ناباروری هم مردان و هم زنان را در سنین باروری ، در سراسر دنیا مبتلا می کند و باعث رنج زیاد زوجها و قطع نسل می شود . فراوانی آن به درستی معلوم نیست و در یک ناحیه به ناحیه دیگر تفاوت می کند . تقریباً ۸ تا ۱۰ درصد زوجها با مشکلات ناباروری روبرو هستند . علل ناباروری در حدود ۴۰ درصد موارد مربوط به مردان ، ۵۰ درصد موارد مربوط به زنان و در ۱۰ درصد موارد نامشخص است . حدود ۵۰ تا ۸۰ میلیون نفر از جمعیت دنیا از ناباروری رنج می برند . ناباروری سابقه تاریخی دارد و روایت آن در قرآن مجید ، انجیل و تورات هم آمده است . از جمله ساره زوجه حضرت ابراهیم ( ع ) مدتی نازا بوده است و بعدها خداوند فرزندی به آنها عطا کرد .
بنا به تعریف ، به زوجی که تا ۲ سال بدون جلوگیری از بارداری ، بچه دار نشوند ، نازا می گویند .
فراوانی و علل نازائی در بین کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه تفاوت زیادی دارد . مثلاً علت نازائی زنان در کشورهای افریقائی به علت بسته بودن لوله های رحمی (به دلایل بیماریهای مختلف ) ۴۲ درصد و در کشورهای پیشرفته ۱۱ درصد است . در بیست سال اخیر مشخص شده است که عفونتها یکی از عوامل عمده نازائی هستند . توانائی تولید مثل یکی از اجزاء اصلی سلامت است . نازائی ممکن است سلامت جسمانی زوجها را تهدید نکند . اما مطمئناً اثرات جدی روی سلامت روانی و اجتماعی زوج نازا دارد .
از نقطه نظر بهداشت عمومی ، مهم است که بدانیم نازائی مادرزادی و یا اکتسابی است . مطمئناً زوجهای نازایی وجود دارند که نمی توان از نازائی آنها جلوگیری کرد و یا علت آن را تشخیص داد .
شایع ترین و مهم ترین علت نازائی اکتسابی ،عفونت های لگنی هستند که حاصل بیماریهای مقاربتی ، سقط غیربهداشتی و یا عفونتهای دوران زایمان و بعد از آن هستند . تمامی این بیماریها قابل پیشگیری هستند .
با وجود اینکه فراوانی عفونت درمردان نابارور کم گزارش شده است ، ولی سابقه یک بیماری مقاربتی در مرد باعث افزایش خطر نازائی در همسر او می شود . تجارب نشان می دهد که عدم توجه به عفونت و بخصوص سابقه بیماریهای مقاربتی در مردان ، باعث به تعویق افتادن و یا عدم موفقیت در درمان زوجهای نازا می شود . بنابراین توصیه می شود که سابقه وجود عفونت در مردان از پزشک مخفی نشود .
همیشه پیشگیری از درمان ارزانتر ، مناسب تر و مؤثرتر بوده است . بخصوص در مورد نازائی ، در صورتیکه پیشگیری نشود ، ممکن است درمانی هم وجود نداشته باشد . به عنوان مثال در مورد بیضه های نزول نکرده که در داخل شکم مانده اند ، در صورتیکه درمان جراحی در حدود سن ۲۰ ماهگی انجام نگیرد ، بعد از آن درمان مؤثر نخواهد بود و مرد نازا می شود . یا در مورد عفونتهای دستگاه تناسلی زنان که در صورت عدم پیشگیری و درمان ، باعث بسته شدن لوله های رحمی شده و زن نازا می شود . آشنایی زوجها با مباحث نازائی باعث می شود که زن و مرد در وقت مناسب به پزشک مراجعه کنند وبدون اضطراب و یا ناامیدی ، به درمان خود امیدوار باشند .
ناباروری در مردان
مردم بر اساس یک عقیده ناروا ، در گذشته زنان را مسئول ناباروری می دانستند و در واقع هم مرد و هم زن باعث رواج این عقیده بودند . در صورتی که مردان نابارور ، باعث ناباروری حدود ۴۰ درصد از زوجها هستند . بنابراین زوجهای نابارور باید هم زمان مورد بررسی و معاینه و آزمایش لازم قرار گیرند .
بررسی مردان آسان تر ، ارزان تر و سریعتر به نتیجه می رسد ، ولی درمان آنها مشکل تر است و اغلب با بن بست روبرو می شود . بعلاوه علم ناباروری در مردان به اندازه ناباروری در زنان پیشرفت نکرده است . ولی در دهه گذشته در این رشته نیز پیشرفتهای قابل توجهی صورت گرفته است .
مهمترین عضو دستگاه تناسلی مردان ،بیضه است که دو کار اصلی می کند :
اول ، ساختن اسپرم ( نطفه ) برای تولید مثل
دوم ، ساختن هورمون مردانه برای ایجاد میل جنسی و حفظ قدرت مردانگی
هر دوی این حرکات تحت کنترل و فرمان غده ای در مغز هستند .
عمدتاً در مردان کار اول بیضه که تولید اسپرم است ، مختل می شود . ولی خوشبختانه سلولهای تولید کننده هورمون مردانه خیلی مقاوم هستند . کاهش میل جنسی به سادگی ایجاد نمی شود ،مگر در مواردی که کار بیضه ها به دلیل بعضی بیماری های شدید ، خیلی مختل شود .
بررسی مرد نابارور
نکاتی که در بررسی ناباروری مردان اهمیت دارند و آگاهی از آنها هم به پزشک و هم به بیمار کمک می کند ، عبارتند از : سن ، شغل ، اعتیاد و نوع آن ، سابقه بیماری ، سابقه فامیلی ، مدت ازدواج ، وضعیت ازدواجهای قبلی ، وضعیت موهای سر و صورت ، بررسی تیروئید ،بزرگی پستانها ، وضعیت رویش موهای بدن و بالاخره وضعیت دستگاه تناسلی ( اندازه بیضه ، محل قرار گرفتن بیضه ها ، آلت ، ترشحات مجرا و بخصوص واریس بیضه ها ) .
عوامل یاد شده دربالا می توانند در روند ناباروری اثر بگذارند و تمام آنها در معاینات پزشکی مشخص می شود .
بیضه ها بطور طبیعی در کیسه بیضه ها قرار دارند ، ولی در صورت بیماری ممکن است بالاتر قرار گرفته باشند ، تا حدی که گاه بیضه ها داخل شکم واقع می شوند . این حالت بیضه پنهان نامیده می شود . در صورت عدم درمان مرد ، نابارور می شود . باید قبل از سن ۲۰ ماهگی این بیضه ها پائین آورده شوند تا باروری حفظ شود . تعداد زیادی از کودکان به علت عدم توجه به این وضعیت عقیم شده اند . البته باروری در کسانی که فقط یک بیضه آنها بالا بوده و در جای خود نبوده ، مشاهده شده است .
در بعضی از بیماریها بیضه ها کوچک شده ، قوام آنها سفت می شوند . در پاره ای از بیماریها ممکن است بیضه ها نرم و قوام طبیعی خود را داشته باشند . معاینه توسط خود مرد هم تا حدی به تشخیص کمک می کند . ممکن است بیضه ها طبیعی باشند ، ولی به دو دلیل عمده زیر نازایی وجود داشته باشد :
• انسداد راه خروج اسپرم ؛ این حالت ممکن است اکتسابی و در اثر عفونت باشد و یا بطور مادرزادی راه های عبور منی ( مجاری منی بر ) وجود نداشته باشند .
• اختلال ژنتیکی ؛ که در ژن تولید کننده اسپرم وجود دارد .
واریس بیضه ( واریکوسل ) هم یکی از علل ناباروری است و اگر مرد دخانیات هم مصرف کند ، اثرات سمی سیگار و واریس بیضه دست به دست هم داده ، درمان را با اشکال مواجه می سازد .
ضربه های مغزی و بیماریهای دستگاه ادراری تناسلی بخصوص بیماریهای مقاربتی ، عفونتهای بیضه ، ضربه های بیضه ، تومورها هم ممکن است باعث ناباروری شوند .
مردانی که قبلاً بچه دار بوده اند ، ممکن است بعداً به یک بیماری مبتلا شوند که باعث نازائی آنها شود .
سیگار آفت باروری است . در تحقیقات انجام شده که در شهریور ماه سال ۱۳۷۸ در کنگره تولید مثل آمریکا ارائه شد ، نتایج بدست آمده روی ۲۹۰ زوج سیگاری که بیش از ۷ سال و حداقل روزی ۳۰ سیگار می کشیدند ، به شرح زیر بوده است :
• در زوجهای سیگاری حداکثر ظرف ۳۷ ماه باروری حاصل شده است ، در حالیکه این مدت در افراد غیرسیگاری ۳۰ ماه بوده است .
• در افراد سیگاری میزان مقاربت حدود ۶ بار در ماه و در افراد غیرسیگاری ۱۲ بار بوده است .
• بررسی آزمایش منی ، کیفیت اسپرم غیرسیگاری ها را بهتر از افراد سیگاری نشان داده است .