کلمه انگلیسی CRUISE در فارسی به مفهوم سفر دریایی و گشت زنی می باشد. وقتی این کلمه همراه با موشک به کار می رود، طبق نظر کارشناسان کنترل تسلیحات، جنگ افزارهای با کلاهک هسته ای (حداکثر برد 500 الی 600 کیلومتر) را شامل می شوند.
ویژگیهای موشک کروز
موشک کروز دارای چهار ویژگی زیر است :
1) موشک در طبقات پایین جو (30 کیلومتر با 10000 پا) از نیروی برا ( LIFT ) ایرودینامیکی استفاده می کند.
2) در حین پرواز قادر به تغییر مسیر و ارتفاع بوده و می تواند به دفعات این کار را تکرار کند.
3) بردی بیشتر از 50 کیلومتر دارد.
4) در یک پرواز عادی یکسره، موشک در تمام مسیر هدایت شده و حامل انواع مختلفی از سرجنگی است.
با تعریف فوق، موشکهای کروز، امروزه طیف گسترده ای از موشکها- ( نظیر استیکس[1] روسی، کرم ابریشم چینی، اگزوست[2] فرانسه و هارپون[3] امریکا) را در بر می گیرد. موشکهای کروز معمولا از تکنولوژی هواپیما استفاده می کنند و دارای کلاهک مشابه، کوچکتر و ارزانتر ار موشکهای بالستیک هستند. به کارگیری سیستمهای ناوبری و هدایت پیشرفته دقیق نظیر GPS باعث شده تا نسبت به موشکهای بالستیک دقت بیشتری را دارا بوده و به همین دلیل از توسعه و تولید بیشتری نیز برخوردار باشند.
از نظر قدمت، سلاح المانی DOODIL BUGS V1 اولین کروز عملیاتی است که در سال 1994 علیه انگلیس به کار گرفته شد. DOODIL BUGS V1 با 70 درصد ناکامی از موفقیت نسبی برخوردار بودند. پرواز مستقیم و سرعت کم این موشک باعث می شود که درجه اسیب پذیری و ضایعات ان بیشتر شود. و همچنین به وسیله رادارهای دشمن کشف، رهگیری و توسط هواپیماهایی که سرعت بیشتری را دارند، مورد هدف قرار بگیرند.
بعد از جنگ جهانی دوم هر دو بلوک شرق و غرب دستیابی به موشکهای دور پرواز همراه با انعطاف پذیری بیشتر را دنبال کردند تا اینکه در سال 1970 پیشرفتهایی در میکروالکترونیک، کامپیوتر و موتورهای توربوفن کوچک حاصل شد. بهره گیری از این دو پدیده، تکنولوژی ساخت موشکهای کروز امروزی را امکان پذیر کرده است.
این موشکهای در واقع مشابه یک هواپیمای بدون خلبان، در همه مراحل پرواز دارای هدایت است. موشکهای کروزی که امروزه در دسترس هستند دارای انواع پرتابی از زمین پایه[4]، هواپرتابی یا هواپایه[5]، دریاپایه یا دریاپرتابی[6]، با برد 600 الی 2500 کیلومتر هستند.
نکته مهم در مورد موشک کروز این است که این موشک- به دلیل اینکه برای رسیدن به هدف با سرعت کمتر از یک ماخ حرکت می کند- به ساعتها پرواز نیاز دارد. با این وضعیت با توجه به هدایت اینرسی اولیه این امکان وجود دارد که موشک صدها متر از مسیر منحرف شود. زیرا اگر چه با هدایت از این نوع اینرسی، امکان انحراف برای موشکی که دهها دقیقه پرواز میکند کم است، ولی برای موشکی که ساعتها باید ادامه طریق دهد، این هدایت مناسب نیست. برای رفع عیب باید نوعی تصحیح در مسیر انجام شود تا در عمل مکمل هدایت اصلی ان باشد.
روش هدایت موشک کروز
غیر از سیستم هدایت اینرسی، امروزه از روشهای دیگر نیز در سیستمهای هدایت کروز استفاده می شود، این روشها عبارتند از :
1) سیستم انطباق متقابل پشت سرهم جغرافیایی[7]
این سیستم براساس اطلاعات دقیق توپوگرافی از زمین هدف استوار است. در این روش، محوطه ای از سطح زمین به طول 10 کیلومتر و به عرض 2 کیلومتر به مربع های یک صد متری تقسیم و ارتفاع متوسط در هر کدام از انها را مشخص و به صورت ماتریکس ( 2000 رقم مختلف و هر رقم مخصوص مربع خاصی از زمین مورد نظر) به صورت عددی[8] به حافظه کامپیوتر وارد می شود. موشک وقتی به محوطه مورد نظر رسید، ارقام اندازه گیری شده را با ارقام ارسالی از موشک، در حافظه مقایسه می کند و با توجه به نتیجه مقایسه، موقعیت محل شناسایی شده و دستور بعدی را از طریق دستگاه محاسبه، به سیستم کنترل اتوماتیک صادر می کند. بررسیهای بعدی در زمانی که موشک به هدف نزدیک می شود، انجام می گیرد و سرانجام انتخاب مسیر می شود. در موشکهای کروز دریاپایه اولین و بزرگترین بررسی بلافاصله پس از عبور موشک از دریا و رسیدن به خشکی انجام می شود.
موشکهای موجود امکان ذخیره 20 نقشه در حافظه خود را دارند. این روش هدایت برای زمین هایی که از عوارض و ناهمواریهای زیاد برخوردارند، مناسب می باشد.
2) سیستم CDS [9]
گیرنده ماهواره ای موجود در موشک، کشتی، ایستگاه زمینی متحرک یا ثابت با دریافت فرکانسهای حاوی اطلاعات ماهواره ای ( 3 یا 4 ماهواره ) موجود در مدار زمین و انجام محاسبات، موقعیت مکانی را محاسبه و تعیین می کند.
برای سهولت دستیابی به ماهواره های مورد نیاز در هر لحظه و هر نقطه از زمین, تعداد34 ماهواره به این منظور پرتاب شده است. با این وضعیت امکان تعیین موقعیت در هر لحظه و نقطه زمین فراهم است. این سیستم بخصوص برای مسیرهای دریایی مناسب می باشد.
شکل 24 :
شکل 25 :
شکل 26 :
شکل 27 :
4) سیستم DSMAC [10]
این هدایت مخصوص بخش پایانی مسیر موشک است. تصمیم گیری در این روش مقایسه تصاویر تلویزیونی محلهای مورد نظر و مقایسه ان با تصاویر اصلی از قبل گرفته شده به صورت اطلاعات عددی استوار است. در این سیستم، پس از انجام عمل مقایسه و تطبیق، موشک موقعیت خود را تعیین و پس از محاسبه انحراف مسیر و انجام اصلاحات، سرانجام موشک به فاصله 10 متری، خود را به هدف می رساند. نکته مهم در این روش، توان مقایسه تصاویر بی شمار با تصویر حقیقی است و مقایسه کننده های تصویری ان قادر به مقایسه 10000 پیکسل نوری در چندین ثانیه هستند.
5) توصیف
چنانچه محوطه ای که موشک کروز از ان پرواز می کند، عاری از تجهیزات پدافندی و عملیات خصمانه باشد، این موشک مسیر خود را در ارتفاع 5000 یا 10000 پایی ادامه می دهد. در صورت برخورد به فضای محافظت شده، کروز ارتفاع خود را کم می کند و به 50 الی 300 پا تقلیل می دهد. ارتفاع حقیقی در این حالت به تندی و شیب و همچنین زیاد بودن عوارض زمین بستگی دارد.
کنترل موشک از طریق سطوح ایرودینامیکی ان انجام می شود. از این نظر همانطوری که قبلا اشاره شد موشک کروز شبیه هواپیمای بدون خلبان است.
اغلب موشکهای کروز از جایگاه و محلهای استقرار خود با استفاده از بوستر سوخت جامد، پرتاب می شوند و بعد از روشن شدن موتور توربوفن هوازی، بوستر جدا و تنها موتور اصلی باعث رانش ان به جلو می شود.
از نظر توسعه کروز، هر دو نوع هواپایه و دریاپایه همزمان و به موازات هم، در سال 1972 شروع شده است. اولین پرتاب کروز از زیردریایی SLCM [11] در سال 1976 انجام شد.
علی رغم اینکه رقابتی بین هواپرتابی ( ALCM ) و دریاپرتابی ( SLCM ) وجود داشت، به علت پی گیری و تأکید نیروی دریایی، مدلهای دریایی زودتر و در سال 1983 وارد خدمت شد.
نکته قابل ذکر، این است موشک یا هواپیمایی که از ارتفاع بالا پرواز می کند، سوخت کمتری مصرف و برد آنها بیشتر میشود و وقتی به دلایلی که بیان شد موشک در ارتفاع پایین تری پرواز می کند برد آن کمتر می شود.
انواع موشک کروز
انواع مختلفی از موشک کروز تاکنون معرفی شده که به قرار زیر می باشد :
موشک BGM-199A TLAM-N [12]
این نوع موشک مجهز به سرجنگی هسته ای W80-0200KT است و برای حمله به اهداف استراتژیک زمینی طراحی شده است. از هدایت اینرسی همراه با هدایت DSMAC در بخش پایانی برخوردار است.
موشک BGM-109B/TASM [13]
یک نوع موشک ضد کشتی که جرم سرجنگی آن 55/454 کیلوگرم ( حاوی مواد منفجره شدید ) است. این موشکها از سیستم هدایت بهسازی شده هارپون در بخش میانی و هدایت اینرسی همراه با آشیانه یاب راداری فعال ( UPW-23 ) در بخش نهایی استفاده می کنند.
موشک BGM-109C TLAMC [14]
سرجنگی این موشک نیز مشابه BGM109B حاوی 55/454 کیلوگرم مواد منفجره شدیدالانفجار است و برای هدف گیری اهداف زمینی طراحی شده است. این مدلهای کروز از هدایت اینرسی همراه با سیستم ترکام برخوردار است.
موشک TLAMDBGM-109D [15]
این موشک علیه افراد و نیز اهداف زرهی سبک طراحی شده است. سرجنگی آن از نوع لت و پاری- برای افراد- و شکل دار- برای اهداف زرهی- است.
موشک TASMBGM-109E [16]
این موشک ضد کشتی بوده و سرجنگی آن حاوی مواد منفجره شدیدالانفجار، (مشابه موشک BGM-109B ) است و سرجنگی آن به امواج الکترومغناطیسی ( امواج راداری و مخابراتی ) حساس است.
موشک BGM-109F TAAM [17]
این موشک مشابه موشک BGM-109D می باشد. سرجنگی آن برای حمله به پایگاههای هوایی و تسهیلات هواپیماها طراحی شده است.
موشک BGM-109G [18]
در این موشک از سرجنگی هسته ای W84 استفاده شده است.
موشک ABM-109C [19]
موشکی هوا به زمین که دارای برد متوسط است. این موشک مخصوص هواپیماهای نیروی دریایی بوده و سرجنگی آن به جرم 120 کیلوگرم حاوی مواد انفجاری شدید می باشد.
موشک AGM109H MRASM [20]
نوعی موشک کروز هواپرتابی است که از توان لازم جهت نفوذ در فضای اهداف محافظت شده برخوردار می باشد.
موشک AGM109 TASM [21]
نوعی موشک کروز هواپرتابی است و برای اهداف سطحی دریایی طراحی شده است. جرم مواد انفجاری، سرجنگی و کلاهک آن 120 کیلوگرم می باشد.
موشک AGM-109J MRASM [22]
این نوع موشک دارای مهمات خاص بوده و مخصوص نیروی دریایی است.
موشک MRASMAGM-109L [23]
این نوع موشک حاوی نوع خاصی از مهمات به جرم 120 کیلوگرم است که برای نیروی دریایی ساخته شده است.
بحث بر روی موشکهای کروز، در پیمان INF بین آمریکا و روسیه مطرح بوده و تحت پیمان مذکور، تنها مجوز تولید 880 فروند کروز سرجنگی هسته ای برای آمریکا داده شده است. برد این موشکها نیز در سطح 450 کیلومتر محدود شده است.