دانلود مقاله تکنولوژی اطلاعاتی و توسعه ملی در کشورهای جهان سوم

چکیده : مسئله انتقال و جذب تکنولوژی در جهان سوم ، مقوله پیچیده ای است که هم از نظر علمی و هم از جنبه ابعاد فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی ، سالهاست ، نه فقط کشورهای در حال توسعه ؛ بلکه بسیاری از مجامع پژوهشی غرب و سازمانهای بین المللی را به خود مشغول داشته است .

در دهه 1980 ، فرآیند تولید یا خلق تکنولوژی و انتقال تکنولوژی به جهان سوم ، با بعد دیگری مواجه شده است که دامنه آن باسرعت بسیار زیادی رو به گسترش است .

این بعد ، در واقع ، خود نوعی تکنولوژی فراگیر است که " تکنولوژی اطلاعاتی " نامیده می شود .

ویژگی منحصر به فردی که این بعد با تکنولوژی دارد ، همانا شمولیت آن نیاز همه تکنولوژیهای نوین به آن است .

در این مقاله ، ضمن بررسی روند تحولات تکنولوژی سیستم های اطلاعاتی در کشورهای رو به رشد ، مشکلات و موانعی که بر سر راه انتقال و جذب این تکنولوژی وجود دارد ، مورد بحث قرار می گیرد .

تحلیلی از موقعیتها ، کامیابیها و یا شکستهایی که برخی از کشورهای آسیایی در راه جذب تکنولوژی اطلاعاتی و حمایت از برنامه های صنعتی و توسعه ای خود از اینطریق داشته اند ، بخش اساسی مقاله را تشکیل می دهد .

مقدمه : چگونگی انتقال و جذب تکنولوژی در جهان سوم ، هم از نظر علمی و هم از نظر ابعاد فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی ، مبحث پیچیده ای است که سالهاست نه تنها کشورهای در حال توسعه ؛ بلکه بسیاری از مجامع پژوهشی غرب و شازمانهای بین المللی را به خود مشغول داشته است .

پژوهشهای انجام گرفته در خلال سالهای 85 – 1975 میلادی ، از بروز تحول تازه ای در مقوله توسعه اقتصاد ملی خبر می دهد .

این تحول ، ناشی از شکل گیری عنصر جدیدی است به نام " نیروی کار اطلاعاتی " که تغییر عمده ای در ترکیب عملیاتی نیروی کار پدید آورده است .

پدیده مزبور ، مبین نیاز حیاتی به یک بخش اطلاعاتی (Information sector ) در اقتصادهای ملی است (Katz, 1986 ) .

این عامل جدید ، دامنه وسیع و هوشمندانه ای را در بر می گیرد که زیر عنوان " تکنولوژی اطلاعاتی مبتنی بر کامپیوتر " ( Technology Information based – Computer ) به گونه ای فزاینده زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار داده است .

تکنولوژی اطلاعاتی ، در واقع ، خود نوعی تکنولوژی فراگیر است و ویژگی منحصر به فرد آن ، همانا "شمولیت "آن و نیاز همه تکنولوژیهای نوین به آن است .

دامنه تغییرات ناشی از این پدیده ، متنوع بوده و از جانشینی " اطلاعات " برای " نیروی کار غیر اطلاعاتی " در بخش تولید صنعتی تا تغییر در ترکیب درونی بخش خدمات ، و از خدمات پرسنلی تا خدمات اجتماعی و سیستمهای توزیعی را در بر می گیرد .

مطالعه این روند ، اساساً بر کشورهای توسعه یافته متمرکز شده است و به نظر می رسد که ممالک در حال رشد ، به دنبال کشورهای صنعتی ، رفته رفته به نقش کلیدی نیروی کار اطلاعاتی در پیشبرد برنامه های تکنولوژیک و غیر تکنولوژیک خود پی می برند .

اما متاسفانه ، آنچه کمتر مورد توجه ممالک آسیایی ، آفریقایی و امریکای لاتین قرار گرفته ، تبین و تدوین استراتژی مناسب برای انتقال ، جذب و ارتقای تکنولوژی اطلاعاتی بوده است .

به عبارت ساده تر ، علی رغم اینکه ، نزدیک به تمام این کشورها ، دارای نوعی سیستم برنامه ریزی ملی بوده اند ، لیکن از سیاست و خط مشی مدون و مبتنی بر برنامه های ملی در جهت دستیابی به تکنولوژی اطلاعاتی مناسب و پایدار محروم مانده اند .

این موقعیت ، علل گوناگونی دارد که در این مقاله سعی می شود آن علتها ، مورد ارزیابی قرار گیرد تا در نهایت بتوان به منظور ارتقای فعالیتها و تلاشهای کشورهای جهان سوم – و از جمله ایران – در زمینه تکنولوژی اطلاعاتی مدل قابل قبولی را ارائه داد .

تکنولوژی اطلاعاتی و مشکلات جهان سوم کامپیوتری کردن بنیادهای صنعتی ، اقتصادی ، آموزشی ، بهداشتی و خدمات اجتماعی در سطح وسیع در جهان سوم ، نه تنها نیاز به شناخت و آگاهی از سخت افزارها ، سیستمها ، نرم افزارها و کاربردهای آنها دارد ؛ بلکه عناصری مانند توسعه منابع انسانی ، تعارضات فرهنگی ناشی از تغییرات تکنولوژیکی و جنبه های اجتماعی و برنامه های ملی را نیز مطرح می سازد .

اکثر کشورهای آسیایی در سالهای اخیر ، شاهد توسعه سریع در کاربرد میکروکامپیوترها در سیستمهای دولتی بوده اند .

گرچه بخش خصوصی نیز ، در این زمینه نقش مهمی ایفا کرده است ؛ اما مسئولیت اصلی برای گسترش تکنولوژی اطلاعاتی ، در واقع ، بر دوش دولت بوده است که تجربه سنگاپور و برخی دیگر از کشورها از آن جمله است .

رشد سریع تکنولوژی اطلاعاتی در جهان و انتقال عجولانه آن در سطح محدوده به برخی از کشورهای در حال توسعه ، موجب بروز نوعی دشواریهای محلی و ملی شده است.

البته دامنه این ناهماهنگیها از کشوری به کشور دیگر تغییر می کند .

از سوی دیگر ، حجم انتقال این نوع تکنولوژی و سطح یا نوع آن به ممالک جهان سوم ، از روند یکسانی برخوردار نبوده است .

برخی کشورها درمقیاسی وسیع به آن روی آورده اند و گروهی نیز در آغاز این راه قرار دارند .

تعدادی دیگر ، در میان این دو دسته جای می گیرند .

" کمیسیون اقتصادی – اجتماعی سازمان ملل برای آسیا و پاسیفیک " ESC.AP (United Nations Economic and Social Commission for Asia and Pacific)jکه موضوع تکنولوژی اطلاعاتی را در برنامه کار خود قرار داده است ، کشورهای أسیایی را به سه گروه تقسیم کرده است .

1) کشورهای در حال رشدی که دولتهای آنها سالهاست از کامپیوتر و سیستمهای اطلاعاتی در فعالیتهای تشکیلاتی خود استفاده می کنند؛ 2) کشورهای کمتر توسعه یافته که به تازگی از تکنولوژیهای پیشرفته اطلاعاتی سود می برند ؛ 3) کشورهای کوچک خوزه پاسینیک که به طور کلی تکنولوژی اطلاعاتی هنوز در آنها به کار گرفته نشده است ( Kaul.

1987 ) البته باید توجه داشت که کامپیوترهای پیشرفته و اندازه های آنها ، تعیین کننده اثرات یا شاخصهای توسعه ای نیست !

نکته ظریف اینکه ، موضوع مهم و اساسی چگونگی و طبیعت کاربردی آنهاست ( Kaul.

Patel.

Shams 1989 ) .

از سوی دیگر ، کاربردهای دولتی سیستمهای اطلاعاتی در این کشورها را می توان در سه گروه و شش زمینه متفاوت تقسیم کرد : گروه یکم : سیستم های داخلی Clerical systems 1- گرد آوری اطلاعات آماری compilations statistical ( مانند سر شماری ، بررسی قیمت ، گزارشهای برداشت محصول ) .

2- سیستم های مبادلاتی حجم بالا transaction systens High volume ( مانند سیستم های مالیاتی .

پرسنلی .

ثبت وسایل نقلیه .

عملیات بین شعبات بانکی ) .

3- خودکاری دفاتر office Autonation ( مانند کامپیوتری کردن نامه نگاری و ماشین کردن آنها .

بایگانی .

پست کردن نامه ) .

گروه دوم 00 سیستم های مدیریتی Managent systems 1- سیستم های آگاهی دهنده یا نشانگر systems Monitoring ( مانند سیستم های کنترل بوجه ، جریان پیشرفت پروژه ، نمایشگری روند صادرات – واردات ) .

2- مدل های کامپیوتری برای تصمیمات برنامه ای یا برنامه ریزی Computer Models for Planning Decisions .

( مانند مدلهای اقتصاد کلان ، مدلهای تحویل سرمایه گذاری ، مدلهای پیشبینی متغیرهای جمعیتی ، قیمتها ، تقاضا برای منابع طبیعی و زمین ) .

گروه سوم : سیستمهای همگانی Public systems سیتمهای مشارکت همگانی systems Public participation ( مانند برنامه های توسعه روستایی مبتنی بر همگانی کردن استفاده از کامپیوتر .

در این سیستمها ، اطلاعات دولتی در سطح وسیع و به صورت تفسیلی از طریق دفاتر کامپیوتری در اختیار همگان قرار می گیرد ، تا از این طریق آنان قادر به شرکت فعال در برنامه ها و فعالیتهای توسعه ای بشوند ) .

جایگاه برنامه ریزی و انتقال تکنولوژی اطلاعاتی مطالعات انجام گرفته درباره موقعیت تکنولوژی سیستمهای اطلاعاتی در هفت کشور آسیای چین ، هند ، مالزی ، فیلیپین ، سنگاپور ، سریلانکا و تایلند نشان می دهد که هیچ یک از سیزده موردی که در این کشورها مورد مطالعه قرار گرفته ، مبتنی بر کار برد سیستمهای همگانی نبوده است .

حال آنکه با استفاده از این نوع سیستمها ، بوروکراسی گرایی خاص جهان سوم می تواند ، به گونه ها ، تعدیل شده و از طریق مشارکت عملی مردم و گروه های اجتماعی ، اثر بخشی برنامه های توسعه ای افزایش یابد .

بیشترین کاربردهای تکنولوژی اطلاعاتی در بخش دولتی ، مربوط به گروه یکم موارد " گردآوری آماری " و " سیستمهای مبادلاتی گسترده " بوده که البته می توان گفت ، مورد نخست ، از تناسب و عمومیت بیشتری برخوردار است .

کاربردهای مورد دوم ، یا " نادر " است و یا " تازگی " دارد .

سیستمهای آگاهی دهنده 7 در مرحله بعد قرار می گیرد .

خودکار سازی دفاتر اکثراً در سطح نامه نگاری کامپیوتری و واژه پردازی خلاصه می شود که در بین کشورهای مزبور تغییر می کند .

استفاده از مدلهای برنامه ریزی و سیاستگذاری برنامه ای ، چندان عادی نیست – بویژه در زمینه مدلهای کلان .

پژوهش منتشر شده توسط " دفتر توسعه آسیا و پاسیفیک " Kaul et al, 1987) APDC:Asia and Pacific Development Center )زیر عنوان روند کاربردهای تکنولوژی اطلاعاتی در سیستمهای دولتی آسیا و پاسیفیک ، کاربردهای تکنولوژی اطلاعاتی و کامپیوتری در جهت توسعه ملی را در چارچوب جدول شماره 1 خلاصه کرده است .

همچنان که در این جدول مشاهده میشود ، کشورهای آسیایی مورد ارزیابی ، در سطوح متفاوتی از این تکنولوژی استفاده کرده و در بین آنها ، تنها سنگاپور یک پروژه در زمینه خودکار سازی امور اداری – که تا حدودی مشارکت همگانی را نیز به دنبال داشته – اجرا کرده است .

این کشورها ، در زمره ممالک نسبتاً موفق آسیایی در زمینه کاربرد تکنولوژی و سیستمهای اطلاعاتی به شمار آمده اند .

به طور کلی ، پیامدها و نتایج ورود و کاربرد تکنولوژی اطلاعاتی در ممالک جهان سوم – بویژه در سطوح بالای اقتصادی ، اداری و صنعتی – را می توان به دو دسته منافع " کوتاه مدت " و " بلند مدت " تقسیم کرد : منافع و اثرات کوتاه مدت ، می تواند نتایجی مانند افزایش بهره وری ، تقویت خدمت قابل ارائه به مردم ، ارتقای سطح درآمدها و کاهش هزینه های تولیدی و خدماتی را به بار آورد .

- پیامدهای محسوس و نا محسوس دراز مدت ، شامل ارتقای شرایط کار کارکنان ، بالا بردن - پایه های مهارتی ، افزایش کمی و کیفی اطلاعات تخصصی و دستیابی به فرآیندهای نوین تصمیم گیری است .

این منافع ، می تواند احتمال ایجاد یک پایگاه مناسب برای دستیابی به نوعی تکنولوژی مستقل و همچنین یک فرهنگ اطلاعاتی علمی و صنعتی را به شدت تقویت کند تا بر اساس آن ، تصمیم گیری و برنامه ریزی بهتری را انجام داده و کارایی سراسری در سطح جامعه افزایش یابد .

اما تجارب به دست آمده از کاربرد تکنولوژی اطلاعاتی در این کشورها ، نشان می دهد که راه رسیدن به این اهداف و امتیازها ، چندان هموار نبوده است .

عمده ترین مشکلاتی که کشورهای در حال توسعه ، در جهت تقویت بنیادهای اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، صنعتی ، اجتماعی و اداری و برنامه های توسعه ای خود با تکیه بر تکنولوژی اطلاعاتی با آن مواجه بوده اند .

به طور خلاصه در عناوین زیر مطرح می شود : 1 – ضعف شدید در امکانات و سازمانهای جنبی و فراساختاری ( Infrastructures ) .

2 – کم توجهی یا بی توجهی به لزوم تدوین یک سیاست و استراتژی مبتنی بر برنامه های توسعه ای در سطح کشور ، برای تکنولوژی اطلاعاتی .

3 – ضعف نیروی انسانی متخصص و کمبود آن .

4 – مشکلات ناشی ار ساختار سازمانی و شیوه های مدیریتی .

5 – قلّت آگاهی عمومی از موقعیتها و منفعتهای تکنولوژی اطلاعاتی .

6 – نارساییهای موجود در زمینه تطبیق و تجانس عامل انسانی با این نوع تکنولوژی از نظر ارگونومیک Interaction, Ergonomics Human-computer .

7- وابستگی شدید این نوع تکنولوژی به کشور های صنعتی .

جدول شماره 1 : طبقه بندی کاربردها و توسعه سیستمهای اطلاعاتی کامپیوتری سیزده پروژه متفاوت در هفت کشور عمده آسیایی بر حسب نوع سیستم و نوع تکنولوژی اطلاعاتی 8 – عدم کفایت سازمانهای بین المللی در حمایت لازم از پروژه های انتقال تکنولوژی اطلاعاتی .

مسئله امکانات جنبی ، موجب کندی حرکت و یا عدم موفقیت کشورهای رو به رشد در راه انتقال و جذب تکنولوژی اطلاعاتی در بخشهای گوناگون شده است .

به عنوان نمونه پروژه سرتاسری کامپیوتری کردن مالیات بر درآمد ، در هندوستان به علت ضعفهای ناشی از : سیستمهای حمایت کامپیوتری برای تعمیر و نگهداری ، سازمانهای خاص آموزشی و مهندسی نرم افزار ، ضعف شبکه ارتباط کشوری و مخابراتی و سایر محدودیتها ، همچنان ، با سطح موفقیت قابل انتظار فاصله ای طولانی دارد ( Singh .

1990 ) .

البته فشارها و عوامل مالی و سیاسی دراین کشورها را نیز ، نباید فراموش کرد ( Bell, 1987 ) .

بی توجهی به موفقیتهای اقتصادی و اجتماعی ، گاهی اوقات ، در نهایت منجر به شرایطی می شود که متاسفانه اجرای سیستمهای کامپیوتری و تکنولوژی اطلاعاتی را با تاخیر زیاد و یا با شکست کامل مواجه می سازد ( Felts , 1988 ) .

در زمینه فراهم سازی پشتوانه های مناسب × برای ایجاد ظرفیت تکنولوژیو اطلاعاتی مورد نیاز برنامه ریزی توسعه ، باید تاکید کرد که صرف تهیه و در دسترس قرار دادن سخت افزار و نرم افزار و دیگر وسایل کامپیوتر مطرح نیست ؛ بلکه مهم ، توسعه منابع انسانی و گسترش زمینه های حمایتی از مهارتهای است .

این موضوع ، در زمره حیاتی ترین بخش از انتقال تکنولوژی محسوب شده است که از نظرکارشناسان و وپژوهشگران هیز ، به عنوان مهمترین غفلت در توسعه تکنولوژی اطلاعاتی در جهان سوم از آن یاد می شود (Oderda , 1990 ) .

نتایج ناشی از ضعف استراتژیک و عوامل یاد شده بالا ، موجب بروز " عدم کارایی وسیع " در کاربرد سیستمهای کامپیوتزی در کشورهای آسیایی و افریقایی شده که به صورتهای زیر قابل ارائه اند : این موضوع ، در زمره حیاتی ترین بخش از انتقال تکنولوژی محسوب شده است که از نظرکارشناسان و وپژوهشگران هیز ، به عنوان مهمترین غفلت در توسعه تکنولوژی اطلاعاتی در جهان سوم از آن یاد می شود (Oderda , 1990 ) .

نتایج ناشی از ضعف استراتژیک و عوامل یاد شده بالا ، موجب بروز " عدم کارایی وسیع " در کاربرد سیستمهای کامپیوتزی در کشورهای آسیایی و افریقایی شده که به صورتهای زیر قابل ارائه اند : سیستمهایی خریداری شده ، اما هرگز موفق به استفاده از آنها نشده اند ؛ - سیستمهای موجود ، بازدهی اندک داشته و یا به نادرست از آنها استفاده شده ( به علت عدم توانایی و دانش لازم استفاده کنندگان ) ؛ - سیستمهایی که درغالب اوقات بلااستفاده بوده و به علت عدم برخورداری از برنامه زمانبندی شده تعمیر و نگهداری،غالباً بیهوده مانده اند .

البته در بین این کشورها ، از نظر ظرفیت فنی و صنعتی تفاوتهای کم و بیش عمده ای وجود دارد .

برای نمونه ، کشورهای افریقایی حوزه صحرا ، در تقلای خرید تعدادی میکروکامپیوتر هستند تا ، آنها را در پروژه های بسیار حیاتی توسعه خود به کار گیرند ، که مسلماً به مسئله امکانات فراساختاری بسیار پیشرفته خارجی آنها باید توجه کافی مبذول داشت .

به عنوان مثال ، هندوستان ، کوشش زیادی به عمل می آورد تا پشتوانه های فراساختاری فنی و مناسبی را بری مدیریت و برنامه ریزی توسعه خود فراهم آورد .

به هتمین علت در سال 1975 میلادی ، سازمان ملی انفورماتیک (NIC ) را ایجاد کرد که هم اکنون توسعه زیادی یافته و د رهر سطح حکومتی ، خدمات ارزنده ای را ارائه می دهد ( Avgerou , 1990 ) : - حکومت مرکزی - مدیریت دولتی منطقه ای و روستایی تزلزل مدیریتی و ضعف سازمانی و اهمیت عنصر فرهنگی در تازه ترین پژوهشی منتشر شده پیرامون یک طرح فراگیر و چندین ساله در کشور هند ، به نام " پروژه سیستمهای اطلاعات روستایی کامپیوتر شده (CRISP ) در زمره عمده ترین مشکلات پروژه ، از فقر موجود در زمینه تعمیر تعمیر و نگهداری کامپیوتری و ضعف کلی در قابلیتهای حرفه ای و همچنین ناهماهنگی در آموزش و برنامه های مربوط به تربیت رده های گوناگون تخصصی برای اجرا و پیشبرد پروژه یاد شده است ( Madon .

1992a ) .

این پژوهش همچنان نشان می دهد که عامل اساسی در پیاده کردن طرحهای تکنولوژی اطلاعاتی ، در جهت حمایت از برنامه ای توسعه صنعتی و اقتصادی بر خلاف تصور اغلب دولتمردان کشورهای آسیایی ، دستیابی به پیشرفته ترین سخت افزارها نیست ؛ بلکه عامل کلیدی در جنیه سازمانی و تشکیلاتی نهفته است ) Mabon , 1992b).

درزمینه پیامدهای منفی ناشی از عدم برنامه ریزی استراتژیک در زمینه تکنولوژی اطلاعاتی و توسعه ، نمونه های متعددی وجود دارد .

به عنوان مثال ، عدم کارایی سیستمهای اطلاعاتی کامپیوتری در سازمان تامین اجتماعی و بخش خدمات درمانی در یونان ، نخست به علت فقدان سیاست مدون و نظام برنامه ریزی برای" سخت افزار و نرم افزارهای کامپیوتری " گزارش شده است ( Avgerou , 1989 ) در این مورد ، رده های سیاسی و اداری دولت ، اثرات متفاوتی روی آن داشته اند و خط مشیها و تصمیم گیریها مرتباً دچار تغییر می شود .

از این رو ، به نظر میرسد جستجو و تدوین الگوی " تکنولوژی مناسب " با توجه به کلیه عوامل موثر و اصلی در انتقال تکنولوژی اطلاعاتی ، چه عوامل داخلی و چه عوامل خارجی ،تنها چالشی است که کشورهای جهان سوم – بویژه آسیایی و هم فرهنگ – را می تواند به مرزهای توسعه پایدار نزدیک سازد .

به عبارت ساده تر ، شرایط اجتماعی – اقتصادی موجود در یک کشور گیرنده تکنولوژی ، این الزام اساسی را پدید می آورد که هر گونه انتقال تکنولوژی ، ابتدا باید از نظر میزان تطابق و تجانس آن نیازهای داخلی آن کشور مورد ملاحظه و بررسی قرار گیرد (Eres, 1981 ) .

نتیجه حاصل مسلماً الگویی خواهد بود که فاصله چندانی با تکنولوژی مناسب برای آن کشور نخواهد داشت .

مسئله زیر بنایی " فرهنگ " از آنجا مورد توجه قرار می گیرد که اصولاً ادبیات مربوط به انتقال تکنولوژی ، و همچنین سیستمهای اطلاعاتی کامپیوتری ، تاکید بسیار زیادی را بر عامل و نقش عنصر فرهنگی در این زمینه روا داشته است .

عامل فرهنگی ، هم از نظر " درون کشوری " و هم از نظر " برون کشوری " می تواند مطرح باشد .

از دیدگاه نخست ، هیچ نوع از انتقال تکنولوژی – و از جمله تکنولوژی اطلاعاتی – نمی تواند جدای از ملاحظات فرهنگی ، مفهوم و عینیت واقعی به خود گیرد .

این پدیده ، چه به صورت " متفاوت " در مقابل تغییر باشد و چه به صورت " بی تفاوتی " در مقابل تغییر ، تلاش اصلی را یعنی " توسعه " که در اینجا همان مفهوم تغییر را می دهد ، دچار مشکل عمده می سازد .

از این روست که در تدوین استراتژی هر توسعه ، شرط حصول پذیرش همگانی یا مردمی ، با روشهای گوناگون آموزشی ، آگاهی دهندگی ، مذهبی و ایدئولوژیک مطرح می شود .

این مفهوم ، حتی در جهت توسعه سطح تکنولوژیک هر سازمان نیز مصداق واقعی داشته و هر گونه سیستم اطلاعاتی کامپیوتری ، در چارچوب استراتژی و مدل توسعه تکنولوژی کلان ، فرهنگ و مجموعه عوامل انسانی خاص خود را بیان میکند .

از دیدگاه دوم ، فرهنگ منطقه ای و بین دول همسابه و ملتهایی که از شرایط فرهنگی نسبتاً مشابه ای – مانند فرهنگ اعتقادی – برخوردارند ، مطرح می شود .

از این رو ، گرچه استراتژی توسعه صنعتی – اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی هر یک از این کشورها متفاوت است ؛ لیکن نیاز مشترک آنان به نوع خاصی از تکنولوژی – و در اینجا تکنولوژی اطلاعاتی – همچنین جهت حرکت این انتقال از کشورهای توسعه یافته صاحب تکنولوژی ، همراه با فرهنگ نسبتاً مشترک یا وجوه مشترک آنان ، " همگرایی " مثبتی را می تو.اند در این زمینه فراهم آورد .

پس ، زمانی که از یک الگوی آسیایی یاد می کنیم ، چندان دور نرفته ایم .

همگرایی تخصصی و استراتژی ملی ایران چه از نظر آموزش علمی و چه از نظر کاربرد سیستمهای کامپیوتری ، در دهه آغازین رشد تکنولوژی اطلاعاتی در جهان سوم ، یعنی 70 – 1960 میلادی و بویژه در بین کشورهای آسیایی ، از پیشینه در خور توجهی برخوردار بوده است .

طی دوره مزبور ، بخش اطلاعات کامپیوتری در ایران ، با رشدی معادل 3 / 4 درصد مواجه شد ( Katz , 1986 ) ، به طوری که ونزوئلا و سنگاپور با حدود 7 درصد و پاکستان و برزیل با 1 و 2/0 درصد ، به ترتیب در بالاترین و پایینترین رده های جدول رشد تطبیقی قرار داشتند .

در حال حاضر ، ایران می تواند با برخورداری از زمینه های علمی ، آموزشی و پژوهشی خود ، و با توجه به عناصر عمده یک استراتژی در جهت دسترسی به تکنولوژی اطلاعاتی مناسب و پایدار ، خط مشی نهاد ملی انفورمانیک را به عنوان بازوی نیرومند برنامه ریزی توسعه ملی ، مورد ارزیابی قرار دهد .

همچنین ضمن تاکید بر تجارب سایر کشورهای پیشتاز جهان سوم – بویژه آسیا – که در این مقاله به برخی از مشکلات آنها اشاره شد ، استراتژی نوینی را منطبق بر شرایط عینی و نیازهای برنامه های صنعتی و اقتصادی – اجتماعی کشور ترسیم سازد .

این استراتژی ، با توجه به آنچه در زمینه وجوه مشترک ایران با ممالک آسیایی – بویژه جنبه های فرهنگی و مذهبی مطرح شد – می تواند زمینه ساز ارائه و ایجاد مدل منطقه ای برای انتقال و ارتقای تکنولوژی اطلاعاتی در سطوح گوناگون توسعه قلمداد شود .

برای تدوین یک مدل مناسب در زمینه تکنولوژی اطلاعاتی ، به عنوان نمونه ، می توان تکات زیر رامطرح نموده و هر یک را به مثابه متغیر اصلی وارد مدل کرد : 1.

منابع اقتصادی ، صنعتی و علمی 2.

منابع انسانی 3.

عوامل روانشناختی اجتماعی 4.

عوامل فرهنگی 5.

عوامل جمعیتی و اجتماعی 6.

عوامل سیاسی 7.

شناسایی ساختارهای اطلاعاتی موجود 8.

امکانات نهادی جنبی این متغیرها ، متغیرهای فرعی مربوط به هر یک ، تابع هدف – که می تواند انتقال تکنولوژی درسطح کشوری و منطقه ای باشد – که تحت تاثیر قرار می دهند .

نکته ای که نباید در این مرحله از خاطر دور داشت ، ارزیابی عنصر خارجی در انتقال تکنولوژی اطلاعاتی است که به عنوان عرضه کننده ، حمایت کننده و یا بازدارنده در سطح بین المللی مطرح می شود .

شکل شماره 1 این فرآیند را نشان می دهد .

نتیجه گیری انتقال تکنولوژی در خلال دو دهه اخیر ، با بعد تازه ای از تکنولوژی مواجه شده است که به مثابه عاملی فراگیر ، پهنه خدمات و تولیدات در سطوح دولتی و بخش خصوصی را به شدت تحت تاثیر قرار داده و نیازمند خود کرده است .

بسیاری از برنامه های توسعه ، در کشورهای آسیایی ، افریقایی و امریکای لاتین به علت عدم برخورداری از پشتوانه تکنولوژی اطلاعاتی ، یا واقع بینانه تدوین شده اند و یا در حین اجرا با مشکلات متعددی برخورد کرده اند .

برخی نیز به علت ضعف در امکانات انسانی ، مالی ، فراساختاری ، سازمانی و فقدان مدیریت مناسب و حمایتهای بین الملی دچار شکست شده اند .

از این رو ، تکنولوژی اطلاعاتی ، در کنار مباحث تازه و در عین حال پیچیده است که مطالعات این حوزه را تحت الشعاع خود قرار داده است .

پژوهشها و بررسیهای انجام گرفته ، نشان میدهد که ممالک در حال توسعه ، هر یک به نوعی ، سیستمهای اطلاعاتی کامپیوتری را مورد استفاده قرار داده اند .

در برخی از این کشورها- همانند سنگاپور ، تایلند و هندوستان – تکنولوژی اطلاعاتی ، رشد کیفی و کمی در خور توجهی داشته است .

گرچه بخش خصوصی دراین کشورها ، حضوری فعال و نسبتاً حساب شده تر داشته است ؛ اما بخش دولتی ، درصد عمده کاربردها و حجم خریدها را به خود اختصاص داده است .

قلت یا عدم ارتباط تخصصی لازم کشورهای آسیایی درزمینه انتقال تکنولوژی اطلاعاتی و مشکلات مشترک ، موضوع مهمی است که با توجه به وجوه اشتراک کشورهای وارد کننده تکنولوژی – بویژه وجوه فرهنگی و اعتقادی – باید مورد توجه قرار گیرد .

بر این اساس ، به نظر می رسد اگر دولتهای جهان سوم ، خاصه کشورهای آسیایی ، ضمن تاکید بر تدوین و اجرای استراتژی مناسب تکنولوژی اطلاعاتی در سطح ملی، به یک همگرایی منطقه ای برای دستیابی سریعتر به توسعه سیستمهای نوین نزدیک شوند ، از بار دشواریهای موجود خواهند کاست.

منابع - Avgero , C.

( 1989 ) .

" Computer based information systems in a social security or ganisation in " .

Working Paper , L.S.E - Avgero , C .

(1990).

“Information systems for development planing" .

Working paper , L.S.E.

Bell , S.G.

(1987) .

"A Guide to Cpmputing systems Evatuation and Adoption for Users in LDCs".information Technology for Development .

May , 1987 .

- Eres, B.K.

(1981) .

“Transfer of lnformation Technology to Less Developed Countries: A S ystmtems Approach @ Journal of the American Society for Information Science 32, 2 - Felts , F .

( 1988 ) .

" Information systems , LSE and BCS Developing Countries speciatist group joint semina, London School of Economics, March, 1988.

- Katz , R.L.

(1986 ).

"Explaining information sector growth in developing - Countries” - Telecommunication Policy septemper , 1986.

- Kaul , M.

(1987 ) .

“ Impact of Information Technology in Government systems”.

Information Technology for Development,2,2.

- Kaul , M.,Patel , N.and Shams , K.

(1989 ) .

“ New Information Technology Applications for Local Development in and Pacific Countries” .

Information Technology in Government systems”.

- Kaul , M.,Patel , N.

and Shams , K.

“New Information Technology Applications for Local Development in and Pacitic Countries”.

Information Technolopy for Development, 4,1 .

- Modon , S .

(1992a) “Computer – based information systems for decentralize rural development administration” .

Joumal of Information Technolopy , 7 , 20 – 29 .

- Madon , S.

(1992b) “ The impact of Computer-based information systems on rural development: Acase study in ” .

Ph.D.Thesis , , , pp .21-24 .

- Oderda , M.

“The transfer of Information technology to developing countries” .

Ph.D.

Thesis, .