پلاستیک ها؛ حافظ تعادل محیط زیست
پلاستیک ها از نظر کمک به پیشرفت تکنولوژی ، افزایش کیفیت زندگی و اطمینان از این که بشر از منابع طبیعی اش به خوبی و به مرور موثر استفاده می کند، نقشی بسیار حیاتی را بازی می کنند. استفاده ای بهینه از منابع به دو موضوع محیط زیست و اقتصاد این تعادل نیز به روش های انتخاب و استفاده از مواد اولیه ، صرفه جویی در منابع برای تولید و کاهش ضایعات تا حد ممکن بستگی دارد. در بخش صنایع پلاستیک این موضوع با عنوان «بهینه سازی منابع» مطرح است و پژوهشگران اروپایی بر این عقیده اند که پلاستیک ها می توانند بشر را در راه استفاده بهینه از منابع طبیعی اش کمک کنند.
هنگامی که ما درباره ی صرفه جویی منابع فکر می کنیم به تناوب موضوع ضایعات را در ذهن داریم، اما نظریه ای در مورد «بهینه سازی منابع» ما را مطمئن می سازد که بایستی به خاطر داشته باشیم که ضربه زدن به محیط زیست از موضوع ضایعات و دفع ضایعات آغاز نمی شود. در واقع، هر چیزی و هر فرایندی، می تواند ضربه ای بر محیط زیست وارد کند، از لحظه ای که مواد خام استخراج می شود تا هنگام تولید یک محصول و تا زمانی که عمر مفید محصول به پایان می رسد ما همواره شاهد ورود ضربانی بر محیط زیست هستیم.
برخلاف آنچه که برخی از مردم تصور می کنند پلاستیک ها در آغاز حیات شان مقداری محدود از منابع طبیعی را استفاده می کنند . به عبارتی، بررسی ها نشان می دهند که فقط 4 درصد از منابع نفتی مصرفی اروپای غربی برای تولید مواد پلاستیک مورد استفاده قرار می گیرد،
همچنین، تبدیل پلیمر ها به محصولات گوناگون نیز مقدار کمی انرژی مصرف می کند و سبک وزن بودن پلاستیک ها به این معنی است که کاربرد این مواد هر چه باشد؛ از بسته بندی گرفته تا ساخت قطعات خودرو، این مواد به هنگام تولید، مصرف و حمل و نقل موجب صرفه جویی در منابع می شوند. چنین واقعیتی خود به این معنی است که کاربرد پلاستیک ها موجب صرفه جویی در سوخت و در نتیجه کاهش حذف ذرات آلوده کننده ی هوا می گردد.
صرفه جوی در منابع از طریق پیشرفت تکنولوژی
جامعه ی آموزشی و تجاری امروز برای رفع عطش خود در جهت تحول تکنولوژی و توسعه ی دانش مقداری قابل توجه انرژی مصرف می کند، در آینده اما تکنولوژی پلاستیک ها از طریق یک کامپیوتر شخصی و یک مودم معروفترین کتابخانه ها و متخصصین جهان را بر روی میز کار ما قرار خواهد داد.
کاربرد تکنولوژی ریزپردازنده ها که اساس آن بر صنعت پلاستیک ها قرار دارد و تبلور آن را می توان در وسایلی مثل رسانه های چند منظوره (PCTV) ، « سی دی رام» و دیسک های فشرده و نوی دید، موجب کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی های درون شهری خواهد شد، چرا که در چنان شرایطی تنها با فشردن یک دکمه امکان خرید، تفریح و مطالعه در منزل برای هر کسی به وجود خواهد آمد.
در آینده ای نه چندان دور ، ریزسازی پدیده ای عادی به شمار خواهد آمد، چرا که سازنده ها سعی می کنند میزان مواد و منابع مصرفی را به حداقل برسانند و در همان حال میزان تولید ضایعات را نیز کاهش دهند. استفاده ی رو به تزاید از تکنولوژی ریزسازی (nanorechnology) همراه با جدال بشر برای توسعه ی محصولاتی کوچکتر و قوی تر که مزایای زیست محیطی را نیز به همراه دارند، پلاستیک ها را در معرض توجه همگان قرار خواهد داد.
بازیافت پلاستیک ها
میزان تولید ضایعات پلاستیک در اروپای غربی هر ساله در حدود 16 میلیون تن برآورد شده است. از آنجا که همگی ما در زندگی روزانه مان از پلاستیک ها به مقدار زیاد استفاده می کنیم، لذا آگاهی ما نسبت به حضور این مواد بسیار زیاد است. به هر حال، این 16 میلیون تن ضایعات پلاستیک تنها معادل کمتر از 6/0 درصد از مجموع زباله های تولید شده در اروپا و حدود 7 درصد وزنی مجموع زباله های خانگی می باشد. نمودار 2 منابع گوناگون ضایعات و درصدهای مربوطه را نشان می دهد.
نیاز به مدیریت ضایعات
در حال حاضر نزدیک به 20 درصد از این مقدار ضایعات بازیافت می شود و صنایع موظف شده اند که این مقدار را افزایش دهند ( در مقایسه با اروپا لازم است به یاد آوریم که در ایران بیش از 90 درصد ضایعات پلاستیک مورد استفاده مجدد قرار می گیرد. م). زیرا مقدار زیادی از این ضایعات هنوز هم در دل زمین دفن می شود، که منبعی با ارزش به شمار می رود.
از طریق ترکیبی از روش های بازیافت مثل استفاده مجدد ، بازیافت مکانیکی و آسیاب آخال و نیز بازیات انرژی می توان از این منابع بیشتر استفاده کرد. یکی از اهداف اصلی صنایع پلاستیک (در کشورهای پیشرفته .م) این است که جلوی نابودی این منابع با ارزش (ضایعات) را بگیرند و سرعت و میزان آن را کاهش دهند. به صورتی که بتوانند به مرز 10 درصد ضایعات غیر قابل بازیافت برسند. در این راه، صنایع پلاستیک بر آن هستند تا با به کار گرفتن تمامی روش های ممکن بازیافت ، حداکثر بهره را همراه با تولید حداقل ضایعات ببرند نکات زیر در این رابطه دارای اهمیت هستند:
یکی از تازه ترین مطالعاتی که در زمینه ی ضایعات پلاستیک صورت پذیرفته، مشخص نموده است که دسترسی به یک شیوه ی مستقل برای مدیریت ضایعات امری اساسی است. کمیسیونی مرکب از دولت آلمان و صنایع پلاستیک مطالعه ای را از طریق «مرکز صرفه جویی انرژی و تکنولوژی محیط زیست- CECET در این زمینه انجام داده اند و تعدادی از راه های قابل دسترسی ممکن را برری کرده اند. این مطالعه نشان داده است که از دیدگاه اقتصادی بازیافت انرژی از ضایعات مفیدترین راه استفاده از ضایعات است از دیدگاه زیست محیطی یک روش مستقل که ترکیبی است از بازیافت انرژی همراه با بازیافت مکانیکی ضایعات، سودآورترین و مفیدترین شیوه است.
مطالعه ای مستقل توسط کمپانی « داو- DOW » در زمینه ی راههای از بین بردن بطری های HDPE ، نتایج برگرفته ی پیشین را تایید کرده است. این مطالعه به روشنی نشان داده است که ترکیبی از بازیافت مکانیکی و بازیافت انرژی بهترین نتایج را از دیدگاه مسایل زیست محیطی در زمینه ی صرفه جویی در مصرف انرژی و صرفه جویی در منابع طبیعی به دست می دهد.
سودآورترین راه های زیست محیطی
از نظر ایجاد تعادل زیست محیطی میان نیازهای زندگی نوین امروزی و مسایل زیست محیطی ، پلاستیک ها بهترین ماده انتخابی هستند، زیرا پیدایش چنین تعادلی را ممکن می سازند. برای درک کامل از موضوع، ما می بایست به تصویر کامل مجموعه ای از منابع طبیعی تا دفن ضایعات توجه کنیم. در این مجموعه جستجو برای یافتن راههای حفاظت از منابع طبیعی به هنگام تولید و استفاده از محصولات ، و بررسی روندهای ممکن برای کاربرد طیفی وسیع از راههای بازیافت ضایعات به منظور حداکثر بهره وری از مزایای زیست محیطی ، از اصول اجتناب ناپذیر هستند نتایج حاصل از این نوع نگرش نشان می دهد که ضایعات در صورتی که مورد بازیافت قرار نگیرند، بیشترین ضربه را به محیط زیست وارد می آورند و میزان تاثیر این ضربه بر محیط زیست به مراتب بیش از هر یک از مراحل استخراج ، تولید مواد اولیه، تولید محصول و استفاده از آن است.
تصمیم گیری در مورد ضایعات
یک جنس که دارای قابلیت استفاده ی دوباره است، ممکن است در مرحله ی نخست و بی رنگ به عنوان جنسی منتخب از دیدگاه مسایل زیست محیطی تلقی گردد. با این حال ، چنین برداشتی ممکن است همواره صحیح نباشد. برای درک موضوع اگر دو نوع بسته بندی متفاوت از نظر منابع طبیعی و انرژی به کار رفته در ساخت آنها را در نظر بگیریم و سپس اثرات ( ضربات ) آنها و ضایعات آنها را بر مثلاً آلودگی هوا و آب بررسی و مقایسه کنیم، خواهیم دید که اغلب اوقات کمترین ضربه ممکن بر محیط زیست از ناحیه ی بسته بندی های سبک وزنی که پس از مصرف قابل بازیافت هستند، وارد می شود و این بدان معنی است که بازیافت ضایعات به مراتب کمتر از استفاده مجدد از یک کالا می تواند بر محیط زیست تاثیر منفی داشته باشد.
در نقطه ی مقابل، ممکن است اغلب اوقات چنین تصور شود که جنسی که به سهولت قابل بازگردانی (آسیاب) است، بیشترین تاثیر مثبت را برای محیط زیست دراد حال آنکه در برخی از موارد دیده شده است که آسیاب کردن نمی تواند به عنوان مهمترین وسیله ی جلوگیری از اثرات منفی بر محیط زیست به شمار رود. زیرا، هنگامی که ما اساس انتخاب خودرا در خرید برخی از کالاها بر مبنای نگرش به حفظ محیط زیست ( انتخاب زیست محیطی- Eco-Chice) قرار می دهیم، ممکن است کالاهایی مثل موکت ، فرض ماشینی یا حتی لباس همان را از میان گروهی از تولیدات انتخاب کنیم که بر اساس اطلاعات سازنده دارای عمری پیشین بوده اند؛ یعنی ممکن است لباس و یا فرش زیر پای ما ، دیروز یک بطری بوده باشد که در یک چرخه ی بازیافت بر اساس معیارهای زیست محیطی ، امروز به یک بلوز یا موکت تبدیل شده است.
بر اساس چنین واقعیتی که امروز در جهان (غرب) متداول گردیده ، بازیافت کامل ضایعات ( و نه صرفاً آسیاب کردن آن ) به مراتب بیش از بازگردانی ساده، بر محیط زیست تأثیر مثبت دارد.
تکنولوژی های جدید بازیافت می تواند پلاستیک های مصرف شده رابه عنوان یک منبع تغذیه ( را که علا در حال توسعه و تحول است) را به اجزای اساسی اولیه آنها در زنجیره ی تولید پتروشیمی تبدیل کند. به عنوان مثال یک بسته بندی پنیر ممکن است موجب صرفه جویی در نفتی شود که فردا می بایست مواد اولیه ی سپر یک اتومبیل را تامین نماید.