تاریخچه والیبال درجهان
والیبال درسال 1895 میلادی مطابق باسال 1274 شمسی توسط ویلیام .ج . مورگان مدیر Y.M.C.A در هولیک ایالت ماساچوست آمریکا ابداع شد. درابتدا این ورزش مینتونت نام گذاری شده بود ودلیل انتخاب یان نام برای همگام نامعلوم بود. تحت تأثیر محبوبیت فراوان بسکتبال دربین عامه، مورگان تصمیم گرفت برای دانشجویان خود ورزشی را بوجود آورد که بازی ازروی تور انجام گیرد و لذت بخش باشد . مورگان با استفاده ازتوئی توپ بسکتبال که بدلیل سبکی وزن به دستها آسیب نمی رساند بازی را شروع کرد. با وجود اینکه بطور آهسته و کند از Y.M.C.A آغاز شد ولی طولی نکشید که طولی نکشید که درکلیه شهرهای ماساچوست و نیوانگلاند عمومیت یافت.
دراسپرینگ فیلد، دکتر ت-آهالستیگ با مشاهده بازی، مینتونت را به والیبا ل تغییر نام داد، زیرا قصد اساسی از بازی کردن، فرستادن و برگشت دادن (ردو بدل کردن) توپ از روی تور است که کلمه والیبال درمعنا این نیت را مشخص می سازد. با اینکه والیبال درآغاز ورزش سالنی بود و درمحل های سرپوشیده بازی آن انجام می شد و اساساً برای فعالیت های سرگرم کننده پیشه وران و تجّار اختصاص یافته بود ولی کم کم به زمین های روباز کشیده شد و بعنوان یکی ازفعالیت های جالب توجه تابستانی درآمد وبه شدّت تعقیب می شد. درآغاز برای بازی والیبال قوانین خاصی تدوین نشده بود، هرفرد و درهرکشوری بمیل خود و بطریق مختلف با توپ بای میکردند. رفته رفته والیبال درمناطق و نواحی مختلف جهان گسترش می یافت. همچنانکه هر ابداع یا اختراعی درآغاز با نواقص همراه بوده و به مرور زمان تکمیل و رفع نواقص می شود، والیبال نیز ازاین قاعده مستثنی نبود و کم کم قوانین برای این بازی وضع شد وروشها وحرکات تکنیکی جایگزین حرکات قبلی گردید.
درسال 1900 پذیرفته شد که امتیازات هرست بازی 21 پوئن باشد.
درسال 1912 سیستم چرخش به تصویب رسید.
درسال 1917 پذیرفته شد که هر ست بازی 15 پوئن (امتیاز) باشد.
درسال 1918 تعداد بازیکنان هرطرف زمین 6 نقر پیشنهاد شد که مورد قبول عامه قرارگرفت.
درسال 1921 موافقت شد که هرتیم باسه ضرب توپ را به طرف دیگر بفرستد.
درسال 1923 اندازه زمین بازی 9×18 متر تعیین شد.
بمرور درسالهای بعد، قوانین فراوانی برای این بازی وضع شدودر بسیاری ازقوانین قبلی نیز تغییراتی حاصل گشت که هنوزهم این تغییرات (سال2000) ادامه دارد و هرچهار سال یکبار درکنگره بین المللی والیبال تغییراتی درقوانین بازی به تصویب می رسد و درآخرین کنگره جهانی که درسال 1998 میلادی (1377 شمسی) همزمان با برگزاری چهاردهمین دوره مسابقات والیبال جهانی مردان و سیزدهمین دروه زنان درژاپن برگزار شد با تصویب و تغییر قوانین مانند روش امتیاز گیری با برد رالی، امتیازات 25 برای ست های اول، دوم، سوم و چهارم و امتیازات 15 برای ست پنجم و همچنین تصویب بازیکن دفاعی لیبرو، بکار بردن روش جدید دگرگونی و هیجان فراوانی دربازی والیبال بوجود آورده است.اولین کشور خارجی که والیبال را پذیرفت کشور کانادا و بسال 1900 بود اساساً نهضت Y.M.C.A (سازمان جوانان مسیحی) درمعرفی این ورزش به دیگر کشورهای جهان و تعمیم آن سهم فراوانی دارد. بازی والیبال درپایان سال1900 به هندوستان ودرسالهای 1905 به کوبا، 1909 به پورتریکو، 1910 به فیلیپین، 1912 به اوروگوئه، 1913 به چین و 1917 به ژاپن و به تدریج ازسال 1914 به بعد توسط سربازان قوای
آمریکا و مستشاران و اشخاص دیگر به کشورهای اروپائی ازقبیل فرانسه، چکسلواکی، لهستان، شوروی و بلغارستان و سایر کشورهای اروپائی معرفی شد و تعمیم یافت. ولی بسبب بیگانه بودن این ورزش برای اروپائیان درابتدا امر قبول آن به کندی صورت می پذیرفت. فرانسه، چکسلواکی و لهستان سه کشوری بودند که قبل ازدیگران اقدام به تشکیل فدراسیون ملّی والیبال درکشورخود نمودند. کشور شوروی که درسال1923 اقدام به تأسیس انجمن ملّی والیبال نمود برای پیشرفت و دگرگونی آن فعالیت زیادی بعمل آورد. اصولاً شوروی ازکشورهائی است که درپیشرفت تکنیک و تاکتیک والیبال و تنظیم قوانین درجهان سهم بسزائی دارد و برای قهرمانی درمسابقات است که قدرت بزرگ جهانی بحساب می آید. کشورهای فرانسه، چکسلواکی و لهستان پس ازتشکیل فدراسیون ملّی مصمم شدند که باکمک کشورهای دیگر فدراسیون بین المللی راتأسیس نمایند ودرسال 1936 بینگام بازیهای المپیک دربرلین آلمان دراین زمینه فعالیت زیادی نمودند ولی با آغاز جنگ بین المللی دوّم و طغیان آن دراروپا اقدامات آنان متوقف شد. بطور کلّی تغییرات و پیشرفت والیبال را میتوان به سه دوره تقسیم نمود، دوره اوّل ازسال آغاز تا سال 1918 ، دوره دوّم ازسال 1919 تا سال 1946 و دوره سوّم ازسال 1947 به بعد که تغییرات و پیشرفت اساسی والیبال دردوره سوم صورت پذیرفته است.پس ازجنگ بین المللی دوّم، فعالیت های فراوان برای حرکت جدید به والیبا ل مجدداً آغاز شد و اولین مسابقه بین المللی درقاره اروپا بین دو کشور فرانسه و چکسلواکی درشهر پاریس برگزار گردید. پیگیری برای تأسیس فدراسیون بین المللی والیبال ادامه یافت. مذاکرات بین سه کشور فرانسه، چک و لهستان منتج به موافقت درجهت تشکیل کنگره ویژه برای تأسیس اتحادیه بین المللی والیبال گردید.
سرانجام درتاریخ آوریل 1947 کنگره ای با شرکت نمایندگان چهارده کشور ازسراسر جهان درپاریس برگزار و موافقت شد فدراسیون بین المللی والیبال (F.I.V.B ) تأسیس گردد که این فدراسیون درپاریس تشکیل شد وآقای پل لیبود ازکشور فرانسه بعنوان اولین رئیس فدراسیون بین المللی والیبال انتخاب شد. بزودی کشورهای زیادی درخواست عضویت خودرا برای پیوستن به فدراسیون بین المللی اعلام نمودند که امروز این فدراسیون حدود 217 کشور عضو دارد (سال 2000) و بیش از 200 میلیون نفر از مردم جهان والیبا ل بازی میکنند. اولین رئیس انتخابی فدراسیون بین المللی والیبال آقای پل لیبود ازکشور فرانسه تا سال 1984 ( یعنی 37 سا ل تمام) ریاست فدراسیون بی المللی را باقدرت برعهده داشت وتوانست با کمک سایر اعضاء این فدراسیون را درردیف فعا ل ترین فدراسیونها، و والیبال را درزمره بزرگترین ورزشهای جهانی درآورد.پس ازتأسیس فدراسیون بین المللی، کمیته های مختلفی درداخل آن بوجود آمد و برنامه مسابقات رسمی بین المللی تنظیم و آغاز شد. درسال 1949 اولین دوره مسابقات جهانی والیبال برای مردان درپراگ و درسال 1952 دومین دوره مسابقات جهانی مردان و اولین دوره مسابقات جهانی زنان درمسکو برگزار شد. برنامه این مسابقات بطور منظم هرچهار سال یکبار تاکنون درکشورهای مختلف انجام شده است. درسال 1998 دوره چهاردهم مسابقات جهانی مردان باشرکت 24 تیم و دوره سیزدهم مسابقات جهانی زنان با شرکت 16 تیم درکشور ژاپن انجام یافت. (تیم ملی والیبال بزرگسالان ایران دراین مسابقات شرکت نمود) و بسبب اهمیتی که والیبال دربین ورزشها بدست آورد، درسال 1964 مسابقات والیبال مردان و زنان به برنامه بازیهای المپیک توکیواضافه شد که تاکنون (سال 2000) درنه دوره ازبازیهای المپیک برنامه های آن اهمیت خاصی انجام شده است.علاوه برمسابقات قهرمانی جهان و المپیک، مسابقات والیبال مردان و زنان درسراسر جهان با عنوانهای: جام جهانی، لیگ جهانی، قهرمانی اروپا، پان آمریکن، قهرمانی آسیا، بازیهای آسیائی، والیبال ساحلی، جهانی دانشجویان (یونیور سیاد). قهرمانی آفریقا، ارتشهای جهان، گراندپری زنان، راه آهن های جهان، قهرمانی ناشنوایان، قهرمانی معلولین، پارالمپیک معلولین، قهرمانی
کشورهای عربی، چهارتیم برتر، جایزه بزرگ، ستاره ها و تورنمنت های بین المللی و دوستانه و غیره درگروه های سنی نوجوانان، جوانان و بزرگسالان بطور منظم انجام می شود.درتاریخچه والیبال جهان باید کشور ژاپن را بعنوان دگرگون کننده تکنیک ها، تاکتیک ها و آمادگی جسمانی دروالیبال معرفی نمود(دگرگون کننده درسرویس، ساعد، انواع تاس ها، توپ گیری و انواع آبشارهای سرعیت با پاس های کوتاه الف و ب و ترکیبی و به ویژه بدنسازی). انجمن والیبال ژاپن از سال 1961 فعالیت های بین المللی خودرا افزایش داد وتیم های ملّی زنان و مردان این کشور درکلیه مسابقات رسمی تحت نظر فدراسیون بین المللی و کنفدراسیون آسیائی شرکت نموده اند. مربی تیم ملّی والیبال مردان ژاپن آقای یاسوتاکاماتسودایرا با تنظیم یک برنامه 8 ساله و منطقی ازسال1965 تا 1972 توانست مدال طلای المپیک مونیخ را به سال 1972 برای کشور خود بدست آورد. ماتسودایرا یکی ازبزرگترین مردان والیبال جهان بحساب می آید وسمت هائی را با عنوان رئیس فدراسیون والیبال ژاپن، رئیس کنفدراسیون والیبال آسیا و نایب رئیس فدراسیون بین المللی و رئیس کمیته لیگ جهانی و الیبال داشته است. ایشان سهم بسزائی درپیشرفت والیبال جهان دارد. ماتسودایرا اولین دوره کلاس مربیگری بین المللی والیبال را درسال1971 دردوکاتاگوری 1و2 درتوکیو تشکیل داد که قریب 60 نفر ازکشورهای مختلف جهان دراین کلاس شرکت داشتند (ازکشورهای آقایان: ابراهیم نعمتی، رضا هدایتی وداود دارابیان درمیان شرکت کنندگان بودند). از دیگر مردان والیبال ژاپن که دراین تاریخچه می توان ازوی نام برد آقای تویودا می باشد که ایشان ازلحاظ تئوری فنّی و ارائه تکنیک ها و تاکتیک های والیبال درجهان سهم مؤثری داشته است. ضمناً آقای تویودا سمت هائی درفدراسیون بین المللی و کنفدراسیون والیبال آسیا و ژاپن داشته اند و دارند (سال2000). آقای "هورست باکه" ازکشور آلمان شرقی نیز درپیشبرد امورفنّی والیبال جهان وآموزش، نقش بسزائی داشته است و آغاز مینی و والیبال برای کودکان از سن 9تا 12 سال ازابتکارات این شخص است.
تیم های صاحب نام زنان ومردان دنیا که از اوّلین مسابقات جهانی و المپیک و جام جهانی تاکنون توانسته اند مقام های اول تا ششم را در جهان بدست آوردند عبارتند از کشورهای: شوروی، ایتالیا، ژاپن، چکسلواکی، آمریکا، لهستان، بلغارستان، رومانی، مجارستان،آلمان شرقی، کوبا، برزیل، آرژانتین، کره جنوبی، چین، پرو، فرانسه، کره شمالی، هلند، سوئد و کانادا. امروزه فدراسیون بین المللی والیبال با سازمانی مرکب از یک رئیس، دو نائب رئیس، پنج نائب رئیس از کنفدراسیون های والیبال قاره ها یک مدیر فنی، یک خزانه دار، سیزده عضو و کمیته های مسابقات، مربیان داوری، قوانین، پزشکی، گسترش وفعالیت ها، شناسائی بازیکنان، اطلاعات، حقوقی، تشریفات، والیبال ساحلی، لیگ جهان و همچنین حدود 217 کشور عضو و پنج کنفدراسیون والیبال قاره ها با سازمان منظم و تعدادی مدرسین بین المللی در امور داوری و مربیگری، برنامه های والیبال را در سراسر جهان هدایت کرده و به پیش می برد. در تاریخچه والیبال جهان از آقای دکتر روبن اکوت که از سال 1984 در کنگره والیبال لوس آنجلس آمریکا به ریاست فدراسیون بین المللی انتخاب شده است به بزرگی باید کرد. ایشان مدیری لایق و شایسته و دارای ابتکاری برجسته ای در زمینه پیشرفت والیبال می باشند، و به جرأت می توان گفت که به همت ایشان والیبال به عنوان یکی از سه ورزش بزرگ جهان معرفی شده است. امروزه مقر فدراسیون بین المللی در شهر "لوزان" سوئیس قرار دارد و در اداره امور جاری فدارسیون بین المللی و سیستم اداری و ارتباطی با جهان ورزش با والیبال، خانم مالواگوستا همسر رئیس فدراسیون بین المللی، سهم ارزنده ای داشته و دارد. از رویداد های مهم والیبال بغیر از المپیک، قهرمانی جهان و جام جهانی می توان لیگ سراسری مردان جهان را نام برد. اولین دوره لیگ جهان در سال 1990 با شرکت 8 تیم و جایزه ای معادل یک میلیون دلار آغاز شد و به ترتیب دومین دوره به سال 1991 و با شرکت 10 تیم و دو میلیون دلار جایزه و سومین دوره در سال 1992 با شرکت 12 تیم و سه میلیون دلار جایزه و بالاخره
دهمین دوره آن در سال 1999 و جایزه ای معادل هفت میلیون دلار و با شرکت 12 تیم برگزار شده است. جایزه یازدهم سال 2000 یازده میلیون دلار است. تیم والیبال ایتالیا در ده دوره شرکت در مسابقات لیگ جهان جمعاً در هفت دوره و طی سالهای 1990،1991،1992،1994،1995،1997،1999 مقام قهرمانی و در سال 1996 به مقام دوم و سال 1993 سوم و سال 1998 مقام نایب قهرمانی و از بهترین تیم های لیگ بشمار رفته است. اما در دوره چهارم برزیل و در دوره هفتم هلند و در دوره نهم کوبا مقام قهرمانی لیگ جهان را بدست آوردند. از دیگر نکات مهم و موفقیت آمیز والیبال در سال های اخیر پیشرفت های سریع والیبال ساحلی است که به سبب اهمیت آن و با درایت و مدیریت دکتر اگوستا، کمیته بین المللی المپیک تصویب نمود که مسابقات آن در المپیک 1996 آتلانتا برگزار گردید. تاریخچه والیبال جهان دارای جزئیات فراوانی و مهمی است که از آنها ذکر آنها صرف نظر می شود که انشاء الله در کتاب ویژه ای در آینده به همه آنها اشاره خواهد شد.
تاریخچه والیبال در ایران
ورزش والیبال حدود سال 1299 شمسی توسط جناب آقای میر مهدی ورزنده استاد بزرگ ورزش، به ایران آورده شد و از دارالمعلمین ورزش آغاز به تعلیم گردید. بازی والیبال در ایران در ابتدای امر دارای قواعد خاصی نبود و بشکل های مختلف آن را بازی می کردند. فنون و تاکتیک های والیبال نیز مانند قوانین آن پایه و اساس اصولی نداشت وهر بازیکن به ابتکار شخصی و اختصاصی خود که اکثر با مشت یا سمبه زدن همراه بود با توپ بازی می کرد. لیکن در سال 1302 شمسی با استفاده از ترجمه مجلات خارجی قوانین که در آن زمان در کشورهای دیگراجرا می شد، در ایران نیز تا حدودی از آن پیروی می گردید.
طول و عرض زمین در آن موقع 10*20 متر بود و در هر طرف زمین 9 تا 11 نفر با استفاده از سر و دست با
توپ بازی می کردند. گردش یا چرخش بازیکنان بطور جدی وجود نداشت و هر کس در هر محلی که بیشتر تخصص داشت بطور ثابت در آن محل بازی می کرد. از سال 1304 توجه بیشتری از جانب علاقمندان نسبت به این ورزش معطوف گردید و ظرف مدت کمی طرفداران بسیاری جذب این ورزش شدند، بطوریکه تمرینات والیبال در سه محل، بطور جدی و مستمر شروع و دنبال شد.این سه محل عبارت بودند از:
1- دار المعلمین ورزش 2- کلوپ شایسته یا اجتماعیون 3- کلوپ ورزش کالج البرز.
محل سوم دارای امکانات و زمین های زیادتری بود و در نتیجه جوانان بیشتری به تمرینات اشتغال داشتند. پس از چند ماه تمرین، اولین مسابقه والیبال در سال 1304 بین دو تیم دارالمعلمین ورزش و کلوپ شایسته انجام گردید که با هیجان فراوان تؤام بود. چون مسابقه برای مردم تازگی داشت لذا حضورآنان باعث شد که رقابت بیشتری بین دو تیم مسابقه دهنده بوجود آمده و بر هیجان آن افزوده شود. این مسابقه مقدمه ای برای توسعه روز افزون این ورزش گردید. برای تمرینات و آماده نمودن افراد کلوپ شایسته یا اجتماعیون، مرحوم آقای شمس الدین شایسته که سالیان دراز خدمات ارزنده ای در ورزش کشور انجام داده اند، تلاش بسیار می نمود و خود نیز یکی از بازیکنان ورزیده آن دوره محسوب می شد. از بازیکنان خوب دوران قدیم می توان آقایان: حسن گوشه، بدیع الله مجذوب، ناصر خان رفیعا، دکتر علی کنی، دکتر علی یوسفی، علی اکبر همایونی، حاجی مقدم، نصرالله
مقدم، صادق ریاحی و چارلی اسمعیل زاده، اوشار، نقابت و پالیزی را نام برد.
بازی والیبال به تدریج به مدارس راه یافت و در اندک زمانی توسط مربیان فارغ التحصیل دارالمعلمین ورزش در مدارس و همچنین شهرستان های کشور رواج و عمومیت یافت. شهرستان اصفهان اولین شهری بود که بعد از تهران در امر توسعه این ورزش فعالیت داشت. اولین مسابقه شهرستان های ایران بین دو تیم والیبال کالج اصفهان و کالج البرز تهران برگزار شد. تهیه توپ والیبال یکی از مشکلات آن زمان بود و برای بازی والیبال اکثراً از توپ فوتبال استفاده می شد. سرانجام اولین توپ والیبال توسط شخصی بنام قمشه ای ساخته شد.
در سال 1314 یک دوره مسابقه باشگاهی در تهران برگزار گردید که تیم والیبال باشگاه دربند برنده جام قهرمانی گردید. در همین سال نیز چند مسابقه دوستانه و تشویقی بین تیم های بانوان تهران انجام شد. در سال 1318 اولین دوره مسابقات والیبال قهرمانی ایران همزمان با مسابقات سایر رشته های ورزشی برگزار شد. در ابتدای تأسیس فدراسیون های ورزشی (سال 1324)، والبیال و بسکتبال دارای فدراسیون مشترک بود و تا سال 1336 به همین نحو ادامه داشت و همه ساله مسابقاتی تحت عنوان قهرمانی باشگاه ها، دستجات آزاد، انتخابی، قهرمانی مدارس و دانشکده های هر شهرستان و نهایتاً قهرمانی کشور انجام می گرفت.
اشغال ایران توسط نیروهای متفقین در جنگ جهانی دوم، ارتباط ورزشی کشور ما به ویژه تیم های والیبال را با سربازان این نیروها به همراه داشت و راهی برای آشنا شدن با والیبال خارج از کشور بود. در آن زمان یک مسابقه دوستانه بین یک تیم از کشورمان با ارتش روسیه در بندرانزلی انجام شد که به نفع ایران خاتمه یافت. (بازیکنان این تیم عبارت بودند از: شاملو، هاکوپیان، چارلی، احمد نیا، شادمان، بزرگمهر، خاتم و...). مسافرت ورزشکاران این رشته چه به بصورت شخصی و یا ورزشی به خارج از کشور و مشاهده مسابقات والیبال خارجی
تأثیر فراوانی برای والیبال ایران در براشت و این تغییرات از سال 1331 به بعد کاملاً محسوس بود و پاس های
قوسی بلند به ابتکار آقای محمد حسن اشتری، و آبشار زدن با روش جفت در والیبال ثمره این مسافرت ها بود که در آن زمان آبشار زدن با روش لنگ رواج داشت (یعنی پرش به بالا بوسیله یک پا انجام می شد) و کسانیکه با روش جفت آبشار می زدند مورد پسند جامعه مربیان آنروز ایران قرار نمی گرفتند ومخالف آبشار زدن با روش
جفت بودند. ترجمه کتاب قوانین والیبال در سال 1333 توسط دکتر سید ضیاء الدین شادمان رئیس فدراسیون والیبال و بسکتبال وقت و تهیه و تنظیم آن به توسط آقای کاظم رهبری رئیس تربیت بدنی آموزشگاه های پایتخت که از داوران ممتاز والیبال و چند رشته ورزشی در کشورمان بودند اقدام ارزنده ای که شکل منظمی را در برگزاری مسابقات والیبال آن زمان فراهم نمود. همچنین تمرینات منظمی در تهران و شهرستان ها آغاز شد و برگزاری مسابقات شکل مناسب تری پیدا کرد. تمرینات و مسابقات ادامه داشت. در پایان سال 1336 والیبال دارای فدراسیون مستقل شد و آقای امیر عباس امین به سمت اولین رئیس فدراسیون والیبال منصوب گردید. علاقمندی و دلسوزی آقای امین موجب شد که فعالیت اساسی والیبال و رقابت بین تیم ها از این زمان در کشور آغاز شود. آغاز والیبال نوین را می توان از بدو ریاست امیر عباس امین و دبیر فدراسیون والیبال آقای حسین جبار زادگان که از مربیان لایق و با قدرت والیبال و بسکتبال بود به حساب آورد. مسابقات و برنامه های تمرینی تیم ها به صورت وسیعتر و با کیفیت بیشتری تعقیب می شد. در سال 1337 برای اولین بار تیم ملی والیبال مردان پاکستان به تهران دعوت شد و چند مسابقه دوستانه با تیمهای ملی وباشگاهی و ارتش انجام گرفت که پاکستان در چهار مسابقه پیاپی با تیم ملی وتیم های دیگرمان سه بر صفر پیروز شد ولی در پنجمین مسابقه با تیم ارتش که در هوای آزاد و با توپ لاستیکی انجام شد سه بر دو شکست خورد. تیم والیبال مردان کشورمان برای اولین بار در این سال تشکیل شد. شکست در این مسابقات والیبال ما را از خواب بیدار کرد و با بهره گیری از این تجربه تمرینات تیم ها با شکل منظم تری ادامه یافت