روز، روز آدینه بود. طبق سنت همه مسلمانان معتقد باید منتظر ظهور حضرت مهدی (عج) باشند. ولی آن جمعه روز بدی بود. آیا کسی دیده است انسانی برای خود گور بسازد و درآن بخوابد؟ من ندیده ولی شنیده ام آن هم نه یک نفر، بلکه 30 هزار نفر. درشهر پرآوازه بم یک شبه سی هزار نفر در گورهایشان می خوابند و دیگر بیدار نمی شوند. گویی همه از خداطلب مرگ کردند و عجیب آنها چه آسان به وعه خود یعنی “ ادعونی استجبلکم” جامعه عمل پوشانید او “ عالم الغیوب” است و می دانست با زلزله 5/4 ریشتر هم می تواند دعای اهالی بم را اجابت کند ولی زلزله ای 3/6 ریشتر فرستاد تا دیگر شکایتی بوجود نیاید. سحرگاه بود. خرابی بود. صدای ناله و فریاد بود. بله اینجا بم نه، قیامت بود!
علل زلزله
ایران یکی از زلزله خیزترین مناطق جهان به شمار می آید که برای مقابله با زلزله باید از روشهای استاندارد و مقاوم برای ساختمان سازی استفاده کند. تأثیرات یک زلزله تابع قدرت زلزله، فاصله بناها از مرکز وقوع زلزله و روش احداث بناها و ساختمانهاست. متأسفانه دربم بناهای شهر با آجرهای خشک شده در هوا احداث شده بودند و برای مقاومت دربرابر لرزشهای شدید نامناسب و نامقاوم بودند.
“ کلاوسن هینسن” - مدیر مرکز زلزله شناسی دانشگاه کلن (آلمان)، دراین باره می گوید: “ فاجعه آمیزی یک زلزله صرفاً به قدرت آن بستگی ندارد بلکه کیفیت نامناسب ساختمانها در زیاد کردن خسارات خیلی مهمند. همچون فاجعه بم که با وجود زلزله با قدرت 5/6 ریشتر خساراتی شدید به بار آورد.
راهکار
یک معمار ایرانی مقیم کالیفرنیا درگفت و گو با هفته نامه “ ایندیپندنت ساندی” چاپ نسل می گوید: من قادرم با روش ابداعی خودم ( ابرخشتی) شهر بم را با خشت خام و سیمهای خاردار به صورت مقاوم در برابر زلزله باز سازی کنم”.
نادر خلیانی می افزاید: “ اگر یک هزار سرباز و یکصد دانشجوی معمار دراختیارم گذاشته شود بم را خواهیم ساخت”.
به نوشته هفته نامه انگلیسی، خلیانی چند سال قبل از انقلاب اسلامی فعالیت ها معماری را درایران رها کرد و برای اجرای ایده های اولیه خود برای ساخت خانه های ابرخشتی به یک منطقه کویری در 90 کیلومتری شرق لس آنجلس مهاجرت نمود و مؤسسه ای به نام“ انستیتو زمین” برپا کرد. او موفق شد بناهایی بسازد که دربرابر فشارهای 27 هزار پوندی تحمل کند.
پیامدها
پیامدها زلزله بم کمتر از این حادثه نبود. بعد از وقوع زلزله حوادث زیاد اتفاق افتاد. ازجمله اینکه تعدادی از غارتگران از فرصت ناامنی راهها استفاده کرده و کالاهایی که به مردم زلزله زده اختصاص داده بودند را به یغما بردند. دیگر اینکه رسانه صدا وسیما مثل همیشه از استنتاج های مغرضانه دست برنداشت و گزارشهای جانبدارانه و جهت دار تهیه کرده بود با عنوان “ جای خالی گروههای سیاسی درکمک به زلزله بم” و مجانی دراختیار مردمی قرار گرفت که هنوز حوادث زلزله رودبار، بویین زهرا و... را زا یاد نبرده بودند. دراین میان و بعد از 25 سال تحریم ایران از طرف آمریکا، بار دیگر طرح گفت و گو ایران و آمریکا شروع شد اما این طرح مثل همیشه با توطئه توهم روبرو شد و ایران همچون همیشه فرصت های طلایی خود را ازدست داد و اند خم یک کوچه ماند. از همه مهمتر طرح انتقال پایتخت نقل محافل مختلف شد. این طرح از زمان هاشمی رفسنجانی مطرح شد و یکبار دیگر در زمان کرباسچی ادامه یافت ولی مثل بیشتر حرفهای مسؤولان ما فقط در حد یک حرف باقی ماند با زلزله بم و احتمال زیادی که کارشناسان درمورد وقوع زلزله درتهران دادند دیگر باز سخنرانی ها و تریبون ها از این دروازه وارد شده اند. همه می دانیم تهران مساوی ایران است و اگر درتهران زلزله بیاید تمام کشور نابود می شود. آیا فکر کرده ایم که اگر درتهران زلزله بیاید چه اتفاقی خواهد افتاد؟ وقتی از شهردار تهران می پرسیم که برای مقابله با زلزله تهران چه اندیشیده است می گوید:” فقط دعا کنیم درتهران زلزله نیاید’. بزرگان ما هم درسخنرانی به خود می بالند که “ انشاءا... ما از امتحانات الهی سربلند بیرون بیایم”. با اینکه در عصر ارتباطات زندگی می کنیم ولی همچون انسانهای اولیه زلزله را به عللی همچون خشم خدا، امتحان الهی، قهر طبیعت و... نسبت
می دهیم. آیا وقت آن نرسیده است که دیگر پرستی و مرده پرستی را کنار بگذاریم و به خودمان بیاییم که برای این مردمی که خواسته و ناخواسته ایرانی زاده شده چه کرده ایم؟
زلزله چیست؟
لرزش ناگهانی پوسته‌های جامد زمین ، زلزله یا زمین لرزه نامیده می‌شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انرژی نهفته شده بوجود می‌آورد.
بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزش های کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد. لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.
باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است. همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.
چرا زلزله بوجود می‌آید؟
به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می‌آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انرژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحکمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود. این شکستگی که اکثرا با جابجایی زمین اتفاق می‌افتد باعث خطرات و ایجاد لرزش زمین می‌شود که به آن زلزله گفته می‌شود.
اما این انرژی از کجا می آید؟ برخی معتقدند که زمین از ورقه‌هایی تشکیل شده است که این ورقه‌ها با صفحاتی که در کنار هم قرار دارند به یکدیگر فشار وارد کرده و باعث می‌شوند که ورقه‌هایی که دارای وزن کمتری هستند به داخل زمین فرو روند (این پدیده در اصطلاح علمی فرو رانش صفحات گفته می‌شود). همچنین ممکن است که ورقه‌ها در کنار یکدیگر به هم فشرده شوند. در اثر فرو رانش و پایین رفتن صفحه به درون زمین و به دلیل افزایش فشار و دمای طبقات درونی ، ورقه شروع به گرم شدن و ذوب شدن می‌کند و مواد مذاب حاصله سبک شده و مجددا به سمت بالا حرکت کرده و فشاری را به طبقات مجاور وارد می‌کند.
ترکیب این نیروها در درون زمین باعث ایجاد یک حالت عدم تعادل انرژی می‌شود، این وضعیت تا زمانی که طبقات فوقانی و سطحی زمین تحمل مقاومت در برابر آن را داشته باشند حفظ می‌گردد. اما زمانی که سنگها دیگر تحمل این فشارها را نداشته باشند، انرژی به یکباره آزاد می‌گردد و زلزله بوجود می‌آید. البته این بدان مفهوم نیست که تمامی زلزله‌ها بدین طریق ایجاد می‌شوند، بلکه می‌توان گفت بخش اصلی زمین لرزه ها ، با این فرضیه قابل توجیه است.