مقدمه
فن آوری پیامدی از خصیصه ابزار سازی انسان است . با نگاهی عمیق به پیرامون و تعمقی در خود و نسبت به غیر ، در می یابیم که اساسی ترین تفاوت ما به غیر ، همان ویژگی ابزار سازی ماست .
بشر موجودی ابزار ساز است و این کار را در بلندای تاریخ ادامه داده است . از تفکر و خلاقیت خویش مدد گرفته و در سیر تکاملی حیاتش از سادگی به پیچیدگی میل کرده و در این فرایند از تنوع خواصی ابزار خود ساخته بهره ستانده است . این سرنوشت محتوم انسانی است ، بیشینه طلب است و کوشنده ، برای تصرف و تسلط بیشتر ، از ظرفیت ها و استعدادهای درونی مایه می گذارد و مایه فکری را با مایه کاری در می آمیزد و در این مسیر ، برای کاملتر شدن ، نه تنها نمی ایستد ، بلکه به کاستی های جدیدش پی می برد . باز می طلبد و می کوشد و می گیرد و باز هم و بازهم و . . . ( زاهدی ، 1381 )
تغییر و تحولات سریع در زمینه های مختلف علوم و فنون بشری، بر اثر پیشرفت های سریع و غیر قابل انتظاری که در بیشتر قلمرو های دانش ، به خصوص در زمینه صنایع الکترونیکی و مخابرات ، طی چند قرن اخیر نصیب انسان شده است، حجم اطلاعات و دانسته های بشر امروزی به طور سرسام آوری افزایش یافته و مسایل و مشکلات جدیدی را پدید آورده است. یکی از عواملی که برای مقابله با این مسایل در کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته ، تکنولوژی نوین آموزشی است. تکنولوژی آموزشی را می توان یک رویکرد سیستمی دانست که فرآیند یاددهی و یادگیری را کنترل و تسهیل می کند.
در حال حاضر شاهراه بزرگ اطلاع رسانی یک جریان بزرگ متشکل از رسانه های ارتباط جمعی برای آموزش است. افزایش استفاده از فن آوری های ارتباطی مانند پست الکترونیک و «وب» راه را برای تأمین نیازهای آموزشی مخاطبان گشوده است. این فن آوری های ارتباطی فرصت هایی را برای آموزش در زمینه واکنش مؤثر، کافی و به موقع در تأمین نیازهای یادگیری مخاطبان بوجود آورده اند.
در بسیاری از جوامع، سازمانها و مراکز آموزش عالی به اطلاعات جدید فن آوری های ارتباطات، به عنوان وسیله ای که هم فرصت های یادگیری قابل انعطاف و هم دسترسی گسترده تر را عرضه می کند، می نگرند. همین امر اهمیت آموزش های مجازی در رشد و بهسازی منابع انسانی را ضروری نموده است.
در این مقاله ضمن بیان ضرورت و اهمیت آموزش الکترونیکی ، انواع آموزش با این پدیده ، فرایند آن و تجهیزات مورد نیاز برای راه اندازی این سیستم ارائه شده است.
اهمیت و ضرورت آموزش الکترونیکی
برای تبیین نقش ، اهمیت و ضرورت آموزشی الکترونیکی در برنامه ریزی استراتژیک سازمانهای امروزی ابتدا جای دارد به داستانی از "فرد . آر . دیوید" اشاره کنیم که در آن دو تن از مدیران صاحب نام در مسیر گردش خود به خرسی وحشتناک و تیز رو بر خورد می کنند و آنگاه یکی از آنها کفشهای ورزشی خود را از کیف اش در آورده و آماده فرار می شود . مدیر دیگر به او می گوید : «جناب شما نمی توانید از این خرس تندتر بدوید. » او در جواب می گوید : « شاید من نتوانم از این خرس تندتر بدوم،ولی تردیدی ندارم که می توانم تندتر از شما بدوم! » ( دیوید ، 1379)
استفاده از تکنولوژی های نوین همچون آموزش های الکترونیکی نیز هر چند که نمی تواند بعنوان یگانه ابزار جهت مقابله و فرار از دست تهدیدها محسوب شود ولی سازمانها با استفاده بهینه از این عنصر ، حداقل جلوتر از رقبای خود گام بر می دارند و همین یعنی تداوم حیات و برنده شدن در عرصه رقابت .
نیازهای روز افزون سازمانها به امر آموزش و عدم دسترسی به موقع آنها به مراکز آموزشی، لزوم حفظ پیوند با کار ، کمبود امکانات اقتصادی ، کمبود آموزشگران مجرب و متخصص و نیز هزینه های گزافی که صرف آموزش می شود، متخصصان علوم تربیتی و تکنولوژیست های آموزشی را در صدد ابداع سیستم و روش های جدید آموزشی مقرون به صرفه و با کیفیت نموده، که علاوه بر جنبه های اقتصادی، قدرت پوششی وسیع داشته و به طور همزمان عده کثیری از فراگیران را تحت آموزش قرار دهد .
آموزش الکترونیکی ، علاوه بر پاسخگویی به نیازهای یاد شده، به فراگیر این امکان را
می دهد تا در زمان های مناسب به یادگیری بپردازد. در این سیستم آموزشی، فراگیر محور فعالیت یادگیری است که فعالانه فرآیند یادگیری را دنبال می کند و می تواند متناسب با توانایی ها و قابلیت های خویش، زمان، مکان، محتوی و سرعت یادگیری را تعیین کند.
گسترش حیطه آموزش در سایر زمینه ها نیز، از مزیت های این روش است . به عبارت دیگر این فن آوری می تواند افراد بیشتری را برای یادگیری تحت پوشش قرار دهد و در ضمن کیفیت آموزش را هم بالا ببرد . این سیستم آموزشی در سازمانهایی که وسعت و پراکندگی جغرافیایی دارند، کارساز و مفید است. در حال حاضر آموزش الکترونیکی بر روی برنامه های زنده یا دوره های آموزشی روی Desk top از طریق اینترنت و اینترانت اشتراکی متمرکز شده است.
به طور کلی چهار محور عمده برای درک ضرورت بهره گیری از آموزشی الکترونیکی عبارتند از :
1 - برداشتن مرزهای تجاری .
2 -رقابت بسیار شدید در سطح بین المللی.
3 - رشد اینترنت که در تمام دنیا امکان بهره گیری از آن بسیار گسترده شده است .
انواع آموزش الکترونیکی
الف – آموزش مبتنی بر کامپیوتر Computer Based Training))
در این نوع آموزش، مواد آموزشی دیسک نوری یا فلاپی دیسک روی یک رایانه نصب
می شود و نیازی نیست که رایانه به شبکه و منابع مربوط به دوره متصل شده باشد. با استفاده از این شیوه، فراگیران می توانند در زمان و مکان معین و مشخصی به طور انفرادی، به یادگیری موضوعات مورد علاقه خود بپردازند.این روش به دلیل کلیتی که دارد سایر روشهای آموزش الکترونیکی را نیز در برمی گیرد.
ب – آموزش بر پایه وب (Web Based Training)
در این روش ، مواد آموزشی از جانب سرویس دهنده «وب» و از طریق اینترنت ارائه می شود. WEB ارتباط با منابع آموزشی نظیر کتاب های مرجع، پست الکترونیکی، تابلوهای اعلانات و گروههای گفت و گو را ایجاد می کند. این شیوه آموزشی، علاوه بر داشتن مزیت های آموزش الکترونیکی مزایای آموزش های سنتی را نیز حفظ کرده است. ایجاد شکاف بیشتر بین یادگیری و آموزش، وجود شبکه جهان گستر «وب» را برای برقراری تعاملات بیشتر بین این دو عامل الزامی می کند.
ج – کنفرانس ویدیویی
بدلیل نقش واهمیت کنفرانس های ویدئویی در آموزش های از راه دور توضیح بیشتری دراین خصوص ارائه می شود:
بشر در طول تاریخ همواره در پی برقراری ارتباطات با سایر همنوعان خویش بوده است . ارتباطات یعنی تبادل فرهنگ ، دانش ، افکار و تجربیات انسانها . ارتباطات یعنی استفاده از قابلیت ها و توانمندیهای همنوعان و بالاخره ، ارتباطات یعنی ابزاری برای بهتر زیستن.
جوامع امروزی در مقایسه با قبل بیشتر و بیشتر نیازمند ارتباطات می باشند . رشد روز افزون فن آوری و دانش بشری نیاز به اشتراک گذاری آنرا دو چندان می کند و حال اینکه فن آوری خود به گسترش ارتباطات کمک می کند . اگر چه از اولین روز اختراع تلفن تا کنون بیش از یک قرن نگذشته است اما در طول این دوران هر روز شاهد پیشرفت دانش مخابراتی و ارتباطی بوده ایم . تلفن ، تلگراف ، رادیو ، تلویزیون ، اینترنت و .... همگی نشان از تمایل انسانها به بر قراری ارتباطات به سایر همنوعان خود دارد .
امروزه با توجه به گسترش جغرافیایی سازمانها ، ادارات و کمپانیهای بزرگ در چندین محل متفاوت و رشد روز افزون تجارت بین الملل و همچنین پیشرفت غیر قابل باور سیستم های مخابراتی امکانات بسیار خوبی در این راستا حاصل شده است . پس از اختراع کامپیوتر و شبکه های کامپیوتری اینک برقراری ارتباط سمعی و بصری است که در عرصه ارتباطات و کامپیوتر
یکه تازی می کند .
تعریف:
در یک تعریف ساده و اولیه می توان گفت : Video Conferencing یعنی ایجادو برقراری ارتباط بین دو یا چند مکان داخل شهری ، بین شهری ، بین کشوری و یا ترکیبی از آنها به نحوی که درهر مکان شخص یا گروه شرکت کننده در کنفرانس بتوانند صدا ، تصویر ، اطلاعات دیجیتال و مدارک کاغذی ( مستندات ، نقشه ها و … ) اشخاص و گروه های دیگر شرکت کننده در کنفرانس را شنیده و رویت کنند .
اصول
اصول Video Conferencing مبتنی بر دریافت صوت و تصویر اشخاص شرکت کننده در کنفرانس و همچنین اطلاعات دیجیتال و مستندات آنها و تبدیل این اطلاعات به سیگنالهای خاص مخابراتی و ارسال آنها به نقاط دیگر و تبدیل مجدد آنها به همان فرمت اولیه می باشد .
بدیهی است که در طی مراحل تبدیل فرمت و ارسال و دریافت از طریق سیستم های Video Conferencing پروتکل های رایج مانند G722,H.323,H.243 و غیره مورد استفاده قرار می گیرد .
از طرف دیگر ارسال و دریافت اطلاعات بین اشخاص یا گروهها با استفاده از بسترهای جدید و پر سرعت مخابراتی امکان پذیر است و از جمله مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود .
ISDN با حداقل سرعت 128 K
خطوط مخابراتی ماهواره ای ( Satellite Communication )
روش های ویدئو کنفرانس
الف : روش یک به یک Point To Point
در این روش می توان تنها دو شخص یا دو گروه را از طریق سیستم به یکدیگر متصل نمود بعبارت دیگر این روش شباهت زیادی به یک تماس تلفنی معمولی بین دو نقطه دارد که در آن علاوه بر انتقال صدا، انتقال تصویر ، داده و مستندات نیز موجود است .
ب : روش چندگانه Multipoint - To - Multipoint
در این روش می توان به تعداد دلخواه شخص و یا گروهها را وارد کنفرانس نمود طبیعی است که تمام اشخاص یا گروهها دارای امکانات کنفرانس می باشند .
نکته قابل توجه در این روش آنست که سیستم های ویدئوکنفرانس می بایست از طریق یکی از بسترهای مخابراتی ذکر شده در قبل به یک سیستم مرکزی MCU ( Multipoint Conferrence Unit ) متصل شوند .
وظیفه MCU برقراری ارتباط ، برقراری پروتکل ها ، حفظ سرعت انتقال داده و بطور کلی مدیریت همه جانبه کنفرانس می باشد .