مقدمه :
مدیریت عبارت است از تلفیق منابع انسانی و مادی برای رسیدن به هدف ، تحقیق در مورد رهبری و مدیریت نظر محققان رشته های مختلف را به خود جلب کرده است . برداشت های متخصصان رشته های گوناگون ، تأثیرات زیادی را بر روی نظریه های رهبری و مدیریت گذاشته است . اگر چه این موضوع باعث تقویت نظریه ها و کاربرد های مدیریت شده است ، اما به پیچیدگی تجزیه و تحلیل ارکان آن نیز افزوده است . از طرف دیگر آموزش عالی مهم ترین رکن توسعه همه جانبه و پایدار کشور است . دانشگاه مهم ترین مکان برای تربیت نیروی انسانی و حاکمیت نگرش علمی است . دانگاه مهم ترین نهاد فکری است که تأثیر زیادی بر فرهنگ ، امور سیاسی ، اعتقادی ، اقتصادی و اجتماعی دارد و محلی برای تربیت نخبگان ، پژوهش ، تولید علم و فناوری است . لذا توجه به مدیریت آموزش عالی دارای اهمیت اساسی است .
امروزه دانشگاهی موفق و مدرن است که توانایی تطبیق خردمندانه با احتمالات جدید را داشته باشد و این امر با مدیریت صحیح و خردمندانه امکان پذیر است .
رهبری و مدیریت آموزش عالی
تفاوت بین رهبری و مدیریت به دلیل همپوشی آن ها به آسانی قابل شناسایی نیست . اکثر مدیران از خود مهارت های رهبری نشان می دهند و در فعالیت های رهبری سهمی دارند .
گاردنر فعالیت های مدیریتی رهبر را برنامه ریزی ، تعیین اولویت ها ، سازماندهی و تصمیم سازی می داند . رهبری به نوآوری ، بینش و جهت دهی اشاره می کنند در حالی که مدیریت به اجرا ، ساختار و فعالیت های یکنواخت اشاره دارد .
به طور کلی می توان رهبری را شامل آینده نگری ، جهت دهی برنامه ریزی ، ایجاد تعهد ، و بیان مشکلات و موانع بر سر راه تغییر و تحولات و امید وار ساختن برای غلبه بر آن ها دانست .
رهبری علم و هنر نفوذ در اشخاص است به طوری که با میل خودشان در جهت رسیدن به اهداف گام بردارند . رهبری میزان تأثیری است که یک فرد روی همکاران خود می گذارد . رهبر باید از هر نظر الگو و نمونه باشد . نقش رهبران در دانشگاه ها بیشتر حالت نمادین دارد .
مدیریت را باید شامل تنظیم بودجه – تشکیلات و نیروهای انسانی ، ارزیابی و مشکل گشایی دانست . که تا حد زیادی آینده نگری کارآمدی و کارآیی را به ارمغان می آورد .
رهبری انجام کارهای صحیح و مدیریت اجرای کار ها به نحو صحیح است .
- نمی توان با قاطعیت گفت که مدیریت علم است یا هنر ؛ ولی جنبه هنر بودن آن غالب است .
وظایف اصلی مدیریت شامل برنامه ریزی ، سازمان دهی ، تأمین نیروی انسانی ، هدایت و کنترل است .
هر اندازه یک مدیر به فعالیت های اجرایی نزدیک شود وقت بیشتری را صرف هدایت کرده است و هر اندازه از فعالیت های اجرایی دور تر شود ، وقت بیشتری را صرف برنامه ریزی کرده است . زمانی را که یک مدیر صرف کارهای فنی می کند را نمی توان جزء زمان مدیریت به حساب آورد . کارکنان به دنبال مدیران حرکت می کنند . بنابراین مدیران باید به گونه ای عمل نمایند که انگیزه حرکت را در آن ها ایجاد کنند .
آموزش عالی
صاحبنظران در دهه 1970 با توجه به ماهیت و رسالت های آموزش عالی و چالش های آموزش عالی نگاهی جدید به نحوه اداره ی مراکز آموزش عالی با توجه به ویژگی های آن نمودند .
1- رسالت ها و نقش های آموزش عالی
1- آموزش عالی نهادی است متولی علم ، تولید علم و اشاعه علم . علمی که بتواند به سعادت بشری کمک نماید .
2- برطرف کردن نیاز های جامعه و ارائه خدمات اجتماعی . امروزه حل بسیاری از مسائل پیچیده ی اجتماعی بدون کمک دانشگاه ها امکان پذیر نیست .
3- تربیت نیروی انسانی متخصص ، خلاق ، ماهر و متفکر .
4- فرهنگ سازی و اشاعه فرهنگ .
5- پیشگامی در وحدت ملی و حرکت منسجم جامعه .
6- تولید فناوری و چگونگی استفاده از آن .
7- تقویت باور ها و ارزش ها .
8- گسترش مرز های دانش .
9- مشارکت در توسعه پایدار سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی و اجتماعی .
10- مدیریت دانش .
11- کارآفرینی .
12- ارتقاء جامعه مدنی .
13- گفتگوی تمدن ها و جهانی شدن .
14- استمرار و تکامل اجتماع .
15- آینده پژوهشی .
16- تحکیم عدالت و امنیت اجتماعی .
17- محرومیت زدایی و ...
18- تسهیل رشد و تکامل انسان .
2- چالش های آموزش عالی
امروزه دانشگاه ها با محیط سریعاً متغییری روبرو هستند . نسبت به دانشگاه ها تغییر نگرش ایجاد شده است . با تغییرات جدیدی که در دنیای خارج از دانشگاه ها به وجود می آید ، نظام آموزش عالی نیز باید خود را با این تغییرات سازگار و هماهنگ سازد .
الف : چالش های جهانی آموزش عالی در قرن 21
عمده ترین چالش های آموزش عالی در قرن 21 که از اواخر قرن 20 آغاز شده است ، مسئله توده ای شدن یا عمومی شدن آموزش عالی است و باعث شده که جمعیت دانشجویی 6 برابر شود . ده چالش عمده در بیانیه اجلاس جهانی آموزش عالی در پاریس مطرح شد که به قرار زیر می باشند :
1- تغییرات در ترکیب دانشجویان : به طوری که آموزش عالی در برگیرنده اقشار گوناگون جامعه شده است .
2- افزایش و تنوع نقش دانشگاه ها نسبت به گذشته .