلها و افکار دیگران است و هر انسانی به آن نیازمند است بهره‎گیری از آراء و نظرات دیگران و استفاده از تجربیات آنها باعث می‎شود که ما در تصمیم‎گیریهایمان کمتر اشتباه کنیم و کمتر دچار پشیمانی شویم.

مولانا در جایی دیگر به داستان حضرت آدم اشاره می‎کند و به اینکه اگر حضرت آدم در کارش با دیگران مشورت می‎کرد دچار پشیمانی و ندامت نمی‎شد.

در ادبیات فوق به صورتی زیبا چند فایده برای مشورت ذکر می‎نماید: نخست آنکه اگر در هر کاری مشورت شود سبب پشیمانی و عذرخواهی نمی‎شود دوم مشورت با افراد صالح و دانا انسان را از تیرگی می‎رهاند و باعث می‎شود که فرد راه درست را بشناسد.

منظور مولوی این است که مصاحبت عاقلان و عارفان صاحبدل موجب هدایت و نجات یافتن از گمراهی است، اما همنشینی و مشورت کردن با فرد جاهل و نادان اگرچه شادی و خنده موقت داشته باشد سرانجامش ظلمت و ضلالت است.

مولانا در جایی دیگر اشاره می‎کند که مشورت کردن باعث رهایی و رستن از بلاها می‎شود.

ویژگیهای مشاور از دیدگاه مولانا: با توجه به اینکه مشورت امری است پرفایده و بسیار مفید، لکن توجه به این مسئله مهم است که با هر کس نمی‎توان مشورت کرد مثلاً اگر فردی نالایق برای مشاوره و مشورت کردن انتخاب شود هر چند که مشورت عملی نیکوست ولی در این صورت زیانهای فراوان به بار خواهد آورد.

در این قسمت مطالبی در خصوص اینکه مشاوره و مشورت با چه کسانی شایسته است آورده می‎شود.

از دیدگاه مولانا می‎توان گفت که مشورت با صالحان، با دوستان دانا و دوراندیش با بیداردلان سودمند است و بیشترین تأکید مولانا در رابطه با مشورت کردن با عاقلان است.

در این شعر در مورد خصوصیات مشاوران نکاتی را اشاره کرده است.

از جمله اینکه افراد صالح مشاوران شایسته‎اند و اینکه حتی پیامبر نیز در امور خود بی‎نیاز از مشورت نمی‎باشد.

خرد و عقل هر فرد چون چراغی روشن است و چون چراغهای بیشتر نوری بیشتر دارند در هنگام مشورت اگر با افراد بیشتری مشورت شود نتایج بهتری به دست می‎آید و تصمیم‎گیری بهتری صورت می‎گیرد.

یک مشاور خوب فردی است که انسان را احیاء کند یعنی اینکه فرد را متحول سازد و از نظر مولانا این کار بس دشوار و مشکل است بطوری که شاید نتوان چنین مشاوری یافت.

مولانا معتقد است که مشورت کردن با عاقل کاردان در هر کاری واجب است و لااقل این فایده را می‎بخشد که در آخر پشیمان نمی‎شویم که چرا با عقلا و ارباب بصیرت مشورت نکردیم و مولوی در این‎باره به آیات قرآن استناد می‎جوید.

منظور این است که مصاحبت و مشورت کردن با فرد عاقل و با تجربه موجب هدایت و نجات یافتن از گمراهی است.

به طول خلاصه مشاور باید فردی باشد که هم از لحاظ شخصیتی و هم از نظر آموزشی و تخصصی آمادگی قبول مسئولیت خطیر مشاوره را داشته باشد و از جمله باید فردی باشد که غیر از برخورداری از سلامت جسم و روان دارای شخصیتی گرم و دوست داشتنی، خوش‎خلق، مورد اعتماد و به دور از تعصبات قومی و نژادی و دارای تحمل و صبر و بالاخره رازدار باشد.

این موارد به نوعی در اشعار مولانا آورده شده است که از جمله می‎توان به موارد زیر اشاره کرد.

مولانا در مورد، مورد اعتماد بودن مشاوره می‎گوید.

مولانا در جایی دیگر اشاره می‎کند مشاور باید خود به راه آشنا و کاردان باشد.

مولانا با بینش دقیق بیماریهای روانی و آثار آنها را مطرح می‎کند.

مطالب علمی مولانا درباره روانکاوی و روانشناسی، سطوح ظاهری و سطوح عمیق روان همانند یک روانشناسی امروزی پدیده‎های بسیار ظریف روانی را مطرح می‎نماید (مولوی و جهان‎بینی‎ها، محمدتقی جعفری،‌ انتشارات بعثت) به عنوان مثال در دفتر اول در قصه پادشاه و کنیزک این ابیات را می‎خوانیم.

در این ابیات اصول و خواص عقده‎های روانی و چاره آنها را با صراحت کامل بیان می‎کند.

بیماریهای جسمی اغلب با علایم ظاهری توأم است بنابراین تشخیص و درمان آنها معمولاً دشواریهای زیادی در پی ندارد در حالی که بیماریهای روانی قابل رؤیت و تشخیص نیستند و کمتر با علائم ظاهری همراه هستند.

مثلاً در داستان پادشاه و کنیزک می‎بینیم که چگونه قطع رابطه با شخصی که بیمار به او احساس عاطفی شدید دارد و در ادامه نرسیدن به این شخص به قلمرو شخصی فرد لطمه می‎زند و تولید اضطراب و افسردگی می‎نماید.

در عین حال عامل تسریع‎کننده این مشکلات می‎تواند یک حادثه‌ مهم از دست دادن محبت و یا ناکام ماندن باشد که باز هم قلمرو شخصی فرد را تهدید می‎کند.

یکی از نتایج مهمی که از برخی از اشعار مولانا عاید می‎شود همانست که بدانیم سرچشمه رنج روانی و منبع ناراحتیهای روانی در سراچه ضمیر خود فرد است و در اغلب اوقات باید علت بیماریهای روانی در درون خود فرد باید جست.

رازداری: مشاوره و روان درمانی که ماهیت کار خود را غور و جستجو در درون و دنیای روانی انسانها می‎داند و دستیابی به همه اسرار درونی و روانی افراد مورد مراجعه را جزء امور رایج خود قلمداد می‎کند و به آن عمل می‎نماید در این صورت بیشترین ضرورت امین بودن و رازداری فرد مشاور را می‎طلبد.

بنابراین مفهوم رازداری در مشاوره و روان درمانی جایگاه ویژه‎ای را به خود اختصاص می‎دهد.

مشاور و روان درمانگر مطالب بیان شده در جلسه‎های درمان و مشاوره را به هیچ‎کس حتی به والدین و نزدیکان مراجع بازگو نمی‎کند مگر خود فرد این اجازه را بدهد.

عدم رعایت رازداری به سلب اعتماد مراجع می‎انجامد و ارتباط متقابل را تضعیف می‎نماید.

مراجع باید مطمئن باشد که درمانگر تا حدی توانایی رازداری را به بهترین و انجام خواهد داد زیرا آنها نیازمند این احساس هستند که هر آنچه را با درمانگر در میان می‎گذارند اطلاعات حفاظت شده‎ای است که با بی‎دقتی به طور غیرضروری برای دیگران افشا نمی‎شود.

مولوی در دفتر سوم در مورد رازداری چنین می‎گوید: در جای دیگر و در دفتر اول می‎گوید: محرمانه بودن از مسائل مهم در مشاوره است چرا که آنچه با مشاور در میان گذاشته می‎شود طبیعتاً جنبه فردی و شخصی دارد و رابطه مشاور رابطه‎ای تخصصی است که در آن مشاور را خلاقاً با محرمانه بودن اطلاعات روبرو می‎شود و برای این منظور نیز توصیه شده است که محل مناسبی را برای انجام مشاوره انتخاب کنند.

رازداری یکی از اصول اولین طریقت است که در آغاز سلوک به سالکان می‎آموزند و مرید باید که راز خود را از همه کس پوشیده دارد.

مولوی اشاره می‎کند که بهتر است وقتی که می‎خواهی رازکسی را بازگو کنی به جای اشاره مستقیم به آن فرد از سوم شخصی استفاده کنی یا از یک نفر دیگر که فردی را که برای او راز را افشای کنی او نشناسد.

امروزه در علم مشاوره از این روش به وفور استفاده می‎کنند برای اینکه مراجع از تجربیات مشاور که از طریق دیگر مراجعان کسب کرده است بهره ببرد.

در داستان پادشاه و کنیزک وقتی که طبیب روحی می‎خواهد کنیزک را معالجه کند اصول رازداری مراعات می‎شود.

مولانا و مصاحبه مشاوره‎ای: بسیاری از اصول و تکنیکهایی که امروزه در مصاحبه‎های روانی و شرح حالهای بالینی به کار می‎رود به صورت مستقیم و غیرمستقیم در برخی از حکایتهای مثنوی با ابیات آن عنوان شده است.

در مصاحبه‎های مشاوره‎ای با هر رویکردی که داشته باشیم و در گرفتن شرح حال بیمار به برخی علایم و نشانه‎ها باید توجه داشت.

این علائم و نشانه‎ها در روش مصاحبه مشاوره‎ای در دفتر اول مثنوی معنوی و در حکایت (پادشاه و کنیزک) می‎خوانیم.

پادشاهی عاشق کنیزکی می‎شود و او را می‎خرد در حالی که کنیزک عاشق یک مرد دیگر و در دیار دیگری است.

کنیزک پس از اینکه به قصر پادشاه می‎رسد روز به روز حالش بدتر می‎شود و تمام طبیبان از درمان او عاجز می‎شوند و نمی‎توانند که بیماری او را تشخیص و سپس درمان کنند.

تا اینکه به گفته مولانا یک طبیب روحی پیدا می‎شود او به علم روان‎شناسی مسلح است و سِر بیمار را می‎یابد و آن را به پادشاه می‎گوید.

در این حکایت چگونگی برقراری ارتباط با بیمار، بررسی علایم جسمی، بررسی تاریخچه بیمار و بسیاری از اصول دیگر این‎گونه عنوان شده است.

پس از اینکه عجز طبیبان آشکار شد پادشاه طبیب روحی را می‎یابد و به کمک بررسی علایم جسمی و روانی بیمار تشخیصی درست می‎رسد.

ادامه حکایت را از زبان خود مولوی می‎نویسیم.

طبیب روحی بعد از معالجه بیمار و شنیدن علامات و نوع ناراحتی بیمار دریافت که کنیزک به بیماری روانی مبتلاست نه بیماری جسمی، و داروهایی را که طبیبان به او داده بودند بی‎فایده و بی‎ثمر تشخیص داد.

یکی از اصول مصاحبه مشاوره‎ای این است که مشاوره باید در یک مکان خلوت و آرام به دور از سر و صدا و مزاحمتهای دیگران باشد و هیچ‎کس نباید حرفهای آنها را بشنود تا هم اصل رازداری رعایت شود و هم در یک محیط مساعد مشاور و مراجع بتوانند با هم تعامل و گفتگو داشته باشند تا به تشخیص و درمان بیماری بپردازند.

حکیم خلوت می‎کند و مانند روان‎شناسی ماهر به نرمی و ملایمت چنانکه بدگمانی نیاورد سوابق کنیزک را از موطن اصلی و خویشاوندان و از آنگاه که به بردگی افتاده است تحقیق می‎کند و از شهرها و خواجگانش می‎پرسد تا به نام سمرقند می‎رسد.

یکی دیگر از نکات بسیار مهم در گرفتن شرح حال بیمار، بررسی پیشینه و تاریخچه بیماران است محل تولد، سیر بیماری، استرسهایی که وجود داشته، وقایع مهم زندگی و چگونگی ارتباطش با دیگران و ‎… چگونگی این روند در داستان پادشاه و کنیزک به لطافت هرچه تمامتر بیان شده است پس از اینکه طبیب روحی از سمرقند نام می‎برد و ادامه آن از زبان مولوی: