به نظر می رسدگله های رمیده ویا درحال چرای اسب نقاشی شده در دشتهای دوردست آنچنان قرابتی با اسبهای اهلی درون اصطبلها که ایام را به خوردن و کار کردن و یا چریدن در پادوکها می گذرانند نداشته باشند ، اعمال و رفتارشان را از اجداد وحشی خود به ارث برده وحفظ کرده اند.
اگر با اسب سرو کار دارید باید بر رفتار او اشراف داشته باشید تا از واکنشهای او در قبال محرکهای خاص آگاه بوده و زبان گویای اندام او و اصوات هشدار دهنده اش را هم بدانید.عمده دلیل بر این آگاهی ، ایمنی است .
برای اجتناب از هر گونه خطر و یا آسیب احتمالی .
دیگر ویژگی این آگاهی حفظ سلامت جسم و روان اوست که به موقع از بیماری و یا ناخشنودی او مطلع شده و در پی رفع آن بر آیید .
و دیگر آنکه بتوانید با علم به رفتار اسب این حیوان را به بهترین نحو تر بیت نموده و ازاودر جهت های اهداف خویش استفاده کنید.
روش طبیعی زندگی اسب امروزه گله های اندکی آن هم در دورافتاده ترین نقاط کره زمین به زندگی ادامه میدهند.دراین روش زندگی طبیعی و آزادانه آنها چراگاهها،سبزینه زارها،بوته زارهارا برای پیدا کردن آب و غذا در می نوردند.زندگی در گله حافظ امنیت آنهاست و این گله را سیلمی برتر،محافظت می کند و احتمال خطر قریب الوقوع را هشدار می دهد .
اسب وحشی باید واکنشهای سریعی داشته باشد تا بتواند به زندگی ادامه دهد.کره های نو زائیده شده باید به سرعت سرپا بایستند تا اگر گله رمید،آنرا همراهی کنند.اسب فقط به هنگامی که گیر می افتد با لگد و سر دست زدن ویا گاز گرفتن به دفاع بر می خیزد .ضامن تنازع بقا در اسب شنوائی خوب، دید وسیع و سرعت در فرار به هنگام لزوم است .
هنوز هم بسیاری از ویژگی ها و غرایز اسبهای وحشی در مناطق امروزی به چشم می خورد برای اطلاع از واکنشهای خاص اسب باید این غرایز و ویژگی را بشناسیم.
وجوه تمایز - مشخصات اسب دارای وجوه تمایز و مشخصاتی است که بخشی از طبیعت او هستند و این رفتار و روش متمایز زندگی اش او را از سایر موجودات متمایز می کند .
اجتماعی بودن اسبها به زندگی در کنار یکدیگر و گاهی در دیگر حیوانات نیازمندند .از زمانی که اسبها به وسیله شکارچیان شکار می شدند ، زندگی گله وار امنیت آنها را ضمانت می کرده است چرا که تعدد ، شانس بقا را بیشتر کرده، اهمیت بخش بوده و فرار را تسریع می کرده است .
ممکن است در اغلب اوقات اسبها را در حال نزاع و درگیری با یکدیگر ببینید که این ناشی از خصیصه اجتماعی بودنشان است و تنهایی اورا خمود وکج خلق می کند.
اگر اسبی در محوطه ای محصوربه تنهایی رها شود ، به وضوح دیده می شود که سراسیمه و شیهه کشان به این طرف و آن طرف دویده و حتی از نرده ها می پرد تا خود را به دیگران و در کنارشان برساند.
بعضی از اسبها از بودن در کنا رحیواناتی مثل گاو و گوسفند هم راضی به نظر می رسند ولی به ندرت تنهایی را دوست دارند.
فهرست صفات ویژه برای به خاطر سپاری زندگی اجتماعی ( گله ) ؛پرسه زنی ، تقلید کننده،چرنده ،کنجکاوی ، حافظه قوی، قانون سلسله مراتب می باشد.
پرسه زنی اسبها در طبیعت به دنبال غذا از مرتعی به مرتع دیگر پرسه زده و چرا می کنند.بیشتر اسبها امروزه درحصارها نگهداری می شوندولی این خصیصه را همچنان حفظ کرده اند .
ممکن است اسبی در حال چریدن در محلی ناگهان به محل دیگری نقل مکان کند .
نکته جالب ، غریزه میل به منزل است که در اسبهای اهلی همچنان به قوت خود باقی است .
چه بسا اتفاق افتاده که اسبی رم کرده با سواریابدون سوار راهی منزل شده وحتی اگر سوارراه راگم کرده باشد اسب او را به طرف آن رهنمون کرده است .
اسبها باعلاقه وشوق زیاد باگامهایی بلندتربه سمت منزل واسبهای دیگربرمی گردند.
ساز و کار دفاعی بیشتر واکنش اسبها بازتاب این حقیقت است که آنها قربانی شکارچیان بوده اند .وسیله دفاعی آنها به ترتیب اولویت فرار و سپس جنگ است .
اولین واکنش فرار است و در صورت گیر افتادن به لگد پرانی ،جفتک اندازی و الاکلنگ و سردست زدن می پردازند ،که در این حالت از ضربات دست همانند پا استفاده می شود.
اسبهابرسرآب وغذابایکدیگرمبارزه نموده وبرتری خودرابه رخ دیگری می کشند تااینکه رغیب راازمحیط دورکنند.
قانون سلسله مراتب به طریق اولی اسبها آزادی خواه نیستند و به هنگام زندگی آرام و در صورت هجوم دسته ای گرگ وقت را برای فرار کردن یا نکردن تلف نمی کنند .در این حالت به تبعیت از رهبری سیلمی غالب پا به فرار می گذارند .
این سیلمی محافظ گله و راهنمای آنها به طرف آب و علوفه است .
در بیشتراوقات این نقش رهبری را برای اسبهای اهلی،انسان عهده دارمی شود .
در گله اسبهای وحشی سیلمی ویا مادیان غالب عهده دار رهبری است که این رهبریت تحت قانون اطاعت ازبرتریاسلسله مراتب قدرت،صورت می گیرد و برای عهده دار شدن این نقش قدرت وقاطعیت،نقش اساسی ایفا می کند .
کنجکاوی اسبها شدیدا کنجکاوند واغلب برای کشف غیر معمول ها به این طرف و آنطرف سر می زنند ،از این خصیصه می توان برای به دام انداختن اسبهای دست نیافتنی درمزارع استفاده کرد.
دراصطبلهایی که اصولی ساخته شده اند دیواره ی کناری هرباکس طوری طراحی شده که اسبها به راحتی قادر به دیدن هم باشند تا کنجکاویشان درمورد اسبهای دیگر ارضاء شود.
اسب می خواهد بدان اسبی که درهمسایگی اش میباشدکیست ، چه ویژگیهایی دارد،چه میکند تابتواند بااوارتباط دیداری ، علاوه برشنیداری داشته باشد.
چرنده اسب چرنده ای است که از هر نوع سبزینه ای تغذیه می کند .
او در 24 ساعت بین 16تا20 ساعت بطور پیوسته وکم کم می چرد و زمان استراحتش کوتاه است .
این نحوه چرای کم کم ، پیوسته خوردن نامیده می شود.
اسبهابرای چریدن تمایل بیشتری به صورت گله ای دارند شایدمادیانهارابه همراه کره هایشان درمحیطی بازوسرسبزبسیاردیده باشیدکه مشغول چرایند.
تقلید اسبها از یکدیگر تقلید کرده و از همین طریق عادات بد از قبیل انواع تیک و این پا، آن پا کردن را فرا می گیرند .
دواسبی که درمجاورت هم بودندیکی ازدیگری دندان کشیدن به دیواره باکس واین پا و آن پا کردن را تقلیدمی کرد.
حافظه قوی حافظه اسب بخصوص در مورد تنبیه های دردناک بسیار قوی است .
اگربه دنبال مقاطعی از طول عمر تربیتی با اوبد رفتاری شود ، در شرایط مشابه او تبدیل به موجودی نا خوشایند خواهد شد .
و بنابراین خوش رفتاری با او از همان بدو شروع به کار و نو جوانی دارای اهمیت بسزایی است .
اسبهابه خوبی اسبهای هم اصطبلی رامی شناسند و باهم ارتباط برقرار می کنند وتازه واردها رادیده و سعی درجهت شناخت ایجاد ارتباط برمی آیند.
غرایز اسبها دارای رفتار های غریزی قوی هستند.این غرایزارثی اند،که به صورت بازتابهای احساسی به شرایط و عوامل تأثیر گذار تجلی می کنند.
این بازتابها را می توان در اندام یا بینی آنها مشاهده کرد .
ترس ، عصبیت ، خشم ، درد ، خشنودی وناخشنودی ، توجه جلب شده ترس در فضای باز اسب ترسیده رم می کند.او به سرعت به دورخودمی چرخدوبعد فرارمی کند.
گاهی دیده می شود که پدیده ای باعث فرار او شده و رمیده و سپس باز گشته و به آن خیره شده است.اگر پدیده آنچنان تهدید کننده نباشد ، او با سری به پائین کشیده شده و فرنه کنان در حالی که همچنان خود را آماده فرار کردن نگه میدارد ، به موضوع نزدیک می شود .
در حال سواری ممکن است صدایی و یا حرکتی ناگهانی اسب را به جهیدن به سمت مخالف آن وا دارد که اگر خطر ادامه داشته باشد چرخیده و فرار می کند.در اصطبل اسب تا حد ممکن خود را از موضوع مورد ترس دور نگه می دارد و به گوشه ای از باکس پناه می بردوسررابالا میگیرد، مورد ترس را با چشمانی از حدقه در آمده و خیره می نگرد ، پره های بینی باز شده و فرنه میکند،گوشهایش سیخ وجنبنده اند تاهرصدایی راسریعاً بشنود،بدن خود رادرامتداد موضوع ترس نگه داشته وتامی تواندآنرا بالا کشیده وعضلات خودرامنقبض میکندوآماده دفاع ازخویش می شود.
در فضای باز اسب ترسیده رم می کند.او به سرعت به دورخودمی چرخدوبعد فرارمی کند.
عصبیت سر را بالا گرفته و چشمانش راازحدقه بیرون زده وبسیار هوشیار است .
پره های بینی باز شده وفرنه میکشد یاصدایی خرخر گونه از بینی خارج میکند.گوشهاسیخ،جنبان و حساسند.اندام کشیده ومنقبض وآماده فرار.
اسب ممکن است بلرزد، رعشه بگیرد یاعرق کند.ضربان قلبش تندتر می شود و به تناوب پهن می ریزد.
خشم اسب عصبانی سرش را پائین می گیرد،گوشها را به عقب می خواباند،گردن را به جلو می کشد و چشمانش تنگ می شود.
لبها را برای نشان دادن دندانها از هم باز می کند و حالت پرخاش جویانه به خود می گیردوعقب خودرابه طرفین می چرخاند .
ممکن است سعی کند لگد زده و یا گاز بگیرد .
رفتار شناسی در پرورش اسب (بخش 2) در بخش پیشین مقاله به نکاتی در خصوص رفتار شناسی اسب اشاره شد و در این بخش نیز کوشش شده تا شاخه های دیگر این موضوع مورد بررسی قرار گیرند: درد ضربات دردناک اسب را فرار می دهد.اگر گیر بیافتد،گردنش افراشته، چشمانش تنگ و گاهی ممکن است سردست زده لگد بزند و گاز بگیرد.
مهمترین بازتاب ضربه های دردناک ماندگاری و خاطره ناخوشایند آن است که نه فقط رم کرده بلکه با الا کلنک و یا سردست زدن سوار را به زمین بزند .
الاکلنگ واکنشی است در قبال خطری از پشت،که ممکن است ناشی از پریدن گرگی درنده بر پشت اسب بوده باشد.الا کلنگ رامی نوان نشانی ازشادییا هیجان هم دانست.
خشنودی اسب در این حالت در آرامش کامل و راحت، عضلاتش شل، پوستش شفاف است وگوشهایش به آرامی درجستجوی صدا می جنبند.
ناخشنودی اسب در این حالت در خود فرو رفته،خمود،بی روحیه و بی حال است و یا برخوردی خصمانه دارد.
سرش پائین و چشمان بی حال و نگاه خسته وگوشها افتاده و پوستش کدر می باشد.
ادامه این حالت، اسب را به ناهنجاریهای درون اصطبل و یا پرخاش جویی مبتلا می کند .
توجه جلب شده گردن کمانی ، پره های دماغ گشاد، گوشها جنبان ، بدون انقباض چشمان براق و پوزه به جلو کشیده شده و نگاهش کنجکاوانه هدف را می نگرد .
هیجان زده سر را بالا گرفته ، تنفس تند ، پره های بینی باز و فرنه کنان، گوشها سیخ و چشمان براقند و اسب ورجه ورجه کرده و احتمالاً الا کلنگ می کند بدنش هوشیار ، دم سیخ و ممکن است عرق کند.
شرارت گوشها به عقب ولی نه کاملاً خوابیده ، چشمان تنگ با نگاههایی معنی دار، پره های دماغ بسته اسب ممکن است لگد زده و یا فوراً پشت کند .
بازیگوشی ممکن است با دست زمین را بکند،به سرعت حرکت کرده ، دویده ، لگدهایش کوتاه باشدوالا کلنگ کند.کره هابیشتربازی می کنند .
ولی اسبهای مسن هم گاهی از بازیگوشی غافل نیستند.
هوشیاری گوشها سیخ و جنبان ، چشمها شفاف و هوشیار، بدن بدون انقباض و آماده است .
نبرد بر سر قلمرو ممکن است با گردنی کشیده شده و پایین و یا با گردنی کمانی به بالا نگه داشته شده ، دندانها نمایان و لبها تهدید کننده باشند.گوشها کاملاً به عقب خوابیده،چشمها تنگ و تهدید کننده، بدن کشیده و با دست زمین را میکند یا به طرفــین پشت کرده و می چرخد و آماده لگد زدن است .
اصوات صدای اسب می تواند مبین احساسات درونی او و یا عملی باشد که در شرف انجام آن است .
شیهه برای دعوت اسبهای دیگرویاوسیله ای است برای جلب توجه، اغلب این صدا به هنگام جدا شدن کره از مادر شنیده می شود.
شیهه ملایم این نوع صدا به هنگام هیجان و یا ایجاد تنشی شنیده می شود.
هرهر دعوت از اسبی در نزدیک،اظهار آشنایی با شخص نزدیک شونده و اظهار خوشحالی،به خصوص به هنگام دادن خوراک لذیذ.
صدای خارج شده از دماغ نشان دهنده هیجان ،خوشحالی است .
ممکن است به عنوان اولین علائم ترس هم شنیده شود ویا اسب خواسته باشد دماغ خودرا تمیز کند.
▪ شیهه جیغ مانند: نشان دهنده خشم ، پرخاش جوئی ، ترس و درد است .
فرنه به همگام تعیین قلمرو و بو کردن پهن به گوش می رسد .
▪ Below: نسق گیری ، معمولا به هنگام درگیری سیلمی ها شنیده می شود.
▪ جیغ: صدای مادیان به هنگام فحلی و کره ها به هنگام بازی است و ممکن است مادیانی به هنگام تنبیه کره اش هم این صدا را خارج کند .
▪ آه: صدائی که می تواند نشان دهنده رضایت کامل و یا خستگی باشد .
سوارکاران ، پرستاران و اسبداران پس از مدتی که با اسب سر و کار داشته باشند با این صداها به خوبی آشنا شده و آن را به عنوان زبان و بیان اسب تلقی می کنند .
به عنوان مثال مراقبی با شنیدن صدای جیغ از داخل پادوک اطمینان پیدا می کند که درگیری اتفاق افتاده است .
رفتار با اسب اصول کلی رفتار با اسب رفتار خوش ،ارتباط و انضباط ،به همان اندازه که در رفتار انسان با دیگر انسانها دارای اهمیت است در مورد رفتار با اسب نیز دارای جایگاه خاص خود می باشد .
خوش رفتاری همانگونه که بازتاب رفتاری انسانها نمودار تربیت آنهاست، رفتاراسبها نیزنشان دهنده نوع تربیت آنهاست.
اسبهابه طور کلی نه فقط به مهترومربیان خود وابسته هستندبلکه نسبت به رفتاروخصوصیات اخلاقی سوارکارانشان حساسیت نشان میدهند.
اسب برای خوش رفتاری باید آموزش دیده شود ، و ساده ترین این آموزشها عبارتند از : آرامش کامل به هنگام تیمار،بلند کردن دست وپاهاباآرامش برای نظافت ارتباط آنهایی که با اسب سر و کار دارند باید بیاموزند که در امر آموزش مثبت بوده و کارشان تداوم داشته باشد .
اگر خواسته های آموزش دهنده مبهم و متغیر باشد اسب به سرعت سردرگم می شود.
بنابر این لازم است بدانیم که چه نکته ای را چگونه بیاموزیم و این امکان پذیر نیست ،مگر روش صحیح کار با اسب را آموخته و به هنگام کار با او کاملا متکی به نفس باشیم .
انضباط و تشویق روان اسبها در کره گی پاک است و رفتار آنها در آینده پی آمد چگونگی خوش و یا بد رفتاری آنها در طول نگهداری از آنها می باشد.
به هنگام کار با اسب انضباط اهمیت خاصی دارد.
اگر حرکتی غلط را اصلاح کرده و حرکت صحیح را پاداش دهیم ، اسب به زودی در می یابد که کدام حرکات صحیح است و سعی در تداوم آنها خواهد داشت.حرکت غلط اسب باید قاطعانه وبا صدائی بلند سرزنش شود.اغلب این روش موثر می افتد،ایجاد کمی تفاوت در صدا و قاطعانه بیان شدن آن کافی به نظر می رسد.
اگر مربی به طور دائم بر سر اسب فریاد بکشد، اسب به صدای بلند خو کرده و برایش عادی میشود.
اگر صدای بلند فایده نکرد ،ضربه های کف دست روی گردن و کپل و در صورتی که گاز میگیرد روی پوزه لازم است.تنبیه باید بلا فاصله باشد تا او در یابد از او چه می خواهند.به محض انکه اسب درسش را آموخت ، دادن پاداش واجب می شود .نوازش،صدائی مهربان ،و یا حبه ای قند، به او می فهماندکه پی آمد رفتار صحیحش ، خوش رفتاری است.خوش رفتاری اعتماد اسبها را جلب کرده و متکی به نفس و خوش رفتار شده و به موجوداتی دوست داشتنی تبدیل می شوند.
چگونگی رفتار با اسب اسب دو تصویر جدا از هم را به یک باره می بیند یکی را با چشم راست و دیگری را با چشم چپ.اسب با بالا و پایین آوردن سرخود اشیاء را در کانون چشمهای خود متمرکز میکند چون مردمک چشم اسب بر خلاف مردمک چشم ما قادر به حرکت و جابجائی برای تمرکز بر روی اشیاء نیست.
حس بویایی اسب تکامل یافته و قوی است .
اسب می تواند خانه اش ، چراگاه و دوستانش را با بوئیدن به خوبی تشخیص دهد .
هر نوع شیء یا حیوان بیگانه را ارزیابی کند و تشخیص دهد که آیا خطر ناک است یا بی خطر .
اگر حس بویائی حافظه اسب رابه کارانداخته و به یاد آورد که آن شیء یا حیوان ناآشنا ، زمانی باعث هراسش شده است .
از آن شیء یا حیوان می گریزد یا به آن حمله می کند.
حس لامسه اسب نیز قوی است به دلیل برخورداری از گیرنده های لامسه به راحتی قابل کنترل است بخصوص نواحی بینی ،دهان ،گوشها ، گردن ، جدوگاه و دنده هایش بسیار حساسند .
به هنگام نزدیک شدن به اسب با او صحبت کنید تا مطمئن شوید که متوجه شما شده است .
زیرا اسبها در حالت ایستاده چرت می زنند و ممکن است وقتی به آنها نزدیک می شوید خواب باشند و واکنش نشان دهند.به یک اسب هراسان و وحشت زده فرصت دهید تا آرامش خود را باز یابد و سپس به کار کردن با او ادامه دهید .
اگر حیوان متوجه حضور شما نشده باشد ممکن است ترسیده و در خطر صدمه دیدن قرار گیرید .
باید سعی کنید با حالات و تغییرات سر ، گوشها و چشمهای اسب آشنا شوید.
عوامل محیطی مانند رعد و برق ، باد و نزولات آسمانی بر چگونگی رفتار اسب اثر می گذارند .
رفتار و واکنش اسبها در روزهایی که هوا منقلب و متغیر است باروزهایی که هواآرام است کاملاً متفاوت می باشد .
اگر اسب را در یک اصطبل انفرادی یا حصار محدود ومحصور نمائید به راحتی به یک برنامه غذایی خاص خو می گیردواگراین عادت را از آن بگیرید رفتارش تغییرمیکند .
اسبها به راحتی رفتارهای ناپسند را فرا می گیرند آنها حالات و رفتار یکدیگررا تقلیدمیکنند ثمره این تقلید اسبهای افسارکش،لگدزن،گاز گیر و هواخوار است.
می توان با درک صحیح روحیه وروان اسب و تربیت مناسب او از بروز این رفتارهای ناپسند و نامطلوب پیشگیری کرد.
برای نزدیک شدن ، گرفتن و افسار کردن اسبی که خوب تربیت شده است نیازی به مهار فیزیکی وجود ندارد.
به جای آن می توانیدباتکیه برشرایط وحالات روانشناسانه کسب شده از سوی اسب از بدو تولد تا کنون اورا صدا بزنید و انتظار داشته باشیدکه توقف کند،آرام بایستد و به شما اجازه نزدیک شدن و افسار بستن را بدهد .
بسیاری از سوار کاران دریافته اند شناخت حالات ، روحیات ، شخصیت ، رفتاراسبهادرشرایط مختلف بایکدیگرفرق میکندوهمانند ما انسانها خصوصیات روحی و روانی خاص خودرادارند.
نتیجه شمابه عنوان یک مالک،مربی،سوارکارویامهتریک اسب باشناخت حالات و خصوصیات واخلاق اسب خودمی توانیدبه بهترین نحواوراتربیت کرده واز اودر جهت اهداف خود استفاده کنید.
درصورت شناخت رفتارهای اسب میتوان این موجودزیباوقدرتمندرادرورزشهایی مثل چوگان،کورس،پرش،استقامت،درساژ ودرزمینه های تفریحی وآموزشی وتحقیقاتی وعلمی و بهبودصنعت پرورش ودرزمینه پزشکی استفاده نمود.حتی میتوان درجایگاه یکی ازبهترین دوستان انسان ،اسب راقرارداد.
اسب انسانی است که قادر به سخنگویی نیست.