دانلود تحقیق مظفرالدین ‌شاه پنجمین پادشاه ایران

پیشگفتار مظفرالدین ‌شاه پنجمین پادشاه ایران از دودمان قاجار بود.او پس از کشته شدن پدرش ناصرالدین شاه، و پس از نزدیک به پنجاه سال ولیعهد بودن، شاه شد و از تبریز به تهران آمد.

او نیز مانند ناصرالدین‌ شاه چند بار با وام گرفتن از کشورهای خارجی به سفرهای اروپایی رفت.

در جریان جنبش مشروطه برخلاف کوشش‌های صدراعظم‌هایش میرزا علی اصغرخان امین السلطان (اتابک اعظم) و عین‌الدوله، با مشروطیت موافقت کرد و فرمان مشروطیت را امضا کرد.او ده روز پس از امضای فرمان مشروطیت درگذشت.

وی فردی بیمار بود و به این دلیل اداره امور کشور را به عین الدوله صدراعظم خود داد.

مظفرالدین شاه قاجار پسر چهارم ناصرالدین شاه قاجار و پسر شکوه السلطنه.

وی چهل سال حاکم آذربایجان بوده و در پنج سالگی به عنوان ولیعهد انتخاب شد.

وی پس از قتل ناصرالدین شاه قاجار سریعا به تهران حرکت کرد و در امارت بادگیر تاجگذاری نمود.دو ماه پس از جلوس وی میرزا رضای کرمانی در میدان مشق به دار آویخته شد.و از اتفاقات مهم در دوران وی ظهور اولین سینماتوگراف بود.

مظفرالدین شاه کسی است که دوره ولایت عهدی اش سه برابر دوره سلطنتش به درازا کشید.

او که در سال ۱۲۶۹ ه.ق به دنیا آمد، چهارمین فرزند ناصرالدین شاه بود، اما چون دو برادر بزرگ ترش در خردسالی درگذشتند و مادر برادر سوم یعنی مسعود میرزا ظل السلطان از خانواده شاهی نبود، ولایت عهدی را از آن خود کرد.

هشت ساله بود که به للگی رضاقلی خان هدایت به آذربایجان فرستاده شد و یک سال بعد در ۱۲۷۸ به ولایت عهدی رسید.

از دوران اقامتش در تبریز که قرار بود آیین شهریاری را به ممارست بیاموزد، چیز دندان گیری گزارش نشده است، مگر آن که به روایت اغلب تاریخ نویسان مشروطه، چاپلوسان ناشایست دوره اش کرده بودند و سبب شدند که ساده دل و کم سواد و عیاش بارآید.

سلطنت مظفرالدین شاه مظفرالدین شاه که به سال 1269 تولید یافت چهارمین پسر ناصرالدین شاه بود.

او تا سال قتل پدرش قریب چهل سال در ولیعهدی به سر می برد و در این مدت با وجود سه سفر که ناصرالدین شاه به فرنگستان کرد و در غالب نقاط کشور به سیاحت پرداخت، مظفرالدین میرزا کمتر از آذربایجان خارج شد.

چون مردی ضعیف النفس ، ترسو و از اواسط عمر به بعد علیل المزاج نیز بود.

زمانیکه ناصرالدین شاه در حرم عبدالعظیم بدست میرزا رضای کرمانی کشته شد، امین السلطان صدراعظم ناصرالدین شاه به وسیله کلنل کاساکوفسکی رئیس سواران قزاق امنیت پایتخت را حفظ کرد.

او مراتب را به سفرای روس و انگلیس ودول دیگر اطلاع داد و با حضور آنان در تلگرافخانه با مظفرالدین میرزا ولیعهد، که مقیم تبریز بود به وسیله تلگراف حضوری تماس گرفت و وفات شاه را به ولیعهد خبر داد.

امین السلطان تهی بودن خزانه و عقب افتادگی جیره قراولان و نوکران دربار را به اطلاع سفرای روس و انگلیس فرستاد.

امین السلطان به سفرای روس و انگلیس گفت ولیعهدی دیناری پول ندارد یا وسایل سفر خود به پایتختن و جلوس بر تخت سلطنت را فراهم کند.سفیر انگلیس تعهد کرد که به لندن تلگراف کند تا برای مبلغ مورد احتیاج دولت اعتبار لازم به بانک شاهنشاهی حواله شود.آنگاه تلگراف تسلیت مرگ شاه و نهنیت سلطنت شاه جدید از طرف درباریان تهیه و به تبریز مخابره شد.شاه جدید زمانیکه به تخت پادشاهی رسید هر کی از رجال و درباریان را در مقام خود باقی گذارد.

مظفرالدین شاه امین السلطان را که قدرتی فوق العاده داشت همچنان در مقام صدارت باقی گذارد.

وامهای خارجی دولت مظفرالدین شاه خزانه ایران پس از قتل امیرکبیر به امر ناصرالدین شاه به طور کلی در اختیار سلطان وقت قرار گرفت و پرداختهای خزانه از نظارت وزیر مالیه و خزانه دار و سایر مسئولین امور مالی مملکت خارج گردید.

ناصرالدین شاه نهایت کوشش را به کار برد تا از گرفتن وام خارجی خودداری کند.

اما در این امر موفق نشد در زمان مظفرالدین شاه مسئله خالی بودن خزانه و گرفتن وام از خارج به منتهی خود رسید.

امین السلطان که هیچ دلبستگی به امور اداری کشور و مملکتداری نداشت در این مورد نفش فعالی را ایفاء کرد.

اولین وامی که از روسیه دریافت شد وام دریافت شده از انگلستان دریافت یک وام مجدد از روسیه سفرهای مظفرالدین شاه به اروپا سفرهای پرهزینه مظفرالدین شاه مظفرالدین شاه مانند پدرش مشتاق سفر به فرنگستان اروپا بود و مانند او به دشواریهای تامین هزینه سفرها اعتنا نمی‌کرد.

روز 23 فروردین 1279 وی اولین سفر پرهزینه خود را به کشورهای اروپایی آغاز کرد.

شاه که چهارمین سال سلطنت خود را پشت سر می‌گذاشت، شدیداً علاقه‌مند بود که به تقلید از پدرش سفری به «فرنگستان» برود ولی با خزانه خالی، امکان تامین هزینه چنین سفری فراهم نبود، تا این که روز 9 بهمن 1278 امین‌السلطان (اتابک اعظم) صدراعظم وقت، که برای دومین بار با وعده تامین مخارج سفر شاه به این مقام منصوب شده بود، قراردادی برای دریافت 23 میلیون و پانصد هزار روبل قرضه از روسیه امضا کرد و عایدات گمرکات ایران را که ممر اصلی درآمد خزانه بود در ازاء آن به وثیقه گذاشت.

با دریافت این قرضه مقدمات سفر مظفرالدین شاه به فرانسه فراهم شد و موکب ملوکانه با جمع کثیری همراه که خود امین‌السلطان در راس آنان قرار داشت در روز 23 فروردین سال 1279 راهی اروپا شد.

اولین سفر مظفرالدین شاه به اروپا هفت ماه به طول انجامید و در این مدت پنجمین پادشاه قاجار از کشورهای روسیه و اتریش و سوئیس و آلمان و بلژیک و فرانسه و در راه بازگشت از ترکیه عثمانی دیدن کرد.

مظفرالدین شاه می‌خواست از انگلستان هم دیدن کند که به علت مرگ ملکه ویکتوریا و سوگواری دربار انگلیس برنامه این مسافرت لغو شد.

از وقایع مهم این سفر سوءقصد به جان مظفرالدین شاه در پاریس بود، که ضارب در کار خود توفیق نیافت و آسیبی به مظفرالدین شاه نرسید.

سفر مظفرالدین شاه به اروپا که بخش اعظم قرضه دریافتی از روسیه صرف آن شد کمترین ثمره سیاسی یا اقتصادی برای ایران نداشت.

وی در بازگشت از این سفر امتیاز نفت جنوب ایران را با شرائطی سهل به یک سرمایه‌دار انگلیسی به نام «ویلیام نکس دارسی» واگذار کرد تا ممر عایدی تازه‌ای برای تامین مخارج دربار و مسافرتهای بعدی خود به اروپا فراهم آورد.

3 دو سال بعد، مظفرالدین شاه هوس سفر پرهزینه دیگری به فرنگستان کرد.

وی بعد از دریافت قرضه جدیدی به مبلغ ده میلیون روبل از روسیه و اعطای امتیازات تازه‌ای در شمال ایران به روس‌ها عازم فرنگستان شد.

دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا که در 22 فروردین 1282 آغاز شد شش ماه به طول انجامید و در این مدت مظفرالدین شاه از اتریش و آلمان و بلژیک و فرانسه و انگلستان و ایتالیا بازدید کرد.

مقصد نهائی مظفرالدین شاه در این سفر انگلستان بود.

در جریان دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا نارضایی عمومی در ایران بالا گرفت و مظفرالدین شاه بعد از بازگشت از این سفر مجبور شد امین‌السلطان را از کار برکنار و هیئتی مرکب از پنج وزیر برای اداره امور مملکت تعیین نماید.

عنصر شاخص این هیئت عین‌الدوله داماد مظفرالدین شاه بود که وزارت داخله را به عهده داشت و یک سال بعد با این مأموریت که هزینه سفر سوم شاه را به اروپا تامین نماید، به مقام صدراعظمی منصوب شد.

روس‌ها و انگلیسی‌ها دیگر حاضر نبودند وام تازه‌ای به ایران بدهند و عین‌الدوله برای تامین هزینه سفرشاه، مسیونوزبلژیکی را که به تازگی برای اداره امور گمرکات ایران استخدام شده بود با اختیارات فوق‌العاده‌ای مأمور افزایش درآمد گمرکات نمود.

فشار به تجار برای افزایش حقوق گمرکی بر نارضایی عمومی افزود و هنگامی که مظفرالدین شاه در خرداد ماه سال 1284 شمسی سومین سفر خود را به اروپا آغاز کرد زمینه برای قیام عمومی در ایران فراهم شده بود.

مسافرت سوم شاه به اروپا روز 16 خرداد 1284 آغاز شد و 4 ماه به طول انجامید.

این سفر نیز متعاقب دریافت یک وام 290 هزار لیره‌ای از بانک شاهی انگلیس عملی شد.

شاه یک سال پس از پایان سفر سوم خود در روز 13 مرداد 1285 در بستر بیماری فرمان مشروطیت را که متضمن ترتیبات تشکیل مجلس بود امضا کرد و روز 14 مهر ماه همین سال اولین دوره مجلس شورای ملی در حضور شاه افتتاح شد.

مظفرالدین شاه نخستین قانون اساسی ایران را که در دوره اول مجلس تنظیم شده بود روز هشتم دی ماه 1285 امضا کرد4و ده روز بعد در 18 دی 1285 درگذشت.

مظفرالدین شاه از جمله پادشاهان نالایق ایران بود.

در دوران حکومت وی اقتصاد ایران به ورشکستگی کامل رسید و بسیاری از منابع طبیعی، راهها و معادن کشور به بیگانگان واگذار شد.

ولخرجی‌ها و بذل و بخشش‌های بیجای شاه، خزانه کشور را خالی کرد.

دریافت وامهای سنگین با شرائط سخت از روسیه یا دولتهای اروپائی و سپس واگذاری امتیازات متعدد اقتصادی به آنان در تمام طول دوران سلطنت 10 ساله مظفرالدین شاه قاجار ادامه داشت.

گرانی، تورم، کمبود نان و ارزاق، تصرف املاک مردم توسط نزدیکان شاه و ظلم دولتهای منتخب وی علیه مردم، جامعه را به ستوه آورده بود.

شاه در اکثر سالهای حکومتش بیمار بود و اداره امور کشور در این مدت عمدتاً بر عهده امین‌السلطان،امین‌الدوله و عین‌الدوله، صدراعظم‌های وی بوده است.

مظفرالدین شاه مانند پدرش ناصرالدین شاه سفر سفرنامه نوشت.

اولین همسر او ام‌الخاقان دختر میرزا تقی‌خان امیرکبیر بود که محمدعلی شاه قاجار حاصل این ازدواج بود.

به هنگام فوت مظفرالدین شاه از وی 18 دختر و 6 پسر به نامهای محمدعلی میرزا، ملک‌منصور میرزا شعاع‌السطنه، ابوالفتح میرزا سالارالدوله، ابوالفضل‌میرزا عضدالسلطان، حسنعلی‌میرزا نصرت‌السلطنه و ناصرالدین میرزا ناصری باقی ماند.

مرورى بر عملکرد مظفرالدین شاه قاجار مظفرالدین شاه که در ردیف پادشاهان بسیار ضعیف و بى حال ایرانى به شمار مى رود در سنى به پادشاهى رسید که حالت مزاجى او مساعد با احراز چنین مقامى نبود.

وى که از دوران خردسالى از تندرستى و صحت مزاج برخوردار نبود در سن شش هفت سالگى به ولایتعهدى تعیین شد و نزدیک به چهل سال از عمر خود را در انتظار رسیدن به پادشاهى گذراند و زمانى به آرزوى دیرین خود نایل آمد که حال پرداختن به هیچ کارى را نداشت تا چه رسد به امر خطیر سلطنت در آن روزگاران!

این پادشاه ناخوش و علیل المزاج تمام صفات مملکت دارى را فاقد بود!

هیچگونه آشنایى با سیاست عصر خود نداشت و از نظرات دول استعمارى خاصه دولتین روس و انگلیس نسبت به ایران غافل بود!

دوروبر او را هم یک عده اشخاص طماع و پول پرست احاطه کرده بودند که جز منافع شخصى به چیز دیگر نمى اندیشیدند.

این جماعت که با وقوع قتل ناصرالدین شاه همراه ولیعهد از تبریز به تهران آمدند بر این باور بودند که خزانه شاهى مملو از طلاست و مى توانند از فرصت پیش آمده براى انباشتن جیب خود استفاده برند و چهل سال گرسنگى کشیدن ها را تلافى نمایند.۱ در حالى که موجودى خزانه شاهى براى برگزارى جشن هاى پنجاهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه به مصرف رسیده بود۲ و خیل گرسنگان رسیده از راه با صندوق هاى خالى روبه رو شدند و به ناچار دست به فروش اثاث سلطنتى زدند و اینها که تمام شد و چیزى دیگر در بساط باقى نماند که به معرض فروش درآید به دست و پا افتادند که از یکى از دو دولت روس و انگلیس وامى دریافت نمایند و صرف هوس بازى هاى خویش کنند!

قبل از این هم دولت ایران که عبارت از ناصرالدین شاه و صدراعظمش میرزاعلى اصغرخان امین السلطان مشهور به اتابک باشد با وثیقه گذاشتن گمرکات ایالت فارس وامى به مبلغ پانصد هزار لیره از بانک شاهى انگلیس دریافت کرده و به عنوان خسارت به کمپانى «رژى»۳ پرداخته بودند یعنى آنچه را که انگلیس ها براى گرفتن امتیاز توتون و تنباکو به شاه و صدراعظم و دیگران رشوه داده بودند چندین برابر آن را پس گرفتند که همین امر باعث دلخورى و رنجش شاه و صدراعظمش از انگلیسى ها شد و آنها را به روس ها نزدیک نمود!

این تغییر سیاست امین السلطان دشمنى انگلیسى ها را علیه وى برانگیخت و با فشارى که به شاه وارد آوردند مظفرالدین شاه با همه خدمتى که اتابک نسبت به او در برقرارى نظم و امنیت کامل پایتخت پس از قتل ناصرالدین شاه به خرج داده بود وى را به بهانه خستگى، از کار صدارت کنار گذاشت و در جمع درباریان و سران وزارتخانه ها و ادارات چنین اظهار داشت: «صدراعظم بیچاره دائماً بیمار است...

از فرط کارهاى مافوق طاقتش ناتوان گشته، به راستى هم تمام سنگینى امور دولتى بر دوش همان یک نفر قرار دارد، در صورتى که در اروپا پانصد نفر، پانصد نفر در اداره امور کشور شرکت دارند و در عین حال هر کدام تا گلو در کار مستغرق و از همه مهمتر اینکه هر کدام در قبال همان کار که به وى محول است مسئولیت دارند، اما اینجا صدراعظم بیچاره تک و تنها است.

او مدتى است که به من التماس مى کند لااقل قسمتى از بار کار را از دوش وى بردارم ولى تاکنون من از این کار شانه خالى کردم زیرا که مى دیدم هر چه باشد از عهده برمى آید، اکنون که صدراعظم بیچاره مدام در حال بیمارى است مجبور شده ام تقاضاى او را بپذیرم و مشاغل او را بین چند نفر تقسیم نمایم...»۴ (جمادى الثانى ۱۳۱۴) با کنار گذاردن اتابک از مصدر صدارت میرزاعلى خان امین الدوله که در دوره ولیعهدى شاه پیشکار او در آذربایجان بود به تهران احضار و بنا به تمایل و صوابدید انگلیسى ها به این سمت برگزیده شد!

در این هنگام بیمارى شاه مریض احوال شدت گرفت و اطبا صلاح اندیشى کردند که به اروپا سفر کند و در آب هاى معدنى آن دیار «رفع مضرت از وجود مبارک نماید»۵ که انجام این مسافرت نیاز به پول داشت!

امین الدوله جهت اخذ وام با انگلیسى ها وارد مذاکره شد.

شرایط پیشنهادى آنها براى پرداخت وام آنچنان سنگین بود که از جانب دولت ایران پذیرفته نشد و معامله صورت نگرفت و امین الدوله ناگزیر به استعفا شد.

(هفدهم محرم ۱۳۱۶) جانشین او حاج شیخ محسن خان مشیرالدوله نیز در مدت صدارت کوتاه دو ماهه خود به دریافت این وام موفق نگردید و پس از گذشت هجده ماه که اتابک در دوره برکنارى از کار در قم اقامت گزیده بود به مرکز فراخوانده شد و با اقتدار بیشتر در مسند صدارت قرار گرفت (شانزدهم ربیع الاول سال ۱۳۱۶) و نظر به سابقه روابط خوب با روس ها با آنها به مذاکره پرداخت و وامى به مبلغ ۵/۲۲ میلیون منات معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار لیره از طریق بانک استقراضى که به تازگى تحت نظر وزیر دارایى روسیه در ایران تاسیس شده بود با شرایط سهل تر از شرایط انگلیسى ها در اختیار ایران قرار گرفت که از جمله شرایط این قرضه آن بود که ۵۰۰ هزار لیره اى که براى پرداخت خسارت کمپانى رژى از بانک شاهى انگلیس قرض شده بود از این محل پرداخت شود و دولت ایران فقط به روس ها مقروض باشد و بدون موافقت و تصویب روسیه از دولتى دیگر وام نگیرد!

با دریافت این وام درباریان جانى گرفتند و در معیت شاه بار سفر به اروپا بستند.

این مسافرت که در دوازدهم ذیحجه ۱۳۱۷ مطابق ۱۹۰۰ میلادى انجام گرفت هفت ماه و بیست روز طول کشید و پولى را که از روس ها گرفته بودند (پس از کسر کمیسیون بانکى و غیره و پرداخت ۴۰۰ هزار لیره باقى مانده بدهى به بانک شاهى) تماماً در این مسافرت به مصرف رسید و کسى را هم جرات آن نبود که بپرسد یک سفر هفت ماهه و این همه خرج!

حتى وقایع نگار دربار که به خوبى مى دانست این پول به چه مصرف رسیده است خود را به تجاهل زد و نوشت: «من نمى دانم این پول را براى چه مصرف قرض کرده اند تا شرح آن بنگارم، فضول هم نیستم که تحقیق در این خصوص کنم...

همین قدر مى دانم که دولت براى مصلحتى این پول را قرض کرده است...

اما من که مور ضعیفى هستم از قرض خیلى مى ترسم»۶ اما شاه و اطرافیان را از قرض باکى نبود!

همین که به تهران بازگشتند به فکر قرضه دیگر افتادند که این وام جدید به مبلغ ده میلیون منات باز هم از روس ها گرفته شد و شاه و اطرافیان در ۲۹ ذیحجه ۱۳۲۰ براى بار دوم عازم فرنگ شدند (مظفرالدین شاه سفر سومى نیز به اروپا دارد که در این سفر شاهزاده عبدالمجید میرزا عین الدوله که مقام صدارت داشت همراه شاه بود.) در قرضه ثانوى از روس ها تجدیدنظرى هم در قرارداد تجارتى عهدنامه ترکمانچاى (فوریه ۱۸۲۸ / شعبان ۱۲۴۳) به نفع روس ها به عمل آمد.

در ماده ۳ از قرارداد مذکور میزان تعرفه گمرکى صادرات و واردات بین روسیه و ایران پنج درصد قیمت متاع وارداتى و صادراتى معین شده بود که این میزان بعدها مقیاس و زمینه اى شد براى کلیه معاهدات تجارتى با دول اروپایى!

که در قرارداد قرضه ۱۰ میلیون مناتى این تعرفه گمرکى به نفع روس ها تغییر یافت و در میزان حقوق گمرکى اقلام وارداتى و صادراتى در جهت منفعت روس ها تغییراتى داده شد!

«بعضى اقلام وارداتى مانند قند و نفت که از صادرات عمده روسیه به ایران بود و سابقاً پنج درصد گرفته مى شد به موجب تعرفه جدید به دوویک چهارم درصد تنزل کرد و مصنوعات و منسوجات ایرانى یا از ورود به روسیه ممنوع شد یا تابع پرداخت حقوق گمرکى سنگین گردید.»۷ معمولاً بدترین و ظالمانه ترین قراردادها که یک طرف آن دولتى زورگو و صاحب قدرت و طرف دیگر آن دولتى مظلوم قرار داشته باشد به عهدنامه ترکمانچاى تشبیه مى شود که دولت ایران براى دستیابى هر چه سریع تر به وام درخواستى از روسیه از عهدنامه ترکمانچاى هم پا فراتر نهاد و چنین تعرفه گمرکى یک طرفه اى را پذیرفت در حالى که در عهدنامه ترکمانچاى تعهدات ایران در باب گمرک تعهد متساوى و متقابل بود و از همه مال التجاره هاى وارداتى و صادراتى حقوق گمرکى یکسان دریافت مى شد!

یکى از اهداف دیگر روس ها در تغییر تعرفه گمرکى افزایش حقوق گمرکى مال التجاره هاى هندى و انگلیسى بود که نتوانند با امتعه روسى رقابت نمایند و به همین جهت براى جلوگیرى از اعتراض انگلیسى ها در ابتدا آن را محرمانه نگاه داشتند و با آنکه سفارت انگلیس در تهران جسته و گریخته خبرهایى دریافت مى کرد ولى نمى توانست باور کند که دولت ایران بدون جلب موافقت انگلیس به چنین کارى مبادرت نماید!

این قرارداد گمرکى در تاریخ ۲۷ اکتبر ۱۹۰۱ مطابق با ۲۶ رجب ۱۳۱۹ در هفت ماده به امضاى طرفین رسید و در ۱۴ فوریه ۱۹۰۳ به موقع اجرا گذاشته شد!

افشاى این قرارداد در آستانه اجراى آن نگرانى دولت انگلیس را فراهم آورد و شخص لرد لنزداون وزیر امور خارجه آن دولت با عجله و شتاب با نشان معروف «زانوبند» که مورد علاقه بى اندازه مظفرالدین شاه بود و در سفر خود به لندن موفق به دریافت آن نشده بود راهى ایران شد.

مظفرالدین شاه در سفر اول خود به فرنگ به واسطه فوت پسر کوچک ملکه ویکتوریا پادشاه انگلیس نتوانست به لندن برود و در سفر دوم بود که رفتن به انگلیس در برنامه شاه قرار گرفت و سرآرتورهاردینگ وزیر مختار وقت انگلیس در ایران در مارس ۱۹۰۲ تقاضاى شاه را به انجام این مسافرت و اینکه چگونه باید از شاه پذیرایى به عمل آید به شرح زیر به اطلاع دولت متبوع خود رسانید: «شاه ده روز در لندن توقف خواهد کرد.

شاه مایل نیست او را براى دیدن کارخانه ها هدایت کنند چون از صداى ماشین ها و غیره سرگیجه خواهد گرفت.

همچنین مایل نیست به میهمانى هاى رسمى و عمومى برود.

تشریفات این نوع مجالس را که متضمن نطق و خطابه خواهد بود دوست ندارد و مایل است بعضى روزها بدون تشریفات به تماشاى لندن برود و از جاهاى دیدنى بازدید نماید.

شاه مایل نیست در سان لشکرى حاضر شود ولى مایل است مانور بحرى را از خشکى تماشا کند!

شاه علاقه چندانى به دیدن اوپرا ندارد.

ترجیح مى دهد بالت هاى درجه اول را تماشا کند.

پذیرایى پادشاه انگلستان از شاه ایران در قصر بوکینگهام یا در قصر ویندزور صورت بگیرد.

شاه قصد دارد تاج گلى در آرامگاه ملکه ویکتوریا (که تازه درگذشته بود) بگذارد.

شاه به مهمانى رئیس شهردارى علاقه نشان نمى دهد و اگر بنا باشد به آن مهمانى برود چنانکه پدرش رفت میل دارد تشریفات آن خیلى مختصر باشد.»۸ شاه مایل بود که مراسم اعطاى نشان مورد علاقه اش «زانوبند» از طرف پادشاه انگلیس در برنامه پذیرایى گنجانیده شود که ادوارد هفتم جانشین ملکه ویکتوریا با اعطاى این نشان به یک مقام غیرمسیحى موافقت نداشت در حالى که ناصرالدین شاه غیرمسیحى به اخذ این نشان از دست ملکه ویکتوریا مفتخر شده بود!

در مرآت البلدان تشریفات دادن نشان «ژارتریاگارتر» معروف به زانوبند از سوى اعلیحضرت پادشاه انگلستان به ناصرالدین شاه به این شرح آمده است: «با جمع ملتزمین رکاب، اعلیحضرت به قصر ویندسور به دیدن اعلیحضرت پادشاه انگلستان تشریف بردند.

چون در پاى پله قصر پیاده شدند اعلیحضرت پادشاه انگلیس اعلیحضرت همایونى را استقبال کردند، جمع شرایط مودت و اعزاز ملحوظ شد.

بعد وزیر دربار پادشاهى نشان ژارتریاگارتر مکلل به الماس را که به زانوبند معروف و از نشان هاى معتبر انگلیس است و سواى اعلیحضرت پادشاه انگلستان که رئیس اداره این نشانند و شاهزادگان انگلیسى و سلاطین خارجه کسى داراى این نشان نیست براى اعلیحضرت شاهنشاهى آوردند، اعلیحضرت پادشاه انگلستان و امپراتوریس هندوستان برخاسته و به دست خود نشان را بر پیکر ملوکانه زدند و حمایلش را انداختند.»۹ ملکه ویکتوریا علاوه بر آنکه نشان زانوبند را زیب پیکر ناصرالدین شاه نمود پیش از آن هم این نشان را به دو تن از سلاطین غیرمسیحى دیگر یعنى سلطان عبدالمجید (۱۸۳۹ / ۱۲۵۵ ه.ق تا ۱۸۶۱ / ۱۲۷۷ ه.ق) و برادرش سلطان عبدالعزیز (۱۸۶۱ تا ۱۸۷۶ / ۱۲۹۳ ه.ق) شاهان عثمانى داده بود و علت مخالفت ادوارد هفتم جانشین ملکه ویکتوریا از ندادن این نشان به مظفرالدین شاه به نوشته هاردینگ این بود که «اگر بنا باشد نشان مشهور گارتر (زانوبند) به مظفرالدین شاه داده شود آن وقت دیگر هیچ عذر و بهانه براى دولت بریتانیا باقى نمى ماند که از اعطاى آن به سلطان عبدالحمید دوم۱۰ [۱۸۷۶ تا ۱۹۰۹ / ۱۳۲۷ ه.ق] سلطان وقت عثمانى که دو تن از اسلافش همین نشان را گرفته اند مضایقه کند در حالى که افکار عمومى ملت انگلیس با اعطاى هر نوع نشان و علامت تجلیل به این فرمانرواى خون آشام که هزاران تن از اتباع مسیحى خود یعنى ارامنه بدبخت را قتل عام کرده بود به شدت مخالف بود زیرا سلطانى که این همه مسیحى کشته بود استحقاق آن را نداشت نشانى را که مظهر فتوت و اخوت مسیحى است از دست یک پادشاه مسیحى دریافت نماید.»۱۱ پادشاه انگلیس تصمیم داشت عوض نشان زانوبند عکسى از خود و ملکه را «در قابى از طلاى مرصع به الماس اصیل آفریقاى جنوبى»۱۲ به شاه ایران هدیه نماید که مظفرالدین شاه نپذیرفت و آزرده خاطر از اینکه «غرور و مناعتش به شدت جریحه دار شده است»۱۳ لندن را ترک کرد.در انگلیس عمده مقامات دولتى مسئول در امر سیاست خارجى و در راس آنها شخص نخست وزیر نظر به ملاحظات سیاسى در دادن نشان زانوبند به شاه ایران اصرار مى ورزیدند و آن را به صلاح و مصلحت کشور مى دانستند!

بالفور نخست وزیر در نامه اى که به پادشاه کشورش نوشت یادآور شد که «اعلیحضرتا با توجه به نفوذ خطرناک روسیه در ایران موقعیت ما در این کشور فوق العاده حساس است و ما باید نقش خود را با کمال دقت و احتیاط بازى کنیم و در این بازى که در پیش داریم اغلب کارت هاى برنده متاسفانه در دست روس ها است با وصف اینکه از این حقیقت آگاهم که شاه ایران تقریباً آلت دست آنها است باز هم ابداً صلاح نیست (بلکه خطرناک هم هست) که همین ابزار ضعف را به کلى دور بیندازیم...

این یکى از آخرین کارت هاى برنده است که در دست ما باقى مانده و نباید آن را بى جهت ضایع نماییم.

سوم نوامبر ۱۹۰۲»۱۴ بعد از ارسال این نامه بود که از دفتر مخصوص سلطنتى نظر مساعد شاه به شرح زیر صادر گردید: «اعلیحضرت پادشاه انگلیس روى انگیزه وطن خواهى و به منظور جلوگیرى از نفوذ روسیه در ایران و نیز با در نظر گرفتن وظایف شامخ مقام سلطنت حاضر شده اند نشان و حمایل زانوبند را با همان شکل و شعار سنتى آن (با علامت صلیب سنت جورج) به پادشاه ایران اعطا کنند.»۱۵ پس از کسب موافقت شاه، هیات مخصوصى به ریاست شخص وزیر امور خارجه با نشان زانوبند در دوم فوریه ۱۹۰۳ وارد تهران شدند و مراسم اعطاى نشان به مظفرالدین شاه درقصر گلستان با تشریفات مخصوص انجام گرفت و شاه ایران همچون کودکان۱۶ خوشحال و شادمان که به دریافت چنین نشانى مفتخر شده است.

حال این نشان براى ملت ایران به چه قیمت تمام شد برایش مهم نبود، زیرا چیزى که براى زمامداران خودکامه ایران مطمح نظر نبود همانا ایران و مصالح مردم ایران بود!

آمدن لردلنزداون وزیر امور خارجه انگلیس در راس این هیات براى تقدیم نشان زانوبند به پادشاه ایران بدون علت هم نبود زیرا با افشاى قرارداد گمرکى ایران و روس که تاریخ اجراى آن ۱۴ فوریه ۱۹۰۳ تعیین شده بود اگر دولت انگلیس نظیر آن را به دست نمى آورد لطمه بزرگى به تجارت امپراتورى انگلیس وارد مى شد که هیات اعزامى به تهران موفق شد در نهم فوریه یعنى پنج روز قبل از اجراى تعرفه گمرکى جدید ایران و روس مشابه آن را با دولت ایران منعقد نمایند!

منابع www.sarab.com ماهنامه الکترونیکی جرقه