مطلب حاضر برگرفته از بخشی از مقاله «بررسی و بازسازی رنگ های پوشاک دوره ساسانی در حجاریهای طاق بستان» به نوشته محمدرضا ریاضی است که در یادنامه گردهمایی باستانشناسی شوش جلد،۱ سازمان میراث فرهنگی کشور در سال۱۳۷۶ به چاپ رسیده است.
برای شناسایی منسوجات ساسانی و نقوشی که آنها را زینت می داد، مطالعه تحلیل لباسهای اشخاص در نقوش صخره ای ونقاشیهای دیواری، اساسی و ضروری است. در میان حجاریهای دوره ساسانی، حجاریهای طاق بزرگ طاق بستان بویژه صحنه «شکارگراز» و صحنه «خسرو سوار بر شبدیز» از چند نظر اهمیت خاصی دارند. این دوصحنه جزو عالی ترین حجاریهای تاریخ حجاری ایران هستند و هنرمند حجار توانایی زیادی در ایجادنقش شاهی بپردازد، تمایل خودرا با دقت زیاد در نمایاندن نقش پارچه نشان داده است.
کهن ترین سند نقاشی ما نقاشی دیواری شوش است که متعلق به نیمه اول قرن چهارم میلادی است. نقوش برجسته طاق بستان دومین منبع مراجعه است. در اینجا نقشهای تزئینی نساجان زیادتر می شود و شکلهای نمایشی غنی تر گردد و در صحنه شکار گراز، شاه لباس بر تن دارد که پارچه آن مزین به نقش سیمرغ در نشانهای دایره وار است.
در فاصله بین نقش دیواری شوش و نقش برجسته طاق بستان، یک قرن و نیم ترقی و پیشرفت قابل توجه در صنعت نساجی به وجود آمده است. استفاده از رنگهای درخشان، شفاف، خالص و سبک رنگارنگ و استفاده بیشتر از رنگهایی چون طیف آبی، قرمز، طلایی، سفید و سبز همراه با تناسب و هماهنگی موزون رنگها، همواره یکی از مشخصات هنر ایران و یکی از اساسی ترین معیارهای شناخت آثار ایران از دست ساخته های دیگر جوامع جهان است.
اولین اشاره مکتوب در مورد استفاده از هفت رنگ در نوشته های هردوت و بندهش آمده است. هردوت در شرح بنای هگمتانه به رنگ حصارها اشاره دارد که «هر دیوار به ترتیب با رنگهای سفید، سیاه، ارغوانی، آبی، سرخ، سیم و زر ساخته شده است». در بندهش نیز در توصیف دژ به دست کیخسرو به هفت رنگ دیوارها (زرین، سیمین، پولادین، برنجین، آهنین، آبگینه ای و کاسگین (لاجوردی) اشاره شده است. از دوره هخامنشی دواثر مکشوفه در تخت جمشید نیز تأثیری بر این مدعاست. روی اندود گچی یک ستون که رنگهای آن باقی مانده بود، با رنگهای قرمز و آبی و سفید رنگ آمیزی شده بود. همچنین درنماد اهورامزدا (انسان بالدار) در تالار صدستون از رنگهای آبی فیروزه ای، ارغوانی روشن مایل به قرمز، طلایی، پرتقالی مایل به زرد، بنفش تیره، آبی لاجوردی، سبز زمردی روی زمینه سیاه استفاده شده.
از دوره اشکانی نیز رنگهای استفاده شده در نقاشی های دیواری کوه خواجه سیستان حکایت ازتوجه ایرانیان به رنگهای شاد و شفاف و درخشان دارد.در این نقاشیها نیز از رنگهای سبز روشن، زرد طلایی، آبی فیروزه ای، بنفش، سفید، قرمز روشن و گلی که دارای کیفیت و شفاف عالی هستند، استفاده شده است.
جدا از آثار مادی که روحیات قوم ایرانی را درانتخاب رنگها نشان می دهد، سنتهای قومی و آیین ایرانیان نیز خود زمینه اصلی این الهام بوده است. اعتقاد به دوعالم نیکی و بدی، نور و ظلمت، پیوند زندگی با قوای طبیعی و اجرام سماوی همواره انگیزه اصلی و راهبر ایرانیان در انتخاب نمادین رنگها بوده است. یکی از جذابترین اندیشه های ایرانیان باستان انطباق هفت رنگ با هفت سیاره آسمانی است که هر کدام مظهر هفت امشاسپند است. این هفت سیاره آسمانی یا هفت اپاختر عبارتند از: هرمزد (مشتری)، کیوان (زحل)، بهرام (مریخ)، ناهید (زهره)، تیر (عطارد)، خورشید (مهر) و ماه که هر کدام با رنگی که مظهر و نماد آن است مشخص می شود. این رنگها به قولی عبارت بودند از سیاه،خاکی (خاکستری)، سرخ، زرد، کبود، زنگاری و به قولی زرد، آبی، نارنجی، سرخ، بنفش، سبز و نیلگون.ایرانیان این هفت رنگ را رنگهای اصلی می دانستند و علاوه بر انتساب آنها به یکی از سیارات هفت گانه، هر یک از آنها را نیز برای یکی از روزهای هفته در نظر می گرفتند.
طرح و رنگ خالق شگفتی هاست :
در عرصه دکوراسیون و خلق محیطی آرام، زیبا و دلچسب، رنگ و طرح توأمان خالق شگفتی هاست، تطبیق و هماهنگی این دو باهم می تواند به ایجاد فضایی کمک کند که متناسب با هر سلیقه ای و راضی کننده هر بیننده ای باشد و برعکس ناهماهنگی میان آنها منجر به ایجاد محیطی می شود که حتی غیرقابل تحمل برای توقفی هرچند کوتاه خواهد بود بنابر این در انتخاب لوازم و چیدمان یک محیط توجه به رنگ و طرح باید از اولویت خاصی برخوردار باشد.
در این راستا تولیدکنندگان وسایل و لوازم خانگی باید در تولید اجناس وکالاهای مختلف با رنگها و طرح های گوناگون این امکان را برای خانواده ها به وجود آورند که محیطی شاد و آرام مورد نظر خود را به دست آورند.
تصویر ارائه شده را به دقت ملاحظه کنید، تلفیق عناصر در یک اتاق نشیمن را به خوبی نشان می دهد که سلیقه و بهره گیری از امکانات درحد توان حرف نخست را می زند.
امروزه در جامعه، روش دکوراسیونی هماهنگ مدنظر بسیاری از تولیدکنندگان قرار گرفته و با ایجاد همخوانی به لحاظ طرح و رنگ در میان تولیداتشان با جنس های مختلف، نقش بزرگی را در جهت ایجاد فضایی با هارمونی طرح و رنگ ایفا می کنند.
البته تنوع کاری تولیدکنندگان برای مکانهای مختلف براساس نیازهای موجود در آن محیط متفاوت است، در این اتاق نشیمن، طرح و رنگ پارچه های مبلی، درجای جای فضا اعم از پرده، مبل های راحتی، کلاهک آباژور و طرح و رنگ پارچه های بکاررفته و حتی فرش ماشینی پهن شده به چشم می خورد.
البته توجه داشته باشید که کلیه موارد و وسایل یادشده به لحاظ جنس با یکدیگر متفاوت هستند.گذشته از تکرار طرح ها در جنس های مختلف، رنگهای موجود در آنها نیز به صورت های گوناگونی در این اتاق دیده می شوند که موجبات جذابیت های موجود را فراهم کرده است
دربناهای رنگی اعصار گذشته می توان حالت احساسی مردمان آن دوران رادید. مصریان ویونانیان قدیم به طرحهای الوان بسیار علاقمند بودند.
چینی ها از دیرباز نقاشان ورزیده ای شمرده می شدند. یکی ازامپراتوران سلسله هان در 80 سال قبل از میلاد خزانه هایی- موزه ای- ازنقاشی داشت که خود جمع آوری کرده بود. وگفته می شود که زیبایی رنگین وبا عظمتی داشته است.
دردوران تانگ (907-618میلادی) نقاشی دیواری و نقاشی روی چوب به وجود آمد که ازنظر رنگ آمیزی قوی بودند. درحدود همان زمان، سرامیک های جدید لعابدار زرد، قرمز، سبزوآبی ساخته شد.
درزمان سلسله سونگ حساسیت نسبت به رنگ فوق العاده گسترش یافت. رنگ های نقاشی متنوع تروگاهی طبیعت گرایانه تر می شد. سرامیکهایی با لعابهایی به رنگهای متعدد وجدید ساخته می شد که از نظر زیبایی همتا نداشت. ازجمله اینها می توان سرامیکهای برگ بیدی وآبی رنگ رانام برد.