حرکت اسلام و معماری ایران به سمت کمال گرایی دو جانبه نگرش ذهنی معمار ایرانی: میراث معماری کهن ایران تعالیم اسلام معرفی آثار چند بنیانی ترکیب روح اسلام با یک معماری دیرینه مسجد به عنوان نماد و سمبل معماری اسلامی مساجد در معماری اسلامی ایران مساجد مهمترین بناهای مذهبی هر شهر وروستا استفاده از عناصر تزئینی گوناگون در آراستن مساجد انواع مساجد شبستانی یک ایوانی دو ایوانی چهار ایوانی چهار طاقی معانی نمادین مکان ها در مساجد درگاه ،استقبال از زائران محراب،درخشش پرتوی الهی گنبد ،رمز اتحاد بین آسمان وزمین کاشیکاری ایجاد آرامش روح وروان کتیبه عامل دفع شیطان حوض تمثیلی از نهرهای بهشتی معماری ایران در اغاز عصر اسلامی سردرگمی در معماری ایران ساده و مردم وار بودن تاثیر معماری کهن ایرانی همگام با معماری بیزانس استفاده از معابد کهن یعنی آتشکده ها ومهرابه ها وتلفیق واختلاط آن با فضای شبستان مسجد کثرت در ساخت مساجد پرهیز از بیهودگی استفاده از مصالح بوم آورد پرهیز از گستردگی وارتفاع وتزئینات ساختن مساجد و مناره ها برای دعوت به اسلام و نماز آثار مهم این دوره: مسجد فهرج وتاریخانه دامغان وپلانهای اولیه مسجد جامع اصفهان معماری دوره سلجوقیان تبدیل مساجد شبستانی به مساجد چهار ایوانی ساخت آرامگاه های برجی شکل و میل های راهنما پیشرفت چشمگیر در اجرای انواع طاق و گنبد استفاده از مصالح مرغوب استفاده از انواع تزئینات مثل آجری ومعقلی وخطوط کوفی استفاده از انواع "نقوش شکسته" و "گره سازی" با آجر و کاشی آثار مهم این دوره:مسجد جامع اصفهان و گنبد قابوس و...
پدید آمدن ساختمان با کارکردهای متفاوت همچون مدارس،آرمگاهها و...
انواع فرمها و طرحها در این دوره چفدهای نیزه دار طاقهای چهار بخشی و عرقچین و ترکین برجها و منارها به اشکال چهارگوش ،دایره ،چند ضلعی ساده ومضرس گنبدها به دو صورت گسسته وپیوسته و به روشهای مختلف همچون گنبد رک و گسسته ناری برپا داشتن گنبدها با شیوه های ترمبه و طاق بندی معماری دوره مغول ادامه روشهای دوره قبل با انجام اصلاحات در طراحی وسازه بنا مقیاس ها گسترده تر،پلان ها متنوع تروکاربردها بیشتر پیمون بندی و روی آوردن به عناصر یکسان بهره گیری بیشتر از هندسه در طراحی معماری تاقهای آهنگ ، کلنبو و تاق وتویزه بیشتر مورد استفاده داشت سلطانیه در بناهای این دوره بیشتر نماسازی بعدا به نما افزوده می شد از سفالهای مهردار با یا بی لعاب به جای آجر استفاده می شد کاشی تراش به حد اعلای خود رسید استفاده فراوان از تزئینات گچبری شده ،سفالینه در نمای داخلی و خارجی از مهمترین آثار آن دوره میتوان به مجموعه بسطام یزد وگنبد سلطانیه اشاره کرد.
معماری دوره تیموریان کاشی هفت رنگ و خشتی در این دوره وارد معماری گشتند تعدد بنا و در نتیجه عجله در ساختمان ومدوله شدن عناصر مختلف آن ایوان ها بلندتر ،مناره ها به هم نزدیکتر،ستون ها باریکتر وقوس ها رفیع تر تبدیل رواق های اطراف صحن مساجد ومدارس به ایوانچه وحجره های دو طبقه تنوع در بکارگیری انواع گنبد ها (دو پوش پیوسته و گسسته،قوس ها،عرقچین ها،کاربندی و..) تنوع در انواع رنگ های کاشی (آبی کبالت ،بادمجانی ،سفید شیری و...) استفاده فراوان از کاشی معرق آثار مهم این دوره : مسجد و مدرسه طلایی کاری،مسجد گوهرشاد،مدرسه خان و...
معماری صفویه ساده شدن طرح ها که در بیشتر ساختمان ها فضاها و یا چهارپهلو( مربع ) هستند یا مستطیل .
در تهرنگ ساختمان ها نخیر و نهاز ( پیش آمدگی و پس رفتگی ) کمتر شد ولی از این شیوه به بعد ساخت گوشه های پخ در ساختمان رایج تر شد .
همچنین پیمون بندی و بهره گیری از اندام ها و اندازه های یکسان در ساختمان دنبال شد .
سادگی طرح در بناها هم آشکار بود .
استفاده از انواع پوشش ها استفاده از گچبری،نقاشی ،شیشه های رنگی در تزئینات داخلی بنا هشت وگیر کردن زبره ونما ایجاد نور بیشتر برای فضاهای داخلی از طریق روزن های روی ساقه گنبد توجه همزمان به معماری درون شهری(مسجد،مدرسه و...) و معماری برون شهری(پل،جاده و...) توجه همزمان به معماری درون شهری(مسجد،مدرسه و...) و معماری برون شهری(پل،جاده و...) شاهکارهای معماری در قزوین(چهلستون،عالی قاپو)ودر اصفهان(پل خواجو،سی وسه پل،میدان ومسجد امام،عالی قاپو،چهار باغ،چهلستون و...) و در شیراز (مدرسه خان) معماری افشاریه و زندیه افشاریه: دوران افشاریه چندان دوران موفقی در معماری ایران نبود.
چرا که نادرشاه به خاطر روحیه جنگ طلبی بیشتر دوره حکومت خود را در جنگ گذراند و فرصتی برای ایجاد عمران و آبادانی نیافت.
تنها عمارت مهم این دوره عمارت خورشید در کلات نادر است که شیوه ساخت آن ترکیبی از معماری ایرانی و هندی است بویژه حجاری های بنا که ازبنا های تاج محل ومنار قطب دهلی تاثیر پذیرفته است.
هشت ضلعی ودو طبقه ،استوار بر سکوئی پله دار نمای خارجی: سنگهای مرمر قهوه ای رنگ،حجاری نقوش حیوانات ونباتات نمای داخلی: تزئینات اسلیمی گنبد استوانه ای با شیارهای خیاری زندیه: سادگی بیش از حد تغییرات درطراحی و نظام میدان ساخت مساجد به روش شبستانی افزایش باغهای عمومی استفاده از ستونهای سنگی در مساجد توجه همزمان به معماری درون شهری وبرون شهری آثار این دوره: حمام مسجدوبازار وکیل،عمارت کلاه فرنگی و باغ های اتابک،گلشن،نظر،جهان نماو...
همگی واقع در شیراز باغ نظر و عمارت کلاه فرنگی شیراز 1-عمارت هشت ضلعی و یک ونیم متر از سطح باغ بالاتر 2-سقف بنا مقرنس کاری 3-در چهار طرف عمارت چهار حوض 4-در داخل ساختمان در وسط حوضی از سنگ مرمر و در چهار طرف چهار نشین به شکل صلیب دوره قاجار ،باروک ایرانی از اواخر دوره صفویه تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه به علت آشفتگیهای موجود و جنگ های پی در پی و عدم ثبات و فقدان امنیت - هنرهای معماری و تزئینات ساختمانی ایران که در دوران صفویه وسعت و تنوع زیاد پیدا کرده بود طی این دوره نابسامانی ملی به انحطاط گرائید ..
در دوره قاجاریه تا زمان حکومت ناصرالدین شاه سبک جدیدی در معماری زاییده نمی شود .
معماران این دوره دنباله رو معماران دوره صفویه بوده اند در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه 1-استفاده از شیروانی که در این زمان متداول شد ، خود اسباب حضور مجدد ستون در نمای بنا را فراهم اورد 2-اغلب این ستون ها، اگر نه در اساس ولی در پرداخت باروک بودند ک ستون های نمایشی که تصنع ظاهری بر جوهرهی اصلی انها تقدم داشت 3-ویژگی اصلی معماری قاجاری را به حق متکلف بودنش میدانند.
این ویژگی را بهتر از همه میتوان در معماری ویلاهای سبک اروپایی این دوران به وضوح دید.
همگی ویلاها و کاخ های پر زرق و برق ثروتمندان به تقلید یا اقتباس از طرح های سبک باروک بنا شد ند و سبک باروک ایرانی را پدید آوردند .
در این دوره از معماری، منبع الهام بی هیچ شک و شبهه ای غربی است .
این دوره دوره ی ستونهای نمایشی است که چون از گچ ساخته شده اند ( که در غرب بیشتر در ساخت دکور صحنه بکار می رود تا معماری ) نمایشی بودن انها بیشتر به چشم می اید .
استفاده از ستون هایی کلاسیک ( ستون های دوریک ، ایو نیایی و مهم تر از همه قرنتی و مختلط )