دانلود تحقیق توسعه پایدار

الف - تعریف مسئله: اولین بار کاربرد واژه توسعه پایدار (Sustainable development) توسط خانم باربارا وارد (B.Ward.Cocoyoe-1970) در اعلامیه کوکویاک درباره محیط زیست و توسعه بکار رفت.بدنبال آن پس از گزارشات باشگاه رم(modoze 75) و بنیاد هامرشولد(Daghammarskjold-75) بتدریج توسعه پایدار در طی سالهای دهه 1980 و از زمانی که اتحادیه بین المللی برای حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی (IUCN-82) ، راهبردهای جهانی از محیط زیست و منابع طبیعی با هدف کلی دستیابی به توسعه پایدار را از طریق حفاظت از منابع حیاتی (زنده) را ارائه کرد، مورد توجه جدی و اساسی اندیشمندان و متفکران توسعه قرار گرفت.بدنبال آن با گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه (WCED) موسوم به گزارش برانتلند (Our common future 87, Brandt land report) مجموعه ای از پیشنهادها و اصول قانونی جهت دستیابی به توسعه پایدار برای کشورهای در حال توسعه فراهم آمد.سپس موضوع توسعه پایدار در کنفرانس سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست و توسعه (UNCED-92) در شهر ریودوژانیرو ( بعنوان اجلاس زمین) بطور گسترده ای مورد توجه قرار گرفت.

بر اساس نتایج این اجلاس اهداف اساسی مبتنی بر مفهوم توسعه پایدار بدین شرح مورد توجه قرار گرفت.

1- تجدید حیات رشد اقتصادی 2- تغییر کیفیت رشد اقتصادی 3 -برآورده ساختن نیازهای ضروری اولیه 4- اطمینان از سطح پایداری جمعیت 5- حفاظت از منابع طبیعی و ارتقاء منابع 6- جهت گیری مجدد دانش فنی (دانش بومی) 7- محیط زیست و تصمیم گیری اقتصادی 8- جهت گیری مجدد روابط اقتصادی و بین المللی 9- اقدام در جهت مشارکتی ساختن توسعه با این پیشینه، در باب تعریف و اصطلاح توسعه پایدار ادبیات نسبتا فراوانی موجود می باشد که حکایت از برداشتهای متفاوت توسط اندیشمندان و محققین رشته های علوم اجتماعی ، جغرافیا ، کشاورزی ، اقتصاد و بیولوژی دارد.1 به همین منظور به یک جمع بندی و تصویر کلان از آن تعاریف بسنده می شود.به عبارت جامه توسعه پایدار بعنوان یک فرایند ، لازمه بهبود و پیشرفت است.فرایندی که اساس بهبود وضعیت و از بین برنده کاستیهای اجتماعی - فرهنگی جوامع پیشرفته است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل ، متناسب و هماهنگ اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و بویژه کشورهای در حال رشد باشد.

به تعبیر روشنتر توسعه پایدار در صدد فراهم آوردن راهبردها و ساز و کارهایی است که بتواند به اهداف مهمی نظیر تلفیق حفاظت زیست محیطی و توسعه ، تامین نیازهای اولیه زیستی بشر ، دستیابی به عدالت اجتماعی و از بین رفتن فقر و محرومیت عمومی، خود مختاری و تنوع فرهنگی و حفظ یگانگی اکولوژیکی (مبتنی بر بوم شناسی ) دست یازد.

با عنایت به تعریف فوق، همواره پایداری و چگونگی ارزیابی آن در جوامع مختلف از اهمیت بسزایی برخوردار است در این ارتباط همواره چهار رویکرد اساسی تا بحال فراهم آمده است.

رویکرد اول نگرش پایداری از جنبه محیط شناختی (Enviromentally Sustainable Development) است.

دراین رویکرد روابط توسعه پایدار محیط در قالب مثلث که دارای (Barrow.C.G,1995-Harris,J.M,2000) ارتباطات مستقیم است، معنا و مفهوم پیدا می نماید.اصولا یک بعد اقتصاد ، بعد دیگر اکولوژیک و بعد سوم اجتماع قرار دارد ، اما در هر کدام یک از این ابعاد، زیرمجموعه های دیگری قابل تعریف است.

رویکر توسعه پایدار از دیدگاه محیط(ESD) اقتصاد 1-رشد پایدار Sustainable growth 2- بهره وری سرمایه Capital efficency اکولوژیک اجتماع تمامیت اکوسیستم Ecosystem integrity 1- برابری Equity منابع طبیعی Natural resources 2- تحرک اجتماعی Social mobility تنوع زیستی Biodiversity 3- مشارکت Participation ظرفیت زیستی Carrying capacity 4- نیروبخشیEmpowerments رویکرد دوم نگرش پایداری از دیدگاه اقتصادی است (Economic Sustainable Development) در این رویکرد پایداری از جنبه های اهداف مترتب بر اهداف اقتصادی، اکولوژیکی و اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد و بالطبع بدنبال پایداری اقتصادی است تا جنبه های اجتماعی و اکولوژیکی (World Bank.2000) رویکرد توسعه پایدار از دیدگاه اقتصاد (Economics Objective) اهداف اقتصادی 1- رشد/کارایی Growth /efficeny Ecological objective اهداف اکولوژیک اهداف اجتماعی Social objective 1- شناسایی محیط enviromental assessment 1- فقر/برابری poverty/epuity 2- ارزیابی Valuation 2- مشارکت Participation 3- درونی کردن Intranalization 3- مشورت Consulation 4- منابع طبیعی Natural resources 4- کثرت گرایی Pluralism رویکرد سوم پایداری از دیدگاه چهار بعدی با تکیه بر بعد فرهنگی است (F.D.Castri,1997) در این رویکرد توسعه پایدار تنها آنگاه از منطق کارآمد برخوردار خواهد بود که چهار بعد توسعه (اقتصادی ، زیست محیطی ، اجتماعی و فرهنگی ) در نظر بگیرد و در ثانی ارتباطات متقابلشان را در یک دیدگاه سیستمی مورد توجه قرار دهد (تعبیر صندلی توسعه پایدار که دارای چهار پایه بوده و ثبات آن را تضمین می نماید) و در عین حال یک جنبه دیگری را نیز بیشتر مورد توجه قرار می دهد و آن ویژگی فرهنگی بعنوان یک جزء جدید از نگرش سیستمی توسعه پایدار است.

رویکرد سوم پایداری از دیدگاه چهار بعدی با تکیه بر بعد فرهنگی است (F.D.Castri,1997) در این رویکرد توسعه پایدار تنها آنگاه از منطق کارآمد برخوردار خواهد بود که چهار بعد توسعه (اقتصادی ، زیست محیطی ، اجتماعی و فرهنگی ) در نظر بگیرد و در ثانی ارتباطات متقابلشان را در یک دیدگاه سیستمی مورد توجه قرار دهد (تعبیر صندلی توسعه پایدار که دارای چهار پایه بوده و ثبات آن را تضمین می نماید) و در عین حال یک جنبه دیگری را نیز بیشتر مورد توجه قرار می دهد و آن ویژگی فرهنگی بعنوان یک جزء جدید از نگرش سیستمی توسعه پایدار است.

رویکرد توسعه پایدار از دیدگاه فرهنگی فرهنگCulture اجتماع Social اقتصاد Economic اکولوژیک Ecological رویکرد چهارم پایداری از دیدگاه چهار بعدی با تکیه بر بعد کالبدی ـ فضایی است.(سعیدی ، عباس، 1377) در این رویکرد با عنایت ویژه به اصول اساسی توسعه پایدار ، نگرش سیستمی (بعنوان یک سیستم باز) ، کاربرد عینی آن در رویکرد توسعه پایدار از دیدگاه کالبدی - فضایی کشور های در حال توسعه و بویژه در مباحث روستایی اعتقاد دارد که زمینه سازی ساختاری این مفهوم که منجر به کارکرد صحیح آن در یک فرایند مطلوب می گردد، در گرو چهار جنبه می باشد.ساختار محیطی - اکولوژیکی ، ساختار و روابط اجتماعی - فرهنگی ، ساختار و روابط اقتصادی و بویژه ساختار و روابط کالبدی - فضایی است.

بدین ترتیب با تاکید بر رویکرد اخیر که توسعه پایدار را از یکسو از دیدگاه کالبدی - فلسفی و از سوی دیگر توسعه پایدار روستایی را مورد توجه قرار داده است همواره توسعه پایدار روستایی فرایندی است که ارتقاء همه جانبه حیات روستایی را از طریق زمینه سازی و ترغیب فعالیتهای هم ساز با قابلیتها و تنگناهای محیطی (مفهوم عام آن) مورد تاکید قرار می دهد.(سعیدی، عباس، 1377) بنابراین بستر سازی اولیه توسعه پایدار روستایی در یک فضای محیطی - اکولوژیکی شکل می گیرد.یکی از این فضاهای اکولوژیکی محیط کوهستان می باشد که بالطبع بدلیل ایجاد ظرفیتهای محیطی مناسب استقرار سکونتگاههای روستایی را در پی خواهد داشت.

محیط کوهستان به لحاظ اینکه منابع پایه ای نظیر آب شیرین، منابع بیولوژیک و پوشش گیاهی ، جنگل ها، مراتع، حیات وحش و منابع معدنی را فراهم می آورد از مهمترین منابع طبیعی برای تمدن بشری بشمار می رود.

از سویی دیگر در طی دهه های اخیربدلیل رشد جمعیت ، تغییر در الگوی زیست ، انتظارات مردم و افزایش میزان بهره برداری از منابع کوهستانها بشدت مورد تخریب قرار گرفته اند و در طی آن محیط و فضای کوهستان از نظر اکولوژیکی و ویژگیهای اجتماعی - اقتصادی بشدت آسیب پذیر و ناپایدار شده است(AGENDA 21,92) با نگاهی سیستماتیک به فلات ایران، اصولا این فلات شامل مجموعه ای از رشته کوههای به هم تنیده می باشد بطوریکه میانگین ارتفاع برابر با یکهزار متر برآورد می شود که در مقایسه با سایر کشورهای جهان دارای موقعیت بسیار نادر می باشد در این ارتباط می توان به سیستم رشته کوههای البرز ، زاگرس و رشته کوههای داخلی ایران اشاره کرد.

در شمال خراسان نیز شاهد ادامه رشته کوههای البرز می باشیم که به ارتفاعات کپه داغ و آلاداغ معروف می باشد و قلمرو سیاسی - اداری آن سه شهرستان شمالی خراسان ، قوچان ، شیروان و بجنورد را در بر می گیرد.

در این ارتباط بررسی ویژگیهای اجتماعی - اقتصادی روستاهای کوهستانی این منطقه برای طرح مسئله بسیار حائز اهمیت می باشد.

بیش از پنجاه درصد تعداد روستاهای کوهستانی در طبقه جمعیتی 100 تا 49 نفر قرار دارند.

و درصد تعداد روستاهای کوهستانی کمتر از 100 نفر ، 27% و درصد تعداد روستاهای کوهستانی بیش از 500 نفر 23% می باشد.بدین ترتیب اکثریت روستاهای کوهستانی دارای جمعیت متوسط می باشد.

در دوره 1355 - 1365 بیش از 33% روستاهای کوهستانی شمال خراسان خالی از سکنه شده اند.

متوسط زمینه آبی بهره برداران در روستاهای کوهستانی شمال خراسان حدود یک هکتار می باشد و توزیع اراضی در بین روستاییان حکایت از آن دارد که بیش از 40% آنان فاقد زمین آبی بوده که این امر در توزیع درآمد بین اقشار ساکن در روستاهای کوهستانی بسیار با اهمیت می باشد.

خسارت ناشی از سیل در روستاهای کوهستانی در سال 1372 نشان می دهد که 3631 هکتار زمین آبی مورد تخریب قرار گرفته ( 35% کل اراضی آبی) که با توجه به متوسط یک هکتار برای یک خانوار در روستاهای کوهستانی شمال خراسان بالطبع 3631 خانوار زمینه آبی خود را از دست داده اند که این میزان تخریب حکایت از آسیب پذیری اکولوژیکی شدید روستاهای کوهستانی دارد.

از نظر ترکیب قومی - فرهنگی روستاهای کوهستانی شمال خراسان از قومیت های مختلف کرد ، ترک و فارس تشکیل شده است که بالطبع شاهد نظامهای بهره برداری متفاوتی از نظر کشاورزی (خرده مالکی ، خرده مالکی غایب و اوقافی) و دامداری (دامداری سنتی به شکل نیمه کوچ نشینی، رمه گردانی) خواهیم بود.که دارای ابعاد بسیار کوچک می باشد.

الگوی کالبدی روستاهای کوهستانی شمال خراسان از نوع سکونتگاههایی می باشد که بافت اصلی روستاهای آن از الگوی متفرق تبعیت می نماید و بالطبع دارای زیربنای کالبدی نا منظم و مسطح می باشد.

میزان سواد روستاییان ساکن در روستاهای کوهستانی ( بعنوان یک شاخص فرهنگی) در شمال خراسان نشان می دهد ، بیش از 48% ساکنین با سواد بوده که در این ارتباط 41% زنان نیز باسواد می باشد.

بیشترین میزان درآمد سرانه روستاییان ساکن در روستاهای کوهستانی شمال خراسان از بخش دامداری تامین می شود که برابر با 3/65% می باشد.

با عنایت به تابلوی موجود از وضعیت اکولوژیکی ، اجتماعی - اقتصادی و کالبدی روستاهای کوهستانی شمال خراسان سئوال اساسی این است که توسعه پایدار روستایی بعنوان فرایندی که ارتقاء همه جانبه حیات روستایی را مد نظر قرار می دهد چگونه قابل تحقق خواهد بود در همین ارتباط پرسشهای دیگری نیز بشرح ذیل قابل توجه می باشد الف - در نظام روستایی ، روستاهای کوهستانی عوامل تاثیر گذار بر پایداری در کدامیک از ابعاد معیشتی ، امنیت غذایی ، برابر درون گروهی ، بین گروهی و فردی ، برابری مکانی و جغرافیایی با استفاده منطقی از منابع تجدید شونده ، خود اتکایی و بهره مندی از نیازهای اساسی قابل تصور می باشد.

ب - آیا در پی اجرای سیاستهای توسعه ای در دهه های اخیر روستاهای کوهستانی بسمت ناپایداری توسعه روستایی سوق یافته اند؟

ج - آیا برای تحقق توسعه پایدار روستایی در محیط کوهستان می بایستی از الگوها و روشهای موجود در تبیین سیاستهای توسعه پایدار بهره جست؟

ب - فرضیات: با توحه به مسائل مورد تحقیق فرضیات زیر قابل سنجش و ارزیابی می باشد: با عنایت به رویکرد سیستمی در تحلیل مکانی - فضایی روستاهای کوهستانی شمال خراسان، اصولا ساختار محیطی - اکولوژیکی محیط کوهستان بستر اولیه استقرار روستاهای کوهستانی را فراهم آورده که در پی محدودیهای منابع موجود از یکسو و ساختار اجتماعی - فرهنگی روستاییان از سویی دیگر باعث ایجاد ساختارهایی کوچک و نامناسب اقتصادی و روابط کالبدی - فضایی نامتعارف بین سکونتگاههای روستایی و شهرهای پیرامونی را باعث شده است که در نهایت روستاهای کوهستانی را بسمت ناپایداری توسعه روستایی سوق داده است.

عوامل تاثیر گذار فراسیستمی نظیر اعمال سیاستهای نامتناسب اقتصادی دولتی و غیر دولتی ، مدیریت ضعیف و ناکارآمد مدیران دولتی بخشهای روستایی ، نحوه توزیع ناعادلانه اعتبارات دولتی ، عدم توانایی در ایجاد انگیزه برای جلب مشارکت مردمی روستاییان و عدم شناخت نیازها و امکانات موجود تاثیرات مستقیم و غیرمستقیمی را بر روی ناپایداری توسعه روستایی داشته است که بالطبع در برنامه ریزی توسعه پایدار روستاهای کوهستانی بعنوان نمادهای فراسیستمی مورد توجه بایستی قرار گیرد.

برای سازماندهی مطلوب توسعه پایدار روستایی در کوهستان اصولا ضمن تحلیل اجزاء این سیستم و عوامل تاثیر گذار فراسیستمی می بایست با بهره گیری از رویکردهای فضایی - منطقه ای نظیر راهبرد توسعه همه جانبه روستایی در تدوین برنامه هایی در راستای الف - بهره گیری پایدار و کارآمد از منابع طبیعی ب - ایجاد و بهسازی شرایط اجتماعی - اقتصادی در راستای توسعه محلی و منطقه ای ج - توسعه مشارکت گروههای محلی از طریق نهادهای غیر دولتی د - افزایش نقش زنان و- ایجاد انگیزه در خود اتکایی ز- بکارگیری دانش بومی ، مورد توجه قرار گیرد .

ج - هدف با عنایت به اینکه از یکسو ویژگیهای اکولوژیکی محیط کوهستان بسیار آسیب پذیر بوده و از سویی دیگر بدلیل عدم مدیریت کارآمد در بهره برداری کشاورزی و دامی توسط روستاییان ، همواره این آسیب پذیری در شمال خراسان تشدید یافته است بدین ترتیب این پایان نامه بنا دارد که با تاکید بر اصول توسعه پایدار روستایی و رویکرد سیستمی عوامل تاثیر گذار درون سیستمی و برون سیستمی را بدقت مورد مطالعه و ارزیابی قرار دهد بدین ترتیب با انجام این تحقیق کاربردهایی بشرح زیر قابل دسترسی خواهد بود.

پایداری محیط کوهستان بطور سیستمی با در نظر گرفتن عوامل تاثیر گذار اکولوژیکی ، اجتماعی - اقتصادی و کالبدی - فضایی مورد تحلیل قرا ر می گیرد.

یکی از شواهد بارز ناپایداری روستاهای کوهستانی ، خالی از سکنه شدن این روستاها و بروز معضلات اجتماعی - اقتصادی ناشی از مهاجرت روستاییان در بعد محلی و منطقه ای می باشد به همین منظور یکی از اهداف این تحقیق تثبیت جمعیت روستایی در روستاهای کوچک و متوسط کوهستانی می باشد.

با عنایت به نقش و کارکرد وروستاهای کوهستانی، روابط مکانی - فضایی این روستاها مورد ارزیابی قرار گرفته و در نهایت از طریق راهبردهای مطلوب ، روابط متناسب برای طراحی نظام سلسله مراتب روستایی مناسب در راستای تحقق توسعه پایدار روستایی فراهم می شود.

با بهره گیری از اصول توسعه پایدار بویژه توسعه پایدار روستایی، رهنمودهای اساسی برای ایجاد تشکل های غیر دولتی فعال ، مشارکت فعال ، همه جانبه و مستمر روستاییان ، خود اتکایی ، حفاظت از منابع طبیعی و بکارگیری دانش بومی در روستاهای کوهستانی مورد تاکید قرار می گیرد.

د - ارگانها: سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان بدلیل انجام یک مطالعه موردی در خصوص روستاهای کوهستانی با تاکید ویژه بر توسعه پایدار روستایی می توانند جهت تصمیم گیری ، اجرای سیاستهای توسعه ای در سطح کلان ، ملی ، منطقه ای و محلی در مناطق روستایی استفاده نمایند وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جهاد کشاورزی استان بعنوان متولی برنامه ریزی در بخشهای مختلف آب و خاک ، توسعه روستایی با توجه به اصول توسعه پایدار می باشند ، از این مطالعه موردی می توانند در طراحی و احرای سیاستهای مناسب در نواحی کوهستانی کشور و استان بصورت مطلوب بهره برداری نمایند.

وزارت کشور و استانداری خراسان که وظیفه نظارت بر حسن انجام امور اجتماعی - اقتصادی در روستاها را بر عهده دارند می توانند بدلیل انجام مطالعات نظری و همچنین طراحی نظامهای مطلوب در برخورداری امکانات و خدمات مورد نیاز روستایی در افقهای زمانی مختلف استفاده نمایند و در ثانی بستر سازی مناسب را برای تقویت تشکلهای غیر دولتی و تحقق شیوه های مشارکت مردمی در زمینه های مختلف اجتماعی - اقتصادی ، فرهنگی نظیر شوراهای اسلامی و غیره را فراهم آورند.

سازمان حفاظت محیط زیست، تشکلهای وابسته نظیر کمیسیون ملی توسعه پایدار کشور و مرکز زیست محیطی خراسان از نتایج این مطالعات بر نحوه نظارت و بهره برداری مطلوب از امکانات آب و خاک ، حیات وحش و غیره در نواحی کوهستانی بطور مناسب بهره برداری نمایند.

تشکلهای غیر دولتی نظیر انجمن حفظ کوهستان ، موسسه توسعه روستایی ایران ، محققین دانشگاهی و غیره می توانند از نتایج این مطالعات نظری و کاربردی بعنوان یک ادبیات نظری توسعه پایدار استفاده نمایند.