دانلود تحقیق خواجه نصیرالدین توسی

فیزیک دان ایرانی متولد: 30 بهمن سال 580 هجری شمسی در توس در خراسان در ایران مرگ: 6 خرداد سال 653 هجری شمسی در کاظمین (نزدیک بغداد در عراق) در سن 73 سالگی.

مقدمه: در یک محدوده ی زمانی نه چندان طولانی قوم ایرانی سردمدار علم شد.

از جمله دانشمندان این دوره عبارتند از فردوسی، بوعلی سینا، ناصرخسرو، حسن صباح، خواجه نظام الملک، خیام، خواجه نصیرالدین توسی، زکریای رازی، رودکی و عنصری.

وجود و حضور این افراد در نتیجه ی یک نوع انباشتگی ثروت و شهرنشینی و اقتدار حکومتی در ایران بود.

فردوسی را می توان دانشمندی دانست که از لحاظ روانی به سپاهیان کمک می کرد و البته مردم عادی نیز اشعار او را برای موفقیتهای بیشتر در زندگی خود بکار می بردند.

خیام که هم ریاضیدان بود، هم شاعر و فیلسوف و هم اخترشناس حرفه ای همراه با تیم تحقیقاتی خود موفق به تنظیم تقویم جلالی شد که دقت آن در این عصر شرقیان و غربیان را متعجب کرده که چگونه مردی در هشتصد سال پیش چنین دقت بی نظیری بکار برده است.

اینک به شرح زندگی کسی می پردازیم که هشتصد سال پیش اولین مرکز تحقیقات ستاره شناسی دنیا را بنام رصدخانه ی مراغه بنا نهاد.

محققی که اکنون به پاس خدماتش در نصف النهار 41 درجه ی جنوبی و مدار صفر ِ ماه منطقه ی بزرگی بنام صحرای نصیرالدین توسی نامگذاری شده است.

کسی که در کتاب ?شکل القطاع?

خود، مثلثات را نه فقط به عنوان پیش زمینه ی نجوم بلکه دانشی مستقل مطرح کرده و قواعد اصلی مثلثات کروی و مسطح را عرضه کرده است.

در آن زمان دانشمندان مجبور به فراگیری عربی بودند مثل امروز که همه مجبور به یادگیری انگلیسی هستند.

چون علم آن زمان به زبان عربی بوده و پژوهشگران غربی هم به این زبان آشنایی داشتند.

خواجه در کتاب ?تجرید الکلام?

درباره ی نور و تکیه بر نظریه ی ذره بودن آن مطلب نوشته است که فوق العاده اهمیت علمی دارد.

همچنین درباره ی انتشار صوت و شباهت آن به امواج آب نیز مطالبی را مورد بحث قرار داده است.

زندگینامه: اسم واقعی: محمد بن محمد بن حسن توسی تولد: 30 بهمن سال 580 هجری شمسی در توس در خراسان در ایران مرگ: 6 خرداد سال 653 هجری شمسی در کاظمین (نزدیک بغداد در عراق) در سن 73 سالگی.

در حقیقت خواجه نصیر الدین توسی در طول زندگی خود بنامهای دیگری مثل محقق توسی، خواجه ی توسی و خواجه معروف بوده است.

خواجه در شرایط مستعدی پا به هستی نهاد.

در آغاز تحصیل نزد دائى خود به علوم عقلیه پرداخت.

‏در این زمان بود که مغولها حمله ی سریع خود را به سمت غرب شروع کردند اما هنوز در ایران اتفاق خاصی نیفتاده بود.

در سال 593 هجری شمسی ، وقتی که محمد بن محمد توسی 13 ساله بود راهی شهر نیشابور شدو نیشابود در 75 کیلومتری غرب توس است و آنزمان شهر علمی و معروفی بود.

در نیشابور کتاب قانون بوعلی را شبها از استاد خود فریدالدین داماد قرض می گرفت و می خواند صبح ها آنرا به او پس می داد تا استاد آنروز آنرا تدریس کند.

این روش مطالعه برای توسی بسیار مفید بود چرا که شوق مطالعه ی درسهایش یعنی پزشکی، فیزیک و فلسفه را در او افزون می کرد.

این پسر به همین استاد اکتفا نکرد و کتاب دیگر بوعلی یعنی کتاب شفا را پیش یک استاد دانشگاهی دیگر بنام قطب الدین مصری یاد می گرفت.

روزی هم پدرش او را به خانقاه عطار در نیشابور (نزدیک توس) می برد تا رندی و درویشی را از عطار یاد بگیرد.

(پاورقی 1) او ریاضی و نجوم و موسیقی را از ابوالفتح موسی بن الفضل معروف به کمال الدین یونس موصلی یاد می گیرد که خود کمال الدین شاگرد شرف الدین توسی بود.

این استاد در مورد خواجه جمله ای می گوید که اهمیت علمی دارد و آنرا در پی نوشت این صفحه بخوانید.

محمد (خواجه نصیر) در سالهای جوانی در مؤسسات علمی و دینی موجود در اصفهان، قم، ری و بغداد درس می خواند و دوره هایی را می گذراند.

جالبتر از همه اینست که دانشجویان ایران قدیم حتا در دوران اسلامی موسیقی یاد می گرفتند و با این هنر بصورت علمی آشنا می شدند.

مقایسه کنید با درسهای حالای دانشگاهها.

حدود سال 599 هجری شمسی، خواجه در عراق که بخشی از ایران بود مشغول علم آموزی بود که ایران مورد هجوم قوم لشگر چنگیزخان مغول قرار گرفت.

خواجه از این موضوع بی خبر بود تا موقعی که به سرزمین مادری بازگشت و توسط محتشم قهستان، حاکم ولایت قهستان، فراخوانده شد و عملا زندانی مؤدب و مورد احترام حاکم شد و تا هجوم بعدی قوم مغول، توسط هلاکوخان مغول، در خدمت خاندان اسماعیلی بود.

در این مدت او مقالات متعددی نوشت و همچنین یکی از مهمترین کتابهایش را بنام ”اخلاق ناصری“ در سال 611 هجری شمسی نوشت.

متنی از این متاب را در صفحه ی 3 همین بخش بخوانید.

با حمله ی بعدی، خواجه به خدمت هلاکو واداشته شد.

او با هلاکو همراه شد و در بهمن سال 637 هجری شمسی بغداد را از دست خلفای عباسی نجات داد.

در آن زمان المعتصم خلیفه ی بغداد بود.

او از لحاظ نظامی بسیار ضعیف بود و بهمراه 300 سپاهیش بزرودی شکست خورد و بغداد بدون خونریزی بدست هلاکو افتاد.

چون خواجه روحیه ی وزیری نداشت و هلاکو از فتح بغداد بسیار راضی بود بنابراین از هلاکو درخواست کرد تا مناسب علمی به او اعطا کند.

هلاکو هم وبیتکچی را وزیر خود اعلام کرد و به خواجه به دید مشاور نگاه می کرد.

انها مراغه را در آذربایجان ایران بعنوان پایتخت انتخاب کردند.

نکته ی مهم زندگیش ?حسن استفاده از واقعیتها?

است بگونه ای که برای پیشبرد فیزیک، اخترشناسی و ریاضی در ایران آنچنان انعطاف و نرمشی از خود نشان داده که اعجاب انگیز است.

از خرافات مغول تا فنون دقیق ریاضی را برای پیشبرد علم ایران بکار برده است.

بگذارید توضیح دهم: هلاکو قصد داشت تمام کتابها و آثار علمی را آتش بزند و علماء را از بین ببرد.

لذا خواجه متوجه شد که مغولها به پیشگویی از روی ستارگان بسیار علاقمندند.

این بهترین نقطه ضعف بود و خواجه با این ادعا که می تواند طالع لشگریان مغول را پیشگویی کند توانست‏به هلاکو نزدیک شود و از تلف شدن آن همه کتابهاى ارزشمند و نفیس جلوگیرى نماید.

او تنها در یک کتابخانه بیش از 400 هزار جلد کتاب نگهدارى مى‏کرد.

مقایسه کنید با کتابخانه های امروز دانشگاههای دنیا.

همچنین در اثر این تقرب، بسیارى از اهل علم و ادب را از مرگ حتمى نجات داد.

یکى از فواید دیگر نزدیک شدن به هلاکو این بود در آن چند سالى که محقق طوسى قدرت داشت ‏بعنوان یک فقیه حدود شرعیه را جارى و نماز جمعه را برپا نمود.

سپس هلاکو را راضی کرد که برای تعیین طالع بینی دقیق تر بودجه ای به او بدهد!

و هلاکو بودجه ی کلانی در اختیار خواجه گذاشت و خواجه با آن پول، در سال 638 هجری شمسی، اولین مرکز تحقیقات فیزیک تجربی و اختر شناسی دنیا را در مراغه تحت نام رصدخانه ى مراغه برپا کرد.

رصدخانه ظرف سه سال ساخته شد و در سال 641 هجری شمسی فعالیت خود را آغاز کرد.

در کار ساختن این رصدخانه چینیان به ایرانیان کمک کردند.

اما ابتکارات یگانه ای هم خواجه در آن بکار برد.

مثلا ساختن یک دیوار 4 متری به قوس 90 درجه در ارتفاع و 90 درجه در پهنا که برای اولین بار بود ساخته می شد.

سپس خواجه بعنوان رئیس مرکز دستور داد تا نسخه های تمیزی از کتابهای کتابخانه های الموت، بغداد، الجزیره، دمشق، موصل و خراسان خریداری و به مرکز تحقیقات مراغه منتقل شد.

اعضای هیأت علمی مرکز تحقیقاتی رصدخانه ی مراغه: 1- مؤید الدین عرضی، فرزند برمک فرزند مبارک عرضی دمشقی - مهندس و متخصص در علم هندسه و ساختن الات رصد، از اقران 2- نجم الدین علی، فرزند عمر فرزند علی کابتی -از علمای شافعیه 3- فخر الدین اخلاطی - مهندس و معمار و متبحر در علوم ریاضی، از تفلیس 4- فخرالدین مراغه ای - پزشک و ریاضیدان، از موصل 5- نجم الدین کاتب بغدادی، از صور 6- محی الدین مغربی، مهندس و ریاضیدان 7- قطب الدین شیرازی، بعنوان شاگرد خواجه 8- حسام الدین شامی 9- نجم الدین اسطرلابی 10- سید رکن الدین استرابادی 11- ابن الفوطی کمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی 12- صدرالدین علی، فرزند خواجه 13- اصیل الدین حسن، فرزند خواجه 14- فو من جی دانشمند چینی 15- ابوالفرج بارهیراوس - شخصیت ممتاز مذهبی مسیحی وقتی هلاکو نامهای پیشنهادی خواجه را دید توضیحاتی خواست که خواجه علت انتخابهایش را گفت و اشاره کرد که ما نباید به کیش و قوم فرقه و محل تولد اهمیت بدهیم و آنها پذیرفتند و شاید این اولین جرقه های عملکرد دانشگاههای کنونی غربیست که از تمام دنیا و هر مذهبی دانشمند استخدام می کنند.

هلاکو پس اینکه عقاید خواجه راشنید به او گفت شما بروید و هر کاری که صلاح می دانید بکنید و خراجتان را از ما بگیرید.

اساسنامه ی مرکز تحقیقات رصدخانه ی مراغه: 1- ایجاد دانشکده های نجوم، زیج و تأسیس کارگاههای تولید ابزار رصد و تأسیس مرکز تحقیقات اخترشناسی در این دانشکده.

2- ایجاد مرکز ترجمه ی کتابهای وابسته به ستاره شناسی و هندسه و ریاضی.

3- تدریس دوره های لازم به پژوهشگران و علمای همکار برای ایجاد روشی واحد و علمی در تحقیق 4- نوشتن نتایج جدید در مجلات برای انتقال سریع علم جدید به دیگران.

توجه کنید که این بنیاد علمی هشتصد سال پیش تأسیس شد.

قبل از اینکه حتا یک دانشگاه به این شکل نو در دنیا باشد.

این مرکز علمی سالها اساس ترین و دقیقترین داده های مورد نیاز دانشمندان چین و سایر ممالک اسلامی و غربی را تعیین می کرد و به داده های آن اعتماد بسیار زیادی بود.

او برای اعضای هیأت علمی خود این حقوق ها را تعیین کرد: فلاسفه و ریاضیدانان روزی سه درهم پزشکان روزی دو درهم فقها روزی یک درهم محدثین روزی نیم درهم و بدین ترتیب رصدخانه پا گرفت و نتیج علمی آن منتشر شدو به جهان غرب راه یافت.

کپرنیک در سالهای 1501 تا 1503 مشغول به مطالعه ی مقالات و تزهای مکتب مراغه و یادداشتهای خواجه نصیر الدین طوسی بوده و نظراتش نیز نزدیک به این مکتب است.

نصیرالدین مدل دیگری برای حرکت ماه که بطور قطع با مدل بطلمیوسی مخالف است را طراحی کرده است.

این مدل منظومه ی زمین مرکزی بطلمیوس را از بین می برد.

او این کار را با طراحی مدلی که در آن منحصرا هشت جسم کروی دوار روی مدارهایی منفرد بدور خورشید انجام می دهد و می تواند بی نظمیهای مداری ماه را با این مدل توجیه کند.

با این کار نصیر توانست برای اولین بار در تاریخ ستاره شناسی مدلی با استدلال خود ابداع کند که از کتاب مقدس استخراج نشده باشد و او در واقع 250 سال قبل از کپرنیک اینکار را انجام داده بود.

اگر همانند خواجه عزم و اراده ی ملی برای پیشرفت علم ایرانی داشته باشیم و نیز شرایط پیشرفت را مهیا کنیم و تنگ نظریها را دور بیفکنیم و تشویق به کار مداوم و دوری از تنبلی کنیم دوباره می توانیم همانند ژاپن جزو سردمداران علمی و اخلاقی دنیا باشیم.

چند تز و مقاله و کتاب از خواجه: توجه کنید که کتابهای آنزمان باید به عربی نوشته می شد تا بین المللی باشد.

1- تجرید العقائد: درعلم کلام.

این کتاب از بهترین کتابهائى است که در معقولات و رد شبهه‏ها نوشته شده است و گرچه کتاب از نظر حجم کوچک است ولى از نظر معنى بسیار پرمحتواست که ملاعلى قوشچى یکى از شارحین این کتاب مى‏نویسد اگر علامه حلى شرح بر تجرید نمى‏نوشت، کتاب تجرید در بوته اجمال و ابهام باقى مى‏ماند و چیز از آن فهمیده نمى‏شد.

2- آداب المتعلمین: اولین کتابى است که در آداب تحصیل علم و شرایط دانشجو و استاد نوشته شده و در واقع راهنمای طریقه ی درس خواندن برای دانشجو هاست.

این کتاب دوازده فصل دارد و در مورد: تعریف علم، اخلاص در طلب علم و جلوگیری از عدد سازی در ازمایشگاهها، دقت در انتخاب استاد راهنما، مدت تحصیل، پرهیز از حسد ورزی به کارهای مهم دیگران، لزوم استفاده از تمام لحظات عمر برای خدمات علمی، لزوم پرهیزگارى براى دانشجو، راههای تقویت نیروى حافظه و رعایت آداب اخلاقی بحث مى‏کند.

3- الشکل القطاع: این کتاب ریاضى در نوع خود بى‏نظیر است.

در کتاب فلاسفه الشیعه ص 489 آمده است: غربیها کتاب الشکل القطاع را به زبانهاى لاتین و انگلیسى و فرانسه ترجمه کرده‏اند و در طول قرنهاى متعدد مرجع دانشمندان اروپائى بوده که معلومات خود را در مورد مثلثات مستوى و کروى از آن مى‏گرفتند خواجه اولین کسى است که حالات ششگانه مثلث کروى قائم الزاویه را به کار برده و آن را در اینجا کتاب ذکر کرده است.

هر کس این کتاب را مطالعه کند متوجه مى‏شود که مطالب مزبور فقط در جدیدترن کتابهائى که در باب هر دو نوع مثلثات تالیف شده موجود است.

4- التذکره النصیریه فى الهیئه: این کتاب که در علم ستاره شناسی نوشته شده، سخت از منظومه بطلمیوسى انتقاد مى‏کند و بویژه درباره حرکت‏ سیارات بر آن خرده مى‏گیرد.

این اشکالات در اروپا حکم کفر کردن داشت.

در کتاب فلاسفه الشیعه آمده است: خواجه نصیر الدین طوسى نظریه‏اى را که پایه افسانه‏هاى خرافى یونان بود و جمعى از فلاسفه مسلمان هم آن را از یونانیان فرا گرفته بودند بکلى از میان برداشت و با نقض نظریه یونانى افسانه عقول عشره و ملحقات آن - یعنى آرائى که در هیئت قدیم عنوان مى‏شد و مى‏گفتند افلاک زنده و عاقلند و داراى فکر و تدبر!

- همه را از پایه منهدم و ویران ساخت.

و اساس هیئت قدیم را پیش از ولادت کوپرنیک و گالیله به چند قرن برهم ریخت.

امرى که در این باب عجیب است این است که خواجه از ملاک خود همان قاعده استفاده کرده و دلیل بر نقض آن آورده است.

خواجه در منظومه سیاره‏اى خود براى توضیح دادن حرکت ظاهرى سیارات، دو کره تصور کرده بود که یکى در داخل دیگر دوران مى‏کرد.

به همین جهت مورخ آمریکائى ریاضیات اسلامى ا.س.کندى که به این طرح سیاره‏اى متوجه شده، آن را ?جفت طوسى?

نامیده است.

زیرا مجموع دو حامل متحرک را نشان مى‏دهد.

5- تحریر المجسطى: این کتاب نیز در علم هندسه است.

6- اساس الاقتباس در منطق.

7- شرح اشارات ابن سینا.

8- تحریر اوقلیدسى.

9- زیج ایلخانى.

10- اوصاف الاشراف.

11- تذکره در هیئت.

12- رساله سى فصل در معرفت تقویم.

13- رساله اسطرلاب.

14- جامع الحساب.

15- قواعد العقاید.

16- رساله در جبر و قدر.

17- رساله اجوبه سؤالات شیخ صدر الدین قونوى.

18- رساله رد ایراد کاتبى بر دلیل حکماء در اثبات واجب.

19- اخلاق ناصرى.

که در این جزوه علت تمام بیماریهای روحی را بیان می کند و راههای علاج آنرا می گوید.

مثلا می گوید که دلیل حسد اینست که شخص احساس کمی می کند.

راه درمانش این نیست که مانع از پیشرفت دیگری شوی بلکه راهش اینست که همت کنی و خودت را زیاد کنی.

20- رساله در تحقیق نفس الامر.

21- رساله در بحث امامت.

و سرانجام پس از 73 سال عمر پربرکت، در روز 6 خرداد سال 653 هجری شمسی که عید غدیر بود به جوار حضرت حق تعالى شتافت، و در کاظمین، در جوار امام هفتم و امام نهم علیهما السلام به خاک سپرده شد.

نوشته ‏اند که در حال احتضار از ایشان پرسیدند: آیا اجازه مى‏فرمایید جنازه شما را به نجف اشرف حمل کنیم.

فرمود: مرا همین جا دفن کنید زیرا از امام موسى بن جعفر علیهما السلام خجالت مى‏کشم که در جوار او بمیرم و جنازه مرا به جاى دیگر منتقل کنند.

نظرات دیگران درباره ی خواجه: - علامه حلى که افتخار شاگردى توسى را داشت، درباره وى چنین مى‏گوید: خواجه افضل اهل زمان خود در علوم عقلی و نقلی بود.

او داراى تالیفات بسیار در فلسفه و علوم شرعی است کسى پاى‏بندتر از او در اخلاق نیافتم.

در خدمت او الهیات کتاب شفاى ابن سینا و پس از آن تذکره در علم هیئت را که تالیف خود ایشان است، یاد گرفتم.

- قطب الدین اشکورى در کتاب محبوب القلوب مى‏نویسد: او دانشمند و پژوهشگرى بود که دانشمندان دوست و دشمن در برابر او سر تعظیم فرود آورده و براى درک علوم معقول و منقول در خدمتش زانوى ادب به زمین مى‏زدند...

کتابها و آثار سودمند بسیارى در فنون و علوم گوناگون دارد بویژه اینکه کوشش فراوانى در رد شبهات فخر رازى نمود که این شبهات را فخر در شرح اشاراتش نوشته است.

- کمال الدین موصلی: متاسفانه مردم به کسانیکه به علوم عقلیه بیشتر از علوم نقلیه همیت بدهند به چشم خوبی نمی نگرند هر چند آن عالم مانند نصیرالدین توسی در بین بقیه بی نظیر باشد.

- در کتاب تاریخ ریاضی و علوم طبیعی نوشته ی آقایان اسوردلو و نیـــــــــگابولر (Swerdlow و Neagebauer) در سال 1984 هفتصد صفحه راجع به نجوم عربی و مکتب مراغه نوشته شده است.

در آن صفحات نوشته شده: ?نوشته های بطلمیوس توسط مورخان عرب از یونان به عربی ترجمه شده و دانشمندان عرب زبان درباره ی آن اظهار نظر و بحث می کردند.

از همه معروفتر ابن هیثم است که نظرات مخالف نظرات بطلمیوس ارائه کرده است.?

حتا اشاره شده که کپرنیک در سالهای 1501 تا 1503 مشغول به مطالعه ی مقالات و تزهای مکتب مراغه و یادداشتهای خواجه نصیر الدین طوسی بوده و نظراتش نیز نزدیک به این مکتب است.

S.

Kenedy: "He devised a new model of lunar motion, essentially different from Ptolemy's.

Abolishing the eccentric and the centre of prosneusis, he founded it exclusively on the principle of eight uniformly rotating spheres and thereby succeeded in representing the irregularities of lunar motion with the same exactness as the "Almagest".

His claim that the maximum difference in longitude between the two theories amounts to 10 proves perfectly true.

In his model Nasir, for the first time in the history of astronomy, employed a theorem invented by himself which, 250 years later, occurred again in Copernicus, "De Revolutionibus", III 4.

" Street: "Tusi, a thirteenth century logician writing in Arabic, uses two logical connectives to build up molecular propositions: 'if-then', and 'either-or'.

By referring to a dichotomous tree, Tusi shows how to choose the proper disjunction relative to the terms in the disjuncts.

He also discusses the disjunctive propositions which follow from a conditional proposition.

" "This work is really the first in history on trigonometry as an independent branch of pure mathematics and the first in which all six cases for a right-angled spherical triangle are set forth.

This work also contains the famous sine formula for plane triangles: a/sin A = b/sin B = c/sin C.

" "Al-Tusi's influence, especially in eastern Islam, was immense.

Probably, if we take all fields into account, he was more responsible for the revival of the Islamic sciences than any other individual.

His bringing together so many competent scholars and scientists at Maragheh resulted not only in the revival of mathematics and astronomy but also in the renewal of Islamic philosophy and even theology.

" پاورقی 1: جالب اینست که ایرانیان قدیم به این توصیه ی پیامبر بسیار خوب عمل می کردند که ?از اگاهترینها بپرس، با خردمندترینها همدم باش و با بزرگان نشست و برخاست کن (سائل العلما، جالس الکبرا و خالط الحکما)?

و همیشه از بهترین مربیان و مدرسان دانشگاهی و دینی استفاده می کردند.

این تشنگی علمی سرمایه ی خوبیست.

منابع: 1- جزوه ی تاریخ علم دکتر مهدی بارزی (دانشگاه صنعتی اصفهان) 2- وب سایت: http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Al-Tusi_Nasir.html