دانلود مقاله شاعران و نثر نویسان پارسی گوی قرن هفتم و هشتم

مقدمه عده ای از شاعران پارسی گوی از بازماندگان دوران قبل از حمله مغول هستند و یا از کسانی که در دوره مغول می زیستند.

دسته دیگر در دوران مغول در دستگاه امارتهای کوچک یا خاندانهای بزرگ زندگی می کردند و یا در خانقاههای متصوفه زیر دست مشایخ بزرگ ایران و خارج ایارن بودند.

آخرین دسته کسانی هستند که در بین حکومت ایلخانان و حمله تیمور در خدمت ملوک الطوائف ایران و نواحی مجاور بودند.

ایران در دوره مغول: در این دوهر ادبیات حیرت انگیز و بزرگی از ایرانیان بوجود آمد.

جنوب ایران کمتر از ممالک شمالی و مرکزی و غربی دچار خسارت شد.

انهدام مؤسسات دینی: هر چند به واسطه قتل عام فضلا طلاب و انهدام مدارس و مساجد و کتابخانه ها دچار اختلال و پریشانی شد ولیکن آسیب بعضی کمتر بود.

مغولان بت پرست به فلسفه و حکمت توجهی نداشتند ولیکن نسبت به مدایح شعرا بی اعتنا نبودند.

در این دوره مورخین در جه اول در زبان فارسی به ظهور رسیدند.

شعرا و صوفیه عصر ایلخانان: در این دوره دو نفر از شاعران که درجه بالاتر از بقیه بودند: جلال الدین روحی سعدی شیرازی بسیاری از ادبا و کسانیکه ادبیات ایران را در هند مطالعه کردند مرتبتی بالا داشتند و مقام آنها را بعد از مولوی و سعدی قرار می دهند.

امیر خسرو دهلوی حسن دهلوی بدر چاچی که هر سه در هندوستان بودند.

در این میان چند تن از شعرای ایران که در ایران نشود نما یافتند و بعد کرم و سخاوت پادشاهان مغول در دهلی آنها را جلب کرد از ایران مهاجرت کردند به امید آنکه بضاعت ادبی آنها در هند خریدار داشته باشد.

مرحوم شیلی نعمانی(شعر الحجم) به زبان اردو: بر شرح احوال شعرای ایران از فردوسی تا حافظ و چند صفحه از امیر خسرو و حسن دهلوی نگاشته است.

اما با اینکه ادبیات فارسی که در هند به ظهور رسیده به طور کلی آن لطف را که در کلام ایرانیان اصلی است ناقد می باشد.

در ابتدا به ذکر نام چند شاعر معروف و شرح احوال آنها و سپس دیگران اشاره می کنیم: امیر خسرو دهلوی: از شاگردان شیخ بزرگ نظام الدین اولیا بود.

در موسیقی نیز همچون شعر معروف بود.

ترک نژاد بوده و در ولایتی در هندوستان تولد یافت.

در زمان حیاتش از پنج پادشاه نوازشها دید.

دولتشاه معتقد بود که قریب یک کرور بیت بنظم در آورده.

از آثار او «کتاب لیلی و مجنون» «مرگ مادر و برادر»مرثیه گفتند و ابیاتی خطاب به دخترش عفیفه.

بدر چاچی: در هندوستان شهرتی بسیار داشت و در ایران غیر معروف می باشد.

از شعرای ماوراء النهر است و در شهر چاچ که امروزه به شهر جدید تاشکند تبدیل یافته است.

کلام او به اشکال معروف است در تمام اشعار فارسی از قلم شعرای ترک نژاد یا تحت حمایت ترکان عمومیت دارد.

حافظ شیرازی: شمس الدین محمد شیرازی ملقب به لسان الغیب و ملتخص به حافظ.

اوایل قرن هشتم بوده.

نزد علمای بزرگ از جمله قوام الدین عبدالله در علوم به مقامی رفیع رسید.

شاه شیخ ابواسحاق اینجو را به القاب«جمال چهره اسلام» «سپهر عام و حیا» می شود.

دیوان حافظ که یک دیوان عرفانی هست که محور جهان بینی عرفانی«وحدت وجود» است.

مسئله دیگر وحدت تجلی است یعنی جهان با یک تجلی حق بوجود امده و مسئله دیگر راز خلقت جهان .

اگر چه باد فرحبخش و باد گلبیز است به بانگ چنگ مخور که محتسب تیز است صراحی و حریفی گرت به چنگ افتد به عقل نوش که ایام فتنه انگیز است در آستین مرقع پیاله پنهان کن که همچو چشم صراحی زمانه خون ریز است زرنگ باده بشوییم خرقه ها در اشک که موسوم ورع و روزگار پرهیز است.

مولوی: مولانا جلال الدین بلخی یکی از بزرگترین شاعران ایران از حیث بلندی افکار شور انگیزی اشعار و مقدار شعر لقبش در دوران حیات مولانا بوده و قرنها بعد مولوی با نامهای «مولوی روم» «مولوی رومی» شهرت یافته و در بعضی از اشعارش تخلص خاموش خوش دیده می شود.

در سال 604 در بلخ متولد شد آشنایی او با شمس تبریزی صلاح الدین زرکوب حسام الدین چلپی باعث شد تا بخشی از سروده های خود را به نام شمس الدین تبریزی و 70 غزل از غزلهایش را با نام صلاح الدین زرکوب و حسام الدین باعث پیدایش یکی از بزرگترین آثار ذوق و اندیشه بشری به نام معنوی گردد.

پس از مرگ مولانا او را در کنار پدر به خاک سپردند.

بر سر تربت او بارگاهی است که به «قبله خضراء» شهرت دارد.

آثار مولوی: «مثنوی معنوی» «غزلیات شمس تبریزی» «رباعیات» «فیه مافیه» «مکاتیب» «مجالس شعر» عاشقی پیداست از زاری دل نیست بیماری چو بیماری دل علت عاشق از علتها جداست عشق اصطرلاب اسرار خداست هر چه گویم عشق را شرح و بیان چون به عشق آیم خجل باشم از آن گرچه تفسیر قلم روشنگر است لیک عشق بی زان روشن تر است.

گرچه تفسیر قلم روشنگر است لیک عشق بی زان روشن تر است.

سعدی: شرف الدین مصلح شیرازی ملقب به ملک الکلام واضح المتکلمین در حدود سال 606 هجری عمر خود را به سرودن غزلها.

قصائد.

تألیفات.

رسالات مختلف.

وعظ و تذکیر می گذراند.

از میان آثار منظوم او گذشته از غزلیات و قصائد مثنوی مشهور وی است که به سعدی ناومه و بوستان شهرت دارد.

در اخلاق و تربیت و وعظ و در ده باب تنظیم شده: «عدل» «احسان» «عشق» «تواضع» «رضا» «ذکر» «تربیت» «شکر» «توبه» «مناجات»و «ختم کتاب » در نثر گلستان دارای یک دیباچه و هشت باب: باب اول «سیرت پادشاهان» باب دوم« اخلاق درویشان» باب سوم« فضیلت و قناعت» باب چهارم: «فوائد خاموشی» باب پنجم: « عشق جوانی» باب ششم :« ضعف و پیری» باب هفتم:«تربیت» باب هشتم: « آداب صحبت».

مقبره او به جهت انتساب او به تکیه سعدیه معروف است.

سبک او روان و لطف و سادگی و شیوایی و انسجام و فصاحت و فریبندگی الفاظ در اشعارش است.

کلیات سعدی از نظم و نثر شامل نه هزار بیت می شود.

همه عمر برندارم سر از این خمار مستی که هنوز من نبودم که تو در دلم نشستی تو نه مثل آفتابی که حضور و غیبت افتد دگر روند و آیندو تو همچنان که هستی چه حکایت از فراقت که نداشتم ولیکن تو چو روی باز کردی در ماجرا ببستی نظری به دوستان کن که هزار بار از آن به که تهیتی نویسی و هدیتی فرستی خواجوی کرمانی: ابو العطا کمال الدین متخلص خواجو المرشدی کرمانی و ملقب به نخلبند از شعرای بزرگ قرن 8 به دلیل انتساب به فرقه مرشدیه (از پیروان شیخ مرشد ابوالحق کازرونی) این نسبت را برای او حاج خلیفه آورده است.

در سال 689 ه.ق در کرمان متولد شد.

با خواجه حافظ معاشرت داشت و در منظومه «کمال نامه» 744 از پسر خود مجید الدین ابو سعید علی نام می برد.

آثار او: مثنویات: سام نامه منظومه ای حماسی و عشقی به تقلید از شاهنامه فردوسی که 4500 بیت به دست آمده بنام مجید الدین وزیر.

مثنوی عاشقانه: داستان عشق همایون و هما در سال 732 در 4407 بیت در بغداد سرود بنام ابو سعید وزیرش.

گل و نوروز: برای نظیره سازی در برابر خسرو وشیرین نظامی به سال 742 در 5302 بیت.

روضه الانوار: به پیروی از منظومه مخزن الاسرار نظامی بیش از دو هزار بیت در بیست مقاله و هر مقاله در یک مقدمه و یک حکایت و استنتاج که مباحثی از اخلاق و عرفان را مطرح کرده و در سال 743 هجری به اتمام رسید.

کمال نامه: منظومه ای عرفانی در 12 باب بر وزن سید العباد سنایی مشتمل بر خطابه هایی با عناصر ارواح و عقول در یکهزار و هشتصدو چهل و نه بیت به نام شیخ مرشدالدین و به اسم ابواسحق اینجو.

گوهر نامه: در یک هزار بیت به نام امیر مبارزالدین به سال 746.

تاریخ وفات وی به سال 750 در کرمان بوده و قبرش در تنگه ا… اکبر شیراز نزدیک دروازه قرآن.

عبید زاکانی: خواجه نظام الدین عبید ا… قزوینی معروف به عبید زاکانی از خاندان زاکانیان قزوین .

وی شاعری طنز پرداز و نویسنده ای آگاهع بود در اوایل قرن هشتم هجری.

اهمیت او در داشتن روش انتقادی و بیان مفاسد اجتماعی به طریق هزل و شوخی در آثار منظوم و منثور است.

کلیات عبید زاکانی شامل منظومه ها و رساله های منثور است در میان آنها اشعاری از قصیده و غزل موجود است و منظومه انتقادی موش و گربه و مثنوی عشاق نامه و رساله های اخلاق الاشراف.

ده فصل.

دلگشا .

صد پند.

وفات وی بین سالهای 772-768 فخر الدین عراقی: فخر الدین ابارهیم همدانی متخلص به عراقی شاعر و عارف قرن هفتم در سال 610 در دهی به نام کمجان در بیرون شهر همدان بدنیا آمد.

از خصوصیات عراقی رفتار محبت انگیز و بی ریا.

ادب و نزاکت و فروتنی و مهربانی اوست.

بهاءالدین ذکریا.

بابا کمنال جندی.

معین الدین پروانه مجذوب او و اشعارش گشتند.

وی در مصر سمت پیشوای مشایخ متصوفه مصر را داشت.

وفات وی سال 688 در دمش بود.

سفرهای او به هندوستان.

سفر حج.

روم.

مصر.

آثار عراقی: دیوان اسعار: «غزل» «قصیده» «قطعه» «ترجیح بند» «ترکیب بند» و «رباعی» است در 4515 بیت و عشاقنامه با 5568 بیت.

در سبک او صداقت و هیجانات وجود دارد.

دارای الفاظ معمولی و کلمات ساده و گاهی کلمات عربی بکار رفته است.

سراج سگزی: از شعرای معروف قرن هفتم هندوستان در سیستان مقیم بوده و پس از کشته شدن شاه از آنجا گریخت.

دیوان وی شامل 5000 بیت و در سبک قصیده خراسانی توانمند بود.

سعد الدین سعید هروی: از شعرای دربار مغول.

ابتدا مداح وزیر خراسان خواجه عزالدین فریومدی بود وبعد به دربار مغول راه یافت و مداح غازان خان والجایتو بود.

قصایدی به سبک شعرای عراقی می سرود ولی دیوان او در دست نیست و از اشعار او چند قصیده مانده است.

خواجه حکیم عمید الدین لوبکی: از مردمانقصبه لوبک از توابع سنام در هندوستان.

در سال601 متولد شد.

در زمان سلطان نصیر الدین محمدبن بلبن معروف به خان و مشهور به قاآن ملک و مداح ناصرالدین محمودشاه از سلاطین دهلی بود.

اشعار وی را در فرهنگها شباهد لغات بسیار آورده اند.

قصیده را به سبک شعرای آذربایجان می سرود و در شعر عمید تخلص می کرد.

دیوان وی نمانده ولی بعضی از قصاید او در دست است.

زرتشت بهرام بن پژدو: از زرتشتیان مقیم هندوستان.

روایاتی را که در میان زرتشتیان راجع به زندگی زرتشت پیامبر را به نامزراتشتنامه بحر متقارب به نظم آورده و همچنین کتاب ارداویرافنامه از متون پهلوی به نظم آورده.

اوحدالدین حامدبن ابیالفخر کرمانی: از عرفای مشهور قرن7 و از مریدان شیخ راکنالدین سجاسی و با شمس تبریزی معاشرت داشته.

فخر الدین عراقی.

اوحدی مراغه و سید حسین از شاگردان او بوده اند.

رباعیات وی در تصرف و به اسم عمر خیام معروف است و همینطور مثنوی مصباح الارواح را سرود که یکی از بهترین منظومات عرفانی ایران است و دارای 118 بیت.

عمری اصفهانی: متخلص به قمر و معروف به نظام اصفهانی(قاضی نظام الدین) از شعرای عراق قرن هفتم در اصفهان می زیسته قصیده را به سبک عراقی با الفاظ و معانی دقیق گفتند.

در سرودن اشعار مامع توانا بوده و دیوان او شامل 4000 بیت است.

کیکاووس رازی: کیکاووس پسر کیخسرو و از شاعران زرتشتی.

منظومه پر ارجی موسوم به زراتشت نامه از اوست.

این منظومه حماسی دینی است بحر متقارب دارای 1500 بیت در شرح زندگی زرتشت پیامبر که از قدیمی ترین منظومه های دینی به زبان فارسی است و به نظم است و در اوایل قرن 7.

شیوه گفتارش حماسی است و با بیان روان و کهنه .

نثر نویسان: با حمله مغولان به ایران و بر افتادن حکومت بغداد و سلسله های حکومتهای خوارزمشاهیان و سلاطین و امیران نواحی مختلف ایران اوضاع سیاسی و اجتماعی و ادبی کشور دچار دگرگونی گشت چه با سقوط خلافت عباسیان و از هم گسیختگی و متلاسی حکومت سیاسی و دینی اسلام نویسندگان و دانشمندان ایرانی رفته رفته به زبان فارسی مصنوع پرداختند وتألیف کتب علمی و دینی بیش و کم بوسیله عده ای از علما همچنان به زبان عربی صورت می گرفت اما با توجه مغولان به تاریخ و تاریخ نویسی کتب تاریخی فراوانی پدید آمد.

علاوه بر این کتب ادبی چندی نیز تألیف گردید که عبارتند از: ابو عمرمنهاجالدینسراج معروف به مهاج سراج.( طبقات ناصری را درباره تاریخ هند) حمدا… مستوفی ابوالشرف جرفادقانی: تاریخ غزنوی ترجمه از کتاب تاریخ یمنی.

خواجه عطاملک جوینی(تاریخ جهانگشا) شعر در قرن هفتم: ملک الشعرا قانعی طوسی سراینده کتابی به نام سلجوق نامه به تقلید شاهنامه که شامل 30جلد و 300000 بیت بود و در اواخر قرن 7 می زیست.

مجدهمگر یزدی شیرازی در قصیده و غزل ماهر و صاحب دیوانی با 7000 بیت.

امیر خسرو دهلوی از شاعران بزرگ خمسرای به تقلید نظامی دارد.

همام الدین تبریزی مستوفی بسال 714 هجری دیوان غزلیات وی مشتمل بر دو هزار بیت و صاحب مثنوی و صاحب نامه.

در قرن هشتم: شاعران و گویندگان از لحاظ عده بسیار بودند اما کمی تنزل ادبی در آثار موجود این قرن به چشم می خورد.

عده ای از شاعران ایرانی به هند مهاجرت کردند و در دربارهای مغولان در هند شاعران ایرانی و هندی به پارسی شعر می سرودند.

عده ای نیز از شاعران به ملوک کوچک از جمله آل جلایر و آل مظفر یا دربار عثمانی وابسته بودند.

شاعران بزرگ این قرن: محمود شبستری: از شاعران و عارفان بزرگ ایرانی دارای اشعار و رسالات از جمله حق الیقین و حرات المحققین بود.

اوحدی مستوفی(738) سراینذه اشعار لطیف عرفانی از جمله مثنوی جام جم و دیو.انی با 7000 بیت .

ساوجی مستوفی (778) کلیات اشعارش در ده هزار بیت.