آدم وقتی بر و بازو، قد و قواره قهرمانان و نامداران گذشته را می دید و آوازه رشادتها و پهلوانانه آنان را می شنید یک لحظه فکر می کند که سهرات یل از پشت رستم دستان و از دامان تهمینه زنده شده است همه جا توصیف دلاوری و بی باکی و پایمردی آنان در میادین بین المللی در تاریخ کشتی دنیا جاودانه و پابرجاست با توجه به اینکه شرایط و امکانات آن دوره نیز تا به امروز کلی تفاوت دارد نتیجه این است که قهرمانان ما در مصاف با بزرگان جهان از سالهای پیش از بازیهای المپیک 1948 لندن که عشق به روبرو شدن با پهلوانان سایر کشورهای جهان را در سر می پروراندند و گاهی نیز برای رسیدن به هدف و دست یابی به مدال و سکوی قهرمانی دهها کیلوگرم از وزن خود را کاسته اند و زمانی گرفتار دسته بندیهای پشت پرده سردمداران کشتی جهان شده و آنان را از حق مسلم بازداشته است و روزگاری نیز برای راه یافتن در تیم ملی چندین بار می بایست با حریفان داخلی روبرو شوند که به مراتب این دیدارها دشوارتر از مسابقات جهانی بوده است برای نمونه مبارزات امامعلی حبیبی از مازندران در مقابل بهادری از خراسان – علی غفاری از تبریز توفیق جهان بخت از تهران و نبی سروری از توابع تهران در وزن 70 کیلو که همه از نامداران کشتی دنیا بودند و عناوین بزرگی را با خود به یدک می کشیدند از یک سو و مبارزات کاظم غلامی از مشهد – ابراهیم سیف پور از تهران رضا قلیچخانی از تهران و ابوطالب طالبی – محمد فرخیان – منصور سرداری – سید شمس الدین سید عباسی از سوی دیگر حریفانی قدر و تهدید کننده بودند برای یکدیگر بدینگونه بود که ابراهیم جوادی اولین شگفتی آفرین کشتی در 48 کیلوگرم و برنده اولین مدال طلای کشتی دنیا در این وزن در مارل پلاتا که سالها بعنوان ذخیره محمد قربانی و اکبر حیدری به انتظار می نشیند آری اوج رقابتها و از جمله مبارزات خانگی نامداران کشتی ایران در یک وزن و دو وزن نبود هیچ کس در هیچ وزنی در حاشیه امنیت نبود و با اتکا بدان سرمایه های گرانبها تیم ایران توانست با برتری کامل در یوکوهامای ژاپن 1961 با کسب 5 مدال طلا – یک نقره – یک برنز در 8 وزن بر سکوی قهرمانی دنیا بایستد و در منچستر انگلستان سال 1965 این عنوان را تکرار نماید آری ریش سفیدان و قدیمیهای امروزی درست به یاد دارند ریاضتهای قهرمانان را دست به گردن بسته عبداله مجتوی را بینی گچ گرفته علی غفاری کتف جابجا شده حسن سعدیان چشمهای گود شده و صورت استخوانی عبداله موحد چهره در هم و ناشناس غبار گرفته ابراهیم جوادی و موهای بر باد رفته خجسته پور ابراهیم سیف پور را آنها خوب به یاد دارند.
دیدارهای حساس و جنجال برانگیز ابوطالب طالبی را با دکتر علی اف روسی مبارزات کیوشی آبه ژاپنی با شمس الدین سید عباسی و دیدار مهدی یعقوبی با مصطفی داغستانلی نامدار کشتی دنیا از کشور ترکیه و بالاخره گریه و اندوه ابراهیم جوادی را در المپیک مونیخ 1972 توسط داور ایتالیائی و کسب مدال طلای باد آورده توسط رومان دیمتریف روسی در این راستا که اینها همه جزئی از کل خاطرات تلخ و شیرین کشتی ما در گذشته محسوب می گردد که گرد و غبار تاریخ و سن ناچیز و بی مقدار آدمی نیز قادر نبوده که سیمای پر فروغ پهلوانان و جوانمردان ما را بپوشاند و نام و نشان آنها را از یادها بزداید، مگر توانستیم نقش جهان پهلوان غلامرضا تختی را از دلهایمان پاک کنیم که بتوانیم عبدالرزاق بیهقی ها … را از یاد ببریم.
اگر این گونه که می بینیم و حقیقت داشته باشد که قهرمانان راستین ورزش در فضای گیتی مرده اند یا در حال مردن هستند پس همگی از جای برخیزیم و به چهره های دلیر و اصیل آنها سلام کنیم که اینان نه که یک قهرمان زورمند برای یک زمان نه که یک ورزشکار تناور برای یک میدان که سرمشق و الگو در عصر خود و سپس برای تمام دورانها بوده و هستند، تا جوانان ورزشکار ما در آینده بدانند که از کدامین تبارند.
پیشگفتار
تاریخچه کشتی
قدیمی ترین ورزشهای متداول جهان، ورزش کشتی است. از زمانیکه سنجشی در مورد قدرت پیش آمد و روشن شد که انسانها از نظر قدرت بدن متفاوتند، مبارزه تن به تن وجود، داشته است. این مبارزه نه تنها بین انسانها بلکه بین سیر موجودات هم به چشم می خورد. هنوز در خاورمیانه و خاور دور جنگ خروس متداول و مرسوم است از این رو هواداران پر و پا قرصی دارد. ورزش کشتی با خصوصیات و شرایط و قوانین مخصوص به هر منطقه و ناحیه صورت می گرفته است با مختصر توجهی به کشور خودمان ایران، این بحث را روشن می سازد که قواعد و آداب و رسوم محلی هر منطقه تا چه حد در ورزش کشتی اثر گذاشته است. نحوه انجام کشتی در خطه خراسان که به نام کشتی باچوخه مرسوم است با کشتی در مازندران که به نام کشتی (لوچه) و (گلیه مرد) در گیلان تفاوت دارد. کشتی ایلات غرب با جنوب و کشتی (گچ گردان) در سیستان و بلوچستان یکسان نیست. کشتیهای میدانی که در چمن زارها انجام می گردد با کشتی باستانی رایج در زورخانه ها به کلی مغایرت دارد. این نحوه تفاوت در سایر کشورها هم به چشم می خورد. به عنوان مثال کشتی سوئدیها با ژاپنی ها در اساس شباهتی با یکدیگر ندارد. بطوریکه تاریخ نشان می دهد در مبارزات گذشته ملل بخصوص در مبارزه های فردی پس از خسته شدن به واسطه ابزار جنگی سرداران بزرگ لشگر به آخرین وسیله که کشتی گرفتن بود دست می زدند. در این رابطه در یونان و روم و ایران داستانهای جالبی وجود دارد در داستانهای حماسی ایران نمونه های جالبی می توان یافت و بهترین نمونه کشتی گرفتن رستم و سهراب است. بدین ترتیب ورزش کشتی قدیمی ترین مبارزه ورزشی جهان است.
در ایران باستان عنوان جهان پهلوان از منصبهای عالی ارتشی بوده است. همه ساله پس از مسابقات کشتی پهلوانان اول کشور به عنوان پهلوان پایتخت منصوب می گشت. کشتی گرفتن طی دوران متمادی در بین ایرانیان رواج پیدا کرد و تاکنون همچنان، کشتی گرفتن در میدانهای مسابقه با شور و هیجان مردم ایران روبرو می شود و هر روز که می گذرد کشتی گیران با بندها و فن های جدیدتر و زیباتر آشنا می شوند. همچنین سعدی در کتاب گلستان از کشتی گیری حکایت می کند که 360 بند (فن) می دانسته است.
کشتی گرفتن، در تاریخ ایران مدتی بعد از حمله مغول آنگاه، که ملت ایران از زیر بار مصائب رها شده بود وارد مرحله، جدیدی می شود. از آن دوره به بعد گرفتن کشتی رسمیت بیشتری پیدا می کند و چهره پهلوانان نامدار ایران و کشتی گیران آشناتر و شناخته تر می گردد. کشتی میدانی و پهلوانی که مدتها بعد از حمله مغولها متروک مانده بود در دوران (اوکتای قاآن) دوباره رونق گرفت و توجه پسر چنگیزخان، را به خود جلب کرد. تا او از سراسر ایران کشتی گیران را جمع نمود و مسابقات بسیاری را ترتیب داد. از پهلوانان نامی ایران که در اواخر قرن هشتم هجری از سرزمین ایران برخواسته پهلوان پوریای ولی بود که از وی به نام پهلوان، محمود ابن پوریای ولی یاد شده است. پوریای ولی از مرشدان و جوانمردان روزگار خود بوده است و هنوز هم از او به نام مرشد و سمبل پهلوانی و فتوت و ورزشکاری یاد می کند.
پهلوانان و ورزشکاران به نام او سوگند می خورند، پوریای ولی از عارفان و شعرای به نام عصر خود بوده است.
پوریای ولی گفت که صیدم به کمند است
از همت داود نبی بخت بلند است
افتادگی آموز اگر طالب فیضی
هرگز نخورد آب زمینی که بلند است
گر بر سر نفس خود امیری مردی
گر بر دگری خرده نگیری مردی
مردی نبود فتاده را پای زدن
گر دست فتاده ای گرفتی مردی
از خصلت ها و جوانمردیهای او حکایتهایی خوانده و شنیده اید که جهت اطلاع بیشتر به کتاب نقش پهلوانی و نهضت عیاری نوشته کاظم کاظمی رجوع شود.
در عهد باستان و همچنین دوران قدیم کشتی و پهلوانی به گونه های مختلف ظهور می کرد. گاهی به صورت عیاری و هنگامی به عنوان صوفیگری (صوفیاک) و زمانی بطریق فتوت (فتیان) پا به عرصه جامعه می گذاشت. نقش پهلوانی که نشأت گرفته از روح، خداجوئی، کرم و تقوا، اطلاح و خیر و تواضع و رحمت می باشد در قرن هشتم هجری که هر قسمت از خاک ایران تحت سطره اتابکی بود به صورت فعال خود یعنی عیارک بازگشته بود و یکی از پهلوانان آن عصر اسد کرمانی بود که بر شاه شجاع، اتابک فارس شورید و مدتها با او به جنگ و ستیزه برخاست دیگر از پهلوانان عیار که در زمان خود از شهرت و شجاعت خاصی و همچنین روح جوانمردی و فتوت و اخوات برخوردار بود ظهور کرد تا داد از بیدادگر بستاند.
عبدالرزاق بیهقی بود که در نهضت سربداران خراسان که با ستمکاریهای حکام بیگانه مبارزه کرد نقش فوق العاده ای داشت او بزرگترین پهلوان عصر خود بود. عبدالرزاق به وسیله کشتی گرفتن و پهلوانی و عیاری در میان مردم نفوذ کرد و بدینوسیله اعتبار والا یافت. ابتدا مقام جام پهلوانی داشت و بعدها به همت و کوشش عالی خود نهضت سربداران خراسان را به ثمر رسانید و به عنوان سر سلسله دودمان طایفه سربداران خراسان گردید. بطوریکه به نظر می رسد فتوت همچون پلی است که عرفان و تصوف را به عیاری و پهلوانی و در نتیجه به ورزش پیوند می دهد وجود عنصر کشتی باستان در ورزش احتمالاً تا اندازه ای از این عرفان سرچشمه می گیرد و کسانی چون پوریای ولی مظهر این پیوند و قرابت بشمار می روند. در کتاب کاشفی و به خصوص در آئین کشتی گیران نقل می شود می بینیم که اخلاق و عرفان بطور چشمگیری با ورزش باستانی آمیزش یافته است، از نظر کاشفی که می توان آن را تا حدی نظرگاه اهل فتوت نیز به شمار آورد و کسانیکه به کشتی گرفتن و آموزش کشتی مشغولند بایستی به پاکی و راستی روزگار را بگذرانند و همچنین نقل دیگریست که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) با یکدیگر کشتی می گرفتند و مشوقین آنها حضرت رسول (ص) و، جبرئیل (ع) بوده اند. بنابراین حاصل معنی این است که این علم و هنر را به انبیاء و اولیاء خدا نسبت می دهند.
اکنون با تحولات و دگرگونی هائیکه در این ورزش بوجود آمده و هر روز تکنیک ها و تاکتیکهای جدیدی را عرضه می دارند، دو دسته کشتی گیر در دنیا وجود دارد، یکی کشتی گیران آماتور که در مسابقه های جهان و بازیهای المپیک شرکت می کنند و دیگری به نام کشتی گیران حرفه ای که به طور خاصی کشتی می گیرند، که در ایران به نام کشتی (کج) معروف، است. کشتی آزاد از نظر کلی با کشتی باستان ایرانیان که در زورخانه ما انجام می پذیرد تفاوت چندان ندارد اختلافات، فقط در لباس و محل برگزاری مسابقه و برخی قواعد است.
فصل اول
کشتی پهلوانی
حکایات شیرین و خواندنی از
عیاران – پهلوانان بپاخاسته «علیه» ظلم
دو پهلوان معروف در دوره صفویه
پهلوان مذاقی معاصر شاه طهماسب صفوی نه تنها مقام بزرگترین پهلوان دوران را داشته بلکه خود یکی از برجسته ترین شعرا نیز بوده است. از او دیوان شعری هم در دست است که ارزش قابل ملاحظه ای دارد و اما پهلوان بیک قمری نیز از پهلوانان معاصر شاه طهماسب بوده و به مناسبت فداکاری ها و دلاوری هائی که در راه اعتلای وطن عزیز نمود و جانبازیهایی که در جنگ با ازبک ها که پی در پی خاک پاک خراسان را مورد تاخت و تاز قرار می دادند نشان داد به مقام امیر لشگری نیز رسید. روحش شاد و یاد و خاطره اش گرامی باد.