تحقیق پدیده شناسی- آگاهی

آگاهی محض:

1. آگاهی حسی     2. ادراک حسی     3. هوش یا عقل

آگاهی حسی:

نخستین مرحله آگاهی البته بی میانجی است که معنایش این است که (1) عین خود چیزی بی میانجی است و (2) پیوند ذهن به عین پیوندی مستقیم است بی میانجی بودن عین مایه فردی بودن است و امکان میدهد که عین را و این یا «آن» بنامیم. مستقیم بودن پیوند ذهن با عین مستلزم این است که عین مستقیماً به آگاهی ها در آید یعنی شعور ما بی میانجی دریابد که عین چیزی موجود و حاضر است بر خلاف هنگامیکه ذهن وجود چیزی را به یاری دلیل در می یابد. در اینجا میان ذهن متفکر و موضوع آن هیچ چیز میانجی نمی شود وجود عین برای آگاهی و وجدان اینک امری اکتسابی نیست بلکه حضوری است. این گونه ادراک بی میانجی عین فردی، آگاهی حسی نام دارد.

تنها چیزی که آگاهی حسی درباره عین یا موضوع خود می داند این است که آن عین هست یعنی فقط هستی را به عین نسبت مید هد و بس ذهن از هیچ گونه فرق و اختلافی درون عین یا از پیوند میان عینها خبر ندارد زیرا دانستن فرق و اختلاف و روابط نیز متضمن اندیشیدن است. پس عین در نظر ذهن در انزوای مطلق به سر می برد و با هیچ چیز رابطه ندارد.

ادراک حسی:

انتقال از آگاهی حسی به ادارک حسی به مدد همین خاصیت مجرد آگاهی حسی انجام می پذیرد. آگاهی حسی چون مجرد است ناقص و مجازی است و همین امر مایه صعود یا لکتیکی آن به پایه ادراک حسی می شود. زیرا آگاهی حسی دارای این تضاد درونی است که از یک سوی می کوشد تا عین فردی را دریابد و از سوی دیگر این عین فردی چیزی بی معنی  ناشناختنی و ناموجود است.

هوش یا عقل

ادراک حسی به نوبه خود با خویشتن دچار تضاد می شود و به همین دلیل جای خود را [به پایه بالاتری از آگاهی] وا می سپارد. تضادی که پیش می آید میان فرد کلی است آنچه به ادراک در می آید جنبه فردی دارد یا چنین می نماید که دارای جنبه فردی است. ولی در عین حال پیش تو آشکار شده است که تنها حقیقت و معنای آن در این است که نه فرد، بلکه کلی، یا بهتر بگوئیم مجموعه ای از کلیات است چیزی که به ادراک در می آید در آن واحد هم فرد است و هم فرد نیست. در نتیجه معلوم می شود که عین مدرک، «بافته ای از تضادها» است.

خود آگاهی

خاصیت شناساننده آگاهی محض، که آگاهی حسی و ادراک حسی و عقل را در بر می گرفت، این بود که عین را مستقل از ذهن و وجودی دست نیافتنی و بیگانه شناخت و صفت ساده و نمائی آن را در این می دانست که نافی نفس یا ذهن یا به عبارت دیگر چیزی جز خود است. خاصیت شناساننده مرحله تازه آگاهی، که اکنون زمینه سخن ماست، آن است که عین را نه هستئی بیگانه، بلکه با خویشتن یگانه می داند و چون بدین سان در می یابد که عین همان خودش است به پایه خود آگاهی می رسد. دیدیم که در حوزه پدیده شناسی، تکامل آگاهی به شکل یک رشته دگرگونی هایی در عین صورت می گیرد.

پس عین نخست به چیزی محسوس و منفرد، و سپس به صورت آمیخته ای از کلی و فردی و سرانجام به شکل کلی محض و مجرد در هیئت «مملکت قوانین» نمودار گشت اینک باز تغییری دیگر رخ می دهد. جهان کلیات برتر از حس که در مرحله عقل هنوز «جز خود» پنداشته می شد تحول می پذیرد و به ذهن یا خود بدن می شود. آگاهی که در مرحله پیشین پی برده بود که آن یا ذهنیت آن نیست و در واقع آگاهی بر جهان خارج، آگاهی بر خویشتن است. عین هنوز عینی خارجی است ولی با این وصف با ذهن یکی است. از این رو این مرحله تازه خودآگاهی نام دارد. انتقال از مرحله آگاهی به مرحله خودآگاهی به شیوه زیرا انجام می گیرد. عقل پی می برد که حقیقت عین در این است که کلی محض است. ولی هر چیز کلی جز اندیشه چیز دیگر نیست پس عین، اندیشه است  در طبع خویش همسان تفکر ذهنی است اما مطلب به اینجا تمام نمی شود. عقل با تصور کثرت جهان محسوسات به منزله نمد و وحدت کلیات به منزله حقیقت، نمود را متکثر و حقیقت را واحد می شناسد و بدینسان آنها را به دو جهان گوناگون جدا از هم وابسته می داند. ولی بعداً معلوم می شود که این جدائی، زائیده و هم است. زیرا واحد یا کلی چون بدینسان از هرگونه محتوای فردی و جزئی تهی شود به خلا محض بدل می شود. پس کلی به جای این است که آن گونه که عقل پنداشته نمودار حقیقت کامل باشد نیستی مطلق، یا در برترین وجه خود، صورتی میان تهی است. و کثرت جهان محسوسات نیز چون بدینسان از کلی جدا شود معمائی نگشودنی می نماید. آگاهی در مرحله عقل یک بار دیگر می کوشد تا تضاد درونی عین را که حاصل کثرت در وحدت است رفع کند و به این منظور گمان می برد که اگر کثرت و وحدت را بدین گونه در دو جهان گوناگون، جدا از هم نگه دارد برخوردی میان آنها روی نخواهد داد. ولی اینک روشن می شود که این دو ضد بی یک دیگر وجود نتوانند داشت. پس سرانجام عین را باید واحدی شناخت که در طبع خویش متکثر است یا آن را یک چیز، به نام کلیت یا وحدت دانست که به حرکت خود متکثر می شود. ولی هرگونه کلی که به اجزاء خود فرد شود و هر واحدی که بر رغم دیگر شدن با خود یکی بماند و عرضه فرقی شود که [در واقع امر] فرق نیست، صورت معقول است. از سوی دیگر، صورت معقول همان ذهن است. پس عین اینک همان ذهن است.

به سخن دیگر، ذهن می بیند که آنچه در عین، حقیقی است همان خودش است و عین، آینه وار، صورت آن را منعکس می کند پس در می یابد که عین نه چیزی جزء خود و بیگانه بلکه با آن یگانه است خود آگاهی این است.

خرد:

خود اینک استقلال «خود» های دیگر را باز شناخته است. ولی چون اکنون هر «خود» دیگری نزد حس خودآگاهی من در حکم خودآگاهی دیگری است پس آن «خود» [به دلیل این یگانگی سرشت] جز من چیز دیگری نیست هر «خود» «خود» ی دیگر را موضوع خویش قرار داده است و با نظاره آن خویشتن را نظاره می کند. پس در اینجا دو عامل موجود است: