پروژه پایان تحصیلی کارتوگرافی
مقدمه ای بر جنرالیزاسیون
ما در دنیای پیرامون خود می توانیم بی نهایت اطلاعات شامل عوارض و پدیده های جغرافیایی مشاهده کنیم. بخشی از این عوارض و پدیده ها به طور مستقیم قابل رویت بوده و بخشی دیگر از آنها مستقیما قابل مشاهده نبوده بلکه به صورت غیر مستقیم و با استفاده از روش های خاص، قابل درک هستند. چنانچه بخواهیم به تمامی این اطلاعات و یا قسمتی از آنها را روی نقشه نمایش دهیم نمایش تمام جزئیات مربوط به این اطلاعات روی نقشه امکان پذیر نخواهد بود. زیرا ما محدود به یک سری شروط و قیود در تهیه نقشه می باشیم که مهمترین آن صحیح بودن، خوانا و گویا بودن نقشه است. بنابراین باید تصمیم گرفت چه چیزی را لازم است نمایش دهیم و چه چیزی باید حذف شود این انتخاب به عبارت ساده جنرالیزه نامیده می شود.
به عبارت دیگر می توان عمل جنرالیزه را به صورت زیر تعریف نمود.
(Keates 1989, p.38):
جنرالیزه عبارت است از تحدید و انتخاب عوارض و اطلاعات نقشه مبنا برای حفظ گویایی و خوانایی نقشه مشتقه:
در فرایند جنرالیزه خونایی و گویایی نقشه عامل اصلی کنترل می باشد. هر چه فضائی که برای نمایش اطلاعات در روی نقشه وجود دارد بیسشتر باشد این عامل کنترل تاثیر کمتری خواهد داشت. بنابراین می توان به وضوح گفت که جنرالیزه کردن اطلاعات مستقیما با مقیاس نقشه ارتباط دارد. هر چه مقیاس نقشه کوچکتر باشد جهت حفظ خوانایی و گویایی نقشه مجبور به جنرالیزه بیشتر جزئیات عوارض و اطلاعات می باشیم. برای اینکه عمل جنرالیزه به نحو احسن انجام پذیرد، به گونه ای که خوانایی و گویایی نقشه حفظ شود علاوه بر رعایت قواعد و اصول کارتوگرافی دانش و تجربه کارتوگرافی نیز لازم و ضروری می باشد.
بسیاری از افراد به دلیل عدم اطلاع از علم کارتوگرافی جنرالیزه را تنها حذف اطلاعات می دانند در صورتی که جنرالیزه تنها شامل حذف اطلاعات نبوده و خود در برگیرنده موارد ذیل می باشد:
از آنجائی که نقشه تصویر خلاصه شده ای از سطح زمین در مقایس کوچکتر میباشد لذا به دلیل کافی نبودن فضای خالی امکان نمایش همه عوارض موجود در روی سطح زمین وجود ندارد. لذا می بایست عوارض مناسب با هدف و موضوع نقشه را انتخاب نمود (انتخاب). پس از انتخاب این عوارض به منظور جلوگیری از شلوغی نقشه و همچنین خوانایی و گویایی نقشه تعدادی از عوارض حذف می گردند (حذف).
به علاوه به دلیل اینکه با توجه به مقیاس نمی توان توامی جزئیات عوارض را نمایش داد، لذا لازم است تا عوارض بر روی نقشه به صورت ساده شده نمایش داده شود. بگونه ای که اولا خصوصیت و شکل اصلی عارضه و ثانیا تعادل و هم آهنگی بین عوارض مجاور حفظ شود (ساده کردن).
هنگامی که دسته‌ای از عوارض مشابه با فاصله کمی در کنار هم قرار گرفته باشند می توان این فاصله ها را با یکی کردن عوارض به صورت ساده تر نمایش داد (ترکیب).
برخی از عوارض در اثر کوچک شدن مقیاس وضوح و اهمیت خود را از دست می دهند. برا یاینکه این عوارض اهمیت خود را به دست آورند لازم است تا این عوارض بزرگتر از اندازه واقعی خود نمایش داده شوند. (بزرگنمایی) این عمل بر روی عوارض مجاور نیز اثر گذاشته و جهت جلوگیری از تداخل عوارض حفظ ارتباط عوارض و خصوصیات شکل منطقه لازم است عوارض مجاور از موقعیت اولیه خود جابجا گردند. (جابجائی).
در اثر کوچک شدن مقیاس، تمامی عوارض را نمی توان با ابعاد واقعی آنها نمایش داد. برای برخی از عوارض که اهمیت آنها زیاد است می توان عمل بزرگنمایی را انجام داد. لیکن برای برخی از عوارض به دلیل عدم وجود فضای کافی و جهت جلوگییری از تداخل عوارض و حصول خوانایی نقشه لازم است علائم و نمادهایی را برای نمایش این عوارض انتخاب نمود (انتخاب علائم و نمادها) بگونه ای که این نماد به شکل واقعی عارضه نزدیک باشد.
البته مفهوم اصلی نماد یا علامت یک مفهوم کلی و پیچیده می باشد. هر نمایشی از خطوط و سطوح را می توان یک نماد در نظر گرفت. اما در اینجا منظور زمانی است که نمایش عارضه واقعی در روی سطح زمین به صورت نقطه ای در نقشه نمایش داده می‌شود.
همچنین با کوچک شدن مقیاس نقشه، امکان نمایش تمامی تقسیمات و طبقات داخل عوارض در روی نقشه وجود ندارد و لازم است طبقه بندی و تقسیمات عوارض را با توجه به طبیعت و خصوصیات عوارض تغییر دارد. (طبقه بندی عوارض).
به قول یکی از صاحب نظران تنها کسی که تسلط کافی بر موضوع دارد و توانسته باشد آنچه را که در مغزش به صورت ایده آل بسته به صورت ایده آل خلق کند توان ارائه یک جنرالیزه خوب را دارد به هر حال مهم است که بدانیم چه وقت کجا و چگونه جنرالیزه کنیم. برای حصول یک جنرالیزه مطلوب رعایت یک سری شرایط برای نقشه ضروری می باشد که عبارتند از:
حفظ خصوصیات نقشه
حفظ اطلاعات (اهیمت عوارض)
تعادل و هماهنگی بین اطلاعات در نقشه مشتقه
با توجه به اینکه نقشه های پوششی در مقیاس کل کشور تهیه شده است و به موازات آن نقشه های کل کشور در حال تهیه است. برای استفاده بهتر از نقشه‌ها و با توجه به اصول جزالیزه که باختصار توضیح خواهیم داد نقشه های را تهیه می کنیم علت استفاده از روش جنرالیزسیون اول هزینه و سپس زمان یکی از پارامترها می باشد با توجه به اینکه اگر بخواهیم از روش عکسبرداری و فتوگرامتری نقشه های راتهیه کنیم بسیار پرهزینه و زمان بر می باشد حال آنکه ما نقشه های با دقت مناسب در اختیار داریم پس با یک مرحله واسطه جنرالیزه که محصول آن نقشه‌های میباشد به نقشه های با مقیاس می رسیم این نقشه ها بیشتر کاربردی و مطالعاتی می باشد اگر بخواهیم مطالعه در یک محل داشته باشیم نیازی نیست 96 عدد نقشه در مقیاس یا 24 عدد برگ نقشه داشته باشیم می توانیم از 6 برگ نقشه و یا یک برگ نقشه جنرالیزه دارای چهار مایل رنگ قهوه ای، آبی، مشکی سبز و یک فایل بر در و یک فایل لژاندهتیم عوارض و نوع جنرالیزه به اختصار توضیح داده شده است.
ترتیب تقدم و تاخر از لحاظ جابجائی و ثبات در مرحله جنرالیزاسیون
درجه ثبات عوارض در داخل هر فایل رنگی از بالا به پائین کاهش می یابد. به عبارت دیگر عوارض پائبن تر در هر فایل رنگی دارای تقدم جابجائی بیشتری می باشند.
فایل آبی:
فایل مشکی:
- عوارض خطی مانند رودخانه، کانال، قنات، نهر و جوی
- بلوک ساختمانی
- عوارض سطحی
- نقطه ارتقاعی
- آبریز
- حد
- نمادهای نقطه‌ای
- عوارض سطحی
- نمادهای نقطه‌ای
فایل قهوه‌ای
فایل سبز
- راه آهن
- عوارض سطحی
- آزادراه
- بزرگراه
- جاده آسفالته در جه یک
- جاده آسفالته درجه دو
- جاده آسفالته درجه سه
- عوارض سطحی
- جاده شوسه
- جاده مالرو
- تراشه
- منحنی میزان
- اسامی و اعداد ارتفاعی منحنی میزان
عملیات جنرالیزاسیون و ویرایش فایل قهوه ای
عوارض خطی
1-1- راهها
1-1-1- راه آهن
روی راه آهن پترن شده در مقیاس 1:50000 با آلمان Curve خط نرمی کشیده و در حین ترسیم این خط تضاریس اضافی گرفته می شوند. سپس بترن قبلی پاک شده و خط پایه جدید با توجه به مشخصات مندرج در لیست عوارض کارتوگرافی پترن می گردد.
در صورتی که بعد از پترن کردن راه آهن عارضه ای نقطه ای با آن تداخل نماید عارضه مربوطه را تا حد امکان جابجا می کنیم تا از حالت تداخل با راه آهن خارج شود.
امتداد راه آهن هایی که تا کادر نقشه ادامه دارند بایستی به کادر رسانده شوند.
در صورت تراکم خطوط راه آهن در منطقه با رعایت اصول و قواعد جنرالیزاسیون می توان تعدادی از آنها را حذف نمود.
2-1-1-جاده ها: